Giáo trình sức khỏe môi trường_Bài 7

Chia sẻ: Love Love | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST

Báo xấu

179
lượt xem 51
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sống trong một môi trường an toàn là điều mong ước của tất cả mọi người. Tuy nhiên, trong xã hội hiện đại những tai nạn rủi ro vẫn thường xuyên xảy ra và chúng được gọi chung là chấn thương.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình sức khỏe môi trường_Bài 7

BµI 7 AN TOµN M¤I TR¦êNG MôC TI£U 1. Tr×nh bµy ®−îc kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ an toµn m«i tr−êng vµ chÊn th−¬ng kh«ng chñ ý. 2. M« t¶ vµ ph©n tÝch ®−îc mét sè thÓ lo¹i tai n¹n chÊn th−¬ng kh«ng chñ ý ë gia ®×nh vµ n¬i c«ng céng. 3. Tr×nh bµi ®−îc c¸c gi¶i ph¸p an toµn trong nhµ ë, tr−êng häc, n¬i sinh ho¹t c«ng céng vµ trªn c¸c ph−¬ng tiÖn giao th«ng. 4. Nªu ®−îc nh÷ng gi¶i ph¸p chÝnh ®Ó ®¶m b¶o sèng an toµn vµ phßng ngõa chÊn th−¬ng kh«ng chñ ý ë céng ®ång. 1. TÇM QUAN TRäNG CñA AN TOµN M¤I TR¦êNG Sèng trong mét m«i tr−êng an toµn lµ ®iÒu mong −íc cña tÊt c¶ mäi ng−êi. Tuy nhiªn, trong x· héi hiÖn ®¹i nh÷ng tai n¹n rñi ro vÉn th−êng xuyªn x¶y ra vµ chóng ®−îc gäi chung lµ chÊn th−¬ng (injuries). Cã chÊn th−¬ng chñ ý nh− giÕt ng−êi, hµnh hung, tù tö, hµnh h¹ trÎ em, h·m hiÕp vµ nh÷ng hµnh ®éng b¹o lùc kh¸c; cã nh÷ng chÊn th−¬ng kh«ng chñ ý, xuÊt hiÖn bÊt ngê, do nhiÒu lo¹i nguyªn nh©n kh¸c nhau vµ g©y tæn th−¬ng c¬ thÓ hoÆc tö vong cho mét hoÆc nhiÒu ng−êi. PhÇn an toµn m«i tr−êng trong bµi nµy chØ ®Ò cËp ®Õn nh÷ng lo¹i chÊn th−¬ng kh«ng chñ ý vµ x¶y ra ë ngoµi n¬i lµm viÖc. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c chÊn th−¬ng kh«ng chñ ý (unintentional injuries) lµ nguyªn nh©n tö vong hµng ®Çu ë Mü ®èi víi nh÷ng ng−êi d−íi 44 tuæi vµ lµ nguyªn nh©n ®øng thø t− trong tÊt c¶ c¸c tr−êng hîp tö vong ë Mü. Theo sè liÖu cña Trung t©m KiÓm so¸t bÖnh tËt Mü (CDC) n¨m 1988, chØ sè nh÷ng n¨m sèng tiÒm tµng bÞ mÊt (YPLL) do chÊn th−¬ng kh«ng chñ ý ®øng vÞ trÝ hµng ®Çu ë løa tuæi d−íi 65 víi 2.319.400 n¨m sèng bÞ mÊt, b»ng 18,9% tæng sè YPLL. Tû lÖ nµy ®èi víi bÖnh ung th− lµ 14,7%, bÖnh tim m¹ch lµ 11,9%, tù tö vµ giÕt ng−êi lµ 11,1% vµ dÞ d¹ng bÈm sinh lµ 5,5%. ë ViÖt Nam, theo ®iÒu tra liªn tr−êng vÒ chÊn th−¬ng ë ViÖt Nam do Lª Vò Anh vµ céng sù thùc hiÖn n¨m 2003 (VMIS) th× chÊn th−¬ng ®· thùc sù trë thµnh nguyªn nh©n cã tû lÖ g©y tö vong lín nhÊt ë nhãm tuæi d−íi 19. Khi xÐt c¸c nhãm nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn tö vong th× chÊn th−¬ng g©y ra 33,1% sè tr−êng hîp tö vong, bÖnh 169
m¹n tÝnh g©y ra 57,3%, trong khi ®ã bÖnh truyÒn nhiÔm chØ g©y ra 9,6%. ChØ tÝnh riªng sè tai n¹n giao th«ng trong n¨m 2002 c¶ n−íc ®· cã 27.891 vô, lµm cho 13.174 ng−êi chÕt vµ 30.987 ng−êi bÞ th−¬ng tËt. Theo VMIS th× tai n¹n giao th«ng lµ nguyªn nh©n hµng ®Çu g©y ra chÊn th−¬ng kh«ng tö vong víi tû suÊt lµ 1.408, 5 tr−êng hîp trªn 100.000 ng−êi. Nguyªn nh©n lín thø 2 dÉn ®Õn chÊn th−¬ng kh«ng g©y tö vong lµ ng· víi tû suÊt lµ 1.322/100.000, tiÕp theo lµ vËt s¾c nhän víi tû suÊt: 953,3/100.000 vµ ®éng vËt c¾n víi tû suÊt: 838,7/100.000. VMIS cho thÊy chÊn th−¬ng ®ang dÇn trë thµnh mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quan träng g©y tö vong ë ViÖt Nam. Trong 3 n¨m (1997-2000), theo thèng kª ch−a ®Çy ®ñ trªn c¶ n−íc ®· cã gÇn 1400 vô ngé ®éc thùc phÈm, h¬n 25.500 ng−êi ph¶i vµo cÊp cøu ë bÖnh viÖn vµ 217 ng−êi bÞ chÕt. Riªng ngé ®éc do ¨n c¸ nãc chØ trong 18 th¸ng (2001 vµ 6 th¸ng ®Çu n¨m 2002) ®· cã 230 ng−êi bÞ ngé ®éc vµ 42 ng−êi bÞ tö vong. ë vïng ®ång b»ng S«ng Cöu Long, vµo mïa lò lôt hµng n¨m cã hµng tr¨m trÎ bÞ chÕt ®uèi, tai n¹n ®iÖn giËt g©y chÕt ng−êi ë ®©y còng rÊt phæ biÕn. TØnh BÕn Tre cã 80 ng−êi chÕt v× ®iÖn giËt trong 5 n¨m (1997-2001), tØnh An Giang trong 2 n¨m chÕt 58 ng−êi (1997-1998), tØnh §ång Th¸p riªng 7 th¸ng ®Çu n¨m 2001 ®· cã 13 vô tai n¹n ®iÖn giËt lµm 14 ng−êi chÕt. Mét d¹ng chÊn th−¬ng còng t−¬ng ®èi quan träng lµ nhiÔm ®éc thuèc b¶o vÖ thùc vËt. ViÖt Nam lµ mét n−íc n«ng nghiÖp, víi gÇn 80% d©n sè sèng b»ng nghÒ n«ng, hÇu hÕt ®Òu cã sö dông thuèc b¶o vÖ thùc vËt. Theo Niªn gi¸m thèng kª y tÕ (2002), trªn c¶ n−íc cã 7.170 vô nhiÔm ®éc thuèc b¶o vÖ thùc vËt, trong ®ã cã 7.647 ca nhiÔm ®éc vµ 227 tr−êng hîp tö vong. Sè ca nhiÔm ®éc do ¨n uèng nhÇm vµ lao ®éng lµ 1.495, trong ®ã cã 33 tr−êng hîp tö vong. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ, sè ca nhiÔm ®éc cßn cao h¬n nhiÒu. ChÊn th−¬ng kh«ng chñ ý ®· trë thµnh mét trong m−êi nguyªn nh©n tö vong hµng ®Çu ë n−íc ta hiÖn nay. ViÖc thèng kª, ph©n tÝch c¸c tr−êng hîp chÊn th−¬ng kh«ng chñ ý cho phÐp t×m ra nh÷ng nguyªn nh©n phæ biÕn dÉn ®Õn chÊn th−¬ng ®Ó tõ ®©y ®Ò ra nh÷ng biÖn ph¸p dù phßng tÝch cùc. An toµn m«i tr−êng lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó h¹n chÕ c¸c tai n¹n chÊn th−¬ng kh«ng chñ ý x¶y ra trong cuéc sèng hµng ngµy. 2. KH¸I NIÖM CHÊN TH¦¥NG Theo Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi, chÊn th−¬ng lµ nh÷ng tæn th−¬ng cho søc khoÎ g©y ra bëi sù truyÒn n¨ng l−îng v−ît qu¸ ng−ìng chÞu ®ùng cña c¬ thÓ con ng−êi. N¨ng l−îng cã thÓ lµ d¹ng c¬ häc, n¨ng l−îng nhiÖt, n¨ng l−îng ho¸ häc, n¨ng l−îng bøc x¹, n¨ng l−îng ®iÖn hay sù thiÕu hôt cña c¸c yÕu tè thiÕt yÕu nh− oxy (sù ng¹t thë, chÕt ®uèi) hoÆc nhiÖt (sù gi¶m th©n nhiÖt). N¨ng l−îng c¬ häc lµ nguyªn nh©n g©y chÊn th−¬ng phæ biÕn nhÊt. 170
Theo J. J. Gibbons (1961), tÊt c¶ mäi hiÖn t−îng chÊn th−¬ng ®Òu n»m trong nh÷ng t¸c ®éng cã h¹i cña 5 d¹ng n¨ng l−îng lµ ®éng n¨ng hoÆc c¬ n¨ng, ho¸ n¨ng, ®iÖn n¨ng, bøc x¹ vµ nhiÖt n¨ng. Jr. William Haddon (1963), chia chÊn th−¬ng ra thµnh 3 giai ®o¹n: giai ®o¹n tr−íc chÊn th−¬ng hay tiÒn sù cè, giai ®o¹n chÊn th−¬ng vµ giai ®o¹n hËu chÊn th−¬ng. ë mçi giai ®o¹n ®Òu cã gi¶i ph¸p chiÕn l−îc phßng ngõa t−¬ng øng (xem b¶ng 7.1). B¶ng 7.1. Gi¶i ph¸p chiÕn l−îc ®Ó kiÓm so¸t chÊn th−¬ng ë 3 giai ®o¹n kh¸c nhau cña tai n¹n, chÊn th−¬ng Giai ®o¹n chÊn Môc ®Ých cña VÝ dô th−¬ng gi¶i ph¸p §uèi n−íc Tù ®Çu ®éc Giai ®o¹n tr−íc Ng¨n ngõa nh÷ng X©y hµng rµo xung Ph¸t hiÖn vµ xö lý chÊn th−¬ng ®iÒu cã thÓ g©y ra quanh ao hå buån phiÒn chÊn th−¬ng Giai ®o¹n x¶y ra Ng¨n ngõa chÊn ThiÕt bÞ cøu hé c¸ Giíi h¹n tæng sè chÊn th−¬ng th−¬ng khi sù kiÖn nh©n thuèc kª ®¬n x¶y ra Giai ®o¹n sau chÊn Ng¨n ngõa møc Trî lùc tim phæi Lo¹i trõ chÊt ®éc ra th−¬ng nghiªm träng hoÆc khái c¬ thÓ b»ng tµn phÕ khi chÊn c¸ch cho n«n hoÆc th−¬ng ®· x¶y ra thÈm läc 3. MéT Sè VÊN §Ò AN TOµN M¤I TR¦êNG NHµ ë Vµ KHU D¢N C¦ 3.1. An toµn m«i tr−êng ®èi víi c¸c s¶n phÈm tiªu thô trªn thÞ tr−êng C¸c s¶n phÈm b¸n trªn thÞ tr−êng rÊt ®a d¹ng vÒ chñng lo¹i, mÉu m· vµ chÊt l−îng. NÕu chóng kh«ng ®−îc kiÓm so¸t tèt, hµng gi¶, hµng kÐm chÊt l−îng trµn lan th× sÏ g©y nguy h¹i kh«n l−êng cho ng−êi tiªu thô. ë Mü, mçi n¨m cã h¬n 20 triÖu ng−êi bÞ chÊn th−¬ng vµ h¬n 30.000 ng−êi chÕt do c¸c s¶n phÈm tiªu thô kh«ng ®¹t tiªu chuÈn g©y ra (xem thªm hép 7.1). N¨m 1972, Quèc héi Mü th«ng qua bé luËt An toµn s¶n phÈm tiªu thô vµ thµnh lËp Uû ban An toµn s¶n phÈm tiªu thô (CPSC: Consumer Product Safety Commission). ChØ sau 9 n¨m cã CPSC, sè tai n¹n chÊn th−¬ng ë hé gia ®×nh ®· gi¶m ®−îc h¬n 2,5 lÇn. CPSC ®· ®−a ra tiªu chuÈn cho h¬n 10.000 s¶n phÈm tiªu thô ë trong n−íc. 171
Hép 7.1. ChÊn th−¬ng do thuèc ë Mü N¨m 1937, mét nhµ bµo chÕ thuèc t¹o ra mét d¹ng thuèc sulfa míi ®Ó b¸n mµ ng−êi mua kh«ng cÇn theo ®¬n. S¶n phÈm cã tªn lµ elixir sulfamilamid gåm bét sulfua hoµ trong mét dung m«i th«ng th−êng lµ diethylen glycol. LuËt lÖ lóc bÊy giê kh«ng yªu cÇu ph¶i kiÓm tra ®é an toµn. Tuy míi chØ cã 2000 pints (pints = 0, 47 lÝt) thuèc elixir sulfamilamid ®−îc s¶n xuÊt vµ chØ cã 93 pints thuèc ®−îc tiªu thô nh−ng ®· cã 107 ng−êi bÞ chÕt do t¸c dông phô cña dung m«i. ë ViÖt Nam, t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh ®· x¶y ra tr−êng hîp gÇn 30 ch¸u nhá bÞ chÕt do dïng mét lo¹i bét phÊn r«m cã lÉn chÊt ®éc. ViÖc mua b¸n, sö dông c¸c lo¹i thuèc diÖt chuét nhËp lËu tõ Trung Quèc còng g©y ra nh÷ng hËu qu¶ tai h¹i. ë BÖnh viÖn B¹ch Mai, riªng n¨m 1995 ®· cã 51 tr−êng hîp cÊp cøu ngé ®éc thuèc chuét, 5 tr−êng hîp lµ do trÎ em vµ ng−êi giµ ¨n nhÇm. BÖnh viÖn Nhi Trung −¬ng chØ trong 3 th¸ng (1/1/1997 - 3/4/1997) ®· ph¶i cÊp cøu 36 tr−êng hîp ngé ®éc thuèc chuét, cã 10 tr−êng hîp rÊt nÆng vµ 2 tr−êng hîp tö vong. Còng do dïng thuèc chuét Trung Quèc bõa b·i mµ n¨m 1997 t¹i x· H¶i Long, huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh ®· cã 500 con chã vµ 200 con mÌo bi ngé ®éc chÕt, thiÖt h¹i lªn tíi 80 triÖu ®ång. Héi B¶o vÖ ng−êi tiªu dïng ®· ®−îc thµnh lËp ë ViÖt Nam vµ ngµy cµng ph¸t huy vai trß tÝch cùc trong viÖc b¶o vÖ lîi Ých chÝnh ®¸ng cña ng−êi tiªu dïng trong n−íc. 3.2. An toµn m«i tr−êng khi ë nhµ ChÊn th−¬ng khi ë nhµ ®−îc hiÓu lµ mét chÊn th−¬ng x¶y ra trong ph¹m vi khu vùc nhµ ë ®èi víi c¸c thµnh viªn cña gia ®×nh hoÆc nh÷ng ng−êi kh¸ch ®−îc mêi cña gia ®×nh (Monroe T. Morgan, 1997). PhÇn lín cuéc ®êi cña mét con ng−êi lµ sèng ë trong nhµ vµ xung quanh nhµ. TrÎ em sinh ho¹t ë nhµ gÇn 90% tæng sè thêi gian cña chóng. Khi lín lªn, trÎ ®i häc, thêi gian trÎ sèng ë nhµ Ýt dÇn. ë tuæi lao ®éng, ngoµi thêi gian ®i lµm, con ng−êi chñ yÕu sèng vµ nghØ ng¬i ë nhµ. Khi vÒ h−u, ng−êi cao tuæi cã h¬n 90% thêi gian lµ sèng ë nhµ. Løa tuæi nhá nhÊt vµ løa tuæi giµ nhÊt trong gia ®×nh lµ nh÷ng ng−êi cã nguy c¬ bÞ tai n¹n chÊn th−¬ng ë nhµ nhiÒu nhÊt. 3.2.1. ChÊn th−¬ng do ng· Ng· lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n hµng ®Çu g©y tö vong trong c¸c tr−êng hîp chÊn th−¬ng ë nhµ. §èi víi trÎ em vµ ng−êi giµ, ng· lµ nguyªn nh©n ®øng ®Çu trong danh s¸ch chÊn th−¬ng kh«ng chñ ý t¹i nhµ. 172
a. TrÎ em ng· RÊt nhiÒu tr−êng hîp trÎ em ng· liªn quan ®Õn ®å vËt trong nhµ. Mçi n¨m ë Mü cã kho¶ng 9.000 trÎ chÊn th−¬ng do n»m n«i, 8.000 trÎ bÞ chÊn th−¬ng do ghÕ cao vµ 22.000 trÎ bÞ chÊn th−¬ng do gi−êng tÇng, phÇn lín sè nµy lµ do ng·. Cho tíi 15 th¸ng tuæi, trÎ ng· khi tËp ®i kh¸ phæ biÕn, 92% c¸c tr−êng hîp ng· tËp ®i lµ chÊn th−¬ng ë ®Çu hoÆc mÆt. C¸c ®å vËt s¾c nhän, bµn ®ùng cèc uèng n−íc, m¶nh thuû tinh vì ë s©n ch¬i v.v... khi trÎ ng· xuèng cã thÓ g©y th−¬ng tÝch ë phÇn mÒm. ë tuæi lín, th−êng trªn 5 tuæi, trÎ cßn hay bÞ ng· do leo trÌo cöa sæ, c©y cèi. ë nh÷ng nhµ gÇn s«ng n−íc, ao hå, trÎ ®i ch¬i kh«ng cã ng−êi lín tr«ng nom rÊt dÔ bÞ chÕt ®uèi do ng· xuèng n−íc. ë vïng ®ång b»ng S«ng Cöu Long chØ trong 2 mïa lò n¨m 2001, 2002 ®· cã 600 ng−êi chÕt ®uèi, 80% lµ trÎ em, trong ®ã nhiÒu trÎ ®· bÞ ng· xuèng n−íc khi ch¬i ë nhµ mét m×nh, bè mÑ vµ ng−êi lín ®i lµm v¾ng. Theo VMIS th× ng· lµ nguyªn nh©n ®øng thø hai sau tai n¹n giao th«ng g©y ra chÊn th−¬ng kh«ng tö vong ë ViÖt Nam vµ −íc tÝnh mçi n¨m toµn quèc cã h¬n mét triÖu ng−êi bÞ ng· mµ cã ¶nh h−ëng ®Õn c«ng viÖc, häc tËp hay cÇn ch¨m sãc y tÕ. BiÖn ph¸p ®Ò phßng: göi trÎ ë c¸c nhµ trÎ, trÎ nhá ph¶i ®−îc ng−êi lín tr«ng coi, mïa lò lôt cã nhµ gi÷ trÎ ë vïng lôt, buéc d©y an toµn gi÷ trÎ khi trÎ ë trong thuyÒn, bÌ, nhµ ngËp lò, kh«ng ®Ó trÎ nghÞch ®å ch¬i s¾c nhän hoÆc dÔ g©y chÊn th−¬ng, nhµ cöa ng¨n n¾p, nÒn nhµ kh«ng tr¬n... b. Ng−êi giµ ng· Kh«ng gièng nh− trÎ em, ng−êi giµ ng· cã thÓ dÉn ®Õn tö vong. Tû lÖ chÕt do ng· ë ng−êi giµ tõ 75 tuæi trë lªn lín gÊp 12 lÇn tû lÖ chÕt do ng· ë tÊt c¶ c¸c løa tuæi kh¸c. Nguy c¬ ph¶i n»m bÖnh viÖn do ng· ë ng−êi giµ gÊp gÇn 7 lÇn c¸c løa tuæi kh¸c. Cã nhiÒu yÕu tè lµm cho ng−êi giµ dÔ bÞ ng·: c¬ x−¬ng yÕu, m¾t kÐm, ®Êt gå ghÒ, cÇu thang khã ®i, thiÕu ¸nh s¸ng v.v... ë Mü, mçi n¨m cã h¬n 7.500.000 tr−êng hîp tr−ît ng· ®−êng cÇu thang, chñ yÕu lµ ng−êi giµ. Theo VMIS th× tû suÊt chÊn th−¬ng kh«ng g©y tö vong do ng· ë ng−êi giµ (tõ 65 tuæi trë lªn) ë ViÖt Nam lµ 2.861,6/100.000 d©n, cao nhÊt trong tÊt c¶ c¸c nhãm tuæi. BiÖn ph¸p dù phßng: ng−êi giµ nªn cã ng−êi theo dâi, ch¨m sãc, ®i l¹i yÕu nªn chèng gËy, c¸c lèi ®i trong vµ ngoµi nhµ ph¶i réng, cÇu thang lµm bËc kh«ng cao qu¸ 25cm, ®é chiÕu s¸ng trong nhµ vµ c¸c lèi ®i ®¶m b¶o, nhµ t¾m nhµ tiªu kh« r¸o, kh«ng tr¬n tr−ît. TËp thÓ dôc d−ìng sinh n©ng cao søc khoÎ còng lµ mét gi¶i ph¸p tèt phßng chÊn th−¬ng ë tuæi giµ. 3.2.2. ChÊn th−¬ng do ch¸y, báng Hµng n¨m ë Mü cã h¬n 5.000 ng−êi chÕt do ho¶ ho¹n vµ báng, trung b×nh mçi ngµy cã 13 ca tö vong. ChÕt do ho¶ ho¹n vµ báng lµ mét trong nh÷ng tû lÖ tö vong cao nhÊt ë c¸c n−íc c«ng nghiÖp ho¸. Sè ng−êi da ®en, ng−êi nghÌo, ng−êi cao tuæi vµ trÎ 173
em cã tû lÖ chÕt trung b×nh do ho¶ ho¹n gÊp 2-3 lÇn tû lÖ chÕt trung b×nh do ho¶ ho¹n cña c¶ n−íc. N¨m 1991, ch¸y khu d©n c− lµ nguyªn nh©n ®øng thø 2 cña tö vong do chÊn th−¬ng (chØ ®øng sau tai n¹n giao th«ng) ë løa tuæi 1-9 tuæi vµ lµ nguyªn nh©n ®øng hµng thø 6 vÒ tö vong do chÊn th−¬ng ë løa tuæi tõ 65 trë lªn. Ba nguyªn nh©n g©y tö vong hµng ®Çu do ho¶ ho¹n ë nhµ ®èi víi trÎ d−íi 5 tuæi lµ: trÎ ch¬i diªm gÇn nguån b¾t löa (37%), nghÞch löa (19%) vµ nghÞch ®iÖn (11%). Ba nguyªn nh©n chÕt hµng ®Çu do ho¶ ho¹n ë nhµ ®èi víi ng−êi trªn 70 tuæi lµ bÊt cÈn khi hót thuèc l¸ (33%), ®ông ch¹m vµo löa (19%) vµ ®ông ch¹m vµo ®iÖn (12%). Môc tiªu gi¶m tö vong do ho¶ ho¹n ë Mü vµo n¨m 2000 lµ 1,2 tr−êng hîp tö vong trªn 100.000 d©n (n¨m 1991, tû lÖ nµy lµ 1,5 tr−êng hîp tö vong trªn 100.000 d©n). Riªng víi nhãm d©n chóng cã nguy c¬ cao, tû lÖ tö vong gi¶m xuèng cßng 3,3 tr−êng hîp tö vong trªn 100.000 d©n (n¨m 1991, tû lÖ nµy ë nhãm trÎ d−íi 5 tuæi lµ 3,7/100.000 trÎ vµ ë nhãm ng−êi giµ tõ 65 tuæi trë lªn lµ 3,5/100.000 cô giµ). ë ViÖt Nam kh«ng cã nh÷ng sè liÖu c«ng bè vÒ tö vong do ho¶ ho¹n, ®Æc biÖt lµ tö vong ng−êi giµ vµ trÎ em. Nh−ng c¸c vô ho¶ ho¹n ë c¸c khu d©n c−, chî vÉn x¶y ra hµng n¨m, nhÊt lµ vµo nh÷ng mïa hanh kh«, ®iÓn h×nh lµ vô ch¸y chî §ång Xu©n ë Hµ Néi, vô ch¸y khu Trung t©m Th−¬ng m¹i Quèc tÕ ë thµnh phè Hå ChÝ Minh, c¸c vô ch¸y lÎ tÎ ë c¸c khu d©n c− tËp trung cña thµnh phè Hå ChÝ Minh, v.v... §Ó kiÓm so¸t ®−îc vÊn ®Ò nµy, cÇn thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p sau: − Qu¶n lý, kiÓm so¸t chÆt chÏ viÖc sö dông ®iÖn ë gia ®×nh. − CÈn thËn khi sö dông bÕp ga, bÕp dÇu hoÆc hót thuèc l¸ ë gia ®×nh. − Tõng hé gia ®×nh cã ph−¬ng tiÖn ch÷a ch¸y s½n sµng. − Th−êng xuyªn tËp d−ît c¸c t×nh huèng ch÷a ch¸y vµ cøu n¹n ë khu d©n c− khi ho¶ ho¹n x¶y ra. − Lu«n s½n sµng phßng ch¸y ch÷a ch¸y ë c¸c khu th−¬ng m¹i, chî vµ cÇn cã ®−êng n−íc cøu ho¶ riªng. Khi thiÕt kÕ khu th−¬ng m¹i, chî, khu vùc d©n c− ph¶i chó ý thiÕt kÕ c¬ së h¹ tÇng cho xe cøu ho¶. − Gióp ng−êi d©n, ng−êi kinh doanh cã nhËn thøc vµ ý thøc tèt h¬n trong c«ng t¸c phßng ch¸y, ch÷a ch¸y. 3.2.3. ChÊn th−¬ng do ngé ®éc N¨m 1961, ë Mü c¸c vô ngé ®éc ®· c−íp ®i sinh m¹ng cña 450 trÎ d−íi 5 tuæi. Ng−êi ta −íc tÝnh cø cã mét trÎ bÞ chÕt do ngé ®éc th× cã 80.000-90.000 trÎ cïng tuæi ph¶i ®i cÊp cøu do ngé ®éc vµ cã 20.000 trÎ ph¶i n»m ®iÒu trÞ t¹i bÖnh viÖn. Tû lÖ trÎ bÞ ngé ®éc cao nhÊt ë løa tuæi 1-2 tuæi. Nguyªn nh©n ngé ®éc cña trÎ chñ yÕu do c¸c thuèc t©n d−îc, ho¸ chÊt gia dông nh− kem c¹o r©u, dÇu t¾m, s¬n mãng tay v.v… BiÖn ph¸p dù phßng ngé ®éc cho trÎ ë gia ®×nh lµ thuèc t©n d−îc, c¸c ho¸ chÊt gia dông 174
ph¶i ®Ó ë ngoµi tÇm víi cña trÎ em, c¸c chÊt nµy ph¶i ®Ó trong lä hoÆc hép kÝn. Kh«ng ®−îc ®Ó lÉn lén chai lä thuèc, ho¸ chÊt gia dông víi c¸c chai hép ®ùng ®å ¨n thøc uèng. ë ViÖt Nam, c¸c tr−êng hîp ngé ®éc ho¸ chÊt ë gia ®×nh chñ yÕu lµ ngé ®éc l−¬ng thùc, thùc phÈm bÞ « nhiÔm ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt, uèng c¸c ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt (chÊn th−¬ng cã chñ ®Þnh) vµ ngé ®éc thuèc b¶o vÖ thùc vËt do ¨n uèng nhÇm. ViÖc sö dông bÕp than tæ ong g©y « nhiÔm kh«ng khÝ bëi c¸c khÝ ®éc CO, SO2, CO2 còng rÊt nguy hiÓm. BiÖn ph¸p dù phßng ë ®©y lµ ph¶i qu¶n lý chÆt chÏ vµ an toµn tÊt c¶ c¸c lo¹i thuèc b¶o vÖ thùc vËt, ®Æt bÕp than ë chç tho¸ng giã, tèt nhÊt lµ lo¹i trõ h¼n chóng ra khái khu vùc nhµ ë, thay thÕ b»ng c¸c lo¹i bÕp kh¸c Ýt ®éc h¹i h¬n, gi¸o dôc cho mäi thµnh viªn trong gia ®×nh ý thøc ®Ò phßng ngé ®éc. 3.3. An toµn m«i tr−êng khi tham gia giao th«ng Trong thêi ®¹i ph¸t triÓn kinh tÕ, c«ng nghiÖp ho¸, ®« thÞ ho¸ trªn kh¾p c¶ n−íc, nhu cÇu ®i l¹i vµ vËn chuyÓn ngµy cµng t¨ng, sù giao l−u gi÷a c¸c vïng miÒn, c¸c quèc gia diÔn ra nhén nhÞp th× giao th«ng vËn t¶i ngµy cµng ®ãng vai trß then chèt. C¸c ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn ngµy cµng nhiÒu, ®a d¹ng vÒ chñng lo¹i, søc t¶i ph−¬ng tiÖn lín vµ tèc ®é nhanh. ë n−íc ta nh÷ng n¨m võa qua t×nh h×nh còng diÔn ra t−¬ng tù. Cïng víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña ngµnh giao th«ng vËn t¶i, c¸c tai n¹n giao th«ng còng x¶y ra th−êng xuyªn vµ cã xu h−íng ngµy cµng gia t¨ng. ë Mü, hµng n¨m cã 5.500 thanh thiÕu niªn vµ 2.200 trÎ tõ 0-12 tuæi bÞ chÕt do tai n¹n « t« xe m¸y. Tai n¹n giao th«ng cßn lµ nguyªn nh©n tö vong chÊn th−¬ng cña h¬n 6.000 ng−êi giµ (tõ 65 tuæi trë lªn). Tõ 1966, ChÝnh phñ Mü ®· ®−a ra mét Ch−¬ng tr×nh quèc gia vÒ An toµn giao th«ng vµ thµnh lËp c¬ quan Qu¶n lý an toµn giao th«ng ®−êng bé quèc gia (NHTSA). Nhê vËy, tõ n¨m 1968 ®Õn n¨m 1991, sè ca tö vong do t¹i n¹n « t« - xe m¸y gi¶m 21%. ë ViÖt Nam, chÊn th−¬ng giao th«ng x¶y ra ngµy cµng nhiÒu vµ møc ®é ngµy cµng nghiªm träng. ChÊn th−¬ng giao th«ng kh«ng chØ x¶y ra ®èi víi ng−êi ®i « t« xe m¸y mµ cßn cã kh¸ nhiÒu tr−êng hîp x¶y ra ®èi víi ng−êi ®i xe ®¹p vµ ®i bé (xem thªm hép 7.2). Cã nhiÒu nguyªn nh©n, nh−ng yÕu tè quan träng nhÊt vÉn lµ yÕu tè con ng−êi - nh÷ng ng−êi tham gia giao th«ng kh«ng cã ý thøc vµ hµnh ®éng tù gi¸c chÊp hµnh luËt lÖ giao th«ng. ChiÕn l−îc quèc gia vÒ phßng chèng tai n¹n giao th«ng ®· ®−îc ChÝnh phñ c«ng bè. Hµng n¨m, c¶ n−íc ®Òu cã mét th¸ng toµn d©n thùc hiÖn an toµn giao th«ng. Nhê cã nh÷ng gi¶i ph¸p ®ång bé vµ kiªn quyÕt, c¸c vô tai n¹n giao th«ng vµ sè ng−êi bÞ th−¬ng hoÆc tö vong do tai n¹n giao th«ng ®· b−íc ®Çu ®−îc k×m chÕ. 175
Hép 7.2. T×nh h×nh chÊn th−¬ng giao th«ng ë ViÖt Nam Riªng trong th¸ng 7 n¨m 2002 c¶ n−íc ®· x¶y ra 2.118 vô tai n¹n giao th«ng ®−êng bé, lµm chÕt 901 ng−êi vµ bÞ th−¬ng 2.406 ng−êi. §Þa bµn thµnh phè Hµ Néi cã 144 vô tai n¹n giao th«ng, chÕt 46 ng−êi vµ bÞ th−¬ng 132 ng−êi. Trªn ®Þa bµn thµnh phè Hå ChÝ Minh x¶y ra 189 vô tai n¹n giao th«ng, lµm chÕt 101 ng−êi vµ bÞ th−¬ng 204 ng−êi. Sè vô vµ sè ng−êi bÞ tai n¹n giao th«ng tuy cã gi¶m so víi cïng thêi kú n¨m tr−íc nh−ng t×nh h×nh trËt tù an toµn giao th«ng vÉn cßn phøc t¹p. Trªn c¸c tuyÕn giao th«ng ®−êng s¾t trong th¸ng 7/2002 x¶y ra 30 vô tai n¹n giao th«ng, lµm chÕt 15 ng−êi vµ bÞ th−¬ng 16 ng−êi. (B¸o C«ng an Thµnh phè Hå ChÝ Minh, 28.8.2002) 3.4. An toµn m«i tr−êng trong c¸c ho¹t ®éng vui ch¬i, gi¶i trÝ 3.4.1 ChÊn th−¬ng khi ®i ch¬i d· ngo¹i Thanh thiÕu niªn häc sinh th−êng thÝch c¸c ho¹t ®éng du lÞch, ®i ch¬i d· ngo¹i. §©y lµ mét ho¹t ®éng rÊt bæ Ých, mét nhu cÇu rÊt chÝnh ®¸ng cña giíi trÎ. Tuy nhiªn, tai n¹n th−¬ng tÝch vÉn cã thÓ x¶y ra cho mét sè em do cã nh÷ng bÊt cÈn trong lóc ®i d· ngo¹i nh− bÞ r¾n, c«n trïng hoÆc ®éng vËt c¾n; ng· g©y chÊn th−¬ng, sa lón xuèng hè s©u hoÆc luång n−íc ngÇm, tai n¹n xe cé, ngé ®éc do ¨n uèng nhÇm v.v. §· cã nh÷ng tr−êng hîp tö vong rÊt th−¬ng t©m vµ ®¸ng tiÕc. VÝ dô ë ViÖt Nam ®· cã nhiÒu vô ®¾m thuyÒn lµm hµng chôc ng−êi chÕt mét lóc. §iÓn h×nh lµ vô ®¾m thuyÒn lµm cho trªn 100 ng−êi chÕt vµ bÞ chÊn th−¬ng ë Kiªn Giang. Hµng n¨m du lÞch t¹i SÇm S¬n ®Òu cã ng−êi chÕt ®uèi ë vïng ®Òn §éc C−íc. BiÖn ph¸p ®Ò phßng: ®i ch¬i d· ngo¹i cã tæ chøc, chuÈn bÞ chu ®¸o, kh«ng liÒu lÜnh m¹o hiÓm ®i vµo nh÷ng n¬i cã nguy hiÓm, t¨ng c−êng ý thøc kû luËt, tù gi¸c phßng tai n¹n th−¬ng tÝch cho b¶n th©n vµ cho tËp thÓ. 3.4.2. Tai n¹n khi b¬i léi (chÕt ®uèi) B¬i léi lµ mét ho¹t ®éng thÓ dôc thÓ thao ®−îc nhiÒu ng−êi −a thÝch. Tuy nhiªn, tiÕp xóc víi s«ng n−íc, ao hå mµ kh«ng biÕt b¬i th× l¹i rÊt nguy hiÓm vµ cã thÓ bÞ chÕt ®uèi. Ng−êi b¬i léi giái còng cã thÓ bÞ chÕt ®uèi nÕu b¬i qu¸ søc, cã bÖnh tim m¹ch, bÞ chuét rót hoÆc b¬i vµo vïng n−íc xo¸y. ChÕt ®uèi ®−îc hiÓu lµ nh÷ng tr−êng hîp tö vong do bÞ ng¹t khi bÞ ch×m l©u d−íi n−íc. Theo Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi, hµng n¨m cã gÇn 500.000 ng−êi bÞ chÕt ®uèi, phÇn lín c¸c tr−êng hîp chÕt ®uèi nµy x¶y ra ë c¸c n−íc cã thu nhËp thÊp vµ trung b×nh. Trong khi ë c¸c n−íc ph¸t triÓn, phÇn lín tr−êng hîp trÎ em bÞ chÕt ®uèi x¶y ra trong c¸c bÓ b¬i th× ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, chÕt ®uèi th−êng x¶y ra ë s«ng ngßi - biÓn hoÆc ë c¸c ao hå vµ c¸nh ®ång lóa n−íc. 176
B¶ng 7.2. Tãm t¾t c¸c gi¶i ph¸p c¬ b¶n dù phßng tai n¹n chÊn th−¬ng trong nhµ ë, tr−êng häc vµ khu d©n c− STT Lo¹i tai n¹n Gi¶i ph¸p dù phßng kh«ng chó ý 1 ChÊn th−¬ng « Mäi ng−êi hiÓu biÕt, t«n träng vµ chÊp hµnh nghiªm luËt giao th«ng ®−êng bé t« xe m¸y, xe ®¹p v.v. §¶m b¶o an toµn kü thuËt cho ph−¬ng tiÖn giao th«ng: ®Ìn, phanh, cßi v.v. §i xe víi tèc ®é cho phÐp, ®éi mò b¶o hiÓm khi ®i xe m¸y §iÒu khiÓn « t«, xe m¸y ph¶i cã b»ng l¸i, søc khoÎ tèt, kh«ng uèng r−îu bia, kh«ng chÝch hót ma tuý 2 §uèi n−íc Mäi ng−êi hiÓu biÕt vµ t«n träng, chÊp hµnh nghiªm luËt giao th«ng ®−êng thuû Kh«ng ®Ó trÎ em mét m×nh gÇn n¬i s«ng n−íc, ao hå, giÕng n−íc LuyÖn tËp b¬i léi, dïng phao cøu sinh, cã n¬i tr«ng gi÷ trÎ trong mïa b·o lôt. KiÓm tra tµu thuyÒn tr−íc khi xuÊt c¶ng, nghe dù b¸o thêi tiÕt. Cã ph−¬ng tiÖn th«ng tin liªn l¹c trªn tµu thuyÒn 3 Ch¸y Sö dông ®iÖn an toµn tr¸nh ch¸y do chËp ®iÖn An toµn sö dông bÕp ga, bÕp ®iÖn Cã s½n ph−¬ng tiÖn ch÷a ch¸y: b×nh bät, thang tho¸t hiÓm, d©y tho¸t hiÓm, n−íc, c¸t ch÷a ch¸y ë c¹nh nhµ Kh«ng ®Ó x¨ng, dÇu ho¶, chÊt dÔ ch¸y gÇn bÕp, chç n¾ng, trong phßng ë 4 Ngé ®éc thuèc Thuèc ch÷a bÖnh vµ c¸c lo¹i ho¸ chÊt ph¶i ®Ó n¬i cao, kh«ng cho trÎ víi tíi ®−îc Dïng thuèc, ho¸ chÊt cã nh·n m¸c râ rµng, dïng ®óng theo chØ dÉn cña n¬i s¶n xuÊt Kh«ng ®Ó thuèc, ho¸ chÊt c¹nh n¬i ®Ó thùc phÈm, ®å ¨n Qu¶n lý chÆt (kho¸) c¸c ho¸ chÊt ®éc nguy hiÓm: thuèc ®éc b¶ng A - B, thuèc b¶o vÖ thùc vËt, thuèc diÖt chuét, c¸c dung dÞch acid, kiÒm ®Æc Thùc hiÖn ®óng c¸c quy ®Þnh sö dông an toµn thuèc ho¸ chÊt ®éc 5 §iÖn giËt T¾t ®iÖn, ng¾t cÇu dao ®iÖn khi ra khái nhµ æ c¾m ®iÖn an toµn hoÆc ®Æt ë cao, trÎ con kh«ng víi tíi ®−îc §−êng d©y ®iÖn an toµn, kh«ng qu¸ t¶i, kh«ng hë, kh«ng ®øt, kh«ng ®Ó chËp ®iÖn… Söa ch÷a ®iÖn an toµn, cã ph−¬ng ¸n phßng tai n¹n ®iÖn giËt khi söa ®iÖn 6 ChÊn th−¬ng C¶i t¹o ®−êng ®i trong nhµ, ngoµi ngâ, xãm th«n sao cho ng−êi giµ, trÎ nhá kh«ng trong sinh ho¹t ë bÞ vÊp ng· nhµ vµ ë tr−êng Kh«ng ®Ó trÎ nghÞch, ch¬i nguy hiÓm: - Löa - §å ch¬i s¾c nhän - VËt dÔ ch¸y, næ - TrÌo cao 177
STT Lo¹i tai n¹n Gi¶i ph¸p dù phßng kh«ng chó ý Kh«ng nu«i chã th¶ r«ng, tiªm phßng d¹i cho chã mÌo Tæ chøc tèt viÖc ch¨m sãc trÎ em, ng−êi giµ, xö lý kÞp thêi khi tai n¹n chÊn th−¬ng sinh ho¹t x¶y ra 7 Lò quÐt ë miÒn Kh«ng lµm viÖc hoÆc lai v·ng ë lßng s«ng, suèi khi rõng cã m−a to v× lò cã thÓ bÊt nói chît ®æ vÒ Nhµ ë lµm t¹i vÞ trÝ cao, trªn mùc n−íc cña lò quÐt Cã biÖn ph¸p b¸o ®éng thËt nhanh cho d©n chóng khi cã lò quÐt 8 Lèc xo¸y, sÐt Th−êng ngµy theo dâi dù b¸o thêi tiÕt, ®Æc biÖt trong mïa m−a b·o ®¸nh, gi«ng b·o to g©y sËp nhµ, Quy tô tµu thuyÒn vÒ n¬i an toµn, tr¸nh sãng lín. Trªn tµu thuyÒn cã s½n phao ch×m thuyÒn, ®æ cøu sinh c©y... Nhµ cao vµ c«ng tr×nh kiÕn tróc cao ph¶i l¾p ®Æt cét thu l«i Kh«ng tró m−a d−íi gèc c©y to dÔ bÞ sÐt ®¸nh C−a bít cµnh c©y, c−a bá nh÷ng c©y bÞ s©u mät ®ôc rçng 9 §éng ®Êt, sôt lë Nhµ ë kh«ng nªn lµm gÇn ch©n nói cao, ®åi cao ®Ò phßng bÞ ®Êt ®¸ vïi lÊp bÊt ®Êt ngê KiÕn tróc nhµ ph¶i chÞu ®−îc ®éng ®Êt cÊp 6-7 hoÆc nhµ lo¹i ®¬n gi¶n nhÑ nhµng kh«ng g©y nguy hiÓm nÕu bÞ sËp 10 Chã, mÌo hoÆc §éng vËt nu«i trong nhµ ph¶i cã sù kiÓm so¸t cña thó y ®éng vËt hoang d¹i c¾n Tiªm v¾c xin phßng d¹i cho chã, mÌo trong nhµ Kh«ng th¶ chã, mÌo ch¹y r«ng. Khi cho chã, mÌo ra phè ph¶i ®em rä mâm. §Ò phßng r¾n c¾n khi ®i vµo rõng Xö lý ngay vÕt th−¬ng vµ ®i cÊp cøu kÞp thêi sau khi bÞ chã, mÌo hoÆc ®éng vËt hoang d¹i c¾n 11 Ngé ®éc do ¨n Dïng thùc phÈm t−¬i, s¹ch cã nguån gèc râ rµng, kh«ng ¨n nÊm hoÆc rau qu¶ l¹ uèng ph¶i ®éc tè khi vµo rõng, kh«ng ¨n thÞt c¸ «i thiu, ®å hép qu¸ h¹n sö dông B¶o qu¶n, chÕ biÕn thùc phÈm hîp vÖ sinh Cã dÊu hiÖu bÞ ngé ®éc th× ph¶i ®i cÊp cøu ngay vµ gi÷ l¹i mÉu thùc phÈm nghi ngê ®Ó göi xÐt nghiÖm t×m nguyªn nh©n 12 ChÊn th−¬ng do Rµ so¸t c¸c khu vùc cßn bom m×n r¬i v·i tõ trong thêi kú chiÕn tranh vËt liÖu næ, b×nh cao ¸p Kh«ng ®µo bíi, nghÞch ngîm c¸c lo¹i bom, m×n, ®¹n ch−a næ; ph¸t hiÖn thÊy ph¶i b¸o ngay cho bé ®éi hoÆc c«ng an n¬i gÇn nhÊt ®Ó xö lý Kh«ng bu«n b¸n, vËn chuyÓn, tµng tr÷, sö dông vËt ch¸y næ bõa b·i ChØ sö dông b×nh chÞu ¸p lùc, b×nh bÕp gas ®· qua kiÓm ®Þnh ®é an toµn, kh«ng dïng b×nh qu¸ cò Kh«ng ®Ó kho ®¹n, kho x¨ng dÇu ë gÇn khu d©n c− 178
ë Mü, chÕt ®uèi lµ nguyªn nh©n ®øng hµng thø 4 trong c¸c tai n¹n th−¬ng tÝch g©y tö vong cña trÎ nhá, hÇu hÕt lµ trÎ d−íi 4 tuæi vµ trÎ em nam ®é tuæi tõ 15-19 tuæi. T¹i 3 bang cña Mü (Arizona, California vµ Florida) chÕt ®uèi lµ nguyªn nh©n tö vong chÊn th−¬ng hµng ®Çu ë trÎ 4 tuæi vµ tíi 90% tr−êng hîp tai n¹n x¶y ra ë nh÷ng hå b¬i trong khu d©n c−. YÕu tè dÉn ®Õn tai n¹n trong 40% tr−êng hîp lµ do gi¸m s¸t kÐm, 35% tr−êng hîp do ao kh«ng cã rµo l−íi b¶o vÖ, 14% lµ do bÓ b¬i kh«ng cã cöa, cöa kh«ng ®ãng hoÆc më cöa l©u, 11% lµ c¸c yÕu tè kh¸c. Ph©n tÝch cho thÊy r»ng cã thÓ ng¨n ngõa ®−îc 51% c¸c tr−êng hîp chÕt ®uèi ®−îc b¸o c¸o. Theo VMIS: t¹i ViÖt Nam, chÕt ®uèi lµ nguyªn nh©n th−êng gÆp nhÊt g©y nªn tö vong ë trÎ nãi chung vµ lµ nguyªn nh©n hµng ®Çu g©y nªn tö vong ë trÎ ë tÊt c¶ c¸c nhãm tuæi, ®Æc biÖt lµ ë nhãm tuæi tõ 1 - 9. Sè trÎ trong ®é tuæi 5 - 9 chiÕm xÊp xØ 1/3 trong sè c¸c tr−êng hîp chÕt ®uèi/gÇn chÕt ®uèi. Tû suÊt tö vong do chÕt ®uèi ë ViÖt Nam lµ 22,6/100.000. Tû suÊt tö vong do ®uèi n−íc ë nam lµ 35,2/100.000, cao h¬n rÊt nhiÒu so víi n÷ lµ 10,7/100.000. Hai vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long vµ vïng § «ng b¾c cã tû suÊt chÕt ®uèi/gÇn chÕt ®uèi cao nhÊt. Tû suÊt ®uèi n−íc ë trÎ em ViÖt Nam cao gÊp 10 lÇn so víi tû suÊt nµy ë c¸c n−íc ph¸t triÓn, víi h¬n mét nöa c¸c tr−êng hîp ®uèi n−íc dÉn ®Õn tö vong. C¸c tr−êng hîp suýt chÕt ®uèi lµ nguyªn nh©n ®øng thø chÝn trong sè c¸c nguyªn nh©n hµng ®Çu g©y nªn bÖnh tËt ë trÎ (37,8/100.000). BiÖn ph¸p ®Ò phßng: gi¸o dôc d©n chóng tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c, néi quy cña bÓ b¬i, cña nh÷ng vïng biÓn du lÞch. KiÓm tra tµu thuyÒn ®ñ tiªu chuÈn míi ®−îc phÐp kinh doanh vËn t¶i hµnh kh¸ch, ph¶i trang bÞ phao cøu sinh trªn tµu thuyÒn bÓ b¬i cã hµng rµo bao quanh, cã ng−êi chuyªn tr¸ch gi¸m s¸t an toµn b¬i léi, luyÖn tËp b¬i cã tæ chøc vµ c¸c biÖn ph¸p kh¸c (b¶ng 7.2). 3.5. An toµn m«i tr−êng t¹i tr−êng häc §Þa ®iÓm tr−êng nªn ®Æt ë trung t©m khu d©n c−, thêi gian häc sinh ®i tõ nhµ tíi trung t©m kh«ng nªn qu¸ 30 phót, kh«ng qu¸ gÇn trôc giao th«ng chÝnh ®Ó tr¸nh tai n¹n giao th«ng x¶y ra. Tr−êng häc cÇn cã hµng rµo b¶o vÖ ®Ó tr¸nh viÖc häc sinh ch¹y ra ngoµi ®−êng phè hoÆc ®−êng quèc lé. S©n ch¬i cña c¸c tr−êng häc còng cÇn ®−îc bè trÝ réng r·i, cã c©y xanh vµ nÕu cã c¸c trang thiÕt bÞ ë s©n ch¬i th× cÇn ®−îc th−êng xuyªn kiÓm tra, b¶o d−ìng. Trong qu¸ tr×nh trÎ häc vµ vui ch¬i, cÇn cã sù gi¸m s¸t chÆt chÏ cña ng−êi lín (thÇy c« gi¸o, b¶o vÖ, lao c«ng, v.v...) ®Ó tr¸nh nh÷ng tai n¹n ®¸ng tiÕc x¶y ra (xem thªm hép 7.3 vµ 7.4). 179
Hép 7.3. KhuyÕn c¸o cña WHO vÒ n©ng cao søc kháe tr−êng häc 1. Liªn kÕt c¸c c¸n bé y tÕ vµ gi¸o dôc, thÇy gi¸o vµ häc sinh, phô huynh vµ céng ®ång ®Ó x©y dùng tr−êng häc. 2. N©ng cao gi¸o dôc søc khoÎ vµ c¶i thiÖn dÞch vô y tÕ tr−êng häc. 3. C¶i thiÖn søc khoÎ c¸n bé, gi¸o viªn nhµ tr−êng vµ häc sinh. Huy ®éng sù tham gia cña céng ®ång vµo c«ng t¸c ch¨m sãc, gi¸o dôc søc khoÎ trong nhµ tr−êng. Hép 7.4. C¸c b−íc triÓn khai m« h×nh nhµ tr−êng n©ng cao søc kháe (BYT, 1998) 1. Phèi hîp chØ ®¹o liªn bé Gi¸o dôc & §µo t¹o vµ Bé Y tÕ. 2. Thµnh lËp ban chØ ®¹o nhµ tr−êng n©ng cao søc khoÎ cÊp tØnh, thµnh phè. 3. TriÓn khai thùc hiÖn x©y dùng nhµ tr−êng n©ng cao søc khoÎ t¹i c¬ së 3.1. LËp ban søc khoÎ t¹i tr−êng häc. 3.2. LËp phßng søc khoÎ (y tÕ) t¹i tr−êng. 3.3. X©y dùng vµ triÓn khai néi dung n©ng cao søc khoÎ tr−êng häc. - Gi¸o dôc truyÒn th«ng vÒ søc khoÎ vµ vÖ sinh m«i tr−êng. - Tæ chøc c¸c dÞch vô y tÕ CSSK häc sinh vµ gi¸o viªn t¹i tr−êng. - VÖ sinh tr−êng líp vµ vÖ sinh an toµn dinh d−ìng t¹i tr−êng häc. 4. KiÓm tra, gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ vµ x©y dùng kÕ ho¹ch míi. 4. KÕT LUËN An toµn m«i tr−êng lµ mong muèn h»ng ngµy cña mçi gia ®×nh vµ cña toµn x· héi. Mäi c«ng d©n, gia ®×nh, tæ chøc quÇn chóng, c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Òu cã tr¸ch nhiÖm x©y dùng m«i tr−êng sèng an toµn cho céng ®ång. Lîi Ých cña an toµn m«i tr−êng lµ gi¶m bít c¸c tr−êng hîp tö vong vµ chÊn th−¬ng kh«ng chñ ý, t¹o ra mét m«i tr−êng sèng lµnh m¹nh, an toµn, gãp phÇn n©ng cao chÊt l−îng sèng cho mçi thµnh viªn, mçi gia ®×nh trong x· héi. BµI TËP T×NH HUèNG Môc tiªu ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa chÊn th−¬ng/tai n¹n mét c¸ch thÝch hîp ®èi víi mét t×nh huèng cô thÓ (®¾m ®ß). 180
T×nh huèng Vµo håi 17h... ngµy .... th¸ng .... n¨m 200..., t¹i ®Þa bµn huyÖn X cña mét tØnh miÒn nói thuéc khu vùc Nam Trung Bé ViÖt Nam, mét tèp häc sinh cÊp 2 gåm gÇn 30 em ®ang trªn ®−êng vÒ nhµ sau giê tan häc. §−êng vÒ ph¶i qua mét con s«ng vµ hµng ngµy c¸c em th−êng ®i ®ß ®Ó qua s«ng. Trêi s¾p m−a lín nªn tÊt c¶ c¸c em ®Òu muèn ®−îc lªn ®ß ®Ó vÒ nhµ ngay, nÕu kh«ng sÏ cã lò vµ c¸c em kh«ng trë vÒ nhµ ®−îc. Tuy nhiªn, søc chøa cña con ®ß rÊt h¹n chÕ (chØ ®−îc tèi ®a lµ 15 em). V× trêi s¾p m−a nªn ng−êi l¸i ®ß ®· ®ång ý ®Ó tÊt c¶ c¸c em lªn ®ß qua s«ng. §Õn gi÷a dßng, do n−íc xo¸y, ®ß ®· bÞ lËt óp vµ tÊt c¶ sè ng−êi trªn ®ß ®Òu bÞ ng· xuèng s«ng. Tuy c«ng t¸c cøu hé diÔn ra rÊt khÈn tr−¬ng, nh−ng ®· cã tíi 18 trong tæng sè gÇn 30 häc sinh thiÖt m¹ng, sè cßn l¹i ®Òu ®· ®−îc cÊp cøu vµ ®· håi phôc søc khoÎ. Tin nµy ®· nhanh chãng ®−îc ®−a lªn c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng: truyÒn h×nh, truyÒn thanh, b¸o chÝ, v.v... C¸c gia ®×nh cã c¸c em häc sinh thiÖt m¹ng ®· ®−îc uû ban c¸c cÊp th¨m hái, an ñi, vµ hç trî mét phÇn kinh phÝ. C©u hái: Víi nh÷ng th«ng tin trªn, h·y liÖt kª c¸c yÕu tè dÉn tíi sù kiÖn ®au lßng trªn vµo b¶ng d−íi ®©y (Ma trËn Haddon) C¸c yÕu tè Giai ®o¹n Con Trang M«i tr−êng ng−êi thiÕt bÞ xung quanh Tr−íc khi x¶y ra sù kiÖn1 (1) (2) (3) (gîi ý: c¸c yÕu tè dÉn tíi sù kiÖn) Khi sù kiÖn x¶y ra2 (4) (5) (6) Sau khi x¶y ra sù kiÖn3 (7) (8) (9) (c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh hËu qu¶ cña nh÷ng chÊn th−¬ng x¶y ra) Sau khi ®iÒn vµo b¶ng trªn (b¶ng 3x3), b¹n sÏ cã mét ma trËn víi 9 «. H·y x¸c ®Þnh xem b¹n cã thÓ ¸p dông c¸c chiÕn l−îc phßng ngõa chÊn th−¬ng ë « nµo lµ thÝch hîp nhÊt? 1 Môc ®Ých cña viÖc x¸c ®Þnh c¸c yÕu tè trong giai ®o¹n 1: ®Ó tiÕn tíi lµm gi¶m kh¶ n¨ng x¶y ra chÊn th−¬ng. 2 Môc ®Ých cña viÖc x¸c ®Þnh c¸c yÕu tè trong giai ®o¹n 2: ®Ó tiÕn tíi lµm gi¶m kh¶ n¨ng trÇm träng cña chÊn th−¬ng. 3 Môc ®Ých cña viÖc x¸c ®Þnh c¸c yÕu tè trong giai ®o¹n 3: ®Ó tiÕn tíi lµm gi¶m th−¬ng tËt do chÊn th−¬ng g©y ra trong sè nh÷ng ng−êi bÞ n¹n. 181
Tù L¦îNG GI¸ H∙y ®¸nh dÊu x vµo « ®óng hoÆc sai: 1 ChÊn th−¬ng do hµnh hung, tù tö ®−îc xÕp vµo lo¹i chÊn O §óng O Sai th−¬ng kh«ng chñ ý 2 YPLL lµ chØ sè ®o sè ngµy n¹n nh©n ph¶i n»m viÖn do O §óng O Sai chÊn th−¬ng g©y ra 3 Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra liªn tr−êng vÒ chÊn th−¬ng ë ViÖt O §óng O Sai Nam n¨m 1993, tai n¹n giao th«ng lµ nguyªn nh©n hµng ®Çu g©y chÊn th−¬ng kh«ng tö vong 4 HiÖn nay, chÊn th−¬ng cã chñ ®Þnh ®· trë thµnh mét O §óng O Sai trong 5 nguyªn nh©n tö vong hµng ®Çu ë ViÖt Nam 5. §iÒn vµo chç trèng Theo Jr. William Haddon (1963), chÊn th−¬ng ®−îc chia lµm ............. giai ®o¹n, ®ã lµ ................................................................................................................................... H∙y tr¶ lêi c¸c c©u hái d−íi ®©y: 6. HiÖn nay ë ViÖt Nam, chÊn th−¬ng giao th«ng ®ang lµ mét vÊn ®Ò y tÕ c«ng céng cÇn ®−îc quan t©m, víi trung b×nh h¬n 30 ng−êi bÞ tö vong do chÊn th−¬ng giao th«ng mçi ngµy. B¹n h·y lËp b¶ng ma trËn Haddon ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p kiÓm so¸t chÊn th−¬ng giao th«ng ®−êng bé ë c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau cña chÊn th−¬ng. 7. Theo b¹n, nh÷ng nhãm tuæi nµo cã nguy c¬ cao bÞ chÊn th−¬ng do ng· khi ë nhµ? H·y cho biÕt lý do t¹i sao? vµ ®Ò ra mét sè gi¶i ph¸p dù phßng. 8. H·y liÖt kª nh÷ng gi¶i ph¸p dù phßng nh»m h¹n chÕ chÊn th−¬ng do ®uèi n−íc. 9. ë ViÖt Nam, mÆc dï ®· thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p dù phßng nh−ng c¸c vô ch¸y vÉn x¶y ra th−êng xuyªn g©y mÊt m¸t lín vÒ ng−êi vµ cña. Theo b¹n cã nh÷ng nguyªn nh©n g× dÉn ®Õn t×nh tr¹ng mÊt an toµn ch¸y næ ë n−íc ta? 10. Theo b¹n, m«i tr−êng thÕ nµo ®−îc coi lµ an toµn? 182