Hàm ý về chính sách và quy định trong việc kết nối nông dân chăn nuôi với các thị trường ở vùng sâu vùng xa

Chủ đề 3: Chuỗi giá trị thực phẩm an toàn<br /> <br /> <br /> Hàm ý về chính sách và quy định trong việc kết nối nông dân<br /> chăn nuôi với các thị trường ở vùng sâu vùng xa<br /> <br /> Dương Nam Hà1,2, Phạm Văn Hùng1, Trần Thế Cường1, Ninh Xuân Trung1,<br /> Trần Văn Long1, Laurie Bonney2,3, Peter Lane2,3, Guillaume Duteurtre4,<br /> Stephen Ives5<br /> <br /> Cơ quan<br /> 1<br /> Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn, Học viện Nông nghiệp Việt Nam, Hà Nội,<br /> Việt Nam<br /> HỘI THẢO VỀ PHÁT TRIỂN TÂY BẮC<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 2<br /> Khoa Đất và Thực phẩm, Đại học Tasmania, Hobart, Australia<br /> 3<br /> Viện Nông nghiệp Tasmania (TIA), Đại học Tasmania, Hobart, Australia<br /> 4<br /> Trung tâm Nghiên cứu Nông nghiệp Pháp cho Phát triển Quốc tế (CIRAD), Pháp,<br /> UMR SELMET, S/C DRASEC, Hà Nội, Việt Nam<br /> 5<br /> Trường Cao đẳng thuộc Đại học Tasmania, Launceston, Tasmania 7250, Australia<br /> <br /> Tác giả đại diện<br /> Stephen.Ives@utas.edu.au<br /> <br /> Từ khóa<br /> 52<br /> Ảnh hưởng văn hóa-xã hội, Can thiệp cho phát triển, Chăn nuôi gia súc, Tác nhân<br /> quy mô nhỏ, Việt Nam<br /> <br /> Giới thiệu<br /> Các tỉnh Tây Bắc của Việt Nam có đặc điểm độ cao lớn, cơ sở hạ tầng kém<br /> phát triển và mật độ dân cư thưa thớt với các thành phần dân tộc đa<br /> dạng. Những đặc điểm văn hóa-xã hội ở đây ảnh hưởng mạnh mẽ đến<br /> các hệ thống sản xuất và phong cách sống của người dân. Một phần do<br /> sự cô lập về địa lý và kinh tế, vùng Tây Bắc có tốc độ phát triển chậm cũng<br /> như tỷ lệ nghèo đói cao nhất trong cả nước. Điều này thực sự đòi hỏi các<br /> can thiệp phù hợp chú trọng đến sự thay đổi hành vi của các tác nhân<br /> quy mô nhỏ thông qua phát triển chuỗi giá trị tại địa phương (Baulch,<br /> Chuyen, Haughton, và Haughton, 2007; Donovan, Franzel, Cunha, Gyau và<br /> Mithöfer, 2015; Wells-Dang, 2012). Vì vậy, cần nhiều nghiên cứu hơn về<br /> sự biến động của sinh kế nông thôn, động cơ để làm nông nghiệp và mối<br /> quan hệ giữa các yếu tố văn hóa-xã hội và các quyết định kinh tế (Firth,<br /> 1951), đặc biệt là bản chất của những động lực nhằm thúc đẩy các quyết<br /> định về sản xuất và thị trường của người nông dân (Emery và Flora, 2006;<br /> Harvey và Reed, 1996). Tuy nhiên, ở Việt Nam, có rất ít tài liệu về cách<br /> thực hiện cũng như các gợi ý về việc lồng ghép các yếu tố văn hóa-xã hội<br /> vào các can thiệp phát triển chuỗi giá trị, đặc biệt liên quan đến vùng cao<br />  Chủ đề 3: Chuỗi giá trị thực phẩm an toàn<br /> <br /> <br /> Tây Bắc (xem Friederichsen, 2004; Tugault-Lafleur và Turner, 2011; Turner,<br /> 2012; Wells-Dang, 2012). Thông qua nghiên cứu chuỗi giá trị bò thịt địa<br /> phương vùng Tây Bắc, báo cáo này là một nỗ lực khỏa lấp những khoảng<br /> trống kiến thức nhằm hỗ trợ việc thiết kế chính sách trong tương lai để<br /> tăng cường tính bao trùm thị trường cho các hộ nông dân quy mô nhỏ.<br /> <br /> Cách tiếp cận nghiên cứu<br /> Tiếp cận chuỗi giá trị (Kaplinsky và Morris, 2001) đã được áp dụng tại hai<br /> địa điểm nghiên cứu là tỉnh Sơn La và Điện Biên ở khu vực Tây Bắc Việt<br /> Nam. Bên cạnh khảo sát ban đầu với 186 nông dân trong 4 xã được chọn,<br /> một chuỗi các thảo luận nhóm và phỏng vấn sâu đã được triển khai với<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> NÚI CƠ HỘI CHO PHÁT TRIỂN<br /> nhiều tác nhân khác nhau trong chuỗi (như các nhà thu mua, các lò giết<br /> mổ, các nhà bán lẻ, nhà hàng và người tiêu dùng) trong khu vực. Phân<br /> tích lợi ích-chi phí cũng được thực hiện với một số nông dân vào giai đoạn<br /> cuối của dự án nhằm đánh giá các can thiệp đã được tiến hành. Nghiên<br /> cứu cũng xem xét hành vi của các hộ chăn nuôi quy mô nhỏ liên quan đến<br /> nhận thức về giá trị do có thể có liên quan đến văn hóa của họ (Harvey và<br /> Reed, 1996; Gasson, 1973). Những cách thực hành khác nhau của nông<br /> dân được phân tích qua các cách tiếp cận trên với giả định rằng các yếu tố<br /> văn hóa xã hội có tác động đáng kể tới các hộ chăn nuôi địa phương hơn<br /> là các động lực kinh tế đơn thuần. Hơn nữa, chúng tôi cũng sử dụng tiếp 53<br /> cận thể chế trong bối cảnh chuỗi giá trị (Kaplinsky và Morris, 2001) nhằm<br /> tìm hiểu nền tảng chính sách với các thể chế được hiểu là “qui định của<br /> cuộc chơi” và các tổ chức được hiểu là “những người chơi” (Aoki, 2007;<br /> North, 1990).<br /> <br /> Kết quả<br /> Một chuỗi giá trị địa phương ở vùng cao Tây Bắc thường liên quan tới<br /> nhiều hộ chăn nuôi nhỏ từ khâu sản xuất tới phân phối và tiêu thụ do tính<br /> chất địa hình phức tạp. Trong bối cảnh này, sự lấn át của một vài tác nhân<br /> trung gian trong chuỗi giá trị địa phương có thể dẫn đến những bất lợi về<br /> nông nghiệp và kinh tế-xã hội của các hộ chăn nuôi nhỏ do việc bất bình<br /> bẳng trong tiếp cận thị trường và thông tin, do đó, bất đối xứng về quyền<br /> lực. Mặt khác, các hộ chăn nuôi nhỏ lại là các chủ thể chăn nuôi chính<br /> trong khu vực. Tuy nhiên, sự tham gia không tích cực của họ trong chuỗi<br /> giá trị thể hiện ở việc bán gia súc không thường xuyên có thể hàm ý cả<br /> những động lực kinh tế hoặc phi kinh tế; và mặc dù những lý do này khác<br /> nhau giữa các nhóm dân tộc ở các địa bàn khác nhau, các động lực kinh tế<br /> vẫn đóng một vai trò quan trọng. Hiểu biết nhiều hơn về chuỗi giá trị địa<br /> phương với sự chú ý tới các yếu tố văn hóa-xã hội giúp dự án của chúng<br /> tôi thiết kế những hoạt động can thiệp về kỹ thuật và thị trường thích hợp<br /> nhằm cải thiện kết quả của chuỗi.<br />  Chủ đề 3: Chuỗi giá trị thực phẩm an toàn<br /> <br /> <br /> Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy các hoạt động chăn nuôi bò thịt của<br /> nông dân tại các tỉnh đã được hỗ trợ bởi các nhà chức trách địa phương<br /> thông qua hai loại chính sách khác nhau được đưa ra ở cấp quốc gia: (i)<br /> chính sách phát triển chăn nuôi, và (ii) chính sách xóa đói giảm nghèo. Các<br /> chính sách cơ sở hạ tầng cũng đóng vai trò quan trọng nhằm hỗ trợ kinh<br /> doanh gia súc và thị trường thịt gia súc. Sở Nông nghiệp Phát triển Nông<br /> thôn (DARD) với các đơn vị trực thuộc và các dịch vụ hoạt động phân cấp<br /> tương tác với Ủy ban Nhân dân tỉnh và các trung tâm cấp tỉnh chịu trách<br /> nhiệm quản lý nông nghiệp và các chính sách phát triển chăn nuôi. Nghiên<br /> HỘI THẢO VỀ PHÁT TRIỂN TÂY BẮC<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> cứu cũng phát hiện hai nhóm thể chế có lẽ khá hữu ích cho việc phát triển<br /> chuỗi giá trị tại địa phương. Thứ nhất là các thể chế quản lý việc tiếp cận<br /> đồng cỏ tự nhiên dường như hạn chế việc thương mại hóa bò thịt. Thứ<br /> hai chăn nuôi theo hợp đồng có thể khuyến khích việc chăn nuôi và tiếp<br /> thị bò thịt, theo hình thức các doanh nghiệp tư nhân ký gửi gia súc cho<br /> nông dân.<br /> <br /> Thảo luận và kết luận<br /> Để phát triển chăn nuôi bò thịt ở vùng sâu vùng xa, các động lực kinh tế<br /> đóng vai trò quan trọng trong định hướng nhận thức của người nông dân<br /> 54 về chăn nuôi gia súc. Tuy nhiên, hiệu quả kinh tế từ các cách thực hành<br /> cần phải được trình diễn thử nghiệm thông qua những người nông dân<br /> nòng cốt của cộng đồng như trưởng bản. Những hộ khác sẽ dễ dàng chấp<br /> nhận hơn và tin tưởng vào động cơ thúc đẩy sự can thiệp và thay đổi hành<br /> vi bằng cách tham gia vào các nghiên cứu và quá trình phát triển. Hơn<br /> nữa, việc tập hợp người dân vào các nhóm sở thích cũng cần kết hợp biện<br /> pháp tiếp cận văn hóa-xã hội. Sự tham gia của các trưởng bản hoặc những<br /> người nông dân thực hành tốt sẽ giúp hình thành một nhóm nông dân lớn<br /> hơn cũng như tổ chức có hiệu quả hơn cho việc áp dụng và phổ biến kiến<br /> thức trong cộng đồng. Liên quan đến liên kết dọc giữa nông dân, các lò<br /> mổ và các nhà bán lẻ thông qua việc tạo lập mạng lưới và thương hiệu, rõ<br /> ràng là sự hợp tác giữa các nhà nghiên cứu và những người tham gia vào<br /> chuỗi là rất quan trọng trong phát triển chuỗi giá trị.<br /> <br /> Hiện vẫn còn nhiều tiềm năng để phát triển chăn nuôi và thị trường bò<br /> thịt tại khu vực Tây Bắc Việt Nam. Đa dạng hóa chăn nuôi bò thịt trong hệ<br /> thống nông hộ quy mô nhỏ cũng như tiến hành các can thiệp thích hợp<br /> chú trọng đến tiếp cận văn hóa-xã hội nên được xem là những nhiệm vụ<br /> chính của các nhà hoạch định chính sách nhằm cải thiện hiệu quả kinh tế<br /> trong chăn nuôi bò thịt cũng như nâng cấp toàn bộ chuỗi giá trị bò thịt<br /> dựa trên phát triển thị trường địa phương.<br />  Chủ đề 3: Chuỗi giá trị thực phẩm an toàn<br /> <br /> <br /> Tài liệu tham khảo<br /> 1. Aoki, M. (2007). Các thể chế nội sinh và sự thay đổi thể chế. Tạp chí kinh tế<br /> tổ chức, 3, 1-31.<br /> 2. Baulch, B., Chuyen, T. T. K., Haughton, D., & Haughton, J. (2007). Phát triển<br /> dân tộc thiểu số tại Việt nam. Tạp chí nghiên cứu phát triển , 43(7), 1151-<br /> 1176. doi:10.1080/02673030701526278<br /> 3. Donovan, J., Franzel, S., Cunha, M., Gyau, A., & Mithöfer, D. (2015). Hướng<br /> dẫn xây dựng chuỗi giá trị: rà soát so sánh. Tạp chí kinh doanh nông nghiệp<br /> ở những nền kinh tế mới nổi và đang phát triển, 5(1), 2-23. doi: https://doi.<br /> org/10.1108/JADEE-07-2013-0025<br /> 4. Emery, M. & Flora, C. (2006). Phát triển xoắn ốc: lập bản đồ chuyển đổi cộng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> NÚI CƠ HỘI CHO PHÁT TRIỂN<br /> đồng với khuôn khổ vốn cộng đồng. Phát triển cộng đồng , 37(1), 19-35.<br /> 5. Firth, R. (1951). Các yếu tố tổ chức xã hội. London: Watts.<br /> 6. Friederichsen, J. R. (2004). Sự tham gia của các hộ nông dân H’mông vào các<br /> nghiên cứu nông nghiệp tại vùng cao phía bắc Việt Nam. Báo cáo được trình<br /> bày tại Trans-KARST 2004, Hà Nội, Việt Nam.<br /> 7. Gasson, R. (1973). Mục tiêu và giá trị của người nông dân. Tạp chí kinh tế<br /> nông nghiệp 24(3), 521-542. doi:10.1111/j.1477-9552.1973.tb00952.x<br /> 8. Harvey, D.L. và Reed, M.H. (1996). Văn hóa nghèo đói: Phân tích tư tưởng.<br /> Những quan điểm xã hội học, 39(4), 465-495.<br /> 9. Kaplinsky, R., & Morris, M. (2001). Sổ tay nghiên cứu chuỗi giá trị. IDRC Ottawa. 55<br /> 10. North, D. (1990). Thể chế, thay đổi thể chế và hoạt động kinh tế: Nhà xuất<br /> bản đại học Cambridge.<br /> 11. Tugault-Lafleur, C., & Turner, S. (2011). Về Gạo và Gia vị: Sinh kế và sự đa<br /> dạng của người H’mông tại Miền núi phía Bắc Việt Nam. Trong J. Michaud<br /> & T. Forsyth (Eds.), Di chuyển miền núi : tính dân tộc và sinh kế tại vùng cao<br /> Trung Quốc, Việt Nam và Lào (tr. 100-122). Vancouver: Ấn phẩm Đại học<br /> British Columbia.<br /> 12. Turner, S. (2012). “Mãi mãi H’Mông”: Sinh kế dân tộc thiểu số H’Mông và<br /> chuyển đổi đất nông nghiệp tại vùng cao phía Bắc Việt Nam. Nhà địa lý<br /> chuyên nghiệp 64(4), 540-553. doi:10.1080/00330124.2011.611438<br /> 13. Wells-Dang A. (2012). Phát triển dân tộc thiểu số tại Việt Nam: Điều gì dẫn<br /> đến thành công? Tài liệu bối cảnh giới thiệu Đánh giá nghèo đói cấp chương<br /> trình 2012, tháng 5-2012, 45 p. http://www.ngocentre.org.vn/webfm_<br /> send/4084<br />