Giáo trình đo đạc và chỉnh lý số liệu thủy văn - Chương 7

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST

Báo xấu

146
lượt xem 32
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chỉnh lý số liệu mực nước và nhiệt độ nước Đ7-1. Mục đích, nhiệm vụ của công tác chỉnh lý số liệu thủy văn nói chung I. Tình trạng của tài liệu thủy văn thực đo : • Trong các yếu tố thủy văn có yếu tố đo đạc, quan sát đơn giản có thể đo đạc được liên tục (1) hoặc đo được tại từng thời điểm cách đều nhau (1) theo qui định như mực nước, nhiệt độ nước v.v... Còn có những yếu tố đo đạc phức tạp, tốn thời gian và công sức như lưu lượng...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình đo đạc và chỉnh lý số liệu thủy văn - Chương 7

Ch−¬ng VII ChØnh lý sè liÖu mùc n−íc vμ nhiÖt ®é n−íc §7-1. Môc ®Ých, nhiÖm vô cña c«ng t¸c chØnh lý sè liÖu thñy v¨n nãi chung I. T×nh tr¹ng cña tµi liÖu thñy v¨n thùc ®o : • Trong c¸c yÕu tè thñy v¨n cã yÕu tè ®o ®¹c, quan s¸t ®¬n gi¶n cã thÓ ®o ®¹c ®−îc liªn tôc (1) hoÆc ®o ®−îc t¹i tõng thêi ®iÓm c¸ch ®Òu nhau (1) theo qui ®Þnh nh− mùc n−íc, nhiÖt ®é n−íc v.v... Cßn cã nh÷ng yÕu tè ®o ®¹c phøc t¹p, tèn thêi gian vµ c«ng søc nh− l−u l−îng n−íc, l−u l−îng bïn c¸t, mÆt c¾t ngang ... th× chØ cã thÓ ®o ®−îc t¹i c¸c thêi ®iÓm rêi r¹c kh«ng qui luËt (2) chØ cã tÝnh ®¹i biÓu cho qu¸ tr×nh thay ®æi cña yÕu tè ®ã. • Trong ®o ®¹c vµ tÝnh to¸n sè liÖu thùc ®o cßn cã sai sè do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau g©y ra nh− m¸y mãc, thiÕt bÞ ®o cã sai sè, do chñ quan cña con ng−êi, do ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn v.v... V× vËy tµi liÖu thùc ®o ch−a thÓ sö dông ®−îc mµ ph¶i qua c«ng t¸c “chØnh lý tµi liÖu”. II. Môc ®Ých, nhiÖm vô cña c«ng t¸c chØnh lý sè liÖu thñy v¨n : • ThiÕt lËp c¸c quan hÖ vËt lý gi÷a c¸c yÕu tè (1) vµ c¸c yÕu tè (2), tõ yÕu tè (1) sÏ kÐo dµi, bæ sung ®Ó c¸c yÕu tè (2) trë thµnh liªn tôc hoÆc ®¸p øng ®−îc yªu cÇu ®Ò ra. • Trong qu¸ tr×nh chØnh lý cßn ph¸t hiÖn ra c¸c sai sè cña tµi liÖu thùc ®o vµ dïng c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau ®Ó hiÖu chØnh l¹i nh÷ng sè liÖu sai ®ã. • TÝnh to¸n c¸c tµi liÖu ®Æc tr−ng nh− trÞ sè b×nh qu©n, lín nhÊt, nhá nhÊt thêi ®o¹n, thèng kª chóng d−íi d¹ng biÓu, b¶ng, biÓu ®å ... ®Ó tiÖn l−u tr÷ vµ sö dông. • C«ng t¸c chØnh lý tµi liÖu thñy v¨n ph¶i dùa trªn c¬ së tµi liÖu thùc ®o cã ®é tin cËy nhÊt ®Þnh. C¸c ph−¬ng ph¸p chØnh lý ph¶i dùa trªn c¸c mèi quan hÖ gi÷a hai hoÆc nhiÒu yÕu tè. C¸c quan hÖ ®ã ph¶i cã c¬ së vËt lý vµ hîp l«gÝc. Tµi liÖu ®−îc bæ sung, kÐo dµi, söa ch÷a ... vµ tÝnh to¸n ph¶i cã ®é chÝnh x¸c cÇn thiÕt, míi sö dông ®−îc. §7-2. Tãm t¾t néi dung chØnh lý sè liÖu mùc n−íc ChØnh lý sè liÖu mùc n−íc ®−îc thùc hiÖn khi kÕt thóc mét n¨m ®o ®¹c. NÕu ®¬n vÞ thêi gian tÝnh theo n¨m thñy v¨n (tõ ®Çu mïa lò n¨m tr−íc tíi cuèi mïa kiÖt n¨m kÕ tiÕp) th× sÏ rÊt thuËn lîi cho viÖc ph©n tÝch, nhËn xÐt kÕt qu¶ ®o ®¹c, tuy nhiªn kh«ng thuËn lîi cho c«ng t¸c qu¶n lý hµnh chÝnh, do ®ã th−êng chän thêi gian tÝnh to¸n theo n¨m d−¬ng lÞch. Sè liÖu sau mçi n¨m ®o mùc n−íc gåm cã : • Mùc n−íc ®o hµng giê trong n¨m (tõ 1-I ®Õn 31-XII) http://www.ebook.edu.vn 143
• Mùc n−íc b×nh qu©n ngµy (tÝnh tõ mùc n−íc ®o hµng giê) •Mùc n−íc ®Æc tr−ng cao nhÊt (Hmax), thÊp nhÊt (Hmin) trong tõng th¸ng, trong n¨m vµ mùc n−íc b×nh qu©n n¨m ( H n¨m). XÐt tæng thÓ víi sè liÖu ®o vµ tÝnh c¸c ®Æc tr−ng nªu trªn cã thÓ ph¶n ¸nh ®−îc qu¸ tr×nh diÔn biÕn cña mùc n−íc t¹i tr¹m ®o trong n¨m vµ sè liÖu nµy cã thÓ sö dông cho c¸c yªu cÇu khai th¸c lîi dông nguån n−íc. Tuy nhiªn víi môc ®Ých ®· nªu ë tiÕt (7-1), sè liÖu mùc n−íc thùc ®o vÉn ph¶i th«ng qua chØnh lý míi ®¸p øng ®Çy ®ñ yªu cÇu sö dông. ChØnh lý sè liÖu mùc n−íc gåm c¸c néi dung sau : 1) TÝnh bæ sung mùc n−íc b×nh qu©n ngµy ( H ngµy) nÕu v× lý do nµo ®ã kh«ng ®o ®−îc Hgiê ®Ó ®ñ tÝnh to¸n. 2) TÝnh bæ sung mùc n−íc cao nhÊt (Hmax) thÊp nhÊt (Hmin) trong n¨m nÕu v× lý do nµo ®ã kh«ng ®o ®−îc hoÆc ®o ®−îc nh−ng kh«ng ph¶n ¶nh ®óng ®iÒu kiÖn tù nhiªn (do x¶y ra vì ®ª, ph©n lò, chÆn dßng lµm d©ng n−íc v.v...). 3) KiÓm tra ph¸t hiÖn sai sè trong ®o ®¹c vµ tÝnh mùc n−íc 4) ThuyÕt minh vÒ chÊt l−îng sè liÖu §7-3. TÝnh bæ sung mùc n−íc b×nh qu©n ngμy vμ cùc trÞ I. Bæ sung mùc n−íc b×nh qu©n ngµy Trong tr−êng hîp ngµy nµo ®ã kh«ng ®o ®−îc mùc n−íc giê hoÆc cã ®o nh−ng sè lÇn ®o Ýt hoÆc ph©n bè kh«ng hîp lý, kh«ng ®ñ c¬ së ®Ó tÝnh mùc n−íc b×nh qu©n ngµy, cã thÓ tÝnh bæ sung theo nh÷ng ph−¬ng ph¸p sau : 1. Ph−¬ng ph¸p néi suy H ngµy(tr−íc) + H ngµy(sau) H ngµy(thiÕu) = 2 H ngµy(thiÕu) lµ mùc n−íc b×nh qu©n ngµy ®o thiÕu Trong ®ã : H ngµy(tr−íc-sau) lµ mùc n−íc b×nh qu©n cña ngµy tr−íc vµ sau liÒn kÒ víi ngµy ®o thiÕu. Kh«ng nªn sö dông ph−¬ng ph¸p néi suy khi thiÕu sè liÖu qu¸ hai ngµy liªn tiÕp. Ph−¬ng ph¸p nµy thÝch hîp trong mïa kiÖt, còng cã thÓ sö dông cho mïa lò nÕu trong ngµy ®o thiÕu mùc n−íc chØ thay ®æi mét chiÒu (t¨ng dÇn hoÆc gi¶m dÇn). VÊn ®Ò nµy cã thÓ xem xÐt qua sè liÖu mùc n−íc cña tr¹m phÝa trªn hoÆc d−íi trong cïng hÖ thèng s«ng. http://www.ebook.edu.vn 144
2. Ph−¬ng ph¸p t−¬ng quan mùc n−íc b×nh qu©n ngµy Sö dông sè liÖu H ngµy cña tr¹m cÇn bæ sung lËp t−¬ng quan víi mùc n−íc H ngµy t−¬ng øng cña tr¹m phÝa trªn (th−îng l−u) hoÆc phÝa d−íi (h¹ l−u) cïng trong hÖ thèng s«ng. H ngµy (tr¹m bæ sung) ~ H ngµy (tr¹m trªn, d−íi) C¨n cø sai sè t−¬ng quan ®Ó xÐt chän vµ sö dông t−¬ng quan nµo tèt h¬n. Tõ sè liÖu H ngµy trªn, d−íi sÏ cã H ngµy thiÕu. Ph−¬ng ph¸p nµy cã thÓ sö dông cho c¶ mïa kiÖt vµ mïa lò víi mùc n−íc thay ®æi ®a d¹ng (¶nh h−ëng triÒu). II. TÝnh bæ sung mùc n−íc cùc trÞ (Hmax, Hmin) Trong tr−êng hîp c«ng tr×nh ®o, m¸y tù ghi cã sù cè, hoÆc do ®iÒu kiÖn thêi tiÕt (b·o, lò lín) kh«ng thÓ ®o ®−îc mùc n−íc cùc trÞ, hoÆc ®o ®−îc nh−ng kh«ng chÝnh x¸c, kh«ng ph¶n ¸nh ®óng ®iÒu kiÖn tù nhiªn cã thÓ sö dông ph−¬ng ph¸p t−¬ng quan ®Ó tÝnh bæ sung, hiÖu chØnh. C¨n cø sè liÖu ®o trong nhiÒu n¨m cña c¸c tr¹m ®o trªn cïng hÖ thèng s«ng bao gåm tr¹m cÇn bæ sung vµ tr¹m phÝa trªn, phÝa d−íi ®Ó lËp t−¬ng quan Hmax (tr¹m bæ sung) ~ Hmax (tr¹m trªn, d−íi) Hmin (tr¹m bæ sung) ~ Hmin (tr¹m trªn, d−íi) Trong ®ã c¸c trÞ sè Hmax, Hmin lµ nh÷ng mùc n−íc cùc trÞ t−¬ng øng tr¹m trªn, tr¹m d−íi. Cã thÓ chän cùc trÞ t−¬ng øng tõng trËn lò, tõng chu kú triÒu hoÆc chän cùc trÞ t−¬ng øng trong n¨m (cao nhÊt, thÊp nhÊt trong n¨m). (m) 22 20 B¸i Th−îng 18 16 14 12 15 5 7 9 11 13 (m) Xu©n Kh¸nh H×nh 7-1. BiÓu ®å t−¬ng quan mùc n−íc lín nhÊt gi÷a B¸i Th−îng vµ Xu©n Kh¸nh (1964-1995) http://www.ebook.edu.vn 145
Trªn h×nh (7-1) lµ t−¬ng quan mùc n−íc cao nhÊt trong tõng n¨m (Hmax-n¨m) cña hai tr¹m B¸i Th−îng (phÝa trªn) vµ Xu©n Kh¸nh (phÝa d−íi) trªn s«ng Chu - Thanh Hãa. Sö dông t−¬ng quan nµy tÝnh ®−îc mùc n−íc cao nhÊt cña tr¹m Xu©n Kh¸nh n¨m 1996 lµ 14,70m øng víi mùc n−íc cao nhÊt B¸i Th−îng n¨m 1996 lµ 21,40m. N¨m 1996 lò lín trªn s«ng Chu xuÊt hiÖn vµo ban ®ªm, tr¹m Xu©n Kh¸nh bÞ gÉy th−íc n−íc nªn kh«ng ®o ®−îc mùc n−íc cao nhÊt trong n¨m. §7-4. KiÓm tra ph¸t hiÖn sai sè Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra th«ng dông lµ so s¸nh, ph©n tÝch d¹ng ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc cña nhiÒu tr¹m ®o trªn cïng hÖ s«ng, ®èi chiÕu víi c¸c tÝnh chÊt thay ®æi mùc n−íc ®Ó ph¸t hiÖn sai sè. Do ®ã c¨n cø sè liÖu mùc n−íc ®o hµng giê vÏ ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc (Hgiê ~t) cña nhiÒu tr¹m trªn cïng biÓu ®å lµm c¬ së kiÓm tra. §Ó dÔ ph©n tÝch, nhËn xÐt, nªn vÏ tû lÖ mùc n−íc kh«ng nhá d−íi 1/20 vµ tû lÖ thêi gian kh«ng nhá h¬n møc 1mm ≈ 2 giê. Trªn thùc tÕ th−êng chØ vÏ ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc trong mïa lò (mïa kiÖt mùc n−íc dao ®éng nhá, ®o ®¹c thuËn lîi, x¸c suÊt ph¹m sai sè nhá). Quan s¸t biÓu ®å tæng hîp nhiÒu ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc cña nhiÒu tr¹m ®o trong n¨m cho thÊy diÕn biÔn tæng qu¸t cña mùc n−íc theo thêi gian trong n¨m vµ theo kh«ng gian tõ th−îng l−u ®Õn h¹ l−u s«ng. Trªn h×nh (7-2) thÓ hiÖn sù thay ®æi mùc n−íc trong trËn lò tõ 14 ÷29 th¸ng VIII/1971 cña ba tr¹m ®o trªn s«ng L« lÇn l−ît tõ th−îng l−u xuèng h¹ l−u lµ Tuyªn Quang - §oan Hïng - Phï Ninh. Ph©n tÝch, so s¸nh ba ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc cña ba tr¹m ®o nªu trªn cã thÓ nhËn biÕt t×nh h×nh diÔn biÕn lò tõ Tuyªn Quang vÒ Phï Ninh vµ qua ®ã mµ ®¸nh gi¸ chÊt l−îng ®o mùc n−íc cña tõng tr¹m. Tiªu chÝ ®Ó ph©n tÝch, nhËn xÐt ®¸nh gi¸ sè liÖu mùc n−íc lµ dùa theo c¸c tÝnh chÊt chung vµ tÝnh chÊt ®Æc biÖt cña sù thay ®æi mùc n−íc trong s«ng mµ c¸c tÝnh chÊt ®ã ®−îc thÓ hiÖn trªn d¹ng ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc. §7-5. TÝnh chÊt chung cña sù thay ®æi mùc n−íc s«ng TÝnh chÊt thay ®æi mùc n−íc s«ng tïy thuéc chñ yÕu vµo nguån cÊp n−íc (m−a lò hoÆc thñy triÒu) vµ ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh l−u vùc, ®Þa h×nh lßng s«ng. Ngoµi ra cßn chÞu t¸c ®éng bëi ho¹t ®éng cña con ng−êi nh− vËn hµnh nhµ m¸y thñy ®iÖn, më cèng x¶ lò, v.v... Cã thÓ kh¸i qu¸t mét sè tÝnh chÊt chung cña thay ®æi mùc n−íc s«ng nh− sau : http://www.ebook.edu.vn 146
I. TÝnh chÊt ®æi dÇn Qu¸ tr×nh thay ®æi mùc n−íc trong mét trËn lò, trong mét chu kú triÒu theo tr×nh tù sau: N−íc ®øng (dH/dt = 0 øng víi ch©n lò, ch©n triÒu tr−íc), N−íc lªn (dH/dt > 0 øng víi nh¸nh lò, nh¸nh triÒu lªn), N−íc ®øng (dH/dt = 0 øng víi ®Ønh lò, ®Ønh triÒu), N−íc rót (dH/dt < 0 øng víi nh¸nh lò xuèng, triÒu xuèng), N−íc ®øng (dH/dt = 0 øng víi ch©n lò, ch©n triÒu sau). H×nh 7-2. BiÒu ®å qu¸ tr×nh mùc n−íc H=ƒ(t) Thêi gian tõng giai ®o¹n dµi, ng¾n tïy thuéc ®Æc ®iÓm lò, ®Æc ®iÓm triÒu tõng vïng nh−ng tÝnh chÊt chung nhÊt lµ qu¸ tr×nh chuyÓn tiÕp tõ n−íc d©ng sang n−íc rót hoÆc ng−îc l¹i bao giê còng cã giai ®o¹n n−íc ®øng. V× vËy ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc lµ ®−êng cong liªn tôc ®æi dÇn kh«ng cã b−íc nh¶y ®ét biÕn. http://www.ebook.edu.vn 147
II. TÝnh chÊt ®iÒu tiÕt Do t¸c ®éng ®iÒu tiÕt cña l−u vùc vµ ®iÒu tiÕt cña lßng s«ng (võa tr÷ n−íc võa tho¸t n−íc) nªn sãng lò, sãng triÒu bÞ biÕn d¹ng theo däc s«ng. Sù biÕn d¹ng ®ã thÓ hiÖn nh− sau: XÐt trong tõng trËn lò, tõng chu kú triÒu cho thÊy thêi gian lò lªn lu«n ng¾n h¬n thêi gian lò xuèng vµ còng t−¬ng tù víi thêi gian triÒu lªn vµ xuèng. Cïng mét trËn lò nh−ng biªn ®é lò (chªnh lÖch ®Ønh lò - ch©n lò) gi¶m dÇn vµ thêi gian lò t¨ng dÇn theo h−íng truyÒn sãng lò tõ nguån s«ng vÒ h¹ l−u. Cïng mét chu k× triÒu nh−ng biªn ®é triÒu (chªnh lÖch ®Ønh vµ ch©n triÒu) gi¶m dÇn theo h−íng truyÒn sãng triÒu tõ cöa s«ng vÒ phÝa th−îng l−u cßn thêi gian chu kú triÒu kh«ng ®æi. TÝnh chÊt ®iÒu tiÕt æn ®Þnh khi khu gi÷a hai tr¹m kh«ng cã ph©n, nhËp l−u lín. III. TÝnh chÊt t−¬ng øng lÖch pha Sãng lò truyÒn theo däc s«ng t¹o nªn sù thay ®æi mùc n−íc t−¬ng øng tõ nguån s«ng vÒ h¹ l−u. V× vËy d¹ng ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc cña c¸c tr¹m ®o tõ phÝa nguån vÒ h¹ l−u cã xu thÕ thay ®æi t−¬ng øng nh−ng lÖch pha, cã nghÜa thêi ®iÓm xuÊt hiÖn ch©n lò, ®Ønh lò cña tr¹m phÝa h¹ l−u lu«n xuÊt hiÖn t−¬ng øng sau ch©n, sau ®Ønh cña tr¹m phÝa th−¬ng l−u. Kho¶ng thêi gian lÖch ch©n, lÖch ®Ønh ®ã gäi lµ thêi gian truyÒn lò vµ trong thêi gian ®ã mùc n−íc phÝa th−îng l−u vµ h¹ l−u thay ®æi lÖch pha, cã nghÜa mùc n−íc phÝa th−îng l−u ®· chuyÓn sang nh¸nh xuèng nh−ng mùc n−íc phÝa h¹ l−u vÉn ®ang ë nh¸nh n−íc lªn hoÆc ng−îc l¹i. §èi víi sãng triÒu truyÒn theo h−íng tõ cöa s«ng vÒ phÝa th−îng l−u v× vËy mùc n−íc thay ®æi t−¬ng øng vµ lÖch pha ng−îc víi sãng lò, cã nghÜa ch©n vµ ®Ønh triÒu tr¹m phÝa th−îng l−u lu«n xuÊt hiÖn sau ch©n vµ ®Ønh triÒu cña tr¹m h¹ l−u gÇn cöa s«ng. Kho¶ng thêi gian lÖch ®Ønh, lÖch ch©n gäi lµ thêi gian truyÒn triÒu vµ trong thêi gian ®ã xu thÕ thay ®æi mùc n−íc phÝa th−îng l−u vµ cöa s«ng lÖch pha. IV. TÝnh chÊt chªnh lÖch N−íc ch¶y trong lßng s«ng lµ do cã chªnh lÖch mùc n−íc theo chiÒu däc s«ng. Do ®ã mùc n−íc cña c¸c tr¹m ®o theo chiÒu n−íc ch¶y sÏ thÊp dÇn, cã nghÜa ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc cña c¸c tr¹m trªn cïng hÖ s«ng kh«ng bao giê c¾t nhau nÕu vÏ cïng mét mÆt chuÈn, cïng thêi gian, cïng tû lÖ. Tuy nhiªn ®èi víi vïng s«ng ¶nh h−ëng triÒu m¹nh cã hiÖn t−îng ®æi h−íng tõ ch¶y xu«i (nguån vÒ cöa s«ng) sang ch¶y ng−îc (cöa s«ng lªn th−îng l−u) vµ ng−îc l¹i. V× vËy chªnh lÖch mùc n−íc còng lu«n ®æi chiÒu, khi dßng triÒu lªn (ch¶y ng−îc) mùc n−íc tr¹m ®o phÝa cöa s«ng cao h¬n mùc n−íc phÝa th−îng l−u (xÐt trong ®o¹n s«ng cã h−íng ch¶y ng−îc) khi dßng triÒu xuèng sÏ cã chªnh lÖch ng−îc l¹i. HiÖn t−îng nµy còng x¶y ra t−¬ng tù ®èi víi n−íc vËt. Trong tr−êng hîp nµy ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc cña c¸c tr¹m ¶nh h−ëng triÒu m¹nh sÏ c¾t nhau nÕu vÏ cïng mÆt chuÈn. T¹i thêi ®iÓm hai ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc c¾t nhau chÝnh lµ thêi ®iÓm chuyÓn triÒu (Q = 0 v× kh«ng cã chÖnh lÖch mùc n−íc). http://www.ebook.edu.vn 148
§7-6. TÝnh chÊt ®Æc biÖt cña sù thay ®æi mùc n−íc s«ng TÝnh chÊt ®Æc biÖt lµ chØ nh÷ng tÝnh chÊt xuÊt hiÖn trong ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh s«ng, ®iÒu kiÖn thêi tiÕt kh¸c biÖt so víi d¹ng chung - d¹ng phæ biÕn. I. TÝnh chÊt thay ®æi gÊp TÝnh chÊt nµy thÓ hiÖn trªn ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc cã nh÷ng b−íc nh¶y ®ét biÕn khi chuyÓn tõ pha n−íc d©ng sang pha n−íc rót hoÆc ng−îc l¹i, cã nghÜa chuyÓn tiÕp bá qua giai ®o¹n n−íc ®øng (dH/dt = 0). TÝnh chÊt nµy chØ xuÊt hiÖn trªn ®o¹n s«ng mµ mùc n−íc chÞu ¶nh h−ëng cña sù vËn hµnh nhµ m¸y thñy ®iÖn, vËn hµnh cèng ng¨n triÒu, cèng x¶ lò hoÆc hiÖn t−îng vì ®ª. H×nh 7-3. thÓ hiÖn c¸c tÝnh chÊt chung cña sù thay ®æi mùc n−íc s«ng II. TÝnh chÊt ®iÒu tiÕt yÕu Th«ng th−êng lßng s«ng cã d¹ng më réng dÇn tõ nguån s«ng tíi cöa s«ng. Tuy nhiªn do ®iÒu kiÖn ®Þa chÊt, ®Þa h×nh côc bé h×nh thµnh lßng s«ng cã d¹ng thu hÑp t¹i mét vÞ trÝ http://www.ebook.edu.vn 149
nµo ®ã. Víi ®o¹n s«ng thu hÑp kh¶ n¨ng tho¸t lò chËm, t¹o nªn hiÖn t−îng n−íc d©ng (dån ø) v× vËy biªn ®é lò t¹i ®o¹n s«ng nµy lín h¬n biªn ®é lò ®o¹n s«ng phÝa th−îng l−u. T−¬ng tù nh− vËy víi ®o¹n s«ng thu hÑp ë gÇn cöa s«ng, khi sãng triÒu tíi ®o¹n nµy còng t¹o nªn vïng n−íc d©ng lµm cho biªn ®é triÒu t¹i ®o¹n s«ng thu hÑp lín h¬n biªn ®é triÒu phÝa cöa s«ng. Nh÷ng tÝnh chÊt thay ®æi trªn cã chiÒu h−íng ng−îc l¹i tÝnh chÊt ®iÒu tiÕt nªn gäi lµ ®iÒu tiÕt yÕu. H×nh 7-4. D¹ng ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc kh«ng t−¬ng øng III. TÝnh chÊt kh«ng t−¬ng øng Trªn hÖ thèng s«ng gåm nhiÒu s«ng nh¸nh lín nhËp l−u, khi lò cña c¸c nh¸nh lÖch pha cã thÓ ph¸ vì tÝnh chÊt t−¬ng øng mùc n−íc vµ h×nh thµnh d¹ng lò tæ hîp cã thêi gian n−íc lªn dµi h¬n thêi gian n−íc xuèng. http://www.ebook.edu.vn 150
T¹i ®o¹n s«ng tiÕp gi¸p gi÷a hai vïng ¶nh h−ëng triÒu vµ kh«ng ¶nh h−ëng triÒu còng x¶y ra hiÖn t−îng kh«ng t−¬ng øng cña mùc n−íc. Víi ®o¹n s«ng kh«ng dµi mµ phÝa th−îng l−u mùc n−íc dao ®éng theo d¹ng lò thuÇn tóy cßn phÝa h¹ l−u l¹i dao ®éng theo c¶ d¹ng lò vµ d¹ng triÒu. §7-7. NhËn d¹ng sai sè vμ c¸ch xö lý Sai sè cña mùc n−íc thùc ®o hµng giê (Hgiê) cã thÓ chia ra hai lo¹i sau : Sai sè chñ quan gåm : ®o sai (®äc trªn th−íc n−íc), tÝnh sai (céng, trõ sè ®äc víi cao tr×nh th−íc n−íc), sao chÐp sai, dÉn cao ®é sai, ghi sai sè hiÖu cäc, thuû chÝ... Sai sè kh¸ch quan gåm cã : C«ng tr×nh ®o, th−íc n−íc cã sù cè (lón, nghiªng v.v...), m¸y tù ghi vËn hµnh kh«ng tèt, thêi tiÕt kh«ng thuËn lîi (b·o, lò lín...). Ph©n tÝch d¹ng ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc giê vµ ®èi chiÕu víi tÝnh chÊt thay ®æi mùc n−íc cã thÓ nhËn d¹ng nh÷ng sai sè th−êng gÆp d−íi ®©y: NÕu trªn ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc xuÊt hiÖn hai b−íc nh¶y liªn tiÕp (lªn - xuèng hoÆc ng−îc l¹i) mµ ®o¹n s«ng ®o kh«ng cã c«ng tr×nh thñy lîi lín vËn hµnh, cã thÓ kÕt luËn mùc n−íc giê t¹i thêi ®iÓm gi÷a hai b−íc nh¶y ®ã sai do nguyªn nh©n ®o, tÝnh hoÆc sao chÐp. Së dÜ cã thÓ kÕt luËn nh− trªn v× hiÖn t−îng ®o, tÝnh hoÆc sao chÐp sai th−êng x¶y ra t¹i nh÷ng thêi ®iÓm ngÉu nhiªn kh«ng liªn tôc. Tr−êng hîp nµy lo¹i bá mùc n−íc giê sai vµ tÝnh l¹i mùc n−íc b×nh qu©n ngµy theo chÕ ®é ®o kh«ng ®Òu giê (v× lo¹i bá giê sai). NÕu mùc n−íc giê ®o sai trïng víi thêi ®iÓm xuÊt hiÖn mùc n−íc cùc trÞ (cao nhÊt - thÊp nhÊt) ph¶i tÝnh bæ sung vµ sau ®ã tÝnh l¹i H ngµy (ph−¬ng ph¸p bæ sung xem tiÕt 7-3). NÕu d¹ng ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc xuÊt hiÖn hai b−íc nh¶y gi¸n ®o¹n mµ trong thêi ®o¹n gi÷a hai b−íc nh¶y ®ã tÝnh chÊt t−¬ng øng tr¹m trªn, d−íi kh«ng bÞ ph¸ vì, chøng tá mùc n−íc giê gi÷a hai b−íc nh¶y cã sai sè do dÉn cao ®é hoÆc ghi sai sè hiÖu th−íc n−íc. Khi dÉn sai cao ®é hoÆc ghi sai sè hiÖu cäc (thuû chÝ) sÏ t¹o sai sè cè ®Þnh vµ xuÊt hiÖn liªn tiÕp trong nhiÒu giê nªn ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc cã d¹ng nh− nªu trªn. Tr−êng hîp nµy chØ cÇn hiÖu chØnh trÞ sè mùc n−íc giê sai sÏ cã trÞ sè ®óng (H®óng = Hsai ± sai sè cè ®Þnh) vµ tÝnh l¹i H ngµy. §7-8. Tæng hîp sè liÖu vμ x¸c ®Þnh trÞ sè ®Æc tr−ng Sè liÖu mùc n−íc trung b×nh ngµy ®−îc thèng kª theo d¹ng b¶ng (7-1) ®Ó tiÖn l−u tr÷ vµ sö dông. C¸c trÞ sè ®Æc tr−ng cao nhÊt, thÊp nhÊt ®−îc chän tõ sè liÖu thùc ®o tøc thêi (kh«ng ph¶i b×nh qu©n lín nhÊt nhá nhÊt). Ngoµi ra cã thÓ tæng hîp sè liÖu mùc n−íc trung b×nh ngµy theo d¹ng biÓu ®å qu¸ tr×nh mùc n−íc b×nh qu©n ngµy (h×nh 7-5) hoÆc ®−êng luü tÝch mùc n−íc http://www.ebook.edu.vn 151
B¶ng 7-1. Mùc n−íc b×nh qu©n ngµy S«ng . . . . . . . . N¨m . . . . . . . Tr¹m . . . . . §¬n vÞ cm §é cao mèc chÝnh tuyÖt ®èi . . . . . Gi¶ ®Þnh . . . . . Th¸ng I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ngµy 1 2 3 4 5 . . . . . . 27 28 29 30 31 B×nh qu©n Lín nhÊt Ngµy Nhá nhÊt Ngµy §Æc tr−ng Mùc n−íc cao nhÊt . . . ngµy . . .th¸ng . . . .ThÊp nhÊt . . . ngµy . . . .th¸ng. . . N¨m Mùc n−íc trung b×nh . . . . . . Chªnh lÖch mùc n−íc . . . . . . . . Ký hiÖu + TrÞ sè hiÖu chØnh TrÞ sè kh¶ nghi TrÞ sè bæ sung http://www.ebook.edu.vn 152
H×nh 7-5. §−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc b×nh qu©n ngµy vµ ®−êng luü tÝch mùc n−íc §7-9. ChØnh lý sè liÖu mùc n−íc vïng ¶nh h−ëng triÒu Néi dung c«ng t¸c chØnh lý mùc n−íc ®· tr×nh bµy trong nh÷ng tiÕt trªn ®Òu ®−îc thùc hiÖn cho vïng ¶nh h−ëng triÒu. Tuy nhiªn ®o ®Æc ®iÓm riªng nªn chØnh lý sè liÖu mùc n−íc vïng ¶nh h−ëng triÒu ph¶i cã thªm mét sè c«ng ®o¹n nh− sau : 1. KiÓm tra tÝnh t−¬ng øng gi÷a mùc n−íc b×nh qu©n ngµy víi mùc n−íc ch©n triÒu vµ ®Ønh triÒu trong ngµy. TiÕn hµnh vÏ ba ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc trªn cïng biÓu ®å, bao gåm ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc ®Ønh triÒu (H® ~ t), ch©n triÒu (Hc ~ t); ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc trung b×nh ngµy ( ) H ngµy ~ t . NÕu kh«ng cã diÔn biÕn bÊt th−êng vµ sai sè do tÝnh to¸n th× ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc trung b×nh sÏ n»m kho¶ng gi÷a hai ®−êng qu¸ tr×nh ®Ønh vµ ch©n triÒu. Ba ®−êng qu¸ tr×nh nµy kh«ng bao giê c¾t nhau vµ cã xu thÕ diÔn biÕn ®ång d¹ng. C¨n cø sù t−¬ng øng ®ã ®Ó xÐt tÝnh hîp lý cña mùc n−íc. 2. LËp b¶ng thèng kª ®Ønh triÒu cao nhÊt vµ ch©n thÊp nhÊt tõng ngµy trong n¨m B¶ng ghi mùc n−íc ®Ønh triÒu cao nhÊt vµ ch©n triÒu thÊp nhÊt theo d¹ng b¶ng (7-2) nh− sau: http://www.ebook.edu.vn 153
B¶ng 7-2. B¶ng ghi mùc n−íc ®Ønh triÒu cao nhÊt, ch©n triÒu thÊp nhÊt Tr¹m N¨m S«ng Cao ®é mèc chÝnh tuyÖt ®èi Gi¶ ®Þnh Th¸ng I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ch©n thÊp Ch©n thÊp Ch©n thÊp Ch©n thÊp Ch©n thÊp Ch©n thÊp Ngµy §Ønh cao §Ønh cao §Ønh cao §Ønh cao §Ønh cao §Ønh cao .... .... .... .... .... .... 1 2 . . . 30 31 H® max Hc min Ngµy Thèng kª Toµn n¨m + TrÞ sè c¶i chÝnh TrÞ sè kh¶ nghi TrÞ sè bæ sung ( ) TrÞ sè ch−a ®Çy ®ñ §7-10. ThuyÕt minh, nhËn xÐt vÒ chÊt l−îng sè liÖu §èi víi c¸c tr¹m c¬ b¶n, sè liÖu mùc n−íc sau khi chØnh lý ®−îc sao chÐp thµnh ba b¶n (kÓ c¶ mùc n−íc giê vµ b×nh qu©n ngµy) l−u tr÷ t¹i tr¹m ®o, göi §µi KhÝ t−îng thñy v¨n khu vùc vµ Tæng côc KhÝ t−îng thñy v¨n. KÌm theo sè liÖu cã thuyÕt minh ®¸nh gi¸ chÊt l−îng. Néi dung thuyÕt minh gåm nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh nh− sau : VÞ trÝ tr¹m ®o trong n¨m, mÆt chuÈn cao ®é theo hÖ thèng nµo? Nh÷ng sù cè c«ng tr×nh ®o mùc n−íc, nh÷ng vÊn ®Ò ®· xö lý trong ®o ®¹c vµ tÝnh to¸n, vÊn ®Ò cÇn l−u ý khi sö dông. B¶ng tæng hîp sè liÖu mùc n−íc b×nh qu©n ngµy vµ c¸c trÞ sè ®Æc tr−ng theo d¹ng b¶ng (7-1) vµ b¶ng (7-2). http://www.ebook.edu.vn 154
§−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc b×nh qu©n ngµy vµ ®−êng lòy tÝch mùc n−íc còng lµ mét d¹ng tæng hîp sè liÖu theo h×nh thøc biÓu ®å. Sö dông biÓu ®å tæng hîp d¹ng nµy dÔ nhËn xÐt kh¸i qu¸t. §7-11. ChØnh lý sè liÖu nhiÖt ®é n−íc s«ng C«ng t¸c chØnh lý sè liÖu nhiÖt ®é n−íc s«ng ®−îc thùc hiÖn theo tr×nh tù sau : 1. KiÓm tra sè liÖu thùc ®o Xem xÐt sè lÇn ®o trong tõng ngµy cã ®ñ sè l−îng vµ ph©n bè ®óng giê ®o theo quy ®Þnh hay kh«ng. KiÓm tra sè hiÖu chØnh cña nhiÖt kÕ vµ sè liÖu nhiÖt ®é n−íc s«ng sau khi hiÖu chØnh. 2. VÏ ®−êng qu¸ tr×nh nhiÖt ®é n−íc s«ng C¨n cø sè liÖu nhiÖt ®é thùc ®o cña tr¹m cÇn chØnh lý vµ sè liÖu c¸c tr¹m th−îng, h¹ l−u cïng hÖ thèng s«ng vÏ c¸c ®−êng qu¸ tr×nh nhiÖt ®é cña nhiÒu tr¹m trªn cïng biÓu ®å ®Ó so s¸nh, nhËn xÐt tÝnh hîp lý. Nãi chung trªn cïng hÖ thèng s«ng, ®−êng qu¸ tr×nh nhiÖt ®é c¸c tr¹m cã xu thÕ t−¬ng tù nhau. NÕu xuÊt hiÖn xu thÕ tr¸i ng−îc nhau cÇn kiÓm tra x¸c ®Þnh nguyªn nh©n (do ®o sai, nhiÖt kÕ háng, cã nguån n−íc nãng hoÆc l¹nh ch¶y vµo s«ng vv...). 3. TÝnh nhiÖt ®é n−íc trung b×nh ngµy NhiÖt ®é n−íc trung b×nh ngµy tÝnh b»ng trung b×nh céng nhiÖt ®é n−íc c¸c lÇn ®o trong ngµy. Tr−êng hîp thiÕu sè liÖu cã thÓ chän trÞ sè nhiÖt ®é ®o lóc 7 giê lµm nhiÖt ®é trung b×nh ngµy. 4. TÝnh bæ sung nhiÖt ®é trung b×nh ngµy V× lý do nµo ®ã kh«ng cã sè liÖu thùc ®o trong ngµy ph¶i tÝnh bæ sung nhiÖt ®é trung b×nh ngµy. Cã thÓ tÝnh theo ph−¬ng ph¸p néi suy tuyÕn tÝnh gi÷a nhiÖt ®é trung b×nh cña ngµy tr−íc vµ sau liÒn kÒ ngµy ®o thiÕu. Tr−êng hîp cÇn thiÕt cã thÓ tÝnh theo ph−¬ng ph¸p t−¬ng quan gi÷a nhiÖt ®é tr¹m cÇn chØnh lý víi nhiÖt ®é c¸c tr¹m l©n cËn, trªn d−íi. 5. Tæng hîp sè liÖu vµ x¸c ®Þnh trÞ sè ®Æc tr−ng Sè liÖu nhiÖt ®é n−íc trung b×nh ngµy trong n¨m ®−îc thèng kª theo d¹ng b¶ng t−¬ng tù nh− mùc n−íc (b¶ng 7-1). C¸c trÞ sè ®Æc tr−ng nh− nhiÖt ®é cao nhÊt, thÊp nhÊt trong tõng th¸ng, trong n¨m ®−îc chän tõ sè liÖu thùc ®o tøc thêi. NhiÖt ®é trung b×nh th¸ng, n¨m ®−îc tÝnh b»ng trung b×nh céng sè liÖu trung b×nh ngµy trong th¸ng, trong n¨m. §−êng qu¸ tr×nh nhiÖt ®é n−íc trung b×nh ngµy còng lµ mét d¹ng tæng hîp sè liÖu theo h×nh thøc biÓu ®å. http://www.ebook.edu.vn 155
6. L−u tr÷ sè liÖu vµ thuyÕt minh T−¬ng tù nh− sè liÖu mùc n−íc, sè liÖu nhiÖt ®é n−íc còng l−u tr÷ t¹i tr¹m ®o, göi ®µi khu vùc vµ Tæng côc khÝ t−îng thñy v¨n. KÌm theo sè liÖu l−u tr÷ cã thuyÕt minh vÒ chÊt l−îng sè liÖu vµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn l−u ý khi sö dông. Tr−êng hîp tr¹m sö dông m¸y tù ghi mùc n−íc cã tù ghi nhiÖt ®é n−íc th× trÝch sè liÖu tõ b¨ng tù ghi hoÆc tõ bé phËn l−u tr÷ cña m¸y theo chÕ ®é thÝch hîp råi còng tiÕn hµnh chØnh lý theo c¸c b−íc tõ 1 ®Õn 6 nh− ®· tr×nh bµy. http://www.ebook.edu.vn 156