Giáo trình Văn học dân gian Việt Nam - PGS. TS Lê Đức Luận

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:395

Thêm vào BST

Báo xấu

504
lượt xem 64
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình gồm bốn phần, phần I nêu những đặc trưng chung của văn học dân gian; phần II, III, IV là phân tích những đặc điểm nội dung và nghệ thuật của các thể loại văn học dân gian. Chúng tôi chia các thể loại văn học dân gian theo chức năng diễn xướng. Phần II trình bày đặc trưng nội dung và nghệ thuật của các thế loại truyện kế dân gian. Phân III trình bày đặc trưng nội dung và nghệ thuật của các thể loại hát nói. Phần IV trình bày đặc trưng nội dung và nghệ thuật của các thể loại diễn xướng tổng hợp. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Văn học dân gian Việt Nam - PGS. TS Lê Đức Luận

Bản quyển © 2017 thuộc Tác giả và độc quyền phát hành theo hợp đổng giữa : Trung tâm Kinh doanh Xuất bản và Phát hành sách - Nhà xuất bản ĐHQGHN. 1 Bát cứ sự sao chép nào không được sự đồng ý của Trung tâm Kinh doanh Xuất i bản và Phát hành sách đểu là bất hợp pháp và vi phạm Luật Xuất bản Việt : Nam, Luật Bản quyển quốc tế và Công ước Berne vể bản quyền sở hữu trí tuệ. I Vnubooks nơi gửi gắm tương ỉai, luôn mong muỗn nhận được những ý kiến góp ý của I Quý độc giả để sách ngày càng hoàn thiện hơn. Góp ý vé sách: vnubooks(a)gmail.com Liên hệ mua sách: vnubooksha(ịã)gmail.com, Website: vnubooks.com Liên hệ dịch vụ tư ván, xuát bản, phát hành: vnubooks(ạ)gmail.com
PGS.TS. LÊ ĐỨC LUẬN GIÁO TRÌNH VĂN HỌC DÂN GIAN VIỆT NAM NHÀ XUÂT BẢN ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
MỤC LỤC DANH MỤCTỪVIẾTTẮT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 LỜI NÓI ĐẨU. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Phần I ĐẶC TRƯNG Cơ BẢN CỦA VĂN HỌC DÂN GIAN 1.1. KHÁI NIỆM"VĂN HỌC DÂN GIAN". . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 1.1.1. Các quan niệm vé tên gọi văn học dân gian. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 1.1.2. Văn học dân gian là gì?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 1.1.3. Sự khác nhau giữa VHDG và văn học viết. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 1.2.THUỘCTÍNH VĂN HỌC DÃN GIAN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 1.2.1. Tính truyén miệng và tính diễn xướng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 1.2.2. Tính tập thể và tính vô danh. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 1.2.3. Tính biến đổi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 1.3. CHỨC NĂNG VÀ ĐẶC ĐIỂM VÃN HỌC DẰN GIAN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 1.3.1. Tính đa chức năng và tính nguyên hợp của VHDG. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 1.3.2. Tính địa phương, tính dân tộc, tính quốc té. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 TIỂU KẾT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 HƯỚNG DẪN HỌC TẬP, NGHIÊN CỨU. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
6 GIÁO TRÌNH VĂN HỌC DÂN GIAN VIỆT NAM Phần II CẮC THỀ LOẠI THEO PHƯƠNG THỨC KỂ Chương 1: THẨN THOẠI 1.1. KHÁI LUẬN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 1.1.1. Khái niệm "thẩn thoại". . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 1.1.2. Điều kiện hình thành. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 1.2.3. Đặc trưng của thán thoại. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 1.2. NỘI DUNG. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 1.2.1. Nhận thức của con người vể thế giới tự nhiên. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 1.2.2. Nhận thức vé xã hội và khát vọng chinh phục tự nhiên của con người. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 1.3. ĐẶC TRƯNG NGHÉ THUẬT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 1.3.1. Đặc trưng nhân vật thán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 1.3.2. Không gian và thời gian nghệ thuật. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 TIỂU KẾT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 HƯỚNG DẪN HỌC TẬP, NGHIÊN CỨU. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Chương 2 TRUYẼNTHUYẾT 2.1. KHÁI LUẬN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 2.1.1. Quan niệm vé thể loại truyén thuyết. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 2.1.2. Khái niệm vé thề loại truyén thuyết. . . . . . . . . . . . . . . . . '. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 2.1.3. Phân loại truyền thuyết. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 2.2. NỘI DUNG. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 2.2.1. Truyén thuyết suy nguyên vé nguón gốc dân tộc và hình thành nhà nước. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 2.2.2. Truyền thuyết chóng xâm lăng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 2.2.3. Truyền thuyết vé phong tục. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 2.2.4. Truyén thuyết vé địa danh. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 2.2.5. Truyén thuyết vé tín ngưỡng lê hội và vật thiêng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 2.2.6. Truyén thuyét nghệ nhân và làng nghé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 2.3. ĐẶC TRƯNG NGHỆ THUẬT TRUYẼN THUYẾT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Muc lục 2.3.1. Đặc điểm các loại cốt truyện. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 2.3.2. Các biện pháp xây dựng nhân vật. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 2.3.3. Thời gian và không gian nghệ thuật. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 2.3.4. Ngôn ngữ và biểu tượng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 TIÉU KẾT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 HƯỚNG DẪN HỌC TẬP, NGHIÊN CỨU. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Chương 3 TRUYỆN CÓ TÍCH 3.1. KHÁI LUẬN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 3.1.1. Quan niệm vé truyện cổ tích. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 3.1.2. Phân loại. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 3.2. NỘI DUNG. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 3.2.1. Phản ánh nhận thức của con người về tự nhiên và xã hội. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 3.2.2. Tấm gương tài hoa và bài học làm người. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 3.2.3. Thể hiện lí tưởng xã hội của nhân dân. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 3.2.4. Thê’ hiện tín ngưỡng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 3.3. ĐẶC TRƯNG NGHỆTHUẬT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 3.3.1. Đặc điểm các loại nhân vật. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 3.3.2. Cốt truyện. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 3.3.3. Đặc điểm ngôn ngữ và biểu tượng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 3.3.4. Không gian và thời gian nghệ thuật. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 3.3.5. Các biện pháp nghệ thuật. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 TIỂU KẾT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 HƯỚNG DẪN HỌC TẬP, NGHIÊN CỨU. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 Chương 4 TRUYỆN NGỤ NGỎN 4.1. KHÁI LUẬN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 4.1.1. Khái niệm vé "truyện ngụ ngôn". . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 4.1.2. Nguyên nhân ra đời của truyện ngụ ngôn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
8 GIÁO TRÌNH VĂN HỌC DÂN GIAN VIỆT NAM 4.1.3. Phân biệt ngụ ngôn với cổ tích và truyện cười. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 4.2. NỘI DUNG. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 4.2.1. Bài học nhận thức. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 4.2.2. Bài học về lối sống. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 4.2.3. Bài học vé quan hệ xã hội. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 4.3. ĐẶC TRƯNG NGHỆ THUẬT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 4.3.1. Đặc điểm nhân vật ngụ ngôn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 4.3.2. Cốt truyện ngụ ngôn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 4.3.3. Ngôn ngữ ngụ ngôn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 4.3.4. Phương pháp tỉ dụ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 TIỂU KÉT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 HƯỚNG DẪN HỌCTẬP, NGHIÊN cứu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 Chương 5 TRUYỆN CƯỜI VÀ GIAI THOẠI 5.1. KHÁI LUẬN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 5.1.1. Khái niệm "truyện cười". . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 5.1.2. Giới thuyết vé giai thoại. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 5.1.3. Phân biệt truyện cười và giai thoại. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 5.2. NỘI DUNG TRUYỆN CƯỜI VÀ GIAI THOẠI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 5.2.1. Tiếng cười khôi hài. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 5.2.2. Tiếng cười trào phúng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 5.2.3. Ca ngợi nhân vật tài trí. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 5.2.4. Đả kích vua quan phong kiến bất tài, thổi nát. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 5.2.5. Đùa cợt, chế giễu quan lại và những người có thói xấu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 5.3. ĐẶC TRƯNG NGHỆ THUẬT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 5.3.1. Đặc trưng nhân vật truyện cười và giai thoại. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 5.3.2. Cốt truyện cười và giai thoại. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 5.3.3. Các biện pháp nghệ thuật. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 TIỂU KẾT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 HƯỚNG DẴN HỌC TẬP, NGHIÊN cứu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
Muclục 9 Phẩn III CÁC THỂ LOẠI THEO PHƯƠNG THỨC HÁT NÓI Chương 1 CÂU ĐÔ 1.1. KHÁI LUẬN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 1.1.1. Khái niệm "Câu đố". . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 1.1.2. Đặc trưng thể loại. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 1.1.3. Phân loại. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 1.2. NỘI DUNG. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 1.2.1. Khám phá, nhận thức đặc điểm, thuộc tính của sự vật và hiện tượng tự nhiên . . . . . . . . . . . . . 150 1.2.2. Khám phá, nhận thức về con người và xã hội. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 1.3. ĐẶC TRƯNG NGHỆ THUẬT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 1.3.1. Các cách tiếp cận sự việc, hiện tượng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 1.3.2. Cãu tạo câu đô'. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 1.3.3. Phương thức tu từ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 TIÉU KẾT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 HƯỚNG DẪN HỌC TẬP, NGHIÊN CỨU. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 Chương 2 TỤC NGỮ 2.1. KHÁI LUẬN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 2.1.1. Khái niệm "tục ngữ". . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 2.1.2. Phân biệt tục ngữ với thành ngữ và ca dao. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 2.2. NỘI DUNG. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178 2.2.1. Kinh nghiệm vé dự báo thời tiết và lao động sản xuất. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178 2.2.2. Nhận xét vé đặc điểm xã hội và gia đình. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182 2.2.3. Nhận xét vé văn vật, nhân sinh. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 2.2.4. Phản ánh phong tục, tập quán. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186 2.2.5. Tính triết luận trong tục ngữ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188 2.3. ĐẶC TRƯNG NGHÊ THUẬT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 2.3.1. Quá trình tạo nghĩa cùa tục ngữ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
10 GIÁO TRÌNH VĂN HỌC DÂN GIAN VIỆT NAM 2.3.2. Các biện pháp tạo nghĩa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 2.3.3. Kết cấu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 2.3.4. Ván. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 2.3.5. Nhịp điệu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 2.3.6. Đối ứng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 TIỂU KẾT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202 HƯỚNG DẪN HỌC TẬP, NGHIÊN cứu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 Chương 3 DÂN CA-CA DAO 3.1. KHÁI LUẬN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204 3.1.1. Khái niệm "dân ca". . . . . . . . . . . . . . . . 204 3.1.2. Các loại dân ca. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206 3.1.3. Khái niệm "ca dao". . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219 3.2. NỘI DUNG CA DAO. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220 3.2.1. Ca dao vé tình yêu lao động sản xuất. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220 3.2.2. Ca dao vé tình yêu quê hương đẫt nước. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 3.2.3. Ca dao tình yêu lứa đôi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226 3.2.4. Ca dao tình yêu gia đình. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 3.2.5. Ca dao bông đùa, trào phúng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236 3.2.6. Văn hóa ẩm thực trong ca dao. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237 3.2.7. Ca dao vé lịch sử, xã hội. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243 3.3. ĐẶC TRƯNG NGHỆ THUẬT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252 3.3.1. Đặc điểm nghệ thuật cùa các thể thơ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252 3.3.2. Ngôn ngữ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 3.3.3. Các biện pháp nghệ thuật. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258 3.3.4. Nhân vật, dạng thức và biéu tượng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260 3.3.5. Không gian và thời gian nghệ thuật. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262 KÉT LUẬN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 HƯỚNG DẪN HỌC TẬP NGHIÊN cứu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
Mudục 11 Chương 4 VÈ, ĐỔNG DAO 4.1. KHÁI LUẬN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267 4.1.1. Khái niệm vè. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267 4.1.2. Khái niệm "đóng dao". . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269 4.1.3. Phân loại vè. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270 4.2. NỘI DUNG VÈ VÀ ĐỒNG DAO. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 4.2.1. Nội dung vè. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 4.2.2. Nội dung đóng dao. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282 4.3. ĐẶC TRƯNG NGHỆ THUẬT CỦA VÈ VÀ ĐỔNG DAO. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288 4.3.1. Phương thức phản ánh hiện thực. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288 4.3.2. Đặc điểm ngôn ngữ trần thuật. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290 4.3.3. Ván và nhịp điệu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291 4.3.4. Kết câu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295 TIỂU KẼT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297 HƯỚNG DẪN HỌCTẬP NGHIÊN CỨU. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298 Phẩn IV CÁC THỂ LOẠI DIỄN XƯỚNG TỔNG HỢP Chương 1 SỬ THI 1.1. KHÁI LUẬN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299 1.1.1. Khái niệm sử thi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299 1.1.2. Phân loại sử thi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300 1.1.3. Diện mạo những sử thi điền hình. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301 1.2. NỘI DUNG SỬTHI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303 1.2.1. Ca ngợi người anh hùng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303 1.2.2. Phản ánh đặc điếm lịch sử xã hội. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306 1.3. ĐẶC TRƯNG NGHỆ THUẬT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313 1.3.1. Đặc điém nhân vật anh hùng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
12 GIÁO TRÌNH VĂN HỌC DÃN GIAN VIỆT NAM 1.3.2. Không gian và thời gian nghệ thuật. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317 1.3.3. Ngôn ngữsửthi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317 TIỂU KẾT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320 HƯỚNG DẪN HỌCTẬP NGHIÊN CỨU. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321 Chương 2 TRUYỆN CA 2.1. KHÁI LUẬN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322 2.1.1. Quan niệm về tên gọi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322 2.1.2. Khái niệm "truyện ca". . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323 2.2. NỘI DUNG TRUYỆN CA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324 2.2.1. Nỗi đau tình yêu và khát vọng hạnh phúc. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324 2.2.2. Thân phận cực nhọc đau thương của những người cùng khổ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328 2.2.3. Quá trình khám phá và xây dựng đất mới. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330 2.3. ĐẶC TRƯNG NGHỆTHUẬT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331 2.3.1. Đặc điểm các loại nhân vật. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331 2.3.2. Thời gian và không gian nghệ thuật. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332 2.3.3. Ngôn ngữ truyện ca. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333 TIỂU LUẬN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335 HƯỚNG DẪN HỌC TẬP NGHIÊN CỨU. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336 Chương CHÈO SÂN ĐÌNH 3.1. KHÁI LUẬN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337 3.1.1. Khái niệm "chèo".. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337 3.1.2. Nguón góc và quá trinh phát trién. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338 3.2. NỘI DUNG. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340 3.2.1. Thể hiện thân phận cùa người phụ nữ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340 3.2.2. Đé cao tình nghĩa, phê phán lối sóng vô nhân. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342 3.3. PHƯƠNG THỨC NGHỆ THUẬT KỊCH BẢN VÀ SÂN KHÁU CHÈO. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342 3.3.1. Nghệ thuật kịch bản chèo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342 3.3.2. Phương thức nghệ thuật sân kháu chèo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
Muclục 13 TIỂU LUẬN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356 HƯỚNG DẪN HỌCTẬP NGHIÊN cứu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356 Chương 4 TUÓNG 4.1. KHÁI LUẬN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357 4.1.1. Phân loại. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357 4.1.2. Đặc trưng thể loại. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357 4.1.3. Nguồn gốc và lịch sử phát triển tuồng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360 4.2. NỘI DUNG KỊCH BẢN TUỔNG ĐỐ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362 4.2.1. Tưtưởng yêu nước chống xâm lăng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362 4.2.2. Tinh thán nhân đạo, nhân văn cao cả. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363 4.2.3. Bức tranh xã hội phong kiến. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365 4.3. NGHỆ THUẬT KỊCH BẢN VÀ SÂN KHẤU TUÔNG. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368 4.3.1. Phương thức xây dựng kịch bản tuóng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368 4.3.2. Ngôn ngữ văn học của tuồng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368 4.3.3. Từ tính ước lệ đến mô hình khái quát. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370 4.3.4. Phương thức diễn cùa tuóng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372 4.3.5. Âm nhạctuóng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377 TIỂU KẾT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380 HƯỚNG DẪN HỌCTẬP NGHIÊN cứu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380 KẾT LUẬN VÉ VĂN HỌC DẨN GIAN VIỆT NAM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381 TÀI LIÊU THAM KHẢO. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384 INDEX. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
14 GIÁO TRÌNH VĂN HỌC DÂN GIAN VIỆT NAM DANH MỤC Từ VIẾT TẮT Ca dao Nam Định CDNĐ Nhà xuất bản Nxb Giáo sư, phó giáo sư GS. PGS Sách đã dẫn Sđd Kho tàng ca dao người Việt KTCDNV Thành phố Hồ Chí Minh TP. HCM Tục ngữ, ca dao, dân ca Việt Nam TN, CD, DCVN Văn học dân gian VHDG Văn học dân gian Quảng Bình VHDG-ỌB Trang tr.
LỜI NÓI ĐẨU Văn học dân gian Việt Nam là một môn học mở đầu cho ngành văn học Việt Nam. Ngành văn học Việt Nam có 3 phần: văn học dân gian, văn học trung đại và văn học hiện đại. Văn học dân gian là dòng văn học nền tảng, cội nguồn của văn học trung đại và văn học hiện đại. Những tác giả, tác phẩm của văn học trung đại và văn học hiện • đại có giá trị nội dung và nghệ thuật, nổi tiếng trong nước và quốc tế như Hồ Xuân Hương, Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Hồ Chí Minh, Xuân Diệu, Nguyễn Bính... đều ít nhiều học tập từ văn học dân gian. Giáo trình này, chúng tôi cố gắng có cái nhìn xuyên suốt, hòa kết, hợp nhất văn học dân gian người Việt Kinh và văn học dân gian các dân tộc thiểu số anh em. Các tác phẩm văn học dân gian được đưa vào nội dung giáo trình chủ yếu là văn học dân gian cổ truyền thời cổ đại và trung đại còn văn học dân gian hiện đại chưa đưa vào vì chưa đủ thời gian để nhân dân sàng lọc, kiểm nghiệm. Giáo trình gồm bốn phần, phần I nêu những đặc trưng chung của văn học dân gian; phần II, III, IV là phân tích những đặc điểm nội dung và nghệ thuật của các thể loại văn học dân gian. Chúng tôi chia các thể loại văn học dân gian theo chức năng diễn xướng. Phần II trình bày đặc trưng nội dung và nghệ thuật của các thế loại truyện kế dân gian. Phân III trình bày đặc trưng nội dung và nghệ thuật của các thể loại hát nói. Phần IV trình bày đặc trưng nội dung và nghệ thuật của các thể loại diễn xướng tổng hợp. Chúng tôi cố gắng biên soạn giáo trình văn học dân gian với một khối lượng tri thức phổ quát cho tất cả sinh viên các ngành văn học, văn hóa học, Việt Nam học... Vì vậy giáo trình này có phần chuyên
16 GIÁO TRÌNH VĂN HỌC DÂN GIAN VIỆT NAM sâu, có phần giới thiệu khái quát để sinh viên các ngành khoa học xã hội và nhân văn có thể vận dụng cho mình tùy theo ngành học. Đây là môn học mà chúng tôi đam mê, theo đuổi nghiên cứu và biên soạn từ những năm 80 của thế kỉ XX cho đến nay. Kiến thức văn học dân gian được đưa vào giáo trình đã được cập nhật liên tục từ các thành quả nghiên cứu của các nhà folklore Việt Nam và thế giới. Văn học dân gian không chỉ là văn học mà còn là nghệ thuật dân gian, là văn hóa dân gian, là bách khoa toàn thư của nhân dân. Nó có tính nguyên hợp và đa chức năng nên một tác phẩm văn học dân gian có thể có nhiều thông điệp, nhiều ý thức hệ nên việc phân chia rạch ròi mỗi tác phẩm dân gian vào một thể loại cụ thể là khó khả quan. Điều này dẫn đến những ý kiến không đồng nhất, thậm chí đối lập giữa các nhà nghiên cứu folklore. Chúng tôi cố gắng nêu ra những vẫn đề căn bản nhất trên cơ sở tham khảo những quan điểm của các nhà nghiên cứu tiền bối. Giáo trình của chúng tôi có thể có những vấn đề không đồng nhất với một số giáo trình văn học dân gian khác. Sự khác biệt này chủ yếu do giáo trình chúng tôi đi sau nên có thời gian nhìn lại, cập nhật những nghiên cứu mới mà các giáo trình ra đời trước chưa có. Giáo trình chác chắc không tránh khỏi một số thiếu sót nhất định, chúng tôi mong các nhà nghiên cứu, nhà giáo dục, sinh viên góp ý kiến để giáo trình ngày càng hoàn thiện hơn. Giáo trình ra đời nhờ sự góp ý của đồng nghiệp tổ văn học Việt Nam và giúp đỡ tận tình, có hiệu quả của Khoa Ngữ văn và của Trường Đại học Sư phạm - Đại học Đà Nằng. Đặc biệt, chúng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sự giúp đỡ và góp ý quý báu của GS.TS. Nguyễn Xuân Kính, PGS.TS. Nguyễn Phong Nam, TS. Nguyễn Thanh Trường, TS. Bùi Bích Hạnh để giáo trình này được hoàn thành. TÁC GIẢ
Phần I ĐẶC TRƯNG Cơ BẢN CỦA VĂN HỌC DÂN GIAN 1.1. KHÁI NIỆM “VĂN HỌC DÂN GIAN ” 1.1.1. Các quan niệm về tên gọi văn học dân gian Văn học dân gian Việt Nam hình thành, phát triển theo tiến trình hình thành, phát triển của dân tộc từ khi xã hội chưa có chữ viết cho đến ngày nay và mãi về sau. Nhân dân gọi những sáng tác dân gian bằng những tên nôm na: chuyện đời xưa, câu hát, câu hò như hát phường vải, hát giặm, hát quan họ, hò khoan, hát ru, hát ghẹo, vè, câu đố... Nhưng tên chung để gọi nó thì chưa có. Các nhà nghiên cứu văn hóa, văn học ở nước ta đã tìm cách định danh cho nó bằng những tên gọi khác nhau: văn học (hay văn chương) truyền miệng (truyền khẩu) để phân biệt với văn học viết trên phương diện sáng tác và lưu truyền; văn chương bình dân (hay văn học đại chúng) để phân biệt với văn chương bác học trên phương diện chủ thể sáng tạo. Thực ra, gọi Văn học dân gian (VHGD) là văn học bình dân và văn học viết là văn học bác học cũng chưa thật thoả đáng. Những người tham gia sáng tác những tác phẩm dân gian không chỉ là những người bình dân mà còn có các nhà nho. về chất lượng tác phẩm thì có nhiều sáng tác dân gian là mẫu mực cho sáng tác của văn học viết noi theo. Khái niệm “dân gian” được hiểu là không gian nhân dân, nghĩa là VHDG là văn học ra đời và lưu truyền trong không gian, môi trường nhân dân. Vì thế, có thể gọi VHDG là Văn học cộng đòng. Thuật ngữ VHDG được các nhà nghiên cứu văn học sử dụng từ đâu những năm 50 của thế kỷ XX. Vũ Ngọc Phan còn gọi là dân gian
18 GIÁO TRÌNH VĂN HỌC DÂN GIAN VIỆT NAM văn học. Các thuật ngữ trên vẫn chưa khái quát đầy đủ bản chất của sáng tác dân gian. Các nhà nghiên cứu văn học trên thế giới có xu hướng dùng thuật ngữSolklore1. (Tiếng Anh: folk: nhân dân, lore: trí khôn, trí tuệ). Thuật ngữ/olklore được hiểu theo 3 cách: - Folklore là toàn bộ những sáng tác có tính chất nghệ thuật của nhân dân trong mọi thời đại tương đương với thuật ngữ văn nghệ dân gian hoặc nghệ thuật dân gian. Quan niệm này thịnh hành ở các nước xã hội chủ nghĩa. Theo GS. Trần Quốc Vượng: “Nói tolklore Việt Nam là nói tổng thế mọi sáng tạo, mọi thành tựu văn hoá của dân gian ở mọi nơi, mọi thời, của mọi thành phần dân tộc... Sáng tạo dân gian bao trùm mọi lĩnh vực đời sống, từ đời sống làm ăn thường ngày (ăn, mặc, ở, đi lại) đến đời sống ăn chơi buông xả (thể thao dân gian) hát hò... đến đời sống tâm linh...”2. Folk literature and art. - Folklore là toàn bộ những biểu hiện của ý thức dân gian còn lưu truyền trong những hình thức cổ truyền dân gian. Như vậy /olklore tương đương với khái niệm “văn hóa dân gian”. Nghĩa ỉàfolklore là folk culture. Quan niệm này thịnh hành ở các nước Âu Mỹ. - Folklore là loại hình nghệ thuật mang tính nguyên hợp. Tác phẩm VHDG không chỉ là sáng tác ngôn từ thuần túy mà nó còn kết hợp nhạc, điệu bộ và các hình thức diễn xướng. Tính nguyên hợp còn thể hiện ở tính đa chức năng. Nó không chỉ là nghệ thuật biểu diễn dân gian mà còn là nghệ thuật tạo hình, hội họa, điêu khắc. Như vậy, íolklore chỉ một loại hình nghệ thuật mà ngôn từ là yếu tố cơ bản nhưng không phải duy nhất, không chỉ có chức năng giáo dục, nhận thức mà còn có chức năng thực hành: íơlklore 1 Thuật ngữ Polklore nhà nhân chủng học người Anh tên là Uyliam Giôn Tôm (bút danh là A. Mec tơn) đưa ra làn đàu tiên trong bài báo khoa học. Folklore dùng đé chỉ những di tích của nèn văn hóa vật chẫt. 2 Tràn Ọuỗc Vưựng, “Folklore Việt Nam, trữ lượng và viễn cảnh”, Văn hoá Nghệ thuật, số 5/1990.
Phẩn I: ĐẶC TRƯNG cơ BẢN CỦA VĂN HỌC DÂN GI AN 19 1.1.2. Văn học dân gian là gì? Thực ra tên gọi VHDG chưa phản ánh được bản chất của những sáng tác dân gian. Gọi VHDG chỉ để phân biệt với văn học viết về chủ thể sáng tác và hình thức biểu hiện. Một bên, VHDG do nhân dân lao động sáng tác và lưu truyền bằng miệng. Một bên, văn học viết do cá nhân nhà văn sáng tác, lưu truyền bằng hình thức xuất bản, ấn phẩm chữ viết hoặc chữ in. Thuật ngữ VHDG không phản ánh được tính nguyên hợp và tính đa chức năng của loại hình nghệ thuật này. Folklore tương ứng với thuật ngữ văn hóa dân gian thì quá rộng, dù loại hình này thể hiện ý thức dân gian nhưng nó dựa vào nền tảng là ngôn từ khác với các loại hình nghệ thuật khác tạo thành văn hóa dân gian như kiến trúc dân gian (chất liệu là các vật liệu vật chất bẳng gỗ, đá...), hội họa dân gian (chất liệu là mực, màu), âm nhạc dân gian (chất liệu là âm thanh, các kí tự, nốt nhạc)... Folklore chỉ tương ứng với văn nghệ dân gian là hợp lý. Nó phản ánh một loại hình nghệ thuật không chỉ bằng nghệ thuật ngôn từ mà còn là nghệ thuật biểu diễn với các yếu tố: nhạc, kịch, tạo hình... Văn nghệ dân gian là loại hình nghệ thuật tương đối g'ân gũi và có quan hệ mật thiết với văn hóa dân gian. Một mặt nó là một loại hình nghệ thuật của văn hóa dân gian, mặt khác nó mang trong mình nhiều loại hình của văn hóa dân gian như: vũ đạo, ca nhạc, tạo hình, ẩm thực, tín ngưỡng, phong tục tập quán... Mặc dù vậy, chúng tôi dùng thuật ngữ VHDG để đặt nó trong hệ thống các sáng tác bằng ngôn từ và khi nghiên cứu, giảng dạy loại hình nghệ thuật này chủ yếu ở phương diện nghệ thuật ngôn từ. Dùng tên gọi VHDG chính là íơlklore ngữ văn. Phạm vi nội hàm folklore, theo Nguyễn Tất Đắc: “Polklore bao gồm toàn bộ tri thức, sáng tạo và cách ứng xử của con người trước và ngoài dòng văn học chính thống của quốc gia, sách vở trường học và công nghiệp khoa học”1. Đây là hướng tiếp cận folklore theo hướng nhãn học văn hoá. Đối với folklore ngữ văn, có thể hiểu là tãt cả những sáng tác chưa được in ấn, truyền bá một cách chính thống 1 Nguyên Tãt Đảc, “Nội đung của tolklore”, Vđn hoá dân gian, số 4/1987.
GIÁO TRÌNH VĂN HỌC DÂN GIAN VIỆT NAM đang lưu truyền trong dân chúng, nó có thể ra đời trước và cùng đồng thời với dòng văn học chính thống bất kể tác giả của nó xuất thân từ thành phần nào. Như vậy là không có sự phân biệt bác học và dân gian mà là phân biệt dòng văn học chính thống và văn học không chính thống. Folklore ngữ văn vừa là phàn lời của diễn xướng dân gian vừa là sản phẩm độc lập có thể làm ngôn liệu cho diễn xướng dân gian. Như vậy, Văn học dân gian là phần lời của văn nghệ dân gian, một loại hình nghệ thuật mang tính nguyên hợp, trong đó nghệ thuật ngôn từ đóng vai trò quan trọng và luôn luôn gắn liền với các thành tố nghệ thuật khác của nghệ thuật biểu diễn dân gian. Mặt khác, khi dòng văn học viết ra đời, nó là dòng văn học không chính thống luôn song hành với văn học viết, làm ngôn liệu cho các hoạt động diễn xướng dân gian. 1.1.3. Sự khác nhau giữa VHDG và văn học viết Tuy giữa VHDG và văn học viết cũng là “văn học” nhưng giữa chúng có sự khác nhau rõ rệt. Sự khác nhau đó trên 4 bình diện: chủ thể sáng tác, chất liệu xây dựng, chức năng và hình thái ý thức xã hội. - Vẽ chủ thể sáng tác: Điều này tưởng chừng như đã khá rõ, một bên là tập thể và một bên là cá nhân. Tuy nhiên nếu đối lập tuyệt đối giữa cá nhân và tập thể thì sẽ không đúng. Trong sáng tác dân gian, không có một tập thể chung chung, tập thể phải bắt nguồn từ cá nhân và một nhóm cá nhân sáng tác. Một tác phẩm dân gian khởi nguồn từ một cá nhân hoặc một nhóm cá nhân rồi lưu truyền trong dân gian. Trong quá trình lưu truyền, nhân dân tham gia sáng tác lại rồi trở thành tài sản chung của tập thể. Khái niệm nhân dân ở đây không chỉ là nhân dân lao động trực tiếp mà cả những người trí thức bình dân, những nhà hoạt động tôn giáo và sau này có thêm lực lượng thợ thủ công, công nhân, trong đó lực lượng nông dân vẫn là chủ đạo.’Tuy nhiên cũng có những sáng tác ban đàu đã tuyệt tác nên hầu như 1 Nguyên Xuân Kính, Một nhận thức vẽ văn học dân gian Việt Nam, Nxb. Đại học Ọuỗc gia Hà Nội, 2012, tr. 35 - 39.
Phán I: ĐẶC TRƯNG cơ BẢN CỦA VĂN HỌC DÂN GIAN 21 nó không cần sáng tác lại, nhân dân sử dụng nguyên xi. Thậm chí, những sáng tác có tác giả nhưng vì nó không được ghi tên, không được xuất bản, in ấn nên đã thành dân gian hóa. Như vậy dấu ấn cá nhân trong sáng tác dân gian là không thế phủ nhận. Mà cá nhân thì ít nhiều chịu ảnh hưởng của điều kiện lịch sử, địa lý, văn hóa chi phối. Chính vì thế mà ngoài tính chất, phong cách chung, phong cách dân gian Việt Nam còn có phong cách vùng, miền, địa phương. Mọi người đều thừa nhận dân ca Quan họ Bắc Ninh khác với dân ca Nghệ lĩnh, dân ca Bình Trị Thiên, dân ca Nam Trung Bộ... Ca dao miền Bắc khác với ca dao miên Trung và miên Nam. Tuy nhiên cho đến nay, việc phân vùng VHDG và nghiên cứu phong cách VHDG vùng vẫn chưa được các nhà tolklore quan tâm đúng mức. Người đề xướng cho vấn đề này là PGS. Hoàng Tiến Tựu. Tác giả cho rằng việc phân vùng VHDG căn cứ vào phong cách hay sắc thái riêng của VHDG từng vùng, căn cứ thứ hai là sự tương đồng về mặt ngôn ngữ, căn cứ thứ ba dựa vào hoàn cảnh lịch sử, địa lý, phong tục, tín ngưỡng, nói chung là đời sống văn hóa của nhân dân1. Như vậy, cần phải thấy mối quan hệ giữa cá nhân và tập thể trong sáng tác dân gian chứ không nên nghĩ rằng tác phẩm VHDG do tập thể sáng tác mà quên đi, thậm chí không hề nghĩ đến vai trò của cá nhân. Cá nhân tạo nên tập thể, tập thể cá nhân của vùng nào tạo nên phong cách dân gian của vùng ấy. - Vê chất liệu xây dựng: Chất liệu của VHDG là lời nói và văn học viết, là lời văn cùng chung là thành phần ngôn từ, nhưng ở VHDG, chất liệu là lời nói nên luôn luôn thay đổi, không ổn định. Ngược lại, văn học viết, chất liệu là lời văn được cố định thành chữ viết, văn bản in ấn nên nó định hình và ổn định. Đặc biệt lời nói trong VHDG không phải là lời nói thường, lời nói tự nhiên hằng ngày mà là lời nói nghệ thuật gắn liền với điệu bộ động tác nên yếu tố ý nghĩa ngoài lời lại rất lớn, thường là hàm ngôn nên tác phẩm văn học dân gian chỉ ’ Hoàng Tiến Tựu, Măy văn đè phương pháp giảng dạy, nghiên cứu văn học dãn gian, Nxb Giáo dục, H. 1983.