Hải Dương phong vật chí

Chia sẻ: Nguyen Lan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:86

Thêm vào BST

Báo xấu

155
lượt xem 45
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nhiều học giả đã dành không ít công sức biên soạn địa chí riêng cho tỉnh Hải Dương như “Hải Đông chí lược” của Ngô Thì Nhậm (thế kỷ XVIII), “Hải Dương phong vật chí” của Trần Huy Phác (1809), “Hải Dương nhất thống chí” của Nguyễn Xuân Huy (1868), “Đồng Khánh sắc chế ngự lãm địa dư Địa chí lược tỉnh Hải Dương” của nhiều tác giả, v.v.. Tuy những tác phẩm nêu trên được biên soạn với nhiều mục đích khác nhau, nhưng cho đến nay vẫn là nguồn tư liệu quý giá cung cấp nhiều thông tin...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Hải Dương phong vật chí

(HiÖu §¹m trai) TrÇn Huy Ph¸c H¶i D-¬ng phong vËt chÝ NguyÔn M¹nh Du©n dÞch ChÕ b¶n theo b¶n ®¸nh m¸y cña Ty v¨n ho¸ H¶i H-ng- Th- viÖn khoa häc tæng hîp n¨m 1973 Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 8/1998
TrÇn Huy Ph¸c (hiÖu §¹m Trai) H¶i D-¬ng phong vËt chÝ Giíi thiÖu  "H¶i D-¬ng phong vËt chÝ" lµ mét t¸c phÈm viÕt b»ng ch÷ H¸n, do TrÇn C«ng HiÕn, kh©m sai ch-ëng c¬, trÊn thñ H¶i D-¬ng d-íi thêi Gia Long, giao cho mét viªn häc quan trong h¹t lµ TrÇn Huy Ph¸c, hiÖu §¹m Trai, tËp hîp c¸c b¶n l-îc thuËt vÒ mäi mÆt: nói s«ng, phñ huyÖn, nh©n vËt, phong tôc, thæ nghi, s¶n vËt, kü thuËt... cña c¸c ®Þa ph-¬ng trong tØnh H¶i D-¬ng, biªn tËp thµnh s¸ch. Ph-¬ng ph¸p biªn chÐp cña "H¶i D-¬ng phong vËt chÝ" tuy cã gi¶n -íc, nh-ng ®äc qua s¸ch nµy, ta còng cã thÓ h×nh dung kh¸i qu¸t vÒ lÞch sö ph¸t triÓn vµ nh÷ng nÐt c¬ b¶n cña tØnh. H¶i D-¬ng cßn lµ mét n¬i ph¸t tÝch, lµ n¬i mai danh Èn tÝch cña nhiÒu nh©n vËt trø danh trong c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn lÞch sö ViÖt nam, ®¹i biÓu lçi l¹c cña c¸c giíi nho häc, v¨n häc, qu©n sù, kinh tÕ, y häc... nh- NguyÔn BØnh Khiªm, NguyÔn Thuyªn, TrÇn Quèc TuÊn, NguyÔn Tr·i, TuÖ TÜnh, H¶i Th-îng L·n ¤ng... vµ nhiÒu ng-êi kh¸c. Ta ®· yªu quý ®Êt n-íc ViÖt Nam anh hïng cña chóng ta, "H¶i D-¬ng phong vËt chÝ" cµng gióp cho ta nhËn thøc vµ yªu quý ®Êt n-íc ta nhiÒu h¬n, víi niÒm tin t-ëng v÷ng ch¾c r»ng ®Êt n-íc H¶i D-¬ng víi ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn thuËn lîi céng víi søc lao ®éng cÇn cï vµ s¸ng t¹o cña nh©n d©n, sÏ ®ãng gãp mét phÇn kh«ng nhá vµo sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ quèc d©n. Thu §«ng 1972 Ng-êi dÞch. Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 2 8/1998
TrÇn Huy Ph¸c (hiÖu §¹m Trai) H¶i D-¬ng phong vËt chÝ Lêi b¹t  §Êt ViÖt-th-êng(1) x-a kh«ng cã liÖt truyÖn. XÐt s¸ch cò: c¸c triÒu ch-a th©u tãm ®-îc viÖc hay, ch-a héi tËp ®-îc nguån gèc. D»ng dÆc mÊy ngh×n n¨m, sÜ phu Nam ViÖt -a ®äc B¾c sö mµ cho lµ cao th-îng. §Õn nh- cá thi(2) sinh s¶n, ch©u huyÖn thay ®æi tªn, c¶ ®Õn phong thæ, vËt lo¹i kh¸c, th× ®Òu bá thiÕu, kh«ng hÒ gi¶ng gi¶i. Kh«ng ph¶i lµ ng-êi hiÒn thêi tr-íc häc ch-a uyªn th©m, còng chØ v× trong n-íc kh«ng cã d· sö ghi nh÷ng tuyÖn thùc vËy. May cã vÞ trÊn thÇn miÒn §«ng(3), bông d¹ bËc c«ng hÇu, tµi vÝ ngh×n dÆm tr-êng thµnh, vµ Thi, Th- th¸nh hiÒn th× suèt ®êi -a thÝch. Khi rçi viÖc c«ng, ph©n phã cho quan ch©u, huyÖn së t¹i ghi thuËt mäi viÖc nh- phong vËt, sù tÝch... TrÇn §¹m Trai(4), trî gi¸o trong h¹t tËp hîp mäi b¶n cña c¸c huyÖn, ph©n lo¹i biªn chÐp thµnh H¶i D-¬ng phong vËt chÝ. ChÝ nµy ghi râ v¨n thÇn vâ t-íng, rùc rì nh- mÆt trêi, ng«i sao; bËc mÑ giái, thÇy chïa hay, ®Õm ®-îc bµn tay mÊy ngãn. C¶ ®Õn phong tôc tèt xÊu, d©n tôc dë hay, kh«ng viÖc g× kh«ng ph©n tÝch ngän ngµnh. §éc gi¶ kh«ng nh÷ng biÕt ®-îc häc vÊn cña §¹m Trai cã nguån gèc s©u xa, mµ cµng thÊy quan trÊn cã c«ng víi nho gi¸o còng to l¾m vËy. NÕu c¸c quan trÊn hÕt th¶y ®Òu nh- quan trÊn miÒn §«ng(5) th× thªn h¹ sÏ kh«ng cã s¸ch g× lµ kh«ng ®äc vµ c¸c th- trai ®Òu nh- §¹m Trai c¶ th× thiªn h¹ kh«ng cã viÖc g× kh«ng ghi. DÜ nhiªn, lµm thÕ lµ mét c¸ch "B¸o chÕt (1) ViÖt th-êng: N-íc ViÖt cæ ta x-a gäi lµ ViÖt th-êng. §¹i nam quèc sö diÔn ca, ghi ViÖt th-êng lµ ®Êt Qu¶ng trÞ, Qu¶ng B×nh ngµy nay (2) Cá thi: Thø cáe dungf lµm thÎ bãi ngµy tr-íc. (3) Quan ®Çu trÊn H¶i d-¬ng (4) TrÇn §¹m Trai tøc TrÇn Huy Ph¸c(1754-1834) hiÖu §¹m Trai, t-íc b¸ Ph¸c Ngäc. (5) ) MiÒn §«ng: Tªn chØ H¶i D-¬ng. CËn ®¹i cã c©u: §«ng cæ am(H¶i d-¬ng), Nam Hµnh thiÖn(Nam ®Þnh cò), n¬i cã nhiÒu ng-êi häc giái vµ thi ®ç cao lµm quan. Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 3 8/1998
TrÇn Huy Ph¸c (hiÖu §¹m Trai) H¶i D-¬ng phong vËt chÝ th× gi÷ l¹i da" ®ã. Nay nh©n d©n thÞnh trÞ, ®Êt n-íc thèng nhÊt. MiÒn nam s«ng cã bèn dinh m-êi mét trÊn, miÒn b¾c s«ng cã mét phñ m-êi ba trÊn, mét gi¶i ®Êt ®ai réng lín nh- ngµy nay, tr-íc kia ch-a bao giê cã. V¶ ch¨ng ®¹o ch-a sa xuèng ®Êt, trêi ch-a ®Ó mÊt t- v¨n(1). Cho nªn trªn cã vua hiÕu trÞ , d-íi cã tÓ t-íng gi÷ trÞ, lµm c¶ viÖc s-u tÇm réng r·i, ch©m ch-íc cæ kim. Nh- thÕ th× ®Çu mèi cã ghi, sù nghiÖp nhµ vua cã ®å b¶n, lµ -íc väng s©u s¾c cho ngµy nay vËy. N¨m Gia Long thø 17 (1818) lµ n¨m nh©m th©n, th¸ng quÝ h¹ (th¸ng 6) th-îng tuÇn. ¤ Phong (...........), §-êng (§-êng Hµo, Th-îng (Th-îng Hång), H¶i (H¶i D-¬ng), Bïi D· SÜ ( sÜ phu ®ång quª hä Bïi) viÕt lêi b¹t(2). ChÝnh thèng hËu ®ån ë trung qu©n, kiªm lý viÖc tham qu©n n¨m ®ån, kh©m sai ch-ëng c¬ ®i trÊn thñ H¶i D-¬ng, t-íc hÇu An Quang, lµ TrÇn c«ng HiÕn(3). (1) Trong LuËn ng÷ thiªn, Khæng tö nãi: ThiÖn chi vÞ t¸ng t- v¨n.(Giêi ch-a ®Ó mÊt v¨n hiÕn).Chó: §¹o chi hiÕn gi¶ vÞ chi v¨n, c¸i lÔ nh¹c chÕ ®é chi vÞ. LÔ, nh¹c, chÕ, ®é ®-îc hiÓn hiÖn gäi lµ v¨n. VÒ sau ng-êi ta gäi ng-êi theo nho gi¸o lµ t- v¨n. (2) Ng-êi viÐt lêi b¹t lµ Bïi D· SÜ (D· sÜ lµ hiÖu) (3) TrÇn C«ng HiÕn lµ trÊn thñ H¶i D-¬ng, uû cho TrÇn Huy Ph¸c tËp hîp c¸c b¶n l-îc thuËt vÒ mäi mÆt nói s«ng nh©n vËt, phong tôc...qua c¸c phñ huyÖn biªn chÐp thµnh H¶i D-¬ng phong vËt chÝ. Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 4 8/1998
TrÇn Huy Ph¸c (hiÖu §¹m Trai) H¶i D-¬ng phong vËt chÝ Bµi tùa H¶i D-¬ng phong vËt chÝ  Th¸nh thiªn tö(1) nhÊt thèng s¬n hµ, v©ng mÖnh giêi trao, xuèng cai trÞ n-íc cã v¨n hiÕn. Phong vËt cña bèn thõa tuyªn(2) lÇn l-ît nªu lªn ®-îc chÝnh lµ lóc nµy vËy. TrÊn H¶i D-¬ng, phÝa §«ng tíi Yªn Qu¶ng, phÝa T©y tiÕp víi ThuËn An. S«ng dµi bao quanh phÝa Nam, c¸c nói ®øng chÇu ë mÆt B¾c. KhÝ thiªng, vËt ®Ñp cña giêi ®Êt tô l¹i, n¬i ®©y tõ x-a ®· næi tiÕng víi c¸c trÊn kh¸c. VÞ t«n hÇu ®-êng quan trÊn nµy, tõ khi v©ng mÖnh vua, gi÷ sø tiÕt(3), lÊy kinh sö lµm r×u bóa cai trÞ mu«n dÆm phiªn trÊn, mäi viÖc cò trong h¹t ®Òu cã l-u t©m. Mïa h¹ MËu Th×n (Gia Long thø 7: 1808) v©ng chiÕu vua ban khen: rÊt ®-îc lßng d©n, khuyªn ë l¹i gi÷ yªn trÊn nµy. §äc ®i ®äc l¹i chiÕu vua, cµng thÊy khÝch lÖ. Nªn hiÖp lùc cïng c¸c khæn thÇn ngµy ®ªm gi÷ trÞ, trªn th× b¸o ¬n tri ngé s©u s¾c cña nhµ vua, d-íi th× yªn ñi lßng mong muèn an ninh cña bèn câi. Mét mÆt trÊn gi÷, ®Õn nay ®-îc m-êi n¨m. Mïa xu©n T©n Mïi, nh©n lóc rçi viÖc c«ng, t- hái c¸c viªn thó, tÒ(4) (4-4), vµ sai thuËt râ mäi mÆt nói, s«ng, nh©n vËt, phong tôc, thæ nghi, b¸ch c«ng, kü nghÖ, cã høng bót sÏ ®Æt thµnh vÇn, lµm thµnh th¬ ca; vµ nãi mäi viÖc cæ kim rùc rì ®¸ng lµm g-¬ng. Bëi thÕ, chØ nhën nh¬ mò ¸o n¬i g¸c tÝa, mµ phong c-¬ng m-êi t¸m huyÖn, nh- chÝnh th©n m×nh ®· ®i kh¾p vËy. Bao l©u nghe ngãng th¨m dß, v©ng lÖnh trªn uû cho biªn tËp, tõ chèi kh«ng ®-îc. Cho nªn quªn m×nh tµi th« häc thiÓn, l-îc thuËt c¸c viÖc, phô (1) Th¸nh thiªn tö: BËc th¸nh con giêi, tøc chØ vua. (2) Thõa tuyªn: tØnh gäi lµ thõa tuyªn, theo c¸ch xÕp ®Æt cña nhµ Minh (3) KiÕn tiÕt: gi÷ sø tiÕt, lÜnh sø mÖnh ®i trÊn an ®Þa ph-¬ng (4) Thó- Th¸i thó, TÕ= Êp tÕ: quan huyÖn, quan ch©u Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 5 8/1998
TrÇn Huy Ph¸c (hiÖu §¹m Trai) H¶i D-¬ng phong vËt chÝ thªm ®iÒu nghe thÊy, ph©n lo¹i viÕt thµnh s¸ch, nhan ®Ò lµ H¶i D-¬ng phong vËt. H¸ cã ph¶i r»ng chØ nãi su«ng vÒ nói non chãt vãt, s«ng ngßi quanh co, hoÆc lµ ®å vËt ®Ñp quÝ, miÖng l-ìi h-ëng vÞ ngon mµ lµ vinh dù cho mét trËn ®©u. ChÝnh lµ muèn ®Ó cho ng-êi ®äc s¸ch nµy biÕt khuyÕn khÝch m×nh b»ng ®iÒu lµnh, r¨n m×nh b»ng ®iÒu ¸c; biÕt h©m mé chèn v¨n th©n, vâ tr-íng. §Ó t¾m ®øc söa m×nh, nghÜ sao ®Ñp ngang nh- ®êi tr-íc, ®-îc c¶m mé chèn lµng nh©n xãm nghÜa, thêi viÖc ®æi thãi b¹c r¨n thãi gian, rñ rª nhau vÒ víi chÝnh ®¹o. Lµm cho n-íc nhµ cã mét ®¹o ®øc, cïng chung phong tôc cã bæ Ých cho phong ho¸ ®-îc mét phÇn v¹n nµo mµ th«i vËy. Cßn nh- tµi häc bao qu¸t réng r·i ®µnh chê bËc qu©n tö kh¸c. (T¸c gi¶ viÕt tùa)(1) (1) T¸c gi¶ lµ TrÇn Huy Ph¸c(1754-1834 hiÖu §¹m trai, t-íc b¸ Ph¸c ngäc Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 6 8/1998
TrÇn Huy Ph¸c (hiÖu §¹m Trai) H¶i D-¬ng phong vËt chÝ H¶i D-¬ng phong vËt chÝ  Nói s«ng.- Dinh trÊn H¶i D-¬ng tr-íc kia ë bÕn s«ng V©n DËu thuéc Mao §iÒn, CÈm Giµng (tôc gäi lµ dinh DËu, nay l-u lµm phñ). N¨m Gi¸p TÝ vÒ Hµm Giang, ®-êng ®i võa ph¶i, ba mÆt cã s«ng bao. PhÝa B¾c th«ng víi s«ng Lôc §Çu, phÝa §«ng suèt ®Õn c¸c cöa bÓ, chuyÓn vËn th«ng suèt. Trong h¹t cã bèn phñ, m-êi t¸m huyÖn, s«ng ngßi ngang däc nh- m¾c cöi, phÇn nhiÒu cã n-íc triÒu lªn xuèng. ë ChÝ Linh, Gi¸p S¬n, §«ng TriÒu, Thuû §-êng, An L·o, Nghi D-¬ng cã nhiÒu nói næi tiÕng. Phñ Th-îng Hång: (Thêi cæ gäi lµ Hång Ch©u, sau míi chia ra Th-îng, H¹). HuyÖn §-êng Hµo (®Þa ®Çu trÊn Êy) PhÝa T©y tiÕp c¶nh víi V¨n Giang, s«ng ngßi quanh co, gi»ng dÞt. Mét dßng ch¶y ngang suèt phÝa T©y B¾c, th«ng ®Õn CÈm Giµng. Mét dßng ch¶y vÒ Nam ®Õn §«ng An, Thiªn Thi suèt phÝa T©y ®Õn §-êng An. HuyÖn §-êng An: Bèn mÆt ®Òu s«ng ngßi, t©y tiÕp víi §-êng Hµo, b¾c gi¸p CÈm Giµng, nam th«ng víi Thanh MiÖn, ®«ng suèt ®Õn thµnh trÊn(1) (1-6). HuyÖn CÈm Giµng: B¾c gi¸p Lang Tµi, V¨n Giang, t©y b¾c cã s«ng nhá ngo»n nghÌo. Mét ngßi ch¶y ®Õn Ban Tr-êng vµo s«ng C¸i quanh phÝa B¾c huyÖn, råi ch¶y vÒ ®«ng lµm s«ng Hµm Giang. Mét ngßi ch¶y vÒ Nam qua cÇu Tr-êng kü, däc theo §-êng An råi ch¶y vÒ ®«ng hîp víi Hµm Giang. (1) Thµnh trÊn: tõ ch÷ H¸n "TrÊn thµnh", lµ thµnh tr× cai trÞ mét trÊn. Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 7 8/1998
TrÇn Huy Ph¸c (hiÖu §¹m Trai) H¶i D-¬ng phong vËt chÝ Phñ h¹ Hång. HuyÖn Gia Léc (thêi cæ gäi lµ Tr-êng T©n. Lª Hång- thuËn ®æi lµm Gia Phóc, cËn ®¹i ®æi lµm Gia Léc. Nay vÉn gäi thÕ) N-íc s«ng do phÝa T©y tiÕp víi §-êng An ch¶y tíi, ®Õn ng· ba Kªnh Tre, dßng s«ng ch¶y vÒ b¾c gi¸p víi CÈm Giµng; mét dßng ch¶y vÒ nam gi¸p Thanh MiÖn, vÒ ®«ng suèt ®Õn Tø Kú. HuyÖn Thanh MiÖn Bèn mÆt tr«ng ra s«ng c¸i, phÝa T©y Nam ®èi ng¹n víi Thiªn Thi, Phï Cõ, phÝa ®«ng th«ng víi VÜnh L¹i. HuyÖn Tø Kú: Bèn bÒ cã bÕn s«ng lµm c-¬ng giíi. B¾c gi¸p Thanh Hµ, nam gi¸p VÜnh L¹i, ®«ng suèt ®Õn Tiªn Minh, chç th× hai c¹nh, chç th× ba bªn cïng víi huyÖn bªn nh- thÊy nhau. HuyÖn VÜnh L¹i: Bèn mÆt tr«ng ra s«ng c¸i, cã kh¸ nhiÒu chi l-u, phÝa Nam ®èi ng¹n víi Quúnh C«i, phÝa §«ng ch¶y vµo cöa bÓ Th¸i B×nh. Phñ Nam S¸ch (x-a lµ s«ng Nam S¸ch. Lóc ®Çu, TÇn ®Æt ra T-îng quËn ë phÝa Nam QuÕ L©m; VËy Kinh M«n, Nam S¸ch cïng L¹ng S¬n, Yªn Qu¶ng ®Òu lµ ®Êt T-îng quËn c¶). HuyÖn Thanh L©m: TiÕp c¶nh víi L-¬ng Tµi. PhÇn s«ng: tõ s«ng Lôc §Çu ch¶y l¹i ®Õn s«ng Tam Kú L©u Khª (hoÆc s«ng Ngµ ba L©u Khª)? mét phÝa tõ s«ng c¸i ch¶y vÒ b¾c, råi vÒ ®«ng suèt ®Õn ChÝ Linh, mét phÝa tõ s«ng C¸i ch¶y vÒ t©y nam, råi sang phÝa ®«ng hîp víi Hµm Giang. HuyÖn ChÝ Linh: Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 8 8/1998
TrÇn Huy Ph¸c (hiÖu §¹m Trai) H¶i D-¬ng phong vËt chÝ B¾c gi¸p Ph-îng Nh·n, nói cao chãt vãt. T©y tiÕp Thanh L©m mét gi¶i s«ng C¸i ®Õn V¹n Giang ch¶y vÒ ®«ng, ®èi ng¹n víi Gi¸p S¬n. Mét phÝa ch¶y th¼ng ®Õn §«ng TriÒu, mét phÝa ch¶y vÒ nam th¼ng víi Thanh Hµ. Trong huyÖn, bèn tæng ë bê B¾c s«ng, ba tæng ë bê Nam s«ng. V× thÕ cßn gäi lµ Hµ Nam (phÝa nam s«ng), Hµ B¾c (phÝa b¾c s«ng). Nói C«n S¬n (thÊy chÐp trong C«ng d- tiÖp ký. ë x· Chi Ng¹i. tr-íc thuéc Ph-îng Nh·n Kinh B¾c, cßn cã bia ®¸.) H×nh nh- con kú l©n. Trªn nói cã ®éng Thanh H-, d-íi nói cã cÇu ThÊu Ngäc (Qu¶ng d- chÝ nãi: §éng Thanh H-, cÇu ThÊu Ngäc tuyÖt ®Ñp trong nh©n gian). C¶nh vËt thanh u, c©y cèi sÇm uÊt. D-íi triÒu TrÇn cã Tróc L©m s- lµ Ph¸p Loa x©y am ë ®Êy. Tr¹ng nguyªn Lý §¹o T¸i ( tù Th-îng HuÖ, hiÖu HuyÒn Quang, ng-êi V¹n T- Gia §Þnh) tõ chøc vÒ mé ®¹o phËt ë chïa Yªn Tö. Sau tu ë chïa nói Êy, cã th¬ c¶m høng nh- sau: Vò qu¸ thiªn s¬n tÞnh Phong lai nhÊt méng l-¬ng TÞch mÞch trÇn thÕ giíi Khai nh·n tø mang mang DÞch: M-a qua nh×n nói s¹ch Giã thæi, méng dÞu dµng TÞch mÞch câi trÇn thÕ Më m¾t, tø mªnh mang. TriÒu TrÇn cã T- ®å TrÇn Nguyªn §¸n, lµ ng-êi tõ tèn nho nh·, cã phong th¸i qu©n tö vµ hiÖu lµ B¨ng Hå c«ng, uèng r-îu ng©m th¬ ë ®Êy, th¶n nhiªn thÝch thó (Hå QuÝ Ly chuyªn quyÒn, «ng lµ hä th©n víi vua, ra søc ®Êu tranh kh«ng ®-îc, nªn ®Õn ë ®Êy). ¤ng cã tËp th¬ l-u hµnh ë ®êi (Coi Nam ViÖt thi tËp). Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 9 8/1998
TrÇn Huy Ph¸c (hiÖu §¹m Trai) H¶i D-¬ng phong vËt chÝ Xu©n vò thi (Th¬ m-a xu©n) TiÓu xu©n s¬n vò tÕ phi vi XuÊt tu v©n th©m phiÕn phiÕn phi Ch-íng nhËt m«ng man hªn tù hiÓu Tuú phong tiªu s¾t mÖt hoµn hi Mai hµm ngäc l¹p truyÒn thiªn tÝn Tróc tèng l-¬ng tr©m tiÕt ®¹i c¬ (ky) Thuþ khëi h-¬ng l« kú chó, Th«n «ng vÞ b¶ nhÊt ly qui. TiÕt xu©n, m-a nói nhá nhÑ, r¬i bay l¶ t¶. Tõng ®¸m m©y dÇy ®Ëm bay tõ ®Ønh nói ra MÆt trêi bÞ che, khuÊt lê mê nh- míi s¸ng dËy Giã thæi vi vót, lóc mau lóc th-a. Mai ngËm hoa tr¾ng nh- h¹t ngäc, ph¸t tiÕt chÊt ®Êt, Ngñ dËy, lß h-¬ng mÊy lÇn tµn råi l¹i nhãm ¤ng trong th«n ®i cÇy ch-a gi¾t tr©u vÒ. Thu nhËt thi L©m l-u x¸ b¶n phi quynh. TiÓu phè thu th©m høng chuyÓn thanh. Mai t¶o cóc ph-¬ng hiÒn tö ®Ö, Tßng th-¬ng tróc sÊu l·o c«ng khanh. Thô huyªn phong né t©m nan ®éng, V©n tËn thiªn cao nh·n tù minh, T©y väng yªn quang phi tÝch nhËt ThuÇn l- t- viÔn bÊt cÇm t×nh. Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 10 8/1998
TrÇn Huy Ph¸c (hiÖu §¹m Trai) H¶i D-¬ng phong vËt chÝ Th¬ ngµy thu Nhµ l¸ kÒ gißng suèi, cöa v¸n cø ®ãng hoµi, Kho¶nh v-ên nhá, c¶nh cuèi thu g©y c¶m høng mµ thanh khiÕt. Cã hoa mai sím, cã cóc th¬m, víi con em hiÒn hoµ. Cã tïng xanh, cã tróc gÇy víi mét c«ng khanh ®· giµ. Dï c©y cã reo, giã giËn d÷, lßng nµy kh«ng chuyÓn. Khi m©y bay ®i hÕt, giêi l¹i cao, m¾t nµy nh×n l¹i tá. Tr«ng vÒ T©y, c¶nh kh«ng cßn, phong quang nh- tr-íc, Rau rót víi c¸ ngon lµm ta nghÜ ®Õn quª xa, ng¨n cÊm sao ®-îc t×nh c¶m. øc Trai tiªn sinh(1) (ch¸u ngo¹i TrÇn Nguyªn §¸n) còng bãi ®Êt lµm nhµ ë nói Êy (Tiªn sinh hä NguyÔn tªn Tr·i, ng-êi ë NhÞ Khª, Th-îng Phóc, ®ç khoa canh th×n triÒu nhuËn Hå. Khi hä Hå mÊt, ®Õn Èn ë ®Êy. Lª Th¸i Tæ khëi binh, «ng t×m ®Õn yÕt kiÕn, gióp m-u trÝ, kÕ ho¹ch, th- tÝn, hÞch v¨n. Lµ c«ng thÇn më n-íc bËc nhÊt, lµm quan ®Õn th-îng th- bé l¹i). Cã bµi ca nói C«n S¬n nh- sau: C«n S¬n h÷u tuyÒn thanh l·nh l·nh nhiªn, ng« dÜ vi cÇm huyÒn. C«n S¬n h÷u th¹ch vò tÈy ®µi ph« bÝch ng« dÜ vÞ ®iÖm tÞch C«n S¬n h÷u tïng v¹n thô thuý c¸i trïng. ng« - thÞ hå yÕn tøc kú trung. L©m trung h÷u tróc thiªn mÉu Ên hµn lôc ng« - thÞ hå khiÕu vÞnh kú tr¾c. (1) øc trai tiªn sinh tøc lµ NguyÔn Tr·i tiªn sinh Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 11 8/1998
TrÇn Huy Ph¸c (hiÖu §¹m Trai) H¶i D-¬ng phong vËt chÝ VÊn qu©n Hå bÊt qui khø lai b¸n sinh trÇn thæ tr-êng tu cèc. V¹n chung cöu ®Ønh hµ tÊt nhiªn , Èm thuû ph¹n s¬ phËn tuú tóc. Quan bÊt kiÕn: §æng Tr¸c hoµng kim doanh nhÊt æ, Nguyªn T¸i hå tiªu b¸t b¸ch héc, hùu bÊt kiÕn: B¸ di, Thóc tÒ Thó d-¬ng ng· tö bÊt thùc tóc. HiÒn ngu nhÞ gi¶ l-ìng bÊt m©u, diÖc c¸c tù cÇu kú së ®ôc. Nh©n sinh b¸ch niªn néi tÊt ®ång th¶o méc. Bi hoan -u l¹c diÖt v·ng lai nhÊt vinh nhÊt t¹ hoµn t-¬ng tôc. Kh-u s¬n hoa èc diÖc ngÉu nhiªn, tö hËu thuú vinh c¸nh thuú nhôc. Nh©n gian nh-îc h÷u Sµo, Do ®å, khuyÕn cõ thÝnh ng· s¬n trung khóc. (Coi §¹i ViÖt Sö ký). C«n S¬n cã suèi tiÕng suèi ch¶y l¹nh lïng, ta cho lµ nh- tiÕng ®µn. C«n S¬n cã ®¸, m-a röa s¹ch rªu, ®¸ ph« mµn biÕc, ta cho lµ nh- gi¶i chiÕu dÖt. C«n S¬n cã tïng, hµng v¹n c©y xanh nh- läng che ®iÖp trïng ta ë ®Êy nghØ ng¬i ngay bªn trong. Trong rõng cã tróc hµng ngh×n mÉu in mµu lôc, ta ë ®Êy ng©m vÞnh ngay ë bªn. Hái «ng sao kh«ng vÒ ®©y mµ lui tíi, v× ®· nöa ®êi c¸t bôi giam h·m m·i. Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 12 8/1998
TrÇn Huy Ph¸c (hiÖu §¹m Trai) H¶i D-¬ng phong vËt chÝ §Ýnh chung ®· nhiÒu, cÇn g× cø ph¶i m·i nh- thÕ. Uèng n-íc l· ¨n c¬m rau, tuú phËn m×nh lµ ®ñ råi. ¤ng kh«ng thÊy sao: §æng Tr¸c(1) hang æ ®Çy vµng t-¬i. Nguyªn T¸i, hå tiªu cã hµng t¸m tr¨m héc. L¹i kh«ng thÊy sao: B¸ Di, Thóc TÒ(2) chÕt ®ãi ë ®Êt Thó D-¬ng nh-ng kh«ng ¨n thãc (nhµ Chu). Hai h¹ng hiÒn vµ ngu hai bªn kh«ng s¸nh ngang nhau ®-îc, hä cÇu theo dôc väng cña m×nh. Ng-êi ta ®· hÕt cuéc tr¨m n¨m th× còng nh- c©y cá. Buån hay vui, lo hay mõng trë ®i trë l¹i, c¸i vinh c¸i khæ kÕ tiÕp nhau. C¶nh gß nói hay c¶nh nhµ ®Ñp còng chØ lµ ngÉu nhiªn. Sau khi chÕt, cã ai vinh cã ai nhôc n÷a. ThÕ gian nµy nÕu nh- cã bän Sµo Phñ, Høa Do(3), th× ta khuyªn hä h·y nghe bµi ca trong nói cña ta vËy.  Nói Ph-îng Hoµng (Coi C«ng d- tiÖp ký. ë x· KiÖt §Æc, tr-íc kia thuéc huyÖn Ph-îng Nh·n). Ngän nói ®øng chÇu, hai ngµn më réng, nh- h×nh ph-îng. TriÒu TrÇn cã cung Tö Cùc, ®iÖn L-u Quang. B¨ng Hå C«ng cã c©u th¬: Song ph-îng ®u nhiªn väng liÒu minh, Ph-îng hoµng v¹n cæ ¸i ph-¬ng danh. Lªn phong th¸p ®¶o nh- cï ¶nh, (1) §æng Tr¸c, nh©n vËt thêi Tam quèc, c-¬pa ng«i nhµ H¸n (2) B¸ Di, Thóc TÒ lµ hai con trai cña Cæ Tróc Qu©n nhµ ¢n. Khi bè s¾p chÕt di chóc lËp Thóc TÒ. Sau khi bè chÐt, Thóc TÒ nh-êng cho B¸ Di. B¸ Di b¶o kh«ng tr¸i mÖnh cña bè, råi trèn ®i. Thóc TÒ còng kh«ng nhËn lËp vµ trèn. §Õn khi Vò V-¬ng ®¸nh ¢n, c¶ Di TÒ ®Òu can kh«ng ®-îc. Kh«ng ¨n thãc nhµ Chu, vµo nói Thó d-¬ng h¸i l¸ ¨n råi chÕt ®ãi. (3) Sµo Phñ,Høa Do lµ bËc cao sÜ ®êi §-êng, Nghiªu, kh«ng -a danh lîi, vua truyÒn ng«i cho kh«ng nhËn Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 13 8/1998
TrÇn Huy Ph¸c (hiÖu §¹m Trai) H¶i D-¬ng phong vËt chÝ MiÕt thuû tuyÒn minh t¸c vò thanh. Nguy ®¾ng kinh niªn th-¬ng tiÒn hîp, T©n kiÒu ®íi lé h¾c chi sinh. Tung phong nhËt no·n huyªn kh«ng h-íng, T-¬ng tù lai nghi tÊu cöu thµnh.(1) Hai con ph-îng hån nhiªn nh×n vÒ n¬i mªnh m«ng xa x«i; Nói Ph-îng Hoµng, tõ ®êi x-a, ng-êi ta thÝch gäi tªn hay Êy. Th¸p nói con l©n in lén xuèng n-íc nh- bãng con rång cã sõng. Suèi n-íc cã ba ban ch¶y rãc r¸ch nh- tiÕng m-a. ChÒnh ®¸ v÷ng, l©u n¨m s¾c xanh t-¬i hîp l¹i. CÇu míi cã s-¬ng phñ, ®· sinh nÊm cá chi s¾c ®en. Giã c©y tõng ngµy n¾ng Êm reo tiÕng trong kh«ng, Gièng nh- cö nh¹c tiªu thiÒu.(1) L¹i bµi th¬ n÷a: C¶nh c¶nh tam hoa(2) sæ nhËn khai, KiÓn l©m uÊt tó tuyÖt ph©n ai. Ngäc hoµng(3) hiÖu lôc hång v©n kh¸o, Kim mÉu(4) triÒu ch©n thuý b¸o håi; Xu©n t¶o nhËt di hoa ¶nh ®éng, Thu phong v·n tèng h¹c thanh lai. L-u quang ®iÖn h¹ tßng thiªn thô, TËn thÞ k×nh thiªn nhÊt thñ tµi. (1) Cöu thµnh. Kinh th-: Tiªu thiÌu cöu thµnh- nh¹c tiªu thiÒu chÝn lÇn tÊu khóc. ý nãi giã c©y tïng vi vu tùa nh- tiªu thiÒu tÊu khóc nh¹c du d-¬ng. Nh¹c tiªu thiÒu lµ tªn mét khóc nh¹c cña vua ThuÊn nhµ Ngu. (2) Tam hoa: ba hoa, ý nã cã n¨m ba b«ng hoa në (3) Ngäc hoµng: nh©n vËt t-ëng t-îng chØ giêi (4) Kim mÉu: nh©n vËt t-ëng t-îng nh- tiªn mÉu Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 14 8/1998
TrÇn Huy Ph¸c (hiÖu §¹m Trai) H¶i D-¬ng phong vËt chÝ Tr«ng c¶nh rùc rì hoa në KiÔng ch©n rãn ®Õn n¬i tèt ®Ñp kh«ng cã bôi ®ôc. Ngäc hoµng ban cho s¾c cã m©y hång mang ®Õn, Kim mÉu ®i chÇu vÒ, cã c©y cá mµu biÕc ®-a vÒ. Buæi sím mïa xu©n mÆt trêi di ®éng bãng hoa. Giã thu buæi chiÒu vÒ, ®em theo c¶ tiÕng h¹c kªu. PhÝa d-íi ®iÖn L-u Quang cã hµng ngh×n c©y tïng §Òu lµ cét chèng giêi do mét tay ai trång. C¹nh nói cã hå con ba ba. l-¬ng nói cã chïa LÖ Kú. Chu An treo mò tõ quan, ®Õn Èn ë ®©y. Cã th¬ sau: V¹n diÖp h-¬ng s¬n thèc ho¹ b×nh Tµ d-¬ng ®¶o qu¸i b¸n khª minh. Lôc la kÝnh lý v« nh©n ®¸o, S¬n h¹c ®Ò yªn chÝ nhÊt thanh. M-êi kho¶nh nói biÕc tr«ng nh- bøc ho¹ MÆt trêi chiÒu, c¶nh nói in bãng ®¶o ng-îc xuèng nöa suèi. Lèi ®i t¾t xanh um nh- lôa, kh«ng cã ai ®Õn, chØ nghe mét tiÕng kªu cña con h¹c nói. L¹i cã bµi th¬ c¶m høng: TÞch mÞch s¬n gia trÊn nhËt nhµn Tróc phi tµ ñng hé khinh hµn BÝch mª v©n s¾c thiªn nh- tuý, Hång thÊp hoa sao lé vi cµn, Th©n d÷ c« v©n tr-êng luyÕn tô, T©m ®ång cæ tØnh bÊt sinh lan. B¸ch hu©n b¸n l·nh trµ yªn yÕt, Kª ®iÒu nhÊt thanh xu©n méng tµn. Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 15 8/1998
TrÇn Huy Ph¸c (hiÖu §¹m Trai) H¶i D-¬ng phong vËt chÝ TÞch mÞch ng«i nhµ nói, ngµy ngµy nhµn rçi C¸nh cöa tróc hÐ nghiªng ch¾n c¸i rÐt nhÑ nhµng. Mµu trêi biÕc lÈn s¾c m©y, nh- trêi mª say. Hoa mµu hång Èm -ít v× s-¬ng giät ch-a kh«. Th©n m×nh cïng ®¸m m©y tr¬ träi vÉn l-u luyÕn c¶nh nói. Lßng m×nh ph¼ng lÆng nh- chiÕc giÕng cæ kh«ng gîn sãng. N-íc l¸ b¸ch ®· l¹nh, h¬i trµ ®· hÕt. TiÕng gµ tiÕng chim lµm tan gi¸c méng xu©n. Th-îng th- bé l¹i triÒu Lª, §Æng Minh Khiªm (hiÖu lµ Tho¸t Hiªn, ng-êi ë x· thuéc huyÖn Thiªn Léc, ®ç tiÕn sÜ thêi Hång §øc) cã th¬ vÞnh nh- sau: ThÊt tr¶m ch-¬ng thµnh tiÖn qu¶i quan, ChÝ Linh chung l·o h÷u d- nhµn. Thanh tu khæ tiÕt cao thiªn cæ, SÜ väng nham nham ng-ìng Th¸i S¬n. Lµm xong tê sí xin chÐm bay nÞnh thÇn, råi xin treo mò tõ quan. ë ChÝ Linh cho ®Õn trän ®êi, rÊt nhµn rçi. Tu luyÖn gi÷ khæ tiÕt trong s¹ch, cao th-îng h¬n ngh×n x-a. Danh väng cña sÜ phu cao chãt vãt nh- nói Th¸i. Cuèi ®êi hä M¹c, tr¹ng nguyªn Tr×nh Quèc C«ng hiÖu lµ B¹ch V©n tiªn sinh còng ®Õn ë Èn nói nµy. Hµnh tham tông triÒu Lª lµ Bïi C«ng (ng-êi x· ThÞnh LiÖt) lËp bia vÒ V¨n Trinh C«ng ngay bªn c¹nh nói. Ng-êi x· KiÖt §Æc, ®ªm ®i s¨n ë s-ên nói, tr«ng thÊy vÕt trßn vµ ®á, nªn rÊt kinh sî. Ng-êi Êy d-¬ng cung b¾n råi n»m r¹p xuèng ®Êt mµ nghe. ChØ thÊy khÝ ®á ngang ngang däc däc, mét ®¸m c©y bÞ ®¸nh ph¸ tan hoang. Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 16 8/1998
TrÇn Huy Ph¸c (hiÖu §¹m Trai) H¶i D-¬ng phong vËt chÝ Vôt chèc kh«ng thÊy n÷a. Ngµy h«m sau ra coi thÊy c©y rõng gÉy ngæn ngang. Nay ng-êi thæ còng vÉn thÊy nh- thÕ (phô theo ký dÞ). Nói Phao S¬n (coi C«ng d- tiÖp ký. Tr-íc kia gäi lµ Cæ Phao. Cao BiÒn ®Þa c¶o cã nãi lµ Cæ Phao ë ChÝ Linh n-íc s©u mµ nói cao. ThÕ nói Rång xuèng, gißng s«ng Hæ giao. Gèi t¶ tr«ng h÷u, ®êi sinh anh hµo). Trªn cã thµnh cæ (theo sö ký lµ thµnh ChÝ Linh) ®¾p thêi VÜnh L¹c nhµ Minh, häc M¹c ®¾p réng thªm cho to ra, nÒn cò vÉn cßn. Khi qu©n T©y s¬n næi dËy, trung thÇn triÒu Lª x-íng nghÜa, tõng ®· ®ãng qu©n ë ®Êy. Bªn c¹nh cã c¶nh chïa næi tiÕng, c¸ch s«ng bê bªn kia lµ chïa Phæ L¹i, thuéc Kinh B¾c, nghe râ tiÕng chu«ng tiÕng trèng. mÆt n-íc lµ b·i ghÒnh s«ng Lôc §Çu, löa thuyÒn chµi tr«ng còng râ, c¶nh trÝ rÊt ®¸ng -a thÝch. L÷ §-êng cã th¬: NhËt l¹c b×nh than ng- ®Þch ®o¸n. D¹ hµn Phæ L¹i phËt ®¨ng c«. BÊt tri kim cæ ®¨ng l©m kh¸ch, DiÖc h÷u tiªn -u hËu l¹c(1) v«? MÆt trêi lÆn, tiÕng ®Þch ng¾n gän cña thuyÒn chµi trªn b·i réng. §ªm l¹nh lÏo, trªn chïa Phæ L¹i ¸nh ®Ìn c« qu¹nh. Kh«ng hiÓu r»ng x-a nay nh÷ng kh¸ch lªn th¨m c¶nh Còng cã ng-êi lo tr-íc thiªn h¹ vµ h-ëng l¹c sau thiªn h¹ kh«ng? L¹i cã th¬: Thuû b¹ng dong ©m lôc tù ®µi D· tr×nh hµnh tËn thiÓu båi håi. ThËp niªn kh¸ch nh·n hån v©n quyÖn, S¸ch M¹nh tö: M¹nh tö cã nãi: Tiªn thiªn nî chi -u, hËu thiªn h¹ chi l¹c chØ l¹c: Lo tr-íc thiªn h¹, vui (1) sau thiªn h¹. §ã lµ quan ®iÓm v× d©n cña M¹nh tö Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 17 8/1998
TrÇn Huy Ph¸c (hiÖu §¹m Trai) H¶i D-¬ng phong vËt chÝ Kim d÷ giang s¬n nhÊt phãng khai. Ngµy gÇn n-íc, c©y xi ©m u xanh nh- rªu phñ, §-êng s¬n ®· ®i hÕt, kh¸ lµ b©ng khu©ng! Suèt m-êi n¨m, m¾t nh×n c¶nh xa l¹ ®· mái v× ®¸m m©y ®á §Õn nay míi cïng non s«ng më mang tÇm con m¾t. D-íi ch©n nói phÝa §«ng Nam mét gi¶i c¸t mªnh m«ng, nh- h×nh con nh¹n, dµi mÊy chôc tr-îng, cao mÊy chôc tr-îng, gäi lµ b·i B¹ch Nh¹n (nh¹n tr¾ng). GÇn tr«ng nh- b¹c, xa sinh mao, s¶n tËn anh hµo (B·i B¹ch Nh¹n mäc cá lªn th× sÏ h¾t ¸nh hµo). Mé tæ hä NguyÔn (huyÖn Vâ Giµng xø Kinh B¾c) t¸ng ë rõng Êy, lÊy nói Êy lµm ¸n, kÕ tiÕp ra ®êi cã m-êi ba tiÕn sÜ (Ng-êi ®ç ®¹i khoa, cã ng-êi m-êi t¸m tuæi, cã ng-êi m-êi chÝn tuæi, cã ng-êi m-êi b¶y tuæi). Nay b·i B¹ch Nh¹n cã cá mäc, nªn chØ cßn ba bèn (H×nh con nh¹n gÇn chïa Sïng Nghiªm), thuéc x· Nam Ng¹n, theo ®Þa lý lµ côc ®Êt quý cña trêi Nam, lÊy Cæ Bi lµm trung chi, Th¨ng Long lµm h÷u chi, Nam Gi¶n (ChÝ Linh) lµm t¶ chi). X· D-îc S¬n tiÕp giíi víi Ph-îng Nh·n V¹n KiÕp. §Êt Êy hµnh long(1) ®i tõ ®Çu nói mµ xuèng, më ra nh- b×nh phong hai bªn næi dËy hai ngän nói. D-îc S¬n cã nói Nam Tµo (truyÒn r»ng trªn nói cã ng-êi giµ hay nãi vÒ chuyÖn ho¹ phóc, sau kh«ng biÕt ®i ®©u, trªn v¸ch cã ®Ò c©u: Nam Tµo th-îng v©n ñng (nghÜa: Sao Nam tµo lªn m©y ®i). Ng-êi thæ ®Æt ®Òn thê ngay chç Êy, gäi lµ Nam Tµo); cã nói B¾c §Èu (truyÒn r»ng cã ng-êi Kh¸ch (tøc ng-êi Tµu) bu«n, ®ªm ®Õn ®Ëu thuyÒn phÝa d-íi nói, nghe cã tiÕng ng-êi nãi vÒ viÖc thiÖn, ¸c, thä, yÕu chèn nh©n gian. §Õn gµ g¸y s¸ng ra ®i, bçng giã bÊc thæi, m©y lµnh næi dËy bèn bªn, v¨ng v¼ng cã tiÕng ngäc va nhau. ThÊy trªn nói mét ng-êi to lín, ®éi mò cã sao, mÆc ¸o ®á, ngåi xe m©y vót lªn trªn kh«ng. H«m sau b¶o ng-êi thæ lËp ®Òn thê). Hai tr¸i nói ®èi Hµnh long: mét thuËt ng÷ trong khoa phong thuû nªu mét kh¸i niÖm vÒ n¬i ph¸t nguyªn vµ thÕ ch¶y cña (1) s«nbg ngßi, do ®Êy nhµ phong thuû ®Þnh cùc cña ®Êt tèt, xÊu Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 18 8/1998
TrÇn Huy Ph¸c (hiÖu §¹m Trai) H¶i D-¬ng phong vËt chÝ nhau cao chãt vãt. Ph¸i tr-íc lµ vòng s«ng Thiªn §øc chÇu vÒ, nh- h×nh ch÷ Êt (.........). X· D-îc S¬n cã nói NguyÖt s¬n gièng hÖt nh- h×nh con rïa. N¨m MËu Th×n, quan ch¸nh ®-êng trÊn nµy ®Ò binh ®¸nh giÆc, ®Æt ®ån ë nói Êy. §ªm cã thÇn b¸o méng, nh©n thÕ sai dùng ®Òn thê trªn ®Ønh nói. X· §éng MÆc, ë ®ång b»ng cã mét nói næi dËy, ng-îc xu«i cã bÕn ®ß gäi lµ ®ß V¹n, tøc lµ bÕn s«ng Thanh L-¬ng. C¸ch s«ng ®èi ng¹n lµ nói Gi¸p S¬n. TriÒu ®¹i tr-íc lËp dinh trÊn ë ®Êy (ch-a râ ®êi nµo?). Nay cßn gäi lµ dinh V¹n. §Ønh nói cã chïa cæ, lªn ®Êy nh×n mét l-ît thÊy non s«ng b¶u huyÖn thuéc Kinh M«n ®Òu ë trong tÇm m¾t c¶. TiÒu Èn tiªn sinh cã th¬: S¬n yªu nhÊt m¹t tÞch d-¬ng hoµnh L-ìng l-ìng ng- chu ng¹n b¹n hµnh. §éc lËp Thanh l-¬ng giang th-îng väng. Hµn phong b¸p b¸p nén triÒu sinh. S-ên nói mét vÖt n¾ng chiÕu tµ v¾t ngang. Hai ba chiÕc thuyÒn chµi lÉn lÉn bªn bê ch©n nói. Mét m×nh ®øng trªn s«ng Thanh L-¬ng nh×n xem. Giã l¹nh hun hót, n-íc triÒu non b¾t ®Çu lªn. S«ng ChiÒu D-¬ng (coi C«ng d- tiÖp ký nãi vÒ s«ng Lôc §Çu). X-a gäi lµ Vòng Nh¹n (Nh¹n Loan). S«ng nµy võa réng võa to, trªn tõ s«ng Lôc §Çu gi¸p giíi c¸c huyÖn Ph-¬ng Nh·n, QuÕ D-¬ng, Yªn Dòng, Gia §Þnh thuéc Kinh B¾c (mét phaÝ tõ s«ng Ph-îng Nh·n ®æ xu«i, kh«ng tªn, mét ph¸i tõ X-¬ng Giang ®æ xuèng gäi lµ s«ng NhËt §øc; mét ph¸i tõ NguyÖt Giang vµ xu«i gäi lµ s«ng NguyÖt §øc; mét ph¸i tõ §¹i Than vÒ xu«i gäi lµ s«ng Thiªn §øc. C¸c s«ng gÆp nhau vµ khái ®ß Vòng Nh¹n chia thµnh (1) Trong b¶n gèc ®Ó trèng - Dïng cho mäi chç kh¸c trong b¶n dÞch nµy- nÕu ®Ó trèng (....)nh- ë trang nµy. Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 19 8/1998
TrÇn Huy Ph¸c (hiÖu §¹m Trai) H¶i D-¬ng phong vËt chÝ ng· ba s«ng : mét ng¶ tõ L©u Khª Thanh L©m vÒ nam suèt ®Õn Hµm Giang, mét ng¶ tõ TuÇn X¸ ChÝ Linh vÒ ®«ng. §ã lµ s«ng Lôc §Çu). Gi÷a cã mét gi¶i b·i c¸t gäi lµ b·i §¹i Than. Nhµ phong thuû cho ®Êy lµ thÕ ®Êt "Lôc long tranh ch©u" (s¸u con rång tranh nhau ngäc ch©u). HuyÖn Thanh Hµ: Bèn mÆt s«ng c¸i, s«ng nhá giao nhau nh- nhÖn ch¨ng l-íi, tõ t©y suèt sang phÝa ®«ng thµnh trÊn (th«ng víi Tiªn Minh) HuyÖn Tiªn Minh (tr-íc cïng Thanh hµ lµ mét, gäi lµ B×nh Hµ. Thêi Lª chia lµm hai gäi lµ Thanh hµ vµ T©n Minh). §Çu huyÖn khëi tõ ChÊm Khª, ®uæi tiÕp óc-h¶i (bÓ óc), gi÷a lµ x· Lò §¨ng ( cã ng¹n ng«n r»ng: ®Çu mÌ ®u«i óc, gi÷a Khóc §¨ng). Nam tiÕp gi¸p víi VÜnh Lai, B¾c tiÕp gi¸p víi Yªn L·o, ®èi ng¹n cña ®Çm L«i TÊn. Trong huyÖn cã m-êi hai tæng, c¸c s«ng ngßi ch¶y dån vµo ®Çu n-íc cã cèng ch¶y tuú mïa më hay ®ãng, rÊt tiÖn cho nghÒ n«ng. X· Hoa Lai tr-íc kia ®ª gÇn bê s«ng. N¨m Canh Th×n ®¾p ®ª míi kh¸c, tõ ®Êy d©n míi ë yªn. Phñ Kinh M«n: HuyÖn Gi¸p S¬n S«ng ngßi ë phÝa t©y tiÕp gi¸p ChÝ Linh, ®Õn Vâ X¸ thµnh Ng· Ba ( gäi lµ ng· ba M©y). Mét gißng ch¶y vÒ B¾c däc theo §«ng TriÒu; mét dßng ch¶y vÒ Nam quanh Kim Thµnh vÒ ®«ng ch¶y vµo Thuû D-¬ng, hîp víi s«ng B¹ch §»ng. Nói Yªn Phô: (ë x· Kim TuyÒn) Mét nói trßn xoay, hai ngän cao ngÊt, lµ nói tæ cña c¸c nói trong huyÖn. Nói gi÷a cã cét chèng giêi. Trªn nói cã hai hå, hå ngoµi n-íc ®ôc, hå gi÷a n-íc trong. Nói KÝnh Chñ: Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 20 8/1998