Hải đảo và vùng biển Tây Nam

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:18

Thêm vào BST

Báo xấu

116
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Việt Nam được xem là một “quốc gia biển” hay “cường quốc biển” vì phần lục địa chỉ có diện tích khoảng 329.600km2 mà đường bờ biển dài tới 3.260km, tức cứ khoảng 100km2 đã có 1km bờ biển. Trong khi đó trên thế giới tỷ lệ này là 600km2/1km bờ biển, thậm chí nhiều nước không có bờ biển như Lào, Mông Cổ, Kazakstan... Đặc biệt, vùng lãnh hải và đặc quyền kinh tế của nước ta có thể lên tới 1,3.106km2 và so với thế giới, tỷ lệ này gấp khoảng 1,6 lần. Ngoài ra, trong 63 tỉnh thành nước ta, có 28 tỉnh thành ven biển. Bài viết trình bày các đặc điểm các hải đảo thuộc tỉnh Cà Mau và hải đảo thuộc tỉnh Kiên Giang,.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Hải đảo và vùng biển Tây Nam

93 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 HAÛI ÑAÛO ÔÛ VUØNG BIEÅN TAÂY NAM Nguyễn Thanh Lợi* Vieät Nam ñöôïc xem laø moät “quoác gia bieån” hay “cöôøng quoác bieån” vì phaàn luïc ñòa chæ coù dieän tích khoaûng 329.600km2 maø ñöôøng bôø bieån daøi tôùi 3.260km, töùc cöù khoaûng 100km2 ñaõ coù 1km bôø bieån. Trong khi ñoù treân theá giôùi tyû leä naøy laø 600km2/1km bôø bieån, thaäm chí nhieàu nöôùc khoâng coù bôø bieån nhö Laøo, Moâng Coå, Kazakstan... Ñaëc bieät, vuøng laõnh haûi vaø ñaëc quyeàn kinh teá cuûa nöôùc ta coù theå leân tôùi 1,3.106km2 vaø so vôùi theá giôùi, tyû leä naøy gaáp khoaûng 1,6 laàn. Ngoaøi ra, trong 63 tænh thaønh cuûa nöôùc ta, coù 28 tænh thaønh ven bieån.(1) Treân vuøng bieån roäng lôùn aáy, Vieät Nam coù khoaûng 3.000 hoøn ñaûo, rieâng vuøng bieån ven bôø Nam Boä coù khoaûng 195 ñaûo (7,01%) vôùi 693km2 dieän tích (40,3%) goàm 5 cuïm ñaûo: cuïm Coân Ñaûo, cuïm hoøn Khoai, cuïm Kieân Haûi (hoøn Tre, hoøn Raùi, Nam Du...), cuïm ven bôø Kieân Löông-Haø Tieân (hoøn Ngheä, hoøn Ngang, hoøn Ñoác...), cuïm Phuù Quoác (Phuù Quoác, hoøn Thôm, Thoå Chu). Caùc cuïm ñaûo naøy coù tieàm naêng trieån voïng phaùt trieån kinh teá ñaûo-bieån, ñaëc bieät laø veà ngö nghieäp, du lòch vaø dòch vuï bieån. Rieâng taïi khu vöïc bieån Taây Nam nöôùc ta, caùc haûi ñaûo naèm trong vuøng bieån cuûa 2 tænh Caø Mau vaø Kieân Giang. Döôùi ñaây, chuùng toâi xin laàn löôït giôùi thieäu caùc cuïm ñaûo vaø quaàn ñaûo trong khu vöïc naøy treân moät soá khía caïnh veà ñòa lyù, lòch söû, kinh teá, vaên hoùa. I. Haûi ñaûo thuoäc tænh Caø Mau Tænh Caø Mau coù ñöôøng bôø bieån daøi 254km, chieám 7,8% chieàu daøi bôø bieån caû nöôùc, trong ñoù coù 107km bôø bieån Ñoâng vaø 147km bôø bieån Taây (vònh Thaùi Lan). Vuøng bieån chuû quyeàn gaàn 100.000km2, trong ñoù coù nhieàu ñaûo: hoøn Ñaù Baïc (huyeän Traàn Vaên Thôøi), hoøn Chuoái, hoøn Buoâng (huyeän Caùi Nöôùc) thuoäc bieån Taây; hoøn Khoai (huyeän Ngoïc Hieån) thuoäc bieån Ñoâng. Caø Mau tieáp vôùi caùc tænh Kieân Giang ôû phía baéc, Baïc Lieâu ôû phía ñoâng (75km), phía taây giaùp bieån Taây, phía ñoâng nam vaø nam giaùp bieån Ñoâng. Vôùi vò trí giaùp bieån hai maët, Caø Mau nhö moät baùn ñaûo naèm ôû vó ñoä thaáp, tính caän xích ñaïo trong thieân nhieân khaù ñaëc tröng.(2) Töø phía Coân Ñaûo ñi vaøo vuøng bieån Taây Nam, laàn löôït laø caùc cuïm ñaûo: hoøn Khoai, hoøn Chuoái vaø hoøn Ñaù Baïc. 1. Cuïm hoøn Khoai Cuïm ñaûo hoøn Khoai (hoøn Giaùng Höông, hoøn Ñoäc Laäp,(3) Poulo Obi(4)) thuoäc xaõ Taân An, naèm veà phía taây nam thò traán Naêm Caên, ñoâng nam muõi Caø Mau, * Thaønh phoá Hoà Chí Minh. Baøi vieát coù söï goùp yù vaø giuùp ñôõ taøi lieäu cuûa oâng Tröông Thanh Huøng (Hoäi Vaên ngheä Kieân Giang), nhaân ñaây taùc giaû xin chaân thaønh caùm ôn.
94 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Caø Mau, thuoäc huyeän Ngoïc Hieån (tröôùc naêm 1975 thuoäc quaän Naêm Caên, tænh An Xuyeân), caùch ñaát lieàn 20km, ôû vó ñoä 8025’ baéc vaø kinh ñoä 104049’ ñoâng. Hoøn Khoai chính laø ñaûo Vu ñöôïc ghi trong Ñaïi Nam nhaát thoáng chí: “ÔÛ trong bieån thuoäc huyeän Long Xuyeân, coù moät teân nöõa laø Ba Tieâu Vieân (Vöôøn Chuoái), roäng öôùc vaøi möôi daëm, coù suoái treo, nöôùc ngoït, boán muøa khoâng khoâ caïn, thuyeàn buoân caùc nöôùc qua laïi phaûi ñaäu ôû ñaáy ñeå laáy cuûi nöôùc; thuyeàn naøo ñeán tröôùc roài chaïy ñi nôi khaùc buoân baùn, phaûi bieân vaøo moät theû caây ñeå ñaáy cho thuyeàn sau bieát tin töùc”.(5) Nhoùm quaàn ñaûo naøy naèm treân ñöôøng bieån Ñoâng vaøo vònh Thaùi Lan vaø ñöôïc xem laø giôùi haïn cöïc ñoâng cuûa vònh. Quaàn ñaûo goàm 5 hoøn ñaûo naèm saùt nhau: hoøn Khoai, hoøn Töôïng, hoøn Sao, hoøn Ñoài Moài, hoøn Khoâ (hoøn Ñaù Leû) vôùi toång dieän tích 5,7km2. Trong ñoù, hoøn Khoai noåi leân uy nghi vaø huøng vó, traûi daøi theo höôùng ñoâng baéc-taây nam.(6) Töø Ñaát Muõi nhìn veà höôùng ñoâng nam, hoøn Khoai noåi leân nhö moät cuïm ñaûo xanh rì giöõa bieån trôøi. Cuïm ñaûo coøn giöõ ñöôïc nhöõng neùt hoang sô. Vaø nhìn töø treân cao, ñaûo coù hình daùng nhö cuû khoai. Cuõng coù giaû thuyeát cho raèng, treân ñaûo coù suoái nöôùc ngoït, coù raát nhieàu daây khoai môõ, ngö daân thöôøng duøng ñeå laøm löông thöïc trong nhöõng ngaøy ra khôi neân hoøn ñaûo naøy ñöôïc goïi laø hoøn Khoai. Hieän treân ñaûo vaãn coøn troàng khoai mì, khoai môõ, khoai raïn... Ñeán muøa möa laø khoai môõ ñua nhau moïc khaép nôi trong nuùi, trong khe ñaù, cuû daøi gaàn 1m, naëng 6-7kg. Haøng naêm, daân treân ñaûo vaø ñaát lieàn thöôøng thu hoaïch, xem nhö moùn quaø thieân nhieân haøo phoùng ban taëng cho. Caùch ñaây haøng traêm naêm, nôi ñaây ñaõ coù cö daân ñeán laøm aên sinh soáng, chuû yeáu baèng ngheà ñaùnh caù. Moät vaøi gia ñình ngöôøi Hoa troàng saén, chanh daây vaø caùc loaïi caây thuoác Baéc nhö xuyeân ñieàn thaát, hoä phaùt, saâm nam. Do vò trí quan troïng cuûa hoøn Khoai, tröôùc ñaây giaëc Chaø Vaø thöôøng ñeán ñaây cöôùp boùc caùc saûn vaät quyù treân ñaûo. ÔÛ phía taây cuûa ñaûo, hang Chuøa coù moät khe suoái nöôùc ngoït chaûy ra quanh naêm töø trong maïch ñaù hoøn Khoai. Ngöôøi daân ôû caùc xoùm Raïch Goác, Raïch Taøu, xoùm Thuû, raãy Cheät, OÂng Trang ôû trong ñaát lieàn vaøo muøa bieån laëng thöôøng cho ghe ra laáy nöôùc uoáng hoaëc baét ñoài moài, laáy toå yeán, caïo rong bieån (long tu). Xung quanh ñaûo coù nhieàu ñaù laøi vaø baõi caïn. Nöôùc bieån ñuïc vì nhieàu phuø sa do caùc raïch trong muõi Caø Mau ñoå ra. Veà phía ñoâng vaø phía nam coù moät soá ñaûo ñaù nhoû, trong ñoù coù hoøn Ñaù Leû naèm veà phía ñoâng nam hoøn Khoai ôû 8022’8’’vó ñoä baéc, 104052’4’’ kinh ñoä ñoâng, ñaõ ñöôïc choïn laøm moät ñieåm chuaån cuûa ñöôøng cô sôû duøng ñeå tính chieàu roäng laõnh haûi cuûa luïc ñòa Vieät Nam.(7) Treân hoøn Khoai coù traïm ra ña vaø ngoïn haûi ñaêng, naèm trong heä thoáng ñeøn bieån Caàn Giôø-Coân Ñaûo-Phuù Quoác. Haûi ñaêng hoøn Khoai laø moät trong nhöõng ngoïn ñeøn ñöôïc xaây döïng thuoäc loaïi sôùm ôû Vieät Nam, ñöôïc ngöôøi Phaùp xaây ngaøy 25/5/1920. Thaùp haûi ñaêng hình khoái vuoâng, moãi caïnh daøi 4m, chieàu cao 14,5m, xaây baèng ñaù hoäc vaø xi maêng. Tröôùc ñaây, haûi ñaêng söû duïng baàu ñeøn ñeå chaïy daây coùt vaø nay ñöôïc thay baèng baàu ñeøn quay töø tröôøng
95 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 qua kính hoäi tuï, taàm chieáu saùng 35 haûi lyù. Hieän boä phaän ñeøn coå ñang ñöôïc tröng baøy ôû Baûo taøng tænh Caø Mau. Boä Vaên hoùa-Thoâng tin ñaõ coâng nhaän ñaây laø di tích-danh thaéng caáp quoác gia töø naêm 1994. Hoøn Khoai coøn noåi tieáng vôùi cuoäc khôûi nghóa ngaøy 13/12/1940 cuûa 10 chieán só döôùi söï laõnh ñaïo cuûa thaày giaùo Phan Ngoïc Hieån noåi daäy gieát teân xeáp ñaûo Olivier, chieám hoøn Khoai vaø keùo veà thò traán Naêm Caên chieám ñoàn Kieåm laâm ñoùng taïi thuû Tam Giang, döï ñònh lieân laïc vôùi löïc löôïng caùch maïng ñeå höôûng öùng cuoäc khôûi nghóa Nam Kyø. Nhöng cuoäc khôûi nghóa ñaõ nhanh choùng bò ñaøn aùp. Ngaøy 27/2/1941, thöïc daân Phaùp ñöa 52 ngöôøi tham gia cuoäc khôûi nghóa hoøn Khoai ra xeùt xöû ôû toøa ñaïi hình Saøi Goøn. Thaày Phan Ngoïc Hieån vaø Haûi ñaêng hoøn Khoai 9 ñoàng chí tham gia cuoäc khôûi nghóa bò töû hình ngaøy 12/7/1941 taïi saân vaän ñoäng thò traán Caø Mau. Tænh uûy Minh Haûi (nay laø tænh Caø Mau) ñaõ quyeát ñònh laáy ngaøy 13/12 laøm ngaøy truyeàn thoáng haøng naêm cuûa tænh.(8) 2. Hoøn Chuoái vaø hoøn Buoâng - Hoøn Chuoái: Naèm treân vuøng bieån Taây Nam, thuoäc thò traán Soâng Ñoác, huyeän Traàn Vaên Thôøi (tröôùc naêm 1975 thuoäc quaän Naêm Caên, tænh An Xuyeân), ôû vó ñoä 8056’53” baéc vaø kinh ñoä 104031’32” ñoâng. Ñaûo naèm caùch cöûa bieån Soâng Ñoác 31km veà phía taây, daøi treân 2km, roäng trung bình 500m, dieän tích 1km2,(9) phaàn lôùn laø röøng nguyeân sinh, ñoä cao gaàn 170m so vôùi maët nöôùc bieån. Treân ñaûo troàng raát nhieàu chuoái söù. Naèm treân ñöôøng cuûa caùc taøu thuûy töø Saøi Goøn ñi Phuù Quoác. Hieän nay, ngoaøi ñoàn Bieân phoøng 704, haûi quaân, haûi ñaêng vaø toå an ninh töï quaûn khoùm 1, thò traán Soâng Ñoác laøm nhieäm vuï treân ñaûo, hoøn Chuoái coøn coù 52 hoä ngö daân vôùi khaûng 200 nhaân khaåu (2007), chuû yeáu laøm ngheà giaêng caâu, ñi bieån, ñôøi soáng coøn ngheøo. Treân ñaûo khoâng coù ñöôøng boä. Nöôùc ngoït phuïc vuï sinh hoaït raát hieám, chuû yeáu laø chôû töø ñaát lieàn ra. Nhaèm taïo maïch nguoàn nöôùc thieân nhieân treân ñaûo, hieän taïi coâng taùc troàng röøng vaø baûo veä röøng ñöôïc thöïc hieän nghieâm ngaët. Choã ôû cuûa ngöôøi daân cuõng khoâng oån ñònh phaûi di dôøi theo muøa, 6 thaùng ôû gheành chöôùng (söôøn ñoâng), 6 thaùng ôû gheành nam (söôøn taây). - Hoøn Buoâng: Coøn coù teân laø Ile Rocky naèm ôû 8053’ vó ñoä baéc vaø 104034’ kinh ñoä ñoâng, caùch hoøn Chuoái 8km veà höôùng nam-ñoâng nam. Hoøn Buoâng chæ laø nhöõng khoái ñaù choàng chaát leân nhau. Giöõa caùc taûng ñaù laø nhöõng thaân caây baàn bieån vôùi taøn baàu troøn traûi roäng.(10) Veà maët caáu taïo ñòa chaát, hoøn Chuoái vaø hoøn Buoâng thuoäc loaïi ñaù silic, haït nhuyeãn, ñen vaø chaéc.(11)
96 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 3. Cuïm hoøn Ñaù Baïc Hoøn Ñaù Baïc laø moät cuïm 2 hoøn ñaûo thuoäc xoùm Kinh H oø n , xaõ Khaù n h Bình T aâ y , huyeä n Traà n Vaê n Thôøi, caùch thaønh phoá Caø Mau 50km ñöôøng thuûy. Hoøn coù dieän tích 6,43ha, naèm cheách veà phía taây nam baùn ñaûo Caø Mau, laø cuïm ñaûo ñeïp naèm saùt bôø bieån. Treân ñaûo coù nhieàu Hoøn Ñaù Baïc caûnh ñeïp nhö saân Tieân, g ieá n g Tieâ n , baø n chaâ n Tieân, baøn tay Tieân, chuøa Caù OÂng naèm trong moät heä sinh thaùi thöïc vaät phong phuù. Hieän ñaõ coù caàu noái töø ñaát lieàn ra ñaûo. Sau naêm 1975, hoøn Ñaù Baïc laø nôi dieãn ra chuyeân aùn CM12 cuûa löïc löôïng coâng an nhaân daân, ñaùnh baïi cuoäc nhaäp bieân phaù hoaïi do Leâ Quoác Tuùy vaø Mai Vaên Haïnh caàm ñaàu.(12) II. Haûi ñaûo thuoäc tænh Kieân Giang Vuøng bieån cuûa tænh Kieân Giang roäng gaàn 100.000km2, ñöôøng bôø bieån daøi 200km, coù 105 hoøn ñaûo(13)(70 ñaûo coù ngöôøi ôû). Trong ñoù lôùn nhaát laø ñaûo Phuù Quoác (573km2), xa nhaát laø ñaûo Thoå Chu (caùch thaønh phoá Raïch Giaù 110 haûi lyù). Phaàn lôùn caùc ñaûo cuûa Kieân Giang thuoäc 5 quaàn ñaûo Haø Tieân (Haûi Taëc), Baø Luïa, An Thôùi, Nam Du vaø Thoå Chu.(14) Kieân Giang coù 14 thaønh phoá, thò xaõ, huyeän thì ñaõ coù ñeán 7 ñôn vò haønh chính treân ñaát lieàn giaùp bieån laø huyeän An Minh, huyeän An Bieân, huyeän Chaâu Thaønh, thaønh phoá Raïch Giaù, huyeän Hoøn Ñaát, huyeän Kieân Löông, thò xaõ Haø Tieân, vaø 2 huyeän ñaûo Kieân Haûi, Phuù Quoác. Bieån Kieân Giang laø bieån caïn, caùch xa bôø haøng chuïc kilomet maø ñoä saâu vaãn khoâng quaù 10m. Ñoä saâu trung bình cuûa bieån töø 25-30m, nôi saâu nhaát 50m. Nöôùc bieån ven bôø mang nhieàu phuø sa neân ñuïc, coù maøu hôi vaøng, ngoaøi khôi xa nöôùc bieån trong, maøu xanh lô. Nhieät ñoä trung bình cuûa nöôùc bieån laø 270C. Ñaây laø moâi tröôøng thuaän lôïi cho caùc loaøi haûi saûn sinh soáng vaø phaùt trieån, quanh naêm ñeàu coù theå ñaùnh baét ñöôïc. Bôø bieån Kieân Giang chaïy töø raïch Tieåu Döøa giaùp ranh vôùi tænh Caø Mau ñeán taän Haø Tieân, giaùp bieân giôùi Campuchia. Haøng naêm, bôø bieån ñöôïc phuø sa boài ñaép khaù nhanh, moãi naêm tieán ra bieån ñöôïc 3m.(15) 1. Huyeän ñaûo Kieân Haûi: Laø moät trong hai huyeän ñaûo cuûa tænh Kieân Giang, moät trong chín huyeän ñaûo cuûa caû nöôùc, thaønh laäp ngaøy 29/3/1983. Vò trí huyeän naèm giöõa bieån Taây, phía baéc giaùp huyeän Haø Tieân vaø huyeän Hoøn Ñaát, nam giaùp huyeän An Bieân vaø huyeän An Minh, ñoâng giaùp thò xaõ Raïch Giaù vaø huyeän Chaâu Thaønh, taây giaùp huyeän Phuù Quoác; toïa ñoä ñòa lyù khoaûng töø 104025’-104040’ kinh ñoä ñoâng vaø 9037’-9058’ vó ñoä baéc,(16) caùch trung taâm thaønh phoá Raïch Giaù veà höôùng ñoâng töø 30-100km ñöôøng bieån.
97 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Khi môù i thaø n h laäp huyeän, Kieân Haûi coù 6 xaõ ñaûo vaø quaàn ñaûo, bao goàm xaõ Hoøn Tre (nôi ñaët truï sôû haønh chính cuûa huyeän), xaõ A n Sôn (quaà n ñaû o Nam Du), xaõ Laïi Sôn, xaõ Hoøn Ngheä, xaõ Sôn Haûi (quaàn ñaûo Baø Luïa) vaø xaõ Tieân Haûi (quaàn ñaûo Haûi Taëc). Ñeán naêm 1987, xaõ Tieân Haûi ñöôïc saùp n haä p veà thò xaõ Haø Tieân. Naêm 2000, xaõ Hoøn Ngheä vaø xaõ Sôn Haûi nhaäp vaøo huyeän K ieâ n Löông. Huyeä n K ieâ n Haû i hieä n goà m Huyeän ñaûo Kieân Haûi (Kieân Giang) 4 xaõ laø Hoøn Tre, Laïi (AÛnh veä tinh, nguoàn Google Earth, 2006) Sôn, An Sôn, Nam Du; dieän tích töï nhieân 27,85km2; goàm 73 ñaûo, trong ñoù xaõ An Sôn coù 21 ñaûo.(17) Quaàn ñaûo Nam Du Töø hoøn Khoai ñi ngöôïc veà phía baéc qua hoøn Buoâng, hoøn Chuoái laø ñeán quaàn ñaûo Nam Du. Quaàn ñaûo Nam Du thuoäc ñòa baøn 2 xaõ An Sôn vaø Nam Du, huyeän Kieân Haûi. Quaàn ñaûo naèm ôû toïa ñoä 104022’ kinh ñoâng vaø 9042’ vó baéc, traûi daøi gaàn 100km ñöôøng bieån, toång dieän tích 13,2km2. Nam Du coù caùc hoøn Cuû Tron, Ngang,(18) Maáu, OÂng, Bôø Ñaäp Lôùn, Bôø Ñaäp Nhoû, Noàm Trong, Noàm Ngoaøi, Noàm Giöõa, Loø Lôùn, Loø Nhoû, Boû AÙo, Tre, Daâm, Ñuïng Lôùn, Ñuïng Nhoû, Nhaøng, Haøn, Moác, Daàu, Khoâ. Trong 21 hoøn ñaûo, ñaù lôùn nhoû, coù 7 hoøn coù ngöôøi ôû vaø 8 hoøn chìm. Cuû Tron laø hoøn roäng nhaát (9km2) vaø cao nhaát (308m). Hoøn nhoû nhaát chöa coù teân, chæ laø nhöõng moâ ñaù cao, coù dieän tích töø 30-40m2 nhoâ leân maët nöôùc, naèm quaàn tuï gaàn nhau, moãi hoøn caùch nhau khoâng quaù 10km. Khi xöa, ngöôøi daân chæ ñeán ñaûo theo ñònh kyø, khi khai thaùc xong noâng saûn, haûi saûn hoï trôû veà ñaát lieàn. Daàn daàn veà sau môùi coù vöôøn troàng döøa, nhö ôû hoøn Cuû Tron. Xaõ An Sôn vaøo naêm 1945 chæ coù 4 gia ñình, ñeán naêm 1975 môùi coù 100 gia ñình, daân soá treân döôùi 500 ngöôøi. Naêm 1983, xaõ coù 200 hoä, vôùi hôn 1.000 daân. Hieän nay, daân soá treân xaõ coù 8.000 ngöôøi. Daân Nam Du chuû yeáu soáng baèng ngheà bieån, ghe löôùi vaø theû möïc. Ñaëc saûn ôû ñaây laø möïc, saûn löôïng doài daøo, ngon vaø thôm. Vaøo muøa möïc, moãi saùng
98 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 haøng traêm ghe lôùn nhoû theû möïc trôû veà ñaäu kín baõi. Quaàn ñaûo Nam Du coù raát nhieàu loaïi möïc nhö möïc laù, möïc nang, möïc oáng, möïc thöôùc, möïc tuoäc vaø möïc tuùi. Ngoaøi ra coøn coù nhieàu loaøi oác coù giaù trò kinh teá cao nhö ngoïc ñieäp, ngoïc nöõ, oác ñaù, oác tai töôïng, oác noùn, oác gai... Nam Du ban ñaàu coù teân laø Nam Döï, nghóa laø hoøn ñaûo ôû phöông nam, nhöng ñeán khi ngöôøi Phaùp veõ baûn ñoà, vieát thaønh Nam Du. Caùi teân Nam Du coù töø ñaáy. Treân baûn ñoà thôøi Phaùp, quaàn ñaûo naøy coù teân laø Poulo Dana, daân ñòa phöông quen goïi ñoù laø quaàn ñaûo Cuû Tron (teân hoøn lôùn nhaát trong quaàn ñaûo) hay coøn goïi laø quaàn ñaûo Nam Du. Caùc ñòa danh baõi Ngöï, gieáng Vua, Cuû Tron (An Sôn), hoøn Sôn Raùi, baõi Cheùn (hoøn Tre)... ñöôïc nhaân daân truyeàn khaåu, cho raèng caùc ñòa danh naøy gaén lieàn vôùi söï hieän dieän cuûa chuùa Nguyeãn AÙnh trong nhöõng ngaøy boân taåu, ñaõ 4 laàn bò quaân Taây Sôn truy baét phaûi laùnh naïn ra ñeán taän ñaûo Phuù Quoác vaø ñaûo Thoå Chu. Veà ñòa danh Cuû Tron, thì theo truyeàn thuyeát, khi chuùa Nguyeãn AÙnh baïi traän ñeán ñaây taïm truù, quaân lính thieáu löông thöïc phaûi ñi tìm traùi daïi, cuû röøng veà aên. Hoï tìm ñöôïc moät loaïi cuû troøn, naáu aên ngon, qua ñöôïc côn ñoùi. Sau naøy, khi leân ngoâi, vua Gia Long ñaët cho ñaûo lôùn nhaát trong quaàn ñaûo laø “hoøn Cuû Troøn”, daân ôû ñaây ñoïc traïi thaønh “Cuû Tron”. Loaïi cuû troøn ñoù chính laø cuû naàng, moät loaïi khoai röøng, cuû to khoaûng 10kg. Tröôùc khi naáu aên phaûi goït voû, cheû töøng khoanh ngaâm nöôùc, löôïc nhieàu laàn, xaû kyõ ñeå khi naáu khoai khoâng bò ñaéng. Khoai naáu chín aên khaù ngon. Teân caùc hoøn ñaûo trong quaàn ñaûo Nam Du ñöôïc phaûn aùnh qua nhieàu baøi veø ñoäc ñaùo, nhö baøi veø ñi bieån sau ñaây: Hoøn Ngang sang hai hoøn Ñuïng Hoøn Ñuïng cuïng Boû AÙo Boû AÙo thaùo hoøn Maáu Hoøn Maáu thaáu Baø Ñaäp Baø Ñaäp daäp ba hoøn Loø Hoøn Loø moø qua Ñoâ Nai Ñoâ Nai lai rai qua hoøn Daáu Hoøn Daáu thaáu qua hoøn OÂng Hoøn OÂng thoâng qua hoøn Tre Hoøn Tre de qua hoøn Moác Hoøn Moác thoác qua hoøn Daâm Hoøn Daâm ñaâm qua hoøn Haøng Hoøn Haøng choaøng qua hoøn Nhaïn Hoøn Nhaïn laïng qua ba hoøn Noàm Hoøn Noàm choàm qua hoøn Lôùn... Veø haûi trình Nam Du(19) ÔÛ Nam Du tuy soá löôïng hoøn nhieàu, nhöng daân soá treân caùc hoøn raát ít. Ñoâng ngöôøi nhaát laø hoøn Cuû Tron, hoøn Ngang, hoøn Maáu; coøn caùc hoøn Daàu, hoøn Ñuïng, hoøn Bôø Ñaäp thì raát ít; hoøn Noàm chæ coù 1 gia ñình. Do ñoù, vieäc thôø
99 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 cuùng thaàn linh cuõng haïn cheá. Hoøn naøo ít ngöôøi ôû thì laäp mieáu thôø thoå ñòa, nôi ñoâng thì thôø baø Chuùa Xöù (baø Chuùa Hoøn), thôø caù OÂng, thôø Phaät. Vieäc thôø vaø cuùng lôùn chæ coù ôû hoøn Cuû Tron, hoøn Ngang vaø hoøn Maáu. Phía cuoái caàu caûng treân hoøn Cuû Tron laø Nhaø bia töôûng nieäm, ghi laïi nhöõng toån thaát naëng neà veà ngöôøi vaø cuûa trong côn baõo soá 5 lòch söû naêm 1997. Haûi ñaêng Nam Du naèm treân ñoä cao 309m so vôùi möïc nöôùc bieån, ngoaøi vieäc (20) baûo ñaûm an toaøn haøng haûi coøn goùp phaàn laøm neân caûnh ñeïp cho Nam Du. Quaàn ñaûo Nam Du ñöôïc nhaø vaên Sôn Nam nhaéc ñeán nhieàu trong taäp truyeän ngaén noåi tieáng Höông röøng Caø Mau. Caùc nhaân vaät cuûa oâng, neáu laø ngöôøi Cuû Tron chính goác, “thì ñeàu mang daùng veû vaø tính caùch dung dò ñeán möùc ñoä trôû neân huyeàn hoaëc”. Giöõa theá kyû thöù XVI, taïi quaàn ñaûo Nam Du ñaõ xaûy ra traän aùc chieán giöõa ñoäi taøu ngöôøi Haø Lan vaø ngöôøi Haûi Nam (Trung Quoác - daân ñòa phöông goïi laø ngöôøi Cheät) tranh nhau soá huyeàn phaùch khai thaùc ñöôïc chuyeån töø Phuù Quoác veà. Trong traän naøy coù nhieàu ngöôøi Hoa cheát khoâng ñöôïc choân caát, thi theå cuûa hoï ñeàu bò baõo bieån cuoán troâi, nhieàu xaùc troâi taáp vaøo baõi naøy, neân coù ñòa danh baõi Cheät. Hoøn Sôn Raùi Teân chöõ laø Laïi Sôn, tröôùc ñaây coù teân laø Tanasou. Trong saùch Gia Ñònh thaønh thoâng chí (1820), ñaûo naøy ñöôïc goïi laø Maõnh Hoûa döï (hoøn Daàu Raùi): “Chu vi 50 daëm, ôû bieån phía ñoâng nam cuûa traán thöï, ñi thuyeàn nöûa ngaøy thì ñeán. Nôi ñaây hang hoác saâu thaúm, caây coái xanh töôi, saûn xuaát caùc loaïi yeán saøo, daàu raùi, than cuûi. Daân mieàn bieån soáng quanh chaân ñaûo”.(21) Hoøn Sôn Raùi caùch hoøn Tre 25km veà phía taây nam, caùch thò xaõ Raïch Giaù 53km veà höôùng taây, ôû vaøo vò trí 9048’ vó ñoä baéc vaø 104038’ kinh ñoä ñoâng, ñaûo roäng 11,5km2 (ñaûo lôùn nhaát trong caùc ñaûo ven bôø cuûa tænh Kieân Giang). Chieàu daøi cuûa ñaûo 4km, roäng 3km, hình daïng nhö moät con thoi vôùi 2 ñaàu nhoïn.(22) Hoøn Raùi ñöôïc caáu taïo bôûi 2 daõy nuùi lôùn, daøi baèng nhau, naèm song song. Ñænh nuùi nhoû, thaáp hôn, naèm ôû moûm phía taây. Ñænh cao nhaát laø ñænh Nam 405m. ÔÛ giöõa caùc daõy nuùi laø 2 thung luõng caét ngang töø bôø phía nam sang bôø phía baéc ñaûo, thung luõng phía taây töông ñoái baèng phaúng vaø roäng raõi nhöng chæ daøi chöøng 500m. Ñaûo caáu taïo bôûi caùt vaø caùt pha vaøng nhaït ñeán vaøng naâu ñeán naâu vaøng, ñaát ñen vaø ñaù hoa cöông, phía nam vaø phía baéc xuaát hieän maáy baõi caùt vaøng thoai thoaûi lan ra bieån. Ñaù noåi chieám ñeán 70%. Treân ñaûo coù nhieàu nöôùc ngoït, chaûy ra töø caùc doøng suoái nhoû ôû phía nam hoaëc phía ñoâng ñaûo vaø töø caùc gieáng ñaøo. Theo ñòa baï trieàu Nguyeãn, tröôùc naêm 1836, ñaûo naøy coù moät thoân coù daân cö, goïi laø San Du thoân, moät trong 9 thoân cuûa toång Quaûng Xuyeân, huyeän Long Xuyeân, tænh Haø Tieân.(23) Töø naêm 1836, hoøn Sôn Raùi coù teân laø Laïi Sôn thoân, thuoäc toång Kieân Ñònh, huyeän Kieân Giang, tænh Haø Tieân. Töø ngaøy 26/5/1966, xaõ Laïi Sôn goàm 2 aáp Baõi Nhaø vaø Baõi Baéc, tröïc thuoäc quaän Kieân Thaønh, tænh Kieân Giang.(24) Hieän nay, hoøn
100 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Raùi thuoäc xaõ Laïi Sôn (4 aáp laø Baõi Nhaø A, Baõi Nhaø B, Thieân Tueá vaø Baõi Baác), huyeän Kieân Haûi. Naêm 1819, xaõ Laïi Sôn coù treân döôùi 30 ngöôøi; naêm 1945 coù 500 ngöôøi; naêm 1970 coù 2.635 ngöôøi; ñeán naêm 1983, coù khoaûng 700 hoä vôùi 3.800 daân; hieän nay coù treân 8.000 ngöôøi. Daân trong xaõ laøm hai ngheà chính, ngheà bieån vaø ngheà raãy. Ñaûo coù 85 ghe taøu, 9 löôùi caù côm, 7 löôùi vaøng. Nöôùc naém Laïi Sôn ñöôïc goïi laø nöôùc naém Hoøn, laø loaïi ngon coù tieáng. Daân laøm raãy chuû yeáu soáng ôû Baõi Baác, khoaûng 500 ngöôøi, laøm ngheà troàng vöôøn. Hoï ñaõ khai phaù ñöôïc 712 coâng ñaát ñeå troàng döøa, mít, xoaøi, maõng caàu, sapoâcheâ, vuù söõa; dieän tích vöôøn ngaøy caøng môû roäng. Laïi Sôn sôùm phaùt trieån ñoäi taøu ñaùnh baét xa bôø coù troïng taûi vaø coâng suaát lôùn. Nhöõng chieác taøu naøy coù khaû naêng ñi bieån daøi ngaøy, vöôn tôùi nhöõng ngö tröôøng lôùn ôû taän quaàn ñaûo Tröôøng Sa, ngoaøi bieån Ñoâng. Thôøi gian naèm uï giöõa hai vuï caù, ñaûo bieán thaønh moät xöôûng vaù löôùi. Loaïi löôùi maët daøy laø löôùi ruùt, duøng ñeå ñaùnh baét caù côm. Moät maønh löôùi caù côm roäng 10m, nhöng coù khi daøi ñeán caû caây soá. Baét truùng luoàng caù, ruùt meû löôùi leân coù khi naëng ñeán chìm taøu. Caù côm soïc traéng uû laøm nöôùc maém raát thôm ngon, khoù loaïi caù naøo coù theå saùnh noåi. Nöôùc maém ôû hoøn ñöôïc cheá bieán töø loaïi nguyeân lieäu thöôïng haïng theo moät caùch thöùc ñaëc bieät, neân coù höông vò “ñoäc nhaát voâ nhò”. Con caù côm thôm hôn con caù beï Bôûi meâ nöôùc maém hoøn, em troán meï theo anh. Ngheà laøm nöôùc maém ôû Laïi Sôn coù töø khaù laâu. Tröôùc kia ngöôøi ta uû nöôùc maém trong caùc chöôïp, gheø saønh. Nay ñaõ hình thaønh nhöõng xöôûng laøm nöôùc maém vôùi nhöõng thuøng goã, boàn beâ toâng coù dung tích haøng chuïc meùt khoái. Saûn löôïng nöôùc maém cuûa ñaûo ñaõ leân 5 trieäu lít/naêm. Nöôùc maém hoøn ngon vaø nhieàu nhö vaäy, nhöng cho ñeán nay vaãn chöa hình thaønh moät thöông hieäu rieâng treân thò tröôøng. Nhieàu haõng nöôùc maém ôû Laïi Sôn vaãn phaûi daùn nhaõn hieäu Phuù Quoác leân saûn phaåm cuûa mình ñeå ñem ra tieâu thuï.(25) Cuõng nhö nhieàu ñòa danh khaùc, hoøn Sôn Raùi coøn nhieàu truyeàn thuyeát khaùc giaûi thích veà söï hình thaønh teân goïi cuûa ñaûo. Saùch Gia Ñònh thaønh thoâng chí cho bieát ôû hoøn Sôn Raùi coù raát nhieàu daàu raùi (daàu trong ñeå treùt xuoàng ghe) vôùi teân chöõ laø Maõnh Hoûa, neân hoøn ñaûo naøy ñöôïc ñaët laø ñaûo Maõnh Hoûa (hoøn Daàu Raùi), sau naøy daân gian ñoïc traïi thaønh hoøn Sôn Raùi hay goïi taét laø hoøn Raùi. Moät caùch giaûi thích khaùc, cho raèng laàn ñaàu chuùa Nguyeãn AÙnh ñeán ñaây (1780), quaân lính khoâng coøn gì ñeå aên. Trong ñeâm chuùa naèm moäng thaáy moät vò thaàn hieän ra chæ ñöôøng ñi tìm löông thöïc. Sau khi tænh giaác, chuùa ñöôïc nhieàu con raùi caù baét caù daâng leân vaø daãn ñöôøng ñi laáy nöôùc ngoït, rau cuû. Sau ñoù chuùng laïi xoùa caùc daáu chaân ñi treân caùt cuûa quaân chuùa Nguyeãn ñeå baûo veä. Sau khi leân ngoâi (1802), vua Gia Long ñaët teân hoøn naøy laø hoøn Sôn Raùi ñeå töôûng nhôù coâng ôn cuûa loaøi raùi caù.(26)
101 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Mieáu baø Coá Chuû ôû Baõi Nhaø (Laïi Sôn) thôø moät ngöôøi phuï nöõ coù teân laø Taêng Thò Phuù, ngöôøi coù coâng khai khaån, laäp aáp ôû ñaûo. Theo cuï Nguyeãn Thò Tuyeát (89 tuoåi), baø Taêng Thò Phuù ngöôøi goác ôû Caø Mau, raát giaøu coù, ra ñaây döïng nghieäp cuøng chaùu gaùi teân laø Duyeân vaø chaùu reå teân laø Ngoï. Töông truyeàn, baø coù nhieàu vaøng baïc, chaâu baùu, daân soáng treân ñaûo naøy ñeàu do baø baûo boïc. Sau khi cheát, baø hieån thaùnh, raát linh öùng, giuùp ñôõ raát nhieàu ngöôøi. Keû oám ñau cuõng nhö ngöôøi thieáu ñoùi ñeàu ñöôïc baø phuø trôï. Baø ñöôïc nhaân daân treân ñaûo laäp mieáu thôø cuùng qua nhieàu ñôøi. Haøng naêm cöù vaøo ngaøy muøng 9/9 aâm lòch, haøng ngaøn ngöôøi daân treân caùc ñaûo vaø ngö daân vuøng Mieät Thöù taäp trung veà ñaây laøm leã daâng höông, cuùng baø trong suoát 3 ngaøy lieàn. Ñình thaàn Nguyeãn Trung Tröïc, taïi aáp Baõi Nhaø (Laïi Sôn), phoái töï cuøng Thaønh hoaøng boån caûnh, ñình coù saéc phong cuûa vua Baûo Ñaïi. Haøng naêm, vaøo ngaøy raèm thaùng Gieâng, leã cuùng raát lôùn, keùo daøi 3 ngaøy ñeâm; nhaân daân treân ñaûo tham döï raát ñoâng, daân ñi haønh höông ngaøy caøng nhieàu. Maáy naêm gaàn ñaây, coù naêm vaøi ba ngaøn ngöôøi, coù caû nhaân daân ôû trong ñaát lieàn ra. Ñình thaàn gaén vôùi truyeàn thuyeát veà söï kieän Nguyeãn Trung Tröïc ñöôïc baø Taêng Thò Phuù giuùp ñôõ ñaùnh tan giaëc Phaùp taïi ñoàn Kieân Giang. Chuyeän keå raèng, khi xöa oâng Nguyeãn Trung Tröïc ñöôïc baø Taêng Thò Phuù (baø Coá Chuû) cung caáp löông thöïc, thöïc phaåm ñeå nuoâi nghóa quaân trong nhöõng ngaøy boân ba treân bieån choáng giaëc Phaùp. Khi baø thaùc, baø vaãn luoân luoân theo saùt ñoaøn quaân, hieån thaùnh chæ baûo cho daân treân ñaûo uûng hoä nghóa quaân tieán ñaùnh ñoàn Kieân Giang. ÔÛ hoøn Sôn Raùi coøn löu truyeàn nhieàu chuyeän keå veà nhöõng nghóa quaân khi cuoäc khôûi nghóa cuûa Nguyeãn Trung Tröïc tan raõ: ngöôøi coù ñieàu kieän thì vaøo ñaát lieàn tìm con ñöôøng cöùu nöôùc, ngöôøi khoâng coù ñieàu kieän thì ôû laïi caùc ñaûo tìm keá sinh nhai, chôø cô hoäi… Trong soá ñoù coù nhieàu ngöôøi laø daân cuûa hoøn naøy. Laïi Sôn coù caùc baõi taém ñeïp nhö baõi Thieân Tueá, baõi Baøng, baõi Gieáng, nöôùc bieån trong suoát, nhìn thaáy ñaùy caùt ôû ñoä saâu vaøi ba möôi saûi. Baõi Baác naèm veà phía taây cuõng laø moät baõi taém thuù vò. Bôø bieån bao quanh hoøn coù nhieàu khoái ñaù troøn, coù khuùc thì lôûm chôûm, nhieàu ñoaïn coù haøng döøa xanh cao vuùt, nghieâng mình soi boùng treân maët bieån. Treân ñaûo coù raát nhieàu gheành ñaù noái tieáp nhau, moät gheành ñaù lôùn gioáng nhö maët baøn goïi laø “Baøn Ñaù”. Phía treân laø trieàn nuùi cao, caây röøng phuû kín. Loái ñi leân ñænh raát doác, daân ñòa phöông goïi laø ñænh “Ma Thieân Laõnh” raát khoù treøo, treân cao nhieàu hang ñoäng saâu vaø raát ñeïp, treân choùt voùt coù moät taám bia chuû quyeàn quoác gia do chính quyeàn Saøi Goøn caém. Khoâng khí cuûa hoøn Sôn Raùi trong laønh, maùt meû, caûnh vaät yeân tónh. Töø ñaây coù theå nhìn thaáy hoøn Ngheä, quaàn ñaûo Nam Du thaáp thoaùng xa xa nhö moät böùc tranh thuûy maëc. Hoøn Tre Coøn coù teân laø Tecksu hay Ile de Toitue,(27) naèm ôû 104050’ kinh ñoä ñoâng vaø 9057’ vó ñoä baéc, caùch thaønh phoá Raïch Giaù 27km vaø caùch hoøn Raùi 25km. Ñaûo coù daùng nhö moät quaû baàu röôïu, töø “ñaùy” leân ñeán “mieäng” daøi 3,5km, (28) choã roäng nhaát chöa ñeán 2km, dieän tích hôn 4km2. Ñaây laø xaõ ñaûo gaàn nhaát,
102 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 tính töø thaønh phoá Raïch Giaù. Tröôùc naêm 1975, hoøn Tre thuoäc phöôøng Vónh Thanh Vaân, thò xaõ Raïch Giaù; nay thuoäc xaõ Hoøn Tre vaø laø huyeän lî cuûa huyeän Kieân Haûi. Xaõ Hoøn Tre hieän coù 3 aáp: aáp Moät, aáp Hai vaø aáp Ba. Gia Ñònh thaønh thoâng chí vieát veà vò trí cuûa hoøn Tre vôùi caùi teân Truùc Döï: “ÔÛ bieån phía ñoâng nam cuûa traán [Haø Tieân-NTL chuù], chu vi 20 daëm, laøm aùn ngoaïi cho haûi caûng Kieân Giang”.(29) Nhìn töø thaønh phoá Raïch Giaù, ñaûo coù daùng gioáng nhö moät con ruøa, neân coøn goïi laø ñaûo Ruøa. Ngöôøi daân Raïch Giaù thöôøng hay ra bôø bieån nhìn maët trôøi laën qua ngoïn nuùi vôùi 2 ñænh cao 108m vaø 395m ôû hoøn Tre.(30) Caûng Hoøn Tre ñöôïc xaây döïng vôùi quy moâ vöøa, ñuû ñeå cho caùc taøu ñaùnh caù vôùi coâng suaát nhoû vaøo neo ñaäu, vaän chuyeån haøng hoùa töø Raïch Giaù veà Kieân Haûi vaø ngöôïc laïi. Eo nuùi naøy ñoàng thôøi cuõng taïo neân moät vuõng neo taøu töï nhieân khaù thuaän lôïi. Caûng Hoøn Tre coù ñoä an toaøn cao, vì caûng naèm ngay ôû cöûa vònh Raïch Giaù, quay maët veà höôùng ñaát lieàn. Trong vò theá nhö vaäy, hoøn Tre nhö moät böùc bình phong thieân nhieân, aùn ngöõ ngay cöûa vònh Raïch Giaù, laøm giaûm bôùt cöôøng ñoä cuûa nhöõng côn gioù muøa Taây Nam. Vieäc laáy nöôùc ngoït ôû hoøn Tre cung caáp cho nhaân daân ôû Raïch Giaù cuõng nhö caùc vuøng laân caän xöa kia ñöôïc löu haønh trong truyeàn thuyeát. Vuøng ven Raïch Giaù khi xöa daân ta soáng raát khoå vì thieáu nöôùc ngoït. Coù ñoâi vôï choàng noï vì thöông daân laøng ñoùi khaùt, neân töï nguyeän ñi tìm cho ñöôïc doøng nöôùc ngoït veà cöùu daân laøng. Hoï tìm khaép nôi trong ñaát lieàn maø khoâng thaáy, neân dong buoàm ra khôi. Hoï ñi maõi, ñi maõi doø tìm ôû nhöõng hoøn ñaûo lôùn nhoû. Moät hoâm, hoï döøng buoàm ôû hoøn Tre vaø phaùt hieän coù moät con suoái chaûy roùc raùch, khoâng ngöøng tuoân ra doøng nöôùc ngoït quyù giaù. Hai vôï choàng uoáng xong voäi vaøng muùc ñaày xuoàng nöôùc roài dong buoàm xuoâi veà ñaát lieàn. Nhaân daân Raïch Giaù coù ñöôïc nöôùc uoáng xieát bao vui möøng, nhöng hai vôï choàng noï ngaõ guïc vì kieät söùc. Nhaân daân Raïch Giaù tieác thöông voâ haïn, coù ngöôøi ñaõ laäp mieãu thôø, goïi laø mieãu Coâ Naêm. Hoøn Tre coù ñoäng Sôn Linh, mieáu Baø Caäu, mieáu Baø Chuùa Thöôïng (Baø Chuùa Hoøn), chuøa Coâ Lan (Thieân Thai coå töï), chuøa Phöôùc Haûi, mieáu thôø caù OÂng. ÔÛ ñaây khoâng coù heä thoáng toân giaùo ñuùng nghóa, chuû yeáu laø tín ngöôõng daân gian. Nuùi Baø Giaø toïa laïc taïi aáp 2, xaõ Hoøn Tre, naèm giöõa quaàn theå nhöõng gaønh ñaù cuoäi döôùi chaân hoøn, nuùi naøy gioáng nhö moät baø giaø coù daùng löng coøng, tay caàm gaäy, maët höôùng veà Raïch Giaù. Töông truyeàn baø raát linh thieâng. Nôi ñaây laø ñòa ñieåm caâu caù, ngaém caûnh hoaøng hoân lyù töôûng. Baõi Cheùn cuõng laø ñòa danh noåi tieáng cuûa xaõ Hoøn Tre, laø baõi taém khaù noåi tieáng cuûa Kieân Haûi. Ngoaøi ra, Hoøn Tre coøn caùc ñòa danh nhö hoøn Non, ñoäng Döøa, ñöôøng Ñaù Chuoâng, ñöôøng Saù Laùch, suoái OÂng Taø, muõi Gieát, ñaù Bia, ñaù Taøu, ñaàu Ruøa, ñuoâi Haø Baù... Moãi ñòa danh ñeàu aån chöùa beân trong noù nhöõng truyeàn thuyeát raát soáng ñoäng vaø gaàn guõi. Ñaëc bieät, ôû ñaây coù nhieàu con suoái nhö suoái Lôùn, suoái Nhoû, suoái Vaøng… cho nöôùc ngoït quanh naêm.
103 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 2. Huyeän Kieân Löông Laø moät huyeän bieân giôùi, ven bieån phía baéc cuûa tænh Kieân Giang, naèm trong vuøng töù giaùc Long Xuyeân. Huyeän Kieân Löông caùch thaønh phoá Raïch Giaù 62km veà phía taây baéc, caùch thò xaõ Haø Tieân 28km veà phía ñoâng nam. Phía baéc giaùp Campuchia (42,8km), phía ñoâng giaùp tænh An Giang vaø huyeän Hoøn Ñaát (Kieân Giang), phía nam giaùp vònh Thaùi Lan, phía taây giaùp thò xaõ Haø Tieân vaø vònh Thaùi Lan. Bôø bieån Kieân Löông daøi 52km vôùi hôn 50 hoøn ñaûo lôùn nhoû naèm raûi raùc taïo thaønh quaàn ñaûo Baø Luïa, coù muõi Hoøn Choâng nhoâ ra bieån. Huyeän goàm 1 thò traán vaø 12 xaõ, trong ñoù coù 2 xaõ ñaûo laø Sôn Haûi vaø Hoøn Ngheä. Ngaøy 21/4/1999, ñoåi teân huyeän Haø Tieân thaønh huyeän Kieân Löông.(31) Quaàn ñaûo Baø Luïa Quaàn ñaûo Baø Luïa coøn coù teân goïi khaùc laø quaàn ñaûo Bình Trò, naèm veà phía ñoâng nam quaàn ñaûo Haûi Taëc (thuoäc xaõ Tieân Haûi, thò xaõ Haø Tieân) khoaûng hôn 10 haûi lyù, goàm hôn 50 hoøn ñaûo lôùn nhoû(32) naèm chi chít treân moät vuøng bieån roäng khoaûng 70km2, lieàn vôùi caùc moûm nuùi ñaù nhoâ ra cuûa bôø bieån Hoøn Choâng phía nam Haø Tieân vaø phía taây baéc thaønh phoá Raïch Giaù.(33) Quaàn ñaûo Baø Luïa thuoäc xaõ Sôn Haûi. Toång dieän tích cuûa caùc hoøn khoaûng gaàn 5km2. Nhöõng hoøn töông ñoái lôùn laø Deâ Lôùn, Ñoäi Tröôûng, Sôn Teá, Nhum Troøn, Nhum Baø, Nhum OÂng (Oursin). Coøn laïi phaàn nhieàu laø nhöõng ñaûo heïp, töø 2-4ha nhö caùc hoøn Moät, Loâ Coác, Ñaù Löûa, Heo, Deâ, Nöùa (Ngoa), Bôi Tröông (Ngang), Reã Nhoû, Reã Lôùn, Nhum Moät, Nhum Hai, Nhum Ba, Bôø Ñaäp, OÂng Tieàu, Nhum Gieáng (Nhum Ay), Nhum Haø, Maâm Xoâi, Sô Rô, Ñaàm, Vong, Chen, Lam (Ba Hoøn Loø), Sôn Teá Lôùn, Sôn Teá Nhoû, Döøa, Döïng, Döùa, Sôn (Ile de l’ouest)...(34) Vuøng bieån giöõa caùc ñaûo thöôøng coù nhieàu baõi caïn, ñaù ngaàm gaây nguy hieåm cho taøu beø qua laïi, moät soá choã chæ saâu treân döôùi moät meùt nöôùc. Ñòa hình ñaùy bieån khoâng ñeàu nhau, nhieàu hoøn ñaûo cuïm laïi treân moät neàn ñaát ngaàm noåi leân, taùch rôøi neàn cuûa nhieàu hoøn ñaûo khaùc baèng moät luoàng töông ñoái saâu, taøu thuyeàn lôùn coù theå ñi laïi ñöôïc. Quaàn ñaûo ñöôïc caáu taïo baèng ñaù nham thaïch hoa cöông, löu vaân vaø ñaát do caùc nham thaïch bò phong hoùa. Ñaù hoa cöông ñöôïc khai thaùc khaù thuaän lôïi. Treân quaàn ñaûo Baø Luïa coù nhieàu loaïi caây goã quyù nhö goã huyønh, lau taùu, kieàn kieàn, baèng laêng, nhöng khoâng lôùn. Caây sôn cuõng ñöôïc troàng treân nhieàu ñaûo. Noâng saûn coù caø pheâ, döøa, chuoái khaù nhieàu.(35) Du khaùch coù theå ñi taøu tham quan 41 ñaûo ñöôïc meänh danh laø “Haï Long phöông nam”. Quaàn ñaûo Baø Luïa naèm trong khu du lòch lieân bôø bieån Kieân Löông-Baø Luïa vôùi nhieàu döï aùn du lòch bieån haáp daãn. Hoøn Ngheä Naèm ôû vò trí phía taây baéc xaõ Hoøn Tre, caùch Kieân Löông 24km veà phía taây nam, ôû toïa ñoä 104035’ kinh ñoâng vaø 100 vó baéc, ñaûo daøi 3km, roäng 1,5km, dieän tích 4km2, ñænh cao nhaát laø 323m.(36) Xaõ ñaûo coù 2 aáp Baõi Chöôùng vaø Baõi Nam, thuoäc huyeän Kieân Löông.(37)
104 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Hoøn Ngheä coøn coù caùc teân laø Huyønh Long (do ñaát treân ñaûo coù maøu vaøng saäm), Minh Hoøa, Teckeøre.(38) Ñaûo naøy laø goùc thöù ba cuûa tam giaùc khaù ñeàu caïnh: hoøn Tre - hoøn Raùi - hoøn Ngheä. Noù naèm giöõa ñöôøng töø Raïch Giaù ñi quaàn ñaûo An Thôùi (huyeän Phuù Quoác). Hoøn Ngheä coù raát nhieàu hang ñoäng cho dôi truù aån, röøng khaù raäm nhöng khoâng coù caây lôùn. Treân ñaûo khoâng coù suoái. Maïch nöôùc ngaàm raát toát, naèm ôû ñoä saâu 3-4m. Xung quanh ñaûo nöôùc khaù saâu, töø 6-8m, neân taøu thuyeàn coù theå gheù vaøo gaàn ñaûo, phía ñoâng laø baõi caùt coù theå ñoå boä leân ñöôïc. Phía nam cuûa ñaûo coù moät moûm ñaù nhoâ leân vöøa cao khoûi maët nöôùc, ñoù laø hoøn Khoâ. Daân ñaûo soáng baèng ngheà laøm vöôøn vaø ñaùnh caù, saûn xuaát caù khoâ, nöôùc maém. Quaàn ñaûo Haûi Taëc Coøn goïi laø quaàn ñaûo Haø Tieân, naèm trong vònh Thaùi Lan, phía taây baéc laø quaàn ñaûo Baø Luïa, phía ñoâng laø ñaûo Phuù Quoác, phía taây nam thò xaõ Haø Tieân, naèm giöõa vuøng bieån töø Phuù Quoác ñeán Haø Tieân. Quaàn ñaûo thuoäc ñòa baøn xaõ Tieân Haûi, thò xaõ Haø Tieân. Quaàn ñaûo Haûi Taëc coù toång dieän tích ñaát noåi laø 1.100ha, bao goàm 16 hoøn ñaûo naèm gaàn nhau caùch bôø bieån Haø Tieân 11 haûi lyù vaø caùch ñaûo Phuù Quoác 16 haûi lyù. Hieän nay coù khoaûng 7 ñaûo laø coù cö daân sinh soáng, coøn laïi ñeàu laø ñaûo hoang. Trong ñoù hoøn lôùn nhaát laø hoøn Ñoác (hoøn Tre Lôùn). Caùc hoøn ñaûo naèm raûi raùc treân moät vuøng bieån daøi 4,5 haûi lyù, roäng 2,5 haûi lyù, trong khoaûng töø 10015’-10019’5” vó baéc vaø 104018’5”-104021’ kinh ñoâng. Truï sôû haønh chính cuûa xaõ ñoùng ôû hoøn Ñoác, hoøn ñaûo coù hình cong thöôùc thôï daøi 1,5km, roäng 0,6km. Caùc ñaûo lôùn trong quaàn ñaûo laø hoøn Ñöôùc, hoøn Giang, hoøn UÏ... Sôû dó goïi laø quaàn ñaûo Haûi Taëc (Iles des Pirates) vì vaøo nhöõng theá kyû tröôùc, boïn cöôùp bieån ngöôøi Trieàu Chaâu, Haûi Nam (Trung Quoác) ñeán ñaây cöôùp phaù vaø laøm saøo huyeät, toå chöùc nhöõng ñoäi ghe thuyeàn, thöôøng goïi laø “giaëc Taøu oâ”, ñeå khoáng cheá caùc thuyeàn buoân töø vònh Haø Tieân-Raïch Giaù ra ñeán vònh Thaùi Lan. Ñeán ñaàu theá kyû XX naïn cöôùp bieån vaãn coøn hoaønh haønh. Vaøng baïc chaâu baùu cöôùp ñöôïc, boïn chuùng ñem choân giaáu taïi moät soá ñòa ñieåm bí maät treân quaàn ñaûo. Naêm 1981, ngöôøi daân hoøn Ñoác baét giöõ hai ngöôøi nöôùc ngoaøi khi hoï laùi thuyeàn ñoå boä leân suïc saïo trong caùc heûm nuùi vôùi la baøn, baûn ñoà vaø duïng cuï doø ñaøo vaøng. Quaàn ñaûo Haûi Taëc laø nhöõng khuùc cuoái cuøng cuûa daõy nuùi Ñaäu Khaáu (Cacñamoân) taùch ra trong kyû ñeä tam. Caáu taïo ñòa chaát cuûa caùc ñaûo naøy thöôøng laø loaïi phuùn thaïch, ñaù bazan do caùc nuùi löûa taïo neân, do vaäy treân ñaûo khoâng coù nöôùc ngoït. Giöõa caùc hoøn ñaûo cuûa quaàn ñaûo coù nhieàu ñaù ngaàm, caùc taøu lôùn khoâng vaøo ñöôïc nhöng vaãn laø nôi truù nguï an toaøn cho caùc thuyeàn ñaùnh caù khi coù gioù baõo. Treân hoøn Ñoác coù raát nhieàu tre neân coøn goïi laø hoøn Tre Lôùn. Ñaûo coù ít chim nhöng raát nhieàu dôi. Cö daân soáng baèng ngheà baét caù, baét toâm, ñoàn ñoät, ñoài moài, vích. Trong muøa gioù baéc thì laøm raãy, troàng luùa, baép. Moät soá caây aên quaû ñöôïc troàng treân ñaûo nhö chuoái, mít, vaûi, chanh, döøa.
105 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Khoaûng thaäp nieân 1970, treân ñaûo coù khoaûng 100 hoä vôùi 500 daân. Ña soá theo ñaïo Thieân Chuùa giaùo, neân quaàn ñaûo coù 2 nhaø thôø, cha xöù töø trong Haø Tieân ra ñaây laøm leã.(39) Ñeå taû veà caûnh ñeïp cuûa Haø Tieân, ñaëc bieät noåi tieáng vôùi danh thaéng hoøn Phuï Töû, nhaø vaên Ñoâng Hoà ñaõ vieát: “Coù moät ít hang saâu ñoäng hieåm cuûa Laïng Sôn. Coù moät ít ngoïn ñaù chôi vôi giöõa bieån cuûa Haï Long. Coù moät ít nuùi voâi cuûa Ninh Bình, moät ít thaïch thaát sôn moân cuûa Höông Tích. Coù moät ít Taây hoà, moät ít Höông giang. Coù moät ít chuøa chieàn cuûa Baéc Ninh, laêng taåm cuûa Thuaän Hoùa. Coù moät ít Ñoà Sôn cöûa Tuøng, coù moät ít Nha Trang Long Haûi”.(40) 3. Huyeän ñaûo Phuù Quoác Laø ñaûo lôùn nhaát nöôùc ta, dieän tích 593km2,(41) daøi 52km, nôi heïp nhaát 3km (vuøng An Thôùi, ôû phía nam), nôi roäng nhaát 25km (ôû phía baéc). Ñaûo coù hình khoái, hao hao gioáng moät con caù cheùp vaãy ñuoâi loäi veà höôùng baéc, mieäng haù roäng neân coøn coù teân laø ñaûo Kotrak (ñaûo Daøi).(42) Phuù Quoác naèm ôû vò trí töø 103051’-104050’ kinh ñoâng vaø 10001’-10027’ vó baéc (töø muõi OÂng Ñoäi ñeán muõi Kvala). Kinh tuyeán 1040 ñoâng gaàn nhö chia ñaûo laøm hai nöûa baèng nhau, nhöng moûm cöïc taây (nuùi ñaù Thaày) coøn keùo ñeán taän kinh tuyeán 103049’. Ñaûo Phuù Quoác naèm trong vònh Thaùi Lan, caùch Haø Tieân 46km (muõi Nai), caùch Raïch Giaù 120km ñöôøng bieån, phía baéc naèm ñoái dieän duyeân haûi tænh Campoât (Campuchia) khoaûng 2,6km, coù hoøn Naàn Trong vaø hoøn Naàn Ngoaøi laøm bình phong.(43) Ñaây laø huyeän ñaûo cöïc taây nam cuûa nöôùc ta, thuoäc tænh Kieân Giang. Quanh ñaûo Phuù Quoác coù moät soá quaàn ñaûo vaø ñaûo lôùn nhoû, phaàn lôùn ñeàu ñaõ ñaët teân, nhöng vaãn coøn moät ít ñaûo chöa coù teân goïi. ÔÛ phía taây baéc coù caùc hoøn: Nöôùc, Ñoài Moài, Baàu, Thaày Boùi... Phía nam ñaûo coù quaàn ñaûo An Thôùi vôùi 21 ñaûo lôùn nhoû nhö caùc hoøn: Ñuõa, Roi, Thôm, Moùng Tay, Maây Ruùt... Rieâng xaõ Thoå Chu naèm caùch huyeän lî Phuù Quoác 110km vôùi 8 hoøn ñaûo lôùn nhoû. Hieän nay, ñaûo Phuù Quoác laø moät ñôn vò haønh chính - kinh teá quan troïng, ñöôïc meänh danh laø “vieân ngoïc bích cuûa vuøng bieån phía nam”.(44) Phuù Quoác coù nhieàu daõy nuùi chaïy song haønh theo höôùng baéc nam vaø nhöõng ñoài ñoän. Truyeàn thuyeát cho raèng ñaûo coù taát caû laø 99 ngoïn nuùi. Daõy nuùi Haøm Ninh daøi hôn 30km, coù hình voøng cung, aùn ngöõ bôø phía ñoâng vôùi nhöõng ñænh nuùi khaù cao nhö nuùi Chuùa (603m), nuùi Voõ Quaép (478m), ñænh Haøm Ninh (448m). Daõy Baõi Daøi vieàn meùp ñaûo phía taây baéc, cao trung bình 250-300m. Coù nhieàu khoái nuùi naèm ñôn ñoäc doïc theo bôø bieån nhö nuùi Chaûo (382m), nuùi Haøm Roàng (365m) ôû phía baéc, daõy Döông Ñoâng ôû bôø bieån phía taây, nuùi Ñanh Cöu ôû phía nam. Caùc nuùi naøy ñeàu ñaâm ra bieån nhöõng nhaùnh nhoû, taïo thaønh haøng loaït caùc muõi maø teân goïi raát thaân quen nhö muõi Ñinh, muõi Coàn Coû, muõi Traâu Naèm, muõi Chuøa... Phuù Quoác ñöôïc goïi laø hoøn “ñaûo xanh”, röøng chieám 70% dieän tích ñaûo vôùi 50.000ha, trong ñoù röøng ñaëc duïng chieám ñeán 9.500ha. Röøng coù nhieàu loaïi goã quyù, dieän tích röøng nguyeân sinh coøn khaù roäng, ñeán 12.000ha ôû phía baéc ñaûo. Coù nhieàu loaøi ñoäng thöïc vaät quyù hieám, ñoäng vaät röøng 150 loaøi, 120 chi, 69 hoï
106 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 khaùc nhau. Choù Phuù Quoác ñaõ ñöôïc ñöa vaøo danh muïc caùc loaøi choù hieám treân theá giôùi maø töø ñieån Larousse cuûa Phaùp lieät vaøo loaïi choù saên bieät taøi. ÔÛ Phuù Quoác coøn coù nhöõng haûi saûn quyù nhö ñoài moài, haûi saâm, ñieäp ngoïc... Taát caû heä sinh caûnh röøng coù ôû Vieät Nam thì ñeàu coù ôû Phuù Quoác. Treân ñaûo coù moät soá con soâng quan troïng, phaàn lôùn ñeàu baét nguoàn töø daõy Haøm Ninh nhö raïch Chaøm, raïch Cai Laïp, raïch Haøm Ninh, soâng Cöûa Caïn, soâng Döông Ñoâng..., baûo ñaûm nguoàn nöôùc sinh hoaït vaø töôùi tieâu. Nhöõng daõy ñaát trieàn nuùi vaø ñoài ñoän raát thích hôïp cho vieäc troàng caây tieâu vaø caây aên traùi. Tieâu Phuù Quoác noåi tieáng ñaëc ruoät, haït lôùn, ñoä tinh daàu cao do khí haäu vaø thoå nhöôõng ñaëc bieät cuûa ñaûo. Phuù Quoác coù öu theá veà ngaønh haûi saûn, coù nhieàu cô sôû saûn xuaát nöôùc maém noåi tieáng trong vaø ngoaøi nöôùc. Caûnh quan thieân nhieân cuûa Phuù Quoác raát thuaän lôïi cho ngaønh du lòch, ngoaøi khu vöïc thò traán Döông Ñoâng, coøn raát nhieàu thaéng caûnh thieân nhieân khaùc vöøa ñeïp vöøa huøng vó, nhö baõi Thôm, baõi Khem, suoái Ñaù Baøn, suoái Tranh... Ñaëc bieät, baõi Daøi ñöùng ñaàu danh saùch caùc baõi bieån tieàm aån (hiden beachs) ñaõ ñöôïc haõng tin ABC News bình choïn ñöùng ñaàu 5 baõi bieån saïch vaø ñeïp. Baõi bieån naøy ñöôïc xem laø ñeïp nhaát trong khoaûng töø thaùng 10 ñeán thaùng 3 haøng naêm(45). Theá maïnh cuûa huyeän Phuù Quoác laø haûi saûn, du lòch, noâng nghieäp vaø laâm nghieäp. Phuù Quoác laø huyeän ñaûo duy nhaát cuûa caû nöôùc coù saân bay daân duïng hoaït ñoäng nhoän nhòp. Röøng U Minh Thöôïng, vuøng bieån ñaûo Phuù Quoác vaø heä sinh thaùi ñaù voâi Haø Tieân-Kieân Löông cuûa Kieân Giang ñöôïc UNESCO coâng nhaän laø Khu döï tröõ sinh quyeån theá giôùi. Nuùi Ñeøn (thò traán An Thôùi) laø ngoïn nuùi coù ngoïn ñeøn haûi ñaêng ñöôïc xaây döïng töø thôøi Phaùp. Treân nuùi coù ñieän thôø Kim Thuyeàn Hoaøng Maãu quay maët ra höôùng caûng An Thôùi. Nhaø tuø Phuù Quoác naèm ôû thung luõng An Thôùi, caùch caûng 2km veà phía nam. Naêm 1953, thöïc daân Phaùp laäp moät nhaø tuø phía nam ñaûo goïi laø “Traïi Caây Döøa” ñeå giam giöõ tuø binh choáng Phaùp. Naêm 1966, chính quyeàn Saøi Goøn cho xaây ôû ñaây moät khu traïi giam môùi goïi laø “Traïi giam tuø binh Coäng saûn” dieän tích gaàn 40ha. Coù khoaûng 4.000 ngöôøi ñaõ bò gieát haïi taïi traïi. Quaàn ñaûo An Thôùi ÔÛ phía cöïc nam ñaûo Phuù Quoác, goàm khoaûng 15 hoøn ñaûo,(46) naèm doïc theo höôùng baéc nam. Bieån ôû ñaây thöôøng saâu ñoät ngoät, voøng saâu khoaûng 20m caùch bôø khoâng xa vaø veà phía nam, coù nhöõng truõng bieån saâu ñeán 40m (hieám thaáy ôû vònh Thaùi Lan). Quaàn ñaûo laøm thaønh böùc bình phong thieân nhieân ñeå baûo veä cho caûng Döông Tô cuûa ñaûo Phuù Quoác. Cö daân soáng taäp trung chuû yeáu taïi caùc hoøn Thôm, hoøn Döøa, hoøn Roïi... vôùi ngheà chính laø khai thaùc haûi saûn, laøm raãy, ñoát than. Vaøo ngaøy 9/8/1783, taïi ñaây giöõa quaân Taây Sôn vaø quaân chuùa Nguyeãn AÙnh ñaõ coù moät traän haûi chieán aùc lieät. Quaân Taây Sôn do phoø maõ Phan Tieán Thaän chæ huy tieán ñaùnh cuïm chieán thuyeàn tieàn tieâu cuûa quaân Nguyeãn taïi
107 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 hoøn Ruø Rì, chæ trong voøng vaøi möôi phuùt ñaõ tieâu dieät saïch treân 20 chieán thuyeàn cuûa chuùa Nguyeãn AÙnh; roài vaây chaët quaân Nguyeãn ôû raïch Ñaàm, muõi An Thôùi, nôi toång haønh dinh cuûa Nguyeãn AÙnh. Leâ Phöôùc Dieân buoäc phaûi giaû daïng chuùa ñeå Nguyeãn AÙnh laån traùnh sang höôùng nam. Traän ñoù, Leâ Phöôùc Dieân ñaõ hy sinh.(47) An Thôùi laø thò traán thöù hai cuûa huyeän ñaûo Phuù Quoác (sau thò traán Döông Ñoâng), coù quaân caûng vaø beán caûng lôùn nhaát ñaûo naèm veà phía nam, caùch thò traán Döông Ñoâng 20km. Quaàn ñaûo Thoå Chu Naèm caùch muõi Caø Mau khoaûng 157km veà phía taây baéc, caùch quaàn ñaûo An Thôùi cuûa huyeän ñaûo Phuù Quoác 90km veà phía taây nam, dieän tích (maët noåi) 26,34km2. Taùm ñaûo lôùn nhoû cuûa quaàn ñaûo laø caùc hoøn Thoå Chu, Poulo Panjang, Haøng (Nhaïn), Khoâ, Keøo Ngöïa (Ile de Pie), Töø, Cao Caùt, Moõ.(48) Quaàn ñaûo traûi roäng treân moät vuøng bieån khoaûng 50km2, keùo daøi töø vó ñoä 9015’- 9023’ baéc vaø kinh ñoä 103026’-103027’ ñoâng. Trong ñoù, ñaûo Thoå Chu lôùn nhaát, dieän tích khoaûng 10km2. Caùc hoøn khaùc nhoû hôn, töø vaøi chuïc meùt vuoâng ñeán 1km2. Quaàn ñaûo Thoå Chu caáu taïo chuû yeáu baèng sa thaïch, caùt vaøng, ñaát maøu môõ. Trong loøng ñaát, döôùi ñaùy bieån quaàn ñaûo coù moät traàm tích chöùa moû daàu vaø khí ñoát naèm keùo daøi töø muõi Caø Mau ñeán quaàn ñaûo Thoå Chu, chieàu daøi treân 150km, beà daøy treân 5km. Beà maët caùc ñaûo coù nhieàu phaân chim. Treân caùc ñaûo khoâng coù ñoäng vaät lôùn, chæ coù moät ít khæ, coù nhieàu gioáng kyø ñaø vaø chim muoâng ñeïp. Töø laâu, quaàn ñaûo Thoå Chu ñaõ laø ngö tröôøng ñaùnh caù saàm uaát ôû mieàn Nam. Tröôùc ñaây quaàn ñaûo Thoå Chu thuoäc tænh Caø Mau, töø ngaøy 2/5/1973 thuoäc quaän Kieân Thaønh, tænh Kieân Giang. Töø ngaøy 24/4/1994, quaàn ñaûo Thoå Chu thuoäc xaõ Thoå Chu, huyeän Phuù Quoác, tænh Kieân Giang, do taùch ra töø xaõ An Thôùi.(49) NTL CHUÙ THÍCH (1) Caùc tænh thaønh ven bieån cuûa nöôùc ta tính töø Baéc xuoáng Nam laø Quaûng Ninh, Haûi Phoøng, Thaùi Bình, Nam Ñònh, Ninh Bình, Thanh Hoùa, Ngheä An, Haø Tónh, Quaûng Bình, Quaûng Trò, Thöøa Thieân Hueá, Ñaø Naüng, Quaûng Nam, Quaûng Ngaõi, Bình Ñònh, Phuù Yeân, Khaùnh Hoøa, Ninh Thuaän, Bình Thuaän, Baø Ròa-Vuõng Taøu, Thaønh phoá Hoà Chí Minh, Tieàn Giang, Beán Tre, Traø Vinh, Soùc Traêng, Baïc Lieâu, Caø Mau vaø Kieân Giang. (Nguyeãn Hoàng Thao chuû bieân. Coâng öôùc Bieån 1982 vaø chieán löôïc bieån cuûa Vieät Nam, Nxb Chính trò Quoác gia, 2008, tr. 390-394). Thaùi Vaên Long (chuû bieân). Lòch söû vaø ñòa lyù Caø Mau, Taäp 2, Ñòa lyù, Nxb Ñaïi hoïc Quoác (2) gia Haø Noäi, 2001, tr. 18-19, 34. (3) Ngaøy tröôùc, caùc cuï nhaø Nho ñaõ ñaët teân naøy cho hoøn Khoai vaø laøm thô ñeà taëng, coù leõ töø sau cuoäc khôûi nghóa ôû hoøn Khoai naêm 1940: Hoøn Khoai raïng rôõ trôøi Nam Anh huøng Ñoäc Laäp, hieân ngang bieån trôøi. (Traàn Thanh Phöông, Du lòch baùn ñaûo Caø Mau, Nxb Muõi Caø Mau, 1990, tr. 175). (4) Teân treân baûn ñoà cuûa Phaùp.
108 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Ñaïi Nam nhaát thoáng chí-Luïc tænh Nam Vieät. Taäp haï, An Giang - Haø Tieân, Taùi baûn coù söûa (5) chöõa, Tu Trai Nguyeãn Taïo dòch, Nha Vaên hoùa Phuû Quoác vuï khanh ñaëc traùch vaên hoùa, Saøi Goøn, 1973, tr. 61-62. Soå tay ñòa danh Vieät Nam (Nguyeãn Döôïc-Trung Haûi, taùi baûn laàn thöù 8, chænh lyù naêm (6) 2007, Nxb Giaùo duïc, 2008, tr. 127) ghi laø hoøn Khoai caùch ñaát lieàn 15km, dieän tích 5km2. Vuõ Phi Hoaøng. Keå veà haûi ñaûo cuûa chuùng ta, Nxb Giaùo duïc, 1984, tr. 64-65. (7) Ngheâ Vaên Löông. Caø Mau xöa vaø An Xuyeân nay, Trung taâm Hoïc lieäu Boä Giaùo duïc, Saøi (8) Goøn, 1972, tr. 115-119. Khoaûng 30ha (Sôn Hoàng Ñöùc, Vònh Thaùi Lan, Traêm Hoa Mieàn Taây xb, Saøi Goøn, 1973, (9) tr. 79). Nhieàu taøi lieäu moâ taû veà hoøn Buoâng khoâng chính xaùc, ví duï: “Hoøn Buoâng: hai ñaûo nhoû (10) vaø thaáp caùch nhau 200m, ôû caùch bôø bieån huyeän Ngoïc Hieån thuoäc tænh Caø Mau 26km veà phía taây. Coù röøng ngaäp maën” (Töø ñieån baùch khoa Vieät Nam, taäp 2, Nxb Baùch khoa Vieät Nam, 2002, tr. 350). Trong saùch Soå tay ñòa danh Vieät Nam (Taùi baûn coù chænh lyù, boå sung, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi, 2002) cuûa Ñinh Xuaân Vònh, hoøn Buoâng laïi bò in nhaàm thaønh hoøn Böông vaø ñöôïc giaûi thích: “Ñaûo nhoû caùch ñ. Hoøn Chuoái 7km veà phía ÑN, trong v. Xieâm (Thaùi Lan) thuoäc h. Caùi Nöôùc, t. Caø Mau, caùch bôø bieån 27km veà phía T”(tr. 304). (11) Sôn Hoàng Ñöùc, Sñd, tr. 79-80. Chu Vieát Luaän (chuû bieân). Caø Mau theá vaø löïc môùi trong theá kyû XXI, Nxb Chính trò Quoác (12) gia, 2006, tr. 42-43. (13) Ngaøy 30/8/2005, Sôû Taøi nguyeân-Moâi tröôøng Kieân Giang coâng boá baùo caùo veà keát quaû kieåm keâ ñaát ñai naêm 2005. Theo ñoù, vuøng bieån Kieân Giang coù 140 ñaûo noåi (43 ñaûo noåi coù daân cö sinh soáng), taïo neân 5 quaàn ñaûo vôùi toång dieän tích töï nhieân 62.834,79ha (Baùo Lao ñoäng ngaøy 31/8/2005). Leâ Thoâng (chuû bieân). Ñòa lí caùc tænh vaø thaønh phoá Vieät Nam, Taäp saùu, Caùc tænh vaø thaønh (14) phoá ñoàng baèng soâng Cöûu Long, Nxb Giaùo duïc, 2006, tr.324. Traàn Xuaân Hoaøng (chuû bieân). Kieân Giang ñieåm heïn, Nxb Vaên ngheä Thaønh phoá Hoà Chí (15) Minh, 2000, tr. 33-34. Ñoaøn Noâ. Lòch söû Kieân Haûi (1836-2005), Ban Thöôøng vuï Huyeän uûy Kieân Haûi, 2005, Baûn (16) thaûo, tr.3. Baûn thaûo do taùc giaû cung caáp, nhaân ñaây toâi xin chaân thaønh caùm ôn. Moät taøi lieäu khaùc ghi laø: 104020’-1050 kinh ñoâng vaø 9037’-100 vó baéc (Leâ Hoàng Chöông, Töø ñieån ñôn vò haønh chính Vieät Nam, Nxb Töø ñieån baùch khoa, 2007, tr.348). (17) Ñoaøn Noâ, Taøi lieäu ñaõ daãn, tr. 3. (18) Trong 21 hoøn ôû quaàn ñaûo Nam Du, thì 20 hoøn ñeàu phaân boá theo chieàu doïc, chæ duy nhaát coù 1 hoøn naèm theo chieàu ngang neân goïi hoøn Ngang. (Phan Thò Yeán Tuyeát. “Saéc thaùi vaên hoùa bieån cuûa huyeän Kieân Haûi”, Kyû yeáu hoäi thaûo Nhöõng vaán ñeà kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi ôû huyeän ñaûo Kieân Haûi, Huyeän uûy huyeän Kieân Haûi vaø Khoa Nhaân hoïc, Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc xaõ hoäi vaø nhaân vaên TP Hoà Chí Minh, Ngaøy 31/10/2008). Vaên hoùa bieån mieàn Trung vaø vaên hoùa bieån Taây Nam Boä, Kyû yeáu hoäi thaûo, Nxb Töø ñieån (19) baùch khoa, 2008, tr. 462. Xem theâm 2 baøi Veø ñi bieån vaø Veø quaàn ñaûo Nam Du (Huyønh Ngoïc Traûng, Veø Nam Boä, Nxb Ñoàng Nai, 1998, tr. 106-107). (20) Baõo soá 5 - Linda (ngaøy 2/11/1997) queùt qua vuøng ven bieån Nam Boä vaø ñoå boä vaøo Caø Mau - Kieân Giang luùc 19 giôø, vôùi söùc gioù maïnh caáp 9, caáp 10, laøm gaàn 3.000 ngöôøi cheát vaø maát tích, haøng chuïc ngaøn taøu thuyeàn bò ñaém. Trònh Hoaøi Ñöùc. Gia Ñònh thaønh thoâng chí, Lyù Vieät Duõng dòch vaø chuù giaûi, Nxb Toång hôïp (21) Ñoàng Nai, 2005, tr. 99. (22) Vuõ Phi Hoaøng, Sñd, tr. 78-79. Nhöng theo Sôn Hoàng Ñöùc thì hoøn Raùi nhìn töø treân cao xuoáng gioáng hình moät con raùi loäi ngöôïc doøng nöôùc, ñaàu höôùng veà Raïch Giaù, ngöôøi Phaùp goïi laø hoøn Tamassou (Sñd, tr. 84).
109 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 (23) Nguyeãn Ñình Ñaàu. Nghieân cöùu ñòa baï trieàu Nguyeãn-Haø Tieân (Kieân Giang, Minh Haûi), Nxb Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 1994, tr. 86. (24) Nguyeãn Ñình Tö. Töø ñieån ñòa danh haønh chính Nam Boä, Nxb Chính trò Quoác gia, 2008, tr. 537. (25) Ñoaøn Noâ, Tlñd, tr. 6, 13, 19-20. (26) Ñoaøn Noâ, Tlñd, tr. 23-24. (27) Coù saùch ghi laø Traksu (Chaøo möøng quyù khaùch ñeán Kieân Haûi, Nxb Thoâng taán, 2006, tr. 5). Ñòa phöông chí tænh Kieân Giang (1965) cheùp laø Ile de Toitue (tr. 20). (28) Sôn Hoàng Ñöùc, Sñd, tr. 82. (29) Trònh Hoaøi Ñöùc, Sñd, tr. 100. (30) Sôn Hoàng Ñöùc, Sñd, tr. 82, 84. (31) Leâ Hoàng Chöông. Sñd, tr. 349; Vaên hoùa bieån mieàn Trung vaø vaên hoùa bieån Taây Nam Boä, Kyû yeáu hoäi thaûo, Nxb Töø ñieån baùch khoa, 2008, tr. 586. (32) Thoáng keâ veà soá löôïng ñaûo trong quaàn ñaûo Bình Trò trong Ñòa phöông chí Kieân Giang (1965) laø 23 hoøn: Son (Ile de l’ouest), Moät, Loâ Coác, Ñaù Löûa, Heo, Nöõa (Ngoa), Bôi Tröông (Ngang), Reû Nhoû, Reû Lôùn, Nhum (Nhum Moät), Nhum Gieáng (Nhum Ay), Nhum Baø, Maâm Soâi, Sô Rô, Ñaàm, Vong, Chen, Lam (Ba Hoøn Loø), Sôn Thueá Lôùn, Sôn Thueá Nhoû, Döøa, Döïng, Ngheä (Minh Hoøa, Teckeøre), Sôn (Sñd, tr. 20). Coøn thoáng keâ trong Haø Tieân ñòa phöông chí cuõng laø 23 hoøn, tuy coù khaùc nhau ñoâi chuùt veà teân goïi: Son (Ile de l’ouest), Moät, Loâ Coác, Ñaù Löûa, Heo, Nöùa, Ngang, Reã Nhoû, Reã Lôùn, Nhum OÂng (Oursin), Nhum Gieáng, Nhum Baø, Maâm Xoâi, Sôrô, Ñaàm, Ba Hoøn Loø, Vong, Chen, Sôn Teá Lôùn, Sôn Teá Nhoû, Ñuïng, Döùa, Ngheä (Minh Hoøa, Ile Teùkeøre) (Traàn Thieâm Trung, 1974, tr. 8). Vuõ Phi Hoaøng ñöa ra soá löôïng ñaûo laø 34 nhöng khoâng keå teân (Sñd, tr. 78). (33) Sôn Hoàng Ñöùc ñöa ra moät soá thoâng tin khaùc veà quaàn ñaûo Baø Luïa (quaàn ñaûo Bình Trò): “Naèm ngoaøi khôi Hoøn Choâng, caùch ñaát lieàn khoâng maáy xa, caùch Haø Tieân ñoä 30km. Toång coäng loái 40 ñaûo lôùn nhoû, caùch nhau töø 100 ñeán 3.000 meùt”(Sñd, tr. 91). (34) Ñòa phöông chí tænh Kieân Giang (1965), tr. 20; Traàn Thieâm Trung, Sñd, tr. 9-10; Nguyeãn Höõu Hieäp. Vaên hoùa du lòch Kieân Giang vôùi vuøng bieån ñaûo, Tham luaän hoäi thaûo Vaên hoùa du lòch bieån ñaûo Taây Nam Boä, Ngaøy 29/11/2007, Thaønh phoá Raïch Giaù, Kieân Giang, tr. 4. (35) Vuõ Phi Hoaøng, Sñd, tr. 76-77. (36) Baûn ñoà do Nha Ñòa dö quoác gia Vieät Nam (Saøi Goøn) taùi phaùt haønh naêm 1964 vaø saùch Keå veà haûi ñaûo cuûa chuùng ta (Sñd, tr. 78) ñeàu ghi ñoä cao cuûa hoøn Ngheä (hoøn Minh Hoøa) laø 340m. (37) Saùch Soå tay ñòa danh Vieät Nam vaãn nhaàm laãn khi cho raèng hoøn Ngheä nay thuoäc huyeän Kieân Haûi, tænh Kieân Giang (Nguyeãn Döôïc-Trung Haûi, Sñd, tr. 128). Vì töø ngaøy 14/1/1983, xaõ Hoøn Ngheä thuoäc huyeän Kieân Haûi. Nhöng töø ngaøy 21/4/1999, xaõ Hoøn Ngheä ñöôïc saùp nhaäp vaøo huyeän Kieân Löông, tænh Kieân Giang (Nguyeãn Ñình Tö, Sñd, tr. 472). (38) Ngöôøi Phaùp goïi laø Teùkeøre (Traàn Thieâm Trung, Sñd, tr. 8; Anh Ñoäng - Nguyeãn Dieäp Mai, Di tích, danh thaéng vaø ñòa danh Kieân Giang, Nxb Vaên ngheä, Tp Hoà Chí Minh, 2008, tr.133). (39) Vuõ Phi Hoaøng, Sñd, tr. 74-76; Sôn Hoàng Ñöùc, Sñd, tr. 103,107. (40) Ñoâng Hoà. Vaên hoïc mieàn Nam: vaên hoïc Haø Tieân, Quyønh Laâm xb, Saøi Goøn, 1970, tr. 27. (41) Töông ñöông dieän tích cuûa Singapore (597km2) vaø Martinique (55.140ha) (Nguyeãn Vaên Haûi. Monographie de la province de Hatien, 1951, Baûn dòch cuûa Tröông Quoác Minh, tr. 4). (42) Ngöôøi Cao Mieân goïi laø “Koh Trat” (ñaûo Con Thoi) (Nguyeãn Vaên Haûi, Sñd, tr. 4). Theo Sôn Hoàng Ñöùc, Phuù Quoác laø teân do chuùa Nguyeãn AÙnh ñaët cho hoøn ñaûo naøy. Naêm 1780, khi chuùa ñeán ñaây laàn thöù nhaát thì khoâng coøn moät boùng ngöôøi Mieân. Caùc ngö daân goác Bình Thuaän, Bình Ñònh ñi tìm haûi saâm ôû ñaây vaø moät soá ngöôøi Phuùc Kieán, Haûi Nam ñaõ tieáp kieán chuùa. Phuù Quoác coù nghóa laø vuøng ñaát giaøu coù (Sñd, tr. 116).
110 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 (43) Muõi Gaønh Daàu (xaõ Gaønh Daàu) laø moät muõi ñaù coù ñoä cao 82m, nhoâ ra thaät xa veà phía taây baéc, thuoäc daõy nuùi Baõi Daøi. Nôi ñaây caùch ñöôøng nöôùc lòch söû Vieät Nam - Campuchia khoaûng 1,3km vaø caùch hoøn Naàn Ngoaøi cuûa Campuchia khoaûng 2,5km. (Anh Ñoäng - Nguyeãn Dieäp Mai, Sñd, tr. 210). Muõi Gaønh Daàu ôû kinh ñoä 103051’ (Sôn Hoàng Ñöùc, Sñd, tr.111). Ñoái dieän vaø caùch hoøn Phuù Döï (Campuchia) khoaûng 3km (Anh Ñoäng - Nguyeãn Dieäp Mai, Sñd, tr. 216). (44) Leâ Baù Thaûo. Thieân nhieân Vieät Nam, Nxb Giaùo duïc, Taùi baûn laàn thöù naêm, 2008, tr. 287; Chaøo möøng quyù khaùch ñeán Phuù Quoác, Nxb Thoâng taán, 2002, tr. 4-5; Tröông Thanh Huøng, Vaên hoùa daân gian ñaûo Phuù Quoác, Nxb Phöông Ñoâng, 2008, tr. 24. (45) Nguyeãn Ñaéc Xuaân, “Gieáng Ngöï ôû hoøn Ñaûo Ngoïc”, Taïp chí Kieán thöùc ngaøy nay, soá 685, ngaøy 20/8/2009, tr.8. Ñöùng sau baõi Daøi cuûa Phuù Quoác trong danh saùch treân laø baõi bieån Widcat Beach ôû California (Myõ); Pink Beach ôû Barbuda, moät ñaûo coù nhieàu baõi caùt ñeïp thuoäc Ñaïi Taây Döông; Cayo Costa State Park ôû phía nam Florida vaø Majahuitas Cove cuûa Mexico. (46) Caùc taøi lieäu ghi cheùp khoâng thoáng nhaát veà soá löôïng caùc hoøn thuoäc quaàn ñaûo An Thôùi. Saùch Tìm hieåu Kieân Giang (Döông Taán Phaùt chuû bieân, Ban Nghieân cöùu Lòch söû Ñaûng tænh Kieân Giang, 1986, tr. 29) ghi laø 15 hoøn. Sôn Hoàng Ñöùc, Sñd, tr. 123 vaø hai taùc giaû Anh Ñoäng-Nguyeãn Dieäp Mai cuõng ghi 15 hoøn nhöng teân goïi khaùc nhau ñoâi chuùt. Ñòa phöông chí tænh Kieân Giang (1965) ghi 12 hoøn. Baøi “Caùc ñaûo cuûa Vieät Nam trong vònh Thaùi Lan” treân www.vinamaso.net laïi ghi 17 hoøn. (47) Ñòa phöông chí tænh Kieân Giang, Sñd, tr. 18; Anh Ñoäng - Nguyeãn Dieäp Mai, Sñd, tr. 222. (48) Thöïc ra, Poulo Panjang laø teân goïi khaùc cuûa hoøn Thoå Chu. Töø ñieån ñòa danh haønh chính Nam Boä cho bieát quaàn ñaûo Thoå Chu coù 8 ñaûo vôùi teân goïi coù khaùc, cuï theå goàm: Thoå Chu, Töû, Cao Caùt, Nhaïn, Khoâ, Xanh, Ñaù Baøn, Cao (Nguyeãn Ñình Tö, Sñd, tr. 1169). Theo Vuõ Phi Hoaøng thì goàm 9 hoøn ñaûo, nhöng khoâng keå teân cuï theå, maø chæ neâu moät teân ñaûo khaùc laø hoøn Nöôùc (Sñd, tr. 79, 84). (49) Nguyeãn Ñình Tö, Sñd, tr. 1169. TOÙM TAÉT Treân vuøng bieån Taây Nam cuûa Vieät Nam naèm trong vònh Thaùi Lan, coù caùc cuïm ñaûo vaø quaàn ñaûo nhö hoøn Khoai, hoøn Chuoái, hoøn Ñaù Baïc (thuoäc tænh Caø Mau), cuïm ñaûo ven bôø Kieân Löông-Haø Tieân, vaø caùc cuïm ñaûo thuoäc hai huyeän ñaûo Kieân Haûi vaø Phuù Quoác (tænh Kieân Giang). Caùc haûi ñaûo ôû vuøng bieån Taây Nam ñoùng vai troø raát quan troïng veà an ninh-quoác phoøng, coù nhieàu tieàm naêng vaø trieån voïng phaùt trieån kinh teá bieån-ñaûo, ñaëc bieät laø veà ngö nghieäp, du lòch vaø dòch vuï bieån. Baøi vieát ñieåm qua vaøi khía caïnh ñòa lyù, lòch söû, kinh teá, vaên hoùa cuûa caùc cuïm ñaûo vaø hoøn ñaûo lôùn trong vuøng bieån Taây Nam. ABSTRACT ISLANDS IN SOUTHWESTERN SEA The southwestern sea of Vietnam, in the Gulf of Thailand, boasts big islands and archipelagoes such as Khoai Island, Chuoái Island, Ñaù Baïc Island (Caø Mau province), the groups of islands off the seacoast of Kieân Löông-Haø Tieân, and the groups of islands belonging to the two island districts Kieân Haûi and Phuù Quoác (Kieân Giang province). These islands play a very important role in the security and defence of the nation. Also they own great potential in fishing, tourism and marine services. This writing gives a description of several aspects of the geography, history, economy and culture of the big islands and archipelagoes in the above sea.