Khai thác sữa nâng cao chất lượng vệ sinh

Chia sẻ: Tulip_12 Tulip_12 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:102

Thêm vào BST

Báo xấu

140
lượt xem 38
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chất lượng sữa tươi của bò sữa bị giảm, nghĩa là không đạt tiêu chuẩn chất lượng sữa tươi theo quy định qua kiểm tra chất lượng vệ sinh của sữa như: Màu, mùi, vị, tạp chất, tỷ lệ nhiễm vi sinh, nấm, men, tính acid, tính khúc xạ, độ đậm đặc... và kiểm tra thành phần của sữa như: Tỷ lệ bơ, vật chất khô... sữa không bán được hoặc bán với giá thấp hơn, hiệu quả chăn nuôi không cao, có rất nhiều nguyên nhân nhưng nguyên nhân cơ bản vẫn là: Kỹ thuật chăm sóc nuôi dưỡng...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khai thác sữa nâng cao chất lượng vệ sinh

Phïng quèc qu¶ng-NguyÔn xu©n Tr¹ch Khai th¸c s÷a N¨ng suÊt-chÊt l−îng-vÖ sinh Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp
Phïng quèc qu¶ng-NguyÔn xu©n Tr¹ch Khai th¸c s÷a N¨ng suÊt-chÊt l−îng-vÖ sinh Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp Hµ néi-2002
Lêi giíi thiÖu HiÖn nay ch¨n nu«i bß s÷a ë n−íc ta ®ang cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn m¹nh mÏ, theo tinh thÇn QuyÕt ®Þnh sè 167/2001/Q§-TTg cña Thñ t−íng ChÝnh phñ, ®Ó phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2010 chóng ta cã 200.000 con bß s÷a vµ s¶n xuÊt ra l−îng s÷a ®¸p øng ®−îc 40% nhu cÇu tiªu dïng trong n−íc. N−íc ta ®· cã lÞch sö ch¨n nu«i bß s÷a trªn 40 n¨m nay. Tuy nhiªn ®©y vÉn lµ nghÒ míi ®èi víi ®a sè ng−êi ch¨n nu«i. Hä cßn thiÕu nhiÒu kinh nghiÖm vµ c¸c hiÓu biÕt vÒ kü thuËt, ®Æc biÖt lµ trong kh©u khai th¸c s÷a. Khai th¸c s÷a lµ mét trong nh÷ng kh©u rÊt quan träng trong ch¨n nu«i bß s÷a. Nã cã ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng s¶n phÈm. Khai th¸c s÷a kh«ng ®óng kü thuËt ch¼ng nh÷ng lµm gi¶m hiÖu qu¶ kinh tÕ ch¨n nu«i bß s÷a mµ cßn cã nguy c¬ dÉn ®Õn lµm háng bß, bß bÞ bÖnh vµ ph¶i lo¹i th¶i. Tr−íc t×nh h×nh ®ã chóng t«i cho xuÊt b¶n cuèn “Khai th¸c s÷a: n¨ng suÊt-chÊt l−îng-vÖ sinh” cña TS Phïng Quèc Qu¶ng vµ TS NguyÔn Xu©n Tr¹ch. S¸ch ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò c¬ së khoa häc cña viÖc khai th¸c s÷a còng nh− nh÷ng h−íng dÉn thùc hµnh cô thÓ. Chóng t«i tin r»ng s¸ch sÏ rÊt cã Ých vµ thiÕt thùc ®èi víi c¸c
c¸n bé nghiªn cøu, c¸n bé gi¶ng d¹y vµ sinh viªn ch¨n nu«i-thó y cña c¸c tr−êng ®¹i häc, c¸c c¸n bé lµm c«ng t¸c ph¸t triÓn ch¨n nu«i còng nh− ®«ng ®¶o bµ con ch¨n nu«i bß s÷a. Tr©n träng giíi thiÖu cuèn s¸ch víi b¹n ®äc vµ mong nhËn ®−îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp ®Ó lÇn xuÊt b¶n sau cuèn s¸ch ®−îc hoµn thiÖn h¬n. NHµ XuÊt b¶n N«ng nghiÖp
Ch−¬ng 1 tuyÕn s÷a vµ bÇu vó 1. TuyÕn s÷a TuyÕn s÷a (hay cßn gäi lµ tuyÕn vó) lµ c¬ quan s¶n xuÊt s÷a cña bß (H×nh 1). TuyÕn vó bao gåm m« tuyÕn vµ m« liªn kÕt, ngoµi ra cßn cã hÖ c¬, m¹ch qu¶n, l©m ba vµ thÇn kinh. H×nh 1: TuyÕn s÷a cña bß
a. M« tuyÕn M« tuyÕn gåm 2 phÇn chÝnh: hÖ thèng tuyÕn bµo vµ hÖ thèng èng dÉn (H×nh 2). §ã lµ c¬ quan t¹o s÷a duy nhÊt ë bß. Sù ph¸t triÓn cña tuyÕn cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn n¨ng suÊt s÷a. §éng m¹ch TB ph©n Xoang Mµng ®¸y èng dÉn TB c¬ biÓu m« H×nh 2: TuyÕn bµo vµ èng dÉn s÷a - TuyÕn bµo TuyÕn bµo (nang tuyÕn, bao tuyÕn) lµ ®¬n vÞ chÕ tiÕt chñ yÕu cña tuyÕn s÷a (H×nh 3). TuyÕn bµo cã sè l−îng rÊt lín (kho¶ng 80.000 tuyÕn bµo/cm3). TuyÕn bµo cã d¹ng khèi cÇu, mÆt trong ®−îc bao phñ bëi c¸c tÕ bµo biÓu m« tuyÕn (tÕ bµo tiÕt s÷a). §ã lµ tËp hîp mét tÇng tÕ bµo th−îng b× ®¬n. H×nh d¹ng tÕ
bµo thay ®æi theo chu kú ph©n tiÕt s÷a. Khi ph©n tiÕt m¹nh, trong tÕ bµo tÝch tr÷ nhiÒu dÞch ph©n tiÕt. TÕ bµo cã h−íng h×nh trô cao ®Çu nhá h−íng vµo xoang tuyÕn bµo. TÕ bµo tuyÕn chøa nhiÒu h¹t mì vµ protein cã kÝch th−íc kh¸c nhau. Khi kh«ng ph©n tiÕt tÕ bµo biÓu m« tuyÕn thu hÑp l¹i. H×nh 3: CÊu t¹o tuyÕn bµo ChÝnh gi÷a mçi tuyÕn bµo cã mét xoang, gäi lµ xoang tiÕt. Xoang nµy ¨n th«ng víi èng dÉn s÷a nhá. Trong bÇu vó, tuyÕn bµo hîp l¹i víi nhau thµnh tõng chïm ng−êi ta gäi lµ chïm tuyÕn bµo hoÆc tiÓu thuú. Mçi mét phÇn t− bÇu vó ®−îc tËp hîp bëi nhiÒu chïm tuyÕn bµo vµ biÖt lËp víi nhau bëi líp ng¨n mµng treo gi÷a vµ c¸c m« liªn kÕt kh¸c.
- HÖ thèng èng dÉn vµ bÓ s÷a HÖ thèng èng dÉn bao gåm hÖ thèng èng, ph©n nh¸nh theo kiÓu cµnh c©y, b¾t ®Çu lµ c¸c èng dÉn s÷a nhá xuÊt ph¸t tõ c¸c xoang tiÕt cña tuyÕn bµo (nªn cßn gäi lµ c¸c èng dÉn tuyÕn bµo). NhiÒu èng dÉn nhá tËp trung l¹i thµnh mét èng dÉn trung b×nh. NhiÒu èng dÉn trung b×nh tËp trung l¹i thµnh èng dÉn lín. NhiÒu èng dÉn lín ®æ vÒ bÓ s÷a. BÓ s÷a ®−îc ph©n ra lµm 2 phÇn, phÇn trªn gäi lµ bÓ tuyÕn, phÇn d−íi gäi lµ bÓ ®Çu vó. Giíi h¹n gi÷a 2 bÓ lµ nÕp nh¨n niªm m¹c vßng. Cuèi cïng lµ lç ®Çu vó. Cuèi cïng cña nóm vó cã c¬ th¾t ®Çu nóm vó. C¬ nµy ng¨n kh«ng cho s÷a tù ch¶y ra ngoµi. b. M« liªn kÕt M« liªn kÕt cña tuyÕn s÷a thùc hiÖn chøc n¨ng ®Þnh h×nh, b¶o vÖ c¬ giíi vµ sinh häc. Chóng bao gåm c¸c tæ chøc sau: - Da: Da bao bäc bªn ngoµi, lµ phÇn b¶o vÖ vµ hç trî sù ®Þnh h×nh cña tuyÕn. Da gi÷ cho bÇu vó g¾n chÆt vµo thµnh bông cña bß. - M« liªn kÕt máng: §©y lµ líp m« máng n»m ë phÇn n«ng kh¾p bÒ mÆt da.
- M« liªn kÕt dµy: Líp m« nµy n»m s©u bªn trong líp m« liªn kÕt máng, g¾n phÇn da vµ tuyÕn thÓ b»ng sù t¹o thµnh mét líp liªn kÕt ®µn håi. - Mµng treo bªn n«ng: Líp m« liªn kÕt nµy b¾t nguån tõ khung chËu tr¶i réng xuèng phÝa d−íi bao phñ vµ n©ng ®ì phÇn bªn tuyÕn thÓ. - Mµng treo bªn s©u: B¾t ®Çu tõ khung chËu ®i xuèng phÝa d−íi vµ hç trî m« tuyÕn cña bÇu vó. - Mµng treo gi÷a: §ã lµ mµng treo kÐp, b¾t ®Çu tõ ®−êng gi÷a cña thµnh bông chia bÇu vó thµnh nöa tr¸i vµ n÷a ph¶i. Mµng nµy n©ng ®ì phÇn gi÷a cña vó chèng l¹i lùc kÐo xuèng, gi÷ bÇu vó ë vÞ trÝ c©n b»ng nÕu c¸c cÊu tróc phô trî kh¸c bÞ t¸ch rêi. - Tæ chøc liªn kÕt ®Öm: Gi÷a c¸c nang tuyÕn cã c¸c tæ chøc mì. Tæ chøc nµy cã hai chøc n¨ng: + Cã t¸c dông ®Öm nh»m tr¸nh x©y x¸t cho c¸c nang tuyÕn khi bÇu vó c¨ng s÷a vµ cã kÝch thÝch c¬ giíi bªn ngoµi lªn bÇu vó. + Cã t¸c dông gi÷ cho tuÇn hoµn m¸u l−u th«ng trong thêi kú c¨ng s÷a. c. HÖ c¬ tuyÕn vó Xung quanh c¸c nang tuyÕn cã c¬ biÓu m«. Khi c¬ nµy co bãp s÷a ®−îc ®Èy tõ nang tuyÕn vµo hÖ thèng èng dÉn ®Ó ®æ vµo bÓ s÷a. Xung quanh c¸c èng
dÉn s÷a lín vµ bÓ s÷a cã hÖ thèng c¬ tr¬n. Xung quanh ®Çu vó cã hÖ c¬ vßng gäi lµ c¬ th¾t ®Çu vó. Khi c¬ biÓu m« co bãp th× c¬ tr¬n d·n vµ c¬ th¾t ®Çu vó co l¹i. Khi c¬ tr¬n co th× c¬ th¾t ®Çu vó d·n vµ s÷a ®−îc ®Èy ra ngoµi thµnh tia. d. M¹ch m¸u - HÖ thèng ®éng m¹ch HÇu hÕt m¸u cung cÊp cho bÇu vó do ®«i ®éng m¹ch ©m ngoµi. §éng m¹ch ®i tõ khoang bông, th«ng qua r·nh bÑn, chui qua èng bÑn, quanh co uèn khóc lµm cho tèc ®é dßng ch¶y cña m¸u chËm l¹i. §éng m¹ch tuyÕn s÷a lµ tiÕp tôc cña ®éng m¹ch ©m ngoµi. Khi ®Õn tuyÕn s÷a ph©n thµnh 2 nh¸nh lín lµ ®éng m¹ch tuyÕn s÷a tr−íc vµ ®éng m¹ch tuyÕn s÷a sau, mét ph©n nh¸nh nhá ®éng m¹ch d−íi da bông b¾t nguån tõ ®éng m¹ch tuyÕn s÷a tr−íc (tr−íc khi ®éng m¹ch nµy ph©n nh¸nh) cung cÊp m¸u cho phÇn tr−íc tuyÕn s÷a. §éng m¹ch ®¸y chËu b¾t nguån tõ trong x−¬ng chËu cung cÊp m¸u cho phÇn rÊt nhá phÝa sau bÇu vó. §éng m¹ch tuyÕn s÷a tr−íc, ®éng m¹ch tuyÕn s÷a sau, ®éng m¹ch d−íi da bông, ®éng m¹ch ®¸y chËu ph©n nh¸nh däc vµ ngang nhiÒu lÇn, cuèi cïng thµnh c¸c vi ti huyÕt qu¶n bao bäc dµy ®Æc quanh
tuyÕn bµo ®Ó cung cÊp c¸c chÊt cÇn thiÕt cho sù t¹o s÷a. - TÜnh m¹ch tuyÕn s÷a TÜnh m¹ch tuyÕn s÷a tõ 2 nöa sau cña bÇu vó thu thËp m¸u vµo tÜnh m¹ch tuyÕn s÷a sau. Hai tÜnh m¹ch tuyÕn s÷a sau th«ng víi nhau trªn bÒ mÆt cña tuyÕn thÓ. TÜnh m¹ch ®¸y chËu còng thu nhËn m¸u tõ phÇn sau tuyÕn s÷a vµ phÇn sau cña c¬ thÓ, sau ®ã ®æ vµo tÜnh m¹ch s÷a sau. Nh− vËy, m¸u ë tÜnh m¹ch sau tuyÕn s÷a ®i ra kh«ng thÓ hiÖn ®óng b¶n chÊt cña m¸u ®i ra tõ tuyÕn s−·. TÜnh m¹ch tuyÕn s÷a tr−íc ®−îc t¹o thµnh b»ng sù thu nhËn m¸u cña phÇn tr−íc bÇu vó. Chóng nhËp víi tÜnh m¹ch d−íi da bông, sau ®ã ®i vµo thµnh bông t¹o thµnh tÜnh m¹ch s÷a. C¸c tÜnh m¹ch tuyÕn s÷a tr−íc vµ sau ®−îc th«ng víi nhau b»ng tÜnh m¹ch nèi cã kÕt cÊu van, nh÷ng van nµy ho¹t ®éng linh ®éng, cho nªn m¸u cã thÓ ch¶y theo bÊt cø chiÒu nµo tuú thuéc vµo vÞ trÝ cña gia sóc. e. HÖ thèng l©m ba HÖ thèng l©m ba trong tuyÕn s÷a cã chøc n¨ng vËn chuyÓn dÞch thÓ hoÆc dÞch l©m ba tõ bÒ mÆt tÕ bµo ®Õn h¹ch l©m ba vµ tr¶ l¹i dÞch thÓ ®Õn tuÇn hoµn tÜnh m¹ch. Mét chiÕc van ë tr−íc ngùc ng¨n chÆn m¸u ch¶y vµo hÖ thèng l©m ba. HÖ thèng van trong m¹ch l©m ba ®¶m b¶o cho dÞch l©m ba ch¶y theo dßng ch¶y
tÜnh m¹ch. H¹ch l©m ba läc dÞch thÓ theo c¸ch lo¹i trõ vËt l¹ vµ s¶n sinh l©m ba cÇu. Mçi nöa cña bÇu vó cã mét h¹ch l©m ba lín n»m ngay sau èng bÑn vµ nhiÒu h¹ch l©m ba nhá h¬n n»m r¶i r¸c trong tuyÕn s−·. B¹ch huyÕt sau khi ch¶y qua h¹ch l©m ba lín, chóng rêi khái bÇu vó b»ng mét hoÆc hai h¹ch l©m ba vµ sau ®ã theo èng bÑn hoµ cïng víi m¹ch l©m ba kh¸c. 2. BÇu vó Bß cã 4 vó g¾n liÒn víi nhau t¹o thµnh bÇu vó (H×nh 4). Bèn vó nµy t−¬ng ®èi ®éc ®éc lËp víi nhau. §iÒu ®ã cã thÓ thÊy ®−îc tõ bªn ngoµi. Khi quan s¸t bÇu vó tõ phÝa sau ta thÊy mét r·nh chia bÇu vó thµnh hai nöa vµ mçi nöa ®−îc t¹o thµnh tõ hai khoang, gäi lµ khoang tr−íc vµ khoang sau (vó tr−íc vµ vó sau). Gi÷a c¸c khoang vó cã c¸c v¸ch ng¨n b»ng m« liªn kÕt (H×nh 5 vµ 6). C¸c v¸ch ng¨n ch¹y theo chiÒu däc vµ chiÒu ngang lµm cho c¸c khoang ®éc lËp víi nhau. Nh− vËy, cã thÓ mét khoang vó nµy s¶n sinh ra mét l−îng s÷a lín h¬n c¸c khoang kia, hoÆc mét trong c¸c khoang bÞ nhiÔm khuÈn mµ c¸c khoang kh¸c kh«ng bÞ ¶nh h−ëng m¹nh.
H×nh 4: BÇu vó cña bß (nh×n ngang) H×nh 5: BÇu vó cña bß (c¾t ®øng) H×nh 6: BÇu vó cña bß (c¾t ngang)
Mét bÇu vó bß lý t−ëng lµ: - BÇu vó ph¸t triÓn, réng vµ s©u, 4 khoang vó cã thÓ tÝch t−¬ng ®−¬ng nhau. - C¸c nóm vó th¼ng ®øng, cã ®é dµi trung b×nh, t¸ch biÖt nhau râ rµng. Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c nóm vó tr−íc lín h¬n mét chót so víi kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c nóm vó sau. - C¸c d©y ch»ng n©ng ®ì bÇu vó v÷ng ch¾c, bÇu vó kh«ng bÞ ch¶y s©u qu¸, tr¸nh cho c¸c nóm vó lª quyÖt trªn mÆt ®Êt vµ bÞ tæn th−¬ng. - Trªn bÒ mÆt bÇu vó thÊy cã nhiÒu tÜnh m¹ch vµ c¸c tÜnh m¹ch nµy næi râ. - Bªn trong ph¶i chøa nhiÒu m« tuyÕn. Mét bÇu vó chøa Ýt m« tuyÕn vµ chøa nhiÒu m« liªn kÕt th× mÆc dï thÓ tÝch lín nh−ng kh«ng ph¶i lµ bÇu vó lý t−ëng ®Ó s¶n xuÊt s÷a. Ng−êi ta cã thÓ ph©n biÖt dÔ dµng mét bÇu vó nhiÒu m« tuyÕn víi mét bÇu vó nhiÒu m« liªn kÕt b»ng c¸ch quan s¸t bÇu vó sau khi v¾t s÷a. Sau khi v¾t s÷a, mét bÇu vó cã nhiÒu m« tuyÕn th× rçng, mÒm, cßn bÇu vó cã nhiÒu m« liªn kÕt th× cøng, vÉn tiÕp tôc cho h×nh d¹ng cña mét bÇu vó ®Çy s÷a, ngay c¶ sau khi ta ®· v¾t kiÖt.
Cã thÓ ®¸nh gi¸ m« tuyÕn cña bÇu vó b»ng c¸ch Ên mét hay nhiÒu ngãn tay lªn bÇu vó. NÕu nh− dÊu Ên cña ngãn tay chËm mÊt ®i th× chøng tá bÇu vó cã nhiÒu m« tuyÕn. Trong tr−êng hîp bÇu vó nhiÒu m« liªn kÕt th× dÊu Ên ngãn tay nhanh chãng mÊt ®i hoÆc kh«ng ®Ó l¹i dÊu Ên vµ cã c¶m gi¸c cøng khi Ên ngãn tay.
Ch−¬ng 2 Sù ph¸t triÓn vµ tho¸i ho¸ cña tuyÕn s÷a 1. Sù ph¸t triÓn cña tuyÕn s÷a a. Tõ s¬ sinh ®Õn thµnh thôc vÒ tÝnh Sau khi sinh sù ph¸t triÓn tuyÕn s÷a vµ thÓ träng cã tèc ®é t−¬ng tù nhau. T×nh tr¹ng ®ã kÐo dµi cho ®Õn gÇn thµnh thôc vÒ tÝnh. Trong giai ®o¹n gÇn thµnh thôc vÒ tÝnh, sù sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña tuyÕn s÷a chÞu ¶nh h−ëng cña hocmon. Sù ph¸t triÓn cña nang trøng kÐo theo sù t¨ng tiÕt estrogen. Hocmon nµy kÝch thÝch sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng èng dÉn s÷a. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña tuyÕn thÓ, c¸c m« liªn kÕt, m« mì còng ®−îc ph¸t triÓn víi tèc ®é t−¬ng ®−¬ng. b. Tõ ®éng dôc ®Õn thô thai lÇn ®Çu C¸c kÝch tè buång trøng nh− estrogen vµ progesteron ®−îc ph©n tiÕt vµo m¸u. estrogen kÝch thÝch sù sinh tr−ëng cña hÖ thèng èng dÉn s÷a, cßn progesteron kÝch thÝch sù ph¸t triÓn cña tuyÕn bµo. D−íi t¸c dông cña c¸c kÝch tè nµy, tuyÕn s÷a ph¸t triÓn víi tèc ®é nhanh chãng. TuyÕn bµo xuÊt hiÖn vµ biÕn mÊt ë mçi chu kú sinh dôc. Sù biÕn mÊt cña mçi
tÕ bµo nh−êng chç cho sù ph©n nh¸nh cña èng dÉn s÷a. Qu¸ tr×nh nh− vËy lÆp ®i lÆp l¹i qua c¸c chu kú sinh dôc, t¹o nªn sù ph¸t triÓn hoµn thiÖn cña tuyÕn thÓ. Song song víi qu¸ tr×nh trªn lµ sù t¨ng sinh c¸c m« liªn kÕt, t¹o gi¸ ®ì cho m« tuyÕn vµ sù tÝch luü c¸c m« mì. c. Trong thêi gian mang thai Tõ 8-10 th¸ng tuæi, tuyÕn s÷a cña bª ®· ph¸t triÓn ®Õn møc ®é hoµn thiÖn vµ cã kh¶ n¨ng sinh s÷a. Nh−ng nãi chung ng−êi ta kh«ng phèi gièng tr−íc khi bª nghÐ ®¹t kho¶ng 70% träng l−îng c¬ thÓ tr−ëng thµnh. ë giai ®o¹n mang thai d−íi t¸c ®éng cña estrogen vµ progesteron hÖ thèng èng dÉn vµ tuyÕn bµo ®Òu ph¸t triÓn m¹nh. Tuy nhiªn, giai ®o¹n ®Çu mang thai hÖ thèng èng dÉn ph¸t triÓn m¹nh, cßn tuyÕn bµo ë giai ®o¹n ®ã ph¸t triÓn chËm. Sau ®ã tuyÕn bµo ph¸t triÓn nhanh dÇn theo sù tiÕn triÓn cña thai. Tr−íc khi ®Î 2-3 ngµy tuyÕn s÷a ®· tÝch luü s÷a ®Çu. d. Sau khi ®Î ë bß, tuyÕn s÷a ®· ph¸t triÓn ®Çy ®ñ trong giai ®o¹n mang thai, kh«ng tiÕp tôc ph¸t triÓn sau khi sinh ®Î. Song trong thùc tÕ s¶n l−îng s÷a t¨ng dÇn vµ ®¹t ®Õn æn ®Þnh, duy tr× n¨ng suÊt cao ë 6-8 tuÇn sau khi
®Î. Sau ®ã n¨ng suÊt s÷a dÇn dÇn gi¶m xuèng. HiÖn t−îng ®ã lµ do dung l−îng ph©n tiÕt cña tuyÕn bµo t¨ng lªn. Sau mét thêi gian duy tr× c−êng ®é ph©n tiÕt cao, tuyÕn s÷a xuÊt hiÖn qu¸ tr×nh tho¸i ho¸. 2. Sù tho¸i ho¸ tuyÕn s÷a Trong mét chu kú tiÕt s÷a, n¨ng suÊt s÷a cã xu h−íng t¨ng lªn vµ duy tr× ë møc ®é cao ë th¸ng cho s÷a thø 2-3 hoÆc th¸ng thø 4, sau ®ã dÇn dÇn gi¶m xuèng. HiÖn t−îng ®ã lµ do sù gi¶m thÊp sè l−îng tÕ bµo tuyÕn, kÌm theo sù gi¶m thÊp chøc n¨ng cña mçi tuyÕn bµo. HiÖn t−îng sinh lý b×nh th−êng nµy diÔn ra theo sù tiÕn triÓn cña chu kú cho s÷a gäi lµ sù tho¸i ho¸ tuyÕn s÷a. Cã hai lo¹i tho¸i ho¸ tuyÕn s÷a: tho¸i ho¸ tù ®éng vµ tho¸i ho¸ nh©n t¹o. a. Sù tho¸i ho¸ tù ®éng Sù tho¸i ho¸ tù ®éng tuyÕn s÷a x¶y ra chËm vµ cã tÝnh chÊt tù nhiªn. Sè l−îng tÕ bµo tuyÕn trong mçi tuyÕn bµo dÇn dÇn tiªu biÕn, sau ®ã tuyÕn bµo biÕn mÊt, thay vµo ®ã lµ tæ chøc m« liªn kÕt. Song song víi qu¸ tr×nh trªn, chiÒu cao cña mçi tÕ bµo tuyÕn gi¶m thÊp g©y nªn sù thu hÑp kÝch th−íc cña tÕ bµo vµ toµn bé tuyÕn s÷a. KÕt qu¶ cuèi cïng cña sù tho¸i ho¸ lµ toµn bé tuyÕn bµo biÕn mÊt nh−ng vÉn tån t¹i hÖ thèng èng dÉn trong tuyÕn s÷a. §iÒu nµy cã ý nghÜa quan
träng cho sù t¸i t¹o l¹i chu kú cho s÷a tiÕp theo. Cïng víi sù tho¸i ho¸ tuyÕn bµo, sè l−îng c¸c men cÇn cho sù t¹o s÷a còng cã xu h−íng gi¶m ho¹t lùc. Do vËy sù t¹o s÷a gi¶m thÊp theo sù tiÕn triÓn cña chu kú s÷a. b. Sù tho¸i ho¸ nh©n t¹o Sù tho¸i ho¸ theo kiÓu nµy mang tÝnh chÊt c−ìng bøc. Khi s÷a ø ®äng trong tuyÕn s÷a, ¸p suÊt néi trong tuyÕn bµo t¨ng, lµm cho tuyÕn bµo c¨ng ra. Cuèi cïng tÕ bµo vì ra, s÷a trµo ra ngoµi bÒ mÆt tuyÕn bµo vµ ch¶y vµo vi qu¶n tuyÕn bµo. C¸c thµnh phÇn s÷a trë thµnh nh÷ng vËt l¹ vµ lµ ®èi t−îng sinh lý cña l©m ba cÇu.
Ch−¬ng 3 thµnh phÇn vµ Sù t¹o s÷a 1. Thµnh phÇn cña s÷a S÷a ®−îc tiÕt ra ngay sau khi ®Î ®−îc gäi lµ s÷a ®Çu, cßn s÷a tiÕt vÒ sau ®−îc gäi lµ s÷a th−êng. S÷a chøa rÊt nhiÒu chÊt kh¸c nhau, bao gåm protein, lipit, ®−êng lactoza, c¸c chÊt kho¸ng, c¸c men vµ c¸c ho¹t chÊt sinh häc kh¸c. S÷a ®Çu vµ s÷a th−êng cã thµnh phÇn kh¸c nhau nhiÒu (B¶ng 1). §ã lµ do c¸c hµnh phÇn cña s÷a thay ®æi nhanh chãng trong nh÷ng ngµy ®Çu tiªn sau khi ®Î (H×nh 7). B¶ng 1: Thµnh phÇn chÝnh cña s÷a ®Çu vµ s÷a th−êng (%) Thµnh phÇn S÷a ®Çu S÷a th−êng Mì 3,60 3,50 ChÊt kh« trõ mì 18,50 8,60 Protein 14,30 3,25 Cazein 5,20 2,60 Albumin 1,50 0,47 β-lactoglobulin 0,80 0,30 α-lactoglobulin 0,27 0,13 γ-globulin 5,5- 6,8 0,09