Khảo cứu lai lịch, cấu trúc và một số vấn đề văn bản của bộ sách Sài Sơn thi lục

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE<br /> Social Science, 2018, Vol. 63, Iss. 1, pp. 62-67<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> DOI: 10.18173/2354-1067.2018-0009<br /> <br /> KHẢO CỨU LAI LỊCH, CẤU TRÚC VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ VĂN BẢN<br /> CỦA BỘ SÁCH SÀI SƠN THI LỤC<br /> 1<br /> 1 Khoa<br /> <br /> Lư Nguyên Minh và 2 Phan Thanh Việt<br /> <br /> Ngữ văn, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, 2 Giáo hội Phật giáo Việt Nam<br /> <br /> Tóm tắt. Sài Sơn thi lục là bộ sách tập hợp những sáng tác thi phú về cảnh đẹp non nước<br /> Sài Sơn - chùa Thầy của nhiềutác giả nổi tiếng. Bộ sách được sưu tập và biên định bởi hai<br /> tác giả là Hòa thượng Như Tùng và Cử nhân Hoàng Thúc Hội vào thập niên 30 của thế kỉ<br /> XX. Bài viết sơ bộ khảo cứu về hiện trạng, lai lịch, cấu trúc, tác giả và đánh giá giá trị tư<br /> liệu của văn bản tác phẩm.<br /> Từ khóa: Sài Sơn thi lục, văn bản, cấu trúc, lai lịch.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> ) ở Sài Sơn là một trong những ngôi chùa cổ nhất Việt<br /> Chùa Thầy (Thiên Phúc tự<br /> Nam, được xây dựng dưới triều Lý, nằm ở chân núi Sài Sơn (Phật Tích) (An Nam chí lược của Lê<br /> Tắc đã ghi chép một số thông tin sơ lược về núi Phật Tích. Quyển thứ nhất, phần về núi non viết:<br /> “Núi Phật Tích: vì trên đá có dấu chân nên đặt tên là núi Phật Tích”.) thuộc địa phận xã Sài Sơn,<br /> huyện Quốc Oai, tỉnh Hà Tây (nay thuộc Hà Nội). Theo Đại Việt sử ký toàn thư thì chùa Thiên<br /> Phúc được xây dựng vào tháng Mười hai niên hiệu Long Thụy Thái Bình năm thứ 4 đời Lý Thánh<br /> Tông (1057) [Ngô Sĩ Liên, Đại Việt sử ký toàn thư, kỉ nhà Lý - Lý Thánh Tông, trang 194], ban<br /> đầu chỉ là một thảo am nhỏ có tên Hương Hải để tu hành của Thiền Sư Từ Đạo Hạnh, một vị cao<br /> Tăng thời Lý (Theo Thiền uyển tập anh và Sài Sơn thực lục thì Thiền sư họ Từ, tên tục là Lộ, con<br /> quan Đô sát Từ Vinh, mẹ là Tăng Thị Ngọc Loan, quê ở làng An Lãng, huyện Vĩnh Thuận (nay<br /> là ngõ Chùa Nền, đường Láng, thuộc phường Láng Thượng, quận Đống Đa, Hà Nội). Di tích nền<br /> nhà còn lại của gia đình Thiền sư chính là chùa Nền (Đản Cơ tự) Hà Nội ngày nay. Chùa Thầy gắn<br /> liền với sự tích và cuộc đời của Thiền sư Từ Đạo Hạnh. Thiền sư sau khi sang Tây Trúc (Ấn Độ)<br /> cầu pháp cùng với Giác Hải và Không Lộ trở về núi Sài Sơn dựng tích trượng, ngày đêm tập tụng.<br /> Đến khi thù cha trả xong, niềm tục yên lắng, lòng Thiền rộng mở, bèn đi khắp bốn phương tham<br /> Thiền học đạo. Lúc ngộ được tâm ấn, Thiền sư trở về giảng đạo, dạy học, hái thuốc giúp dân, dạy<br /> cho dân trò chơi múa rối nước, ông được cho là tổ của nghề múa rối nước Việt Nam. Do đó, dân<br /> trong vùng cảm phục, kính mến gọi Thiền sư một cách thân mật là “Thầy”. Bởi vậy, núi ngài hóa<br /> gọi là núi Thầy, làng ngài ở gọi là làng Thầy, tổng ngài ở cũng gọi là tổng Thầy, chùa ngài tu gọi là<br /> chùa Thầy, danh xưng chùa Thầy có từ thời đó. Thiền sư thị tịch ở động Thánh Hóa gắn liền với sự<br /> tích trút xác đầu thai làm vua Lý Thần Tông, một câu chuyện mang nhiều yếu tố kì bí huyền thoại.<br /> Ngày nhận bài: 15/12/2016. Ngày sửa bài: 20/12/2017. Ngày nhận đăng: 20/1/2018<br /> Liên hệ: Lư Nguyên Minh, e-mail: haminhsphn@gmail.com<br /> <br /> 62<br /> <br /> Khảo cứu lai lịch, cấu trúc và một số vấn đề văn bản của bộ sách Sài Sơn thi lục<br /> <br /> Năm đó là mùa hạ tháng 6 năm Bính Thân, niên hiệu Hội Tường Đại Khánh năm thứ 7 (1116).<br /> Trước khi thị tịch Thiền sư đọc bài kệ (Thị tịch cáo đại chúng) với đồ chúng rằng: Thu lai bất báo<br /> nhạn lai quy, Lãnh tiếu nhân gian tạm phát bi, Vị báo môn nhân lưu luyến trước, Cổ sư kỉ độ tác<br /> kim sư (Tạm dịch: Thu sang không báo thì nhạn cũng về, Cười nhạt cho người đã chẳng hay. Nhắn<br /> với môn đồ chớ lưu luyến, Thầy xưa mấy thưở tức thầy nay). Bài thơ này được trích tuyển trong<br /> sách Toàn Việt thi lục, đầu đề do Lê Quý Đôn thêm, với câu thơ đầu được dịch nghĩa là: “Mùa<br /> thu về không báo tin cho chim nhạn cùng về”. Theo Hoà thượng Thích Viên Thành, dịch như vậy<br /> là không đúng ý của tác giả. Ý tác giả muốn nói mùa thu về thì chim nhạn cũng tự bay về, cũng<br /> như thọ mạng hết thì con người cũng về với cõi hư vô. Báo hay không báo cũng vậy mà thôi. Qua<br /> đó đủ để thấy sự giác ngộ chân lí của Thiền sư Từ Đạo Hạnh). Với địa thế phong cảnh sông núi<br /> hữu tình, được coi là vùng đất địa linh, Sài Sơn - Chùa Thầy từng lưu dấu chân và bút tích của các<br /> bậc danh nhân thi sĩ, từ vua Lê Thánh Tông, vua Thiệu Trị đến các bậc thức giả như Trạng Bùng<br /> Phùng Khắc Khoan, tiến sĩ Hoàng Đức Lương, tiến sĩ Bùi Huy Bích, tiến sĩ Nguyễn Thì Trung,<br /> Lưỡng quốc trạng nguyên Nguyễn Trực, Phó sứ Bùi Văn Dị, Hoàng giáp Nguyễn Thượng Hiền,<br /> Phó bảng Nguyễn Văn Siêu, Chu Thần Cao Bá Quát,. . .<br /> Thơ văn vịnh phong cảnh chùa Thầy, núi Thầy có số lượng lớn. Hòa thượng Như Tùng và<br /> Cử nhân Hoàng Thúc Hội bằng những tâm huyết của mình đã dày công sưu tập, biên định, khắc<br /> ván in tác phẩm Sài Sơn thi lục, tập hợp các sáng tác thơ, phú, bia kí liên quan đến chùa Thầy. Sài<br /> Sơn thi lục sao chép các tác phẩm viết bằng chữ Hán và chữ Nôm, chưa được dịch thuật và công<br /> bố. Dẫu là một hợp tập quý hiếm nhưng cho tới nay, văn bản bộ Sài Sơn thi lục cũng chưa từng<br /> được ai quan tâm nghiên cứu, giới thiệu, khai thác. Vì thế, khảo cứu bước đầu của chúng tôi về lai<br /> lịch - cấu trúc - văn bản của bộ sách là một cố gắng bước đầu để tiến tới có thể dịch thuật, công bố<br /> và khai thác di sản này.<br /> <br /> 2.<br /> 2.1.<br /> <br /> Nội dung nghiên cứu<br /> Hiện trạng văn bản Sài Sơn thi lục<br /> <br /> có 3 bản sao [11/ 12/ 13]. Trong đó, qua khảo cứu, chúng tôi khẳng<br /> Sài Sơn thi lục<br /> định bản lưu trữ tại Viện Nghiên cứu Hán Nôm A.3033 là bản đầy đủ và đáng tin cậy nhất. A3033<br /> là bản khắc in, 01 quyển, chất liệu giấy dó, khổ 26 x15 cm. Bìa ngoài không đề chữ, trang kế tiếp<br /> ghi tên sách<br /> Sài Sơn thi lục và hai dòng chữ Hán:<br /> Kỷ kinh trình duyệt,<br /> phiên ấn giả hữu cữu (đã qua kiểm duyệt, phiên ấn có sai sót); trang kế tiếp là một tờ giấy rời được<br /> Kính phụng - Viễn Đông Bác<br /> dán thêm vào với nội dung:<br /> Cổ trường thâu nhận, Sơn Tây Sài Sơn Sơn Tăng Như Tùng phụng, cho biết tập sách có xuất xứ từ<br /> chùa Thầy ở Sài Sơn - Sơn Tây do nhà sư Như Tùng phụng soạn và được trường Viễn Đông Bác<br /> Cổ thâu nhận về lưu trữ. Văn bản có hai dấu triện đề tên chùa Đỉnh Sơn và tên nhà sư Như Tùng.<br /> Sách có khung trang và đường kẻ dòng rõ nét, rốn sách trang trí hình đuôi cá. Các bài tự,<br /> bạt, dẫn ở đầu sách được viết lối đá thảo, mỗi trang 6 dòng. Số lượng chữ mỗi dòng không thống<br /> nhất, khoảng từ 13 đến 19 chữ. Trong đó có một bài tựa của Cử nhân Thu Hoa Nguyễn Sư Huỳnh<br /> được khắc theo cách thức khác các phần còn lại, với lối chữ chân to rõ nét, mỗi trang gồm 5 cột<br /> dọc, mỗi cột gồm 10 chữ. Bài hậu tự cuối sách bằng chữ Nôm của Đặng Vũ Lạc, cỡ chữ nhỏ hơn,<br /> trang 7 dòng, mỗi dòng 16 chữ. Còn lại, toàn bộ phần nội dung chính được khắc theo lối chữ<br /> chân rõ nét, có cước chú, có hiện tượng viết đài. Trang 20b là phần khắc nội dung nguồn gốc xuất<br /> Sài Sơn Đỉnh Sơn tự tàng bản. Kế đến khắc:<br /> .<br /> xứ tác phẩm:<br /> .<br /> Bảo Đại Canh Ngọ niên đông<br /> thượng hoán tân tuyên. Sài Sơn, Đỉnh Sơn tự trú trì pháp danh Thanh Thi tiểu hiệu Như Tùng,<br /> 63<br /> <br /> Lư Nguyên Minh và Phan Thanh Việt<br /> <br /> phụng thái san. Thạch Thất, Bình Xá cư sĩ Kim Bình Nguyễn Đặng Huỳnh phụng thư. (Tạm dịch:<br /> Bản khắc in mới vào ngày đầu tháng mùa đông, năm Canh Ngọ, Bảo Đại năm thứ 5 (1930). Sài<br /> Sơn, Đỉnh Sơn tự trú trì pháp danh Thanh Thi tiểu hiệu Như Tùng, kính cẩn lựa chọn khắc in.<br /> Thạch Thất, Bình Xá cư sĩ Kim Bình Nguyễn Đặng Huỳnh phụng thư).<br /> <br /> “Sài Sơn thi lục tự”<br /> (A.3033)<br /> <br /> “Sài Sơn Đỉnh Sơn tự”<br /> tàng bản (A.3033)<br /> <br /> Một trang thơ Nôm trong “Sài<br /> Sơn thi lục” (A.3033)<br /> <br /> (Thì) [tên vua Tự<br /> Văn bản có hiện tượng kiêng húy đời Nguyễn.Chẳng hạn như: chữ<br /> Đức], được thay bằng chữ<br /> (thìn), chữ . (Nhậm) [tên húy vua Tự Đức Nguyễn Phúc Hồng<br /> Nhậm] được viết bớt nét , chữ Tông [tên của vua Thiệu Trị Nguyễn Phúc Miên Tông] viết bớt<br /> nét thành , chữ (Chiêu) [tên vua Thành Thái] khắc bớt nét nhật , chữ Hoa viết thiếu nét,<br /> kiêng húy chữ Hoa [Hoàng thái hậu Hồ Thị Hoa, mẹ của vua Thiệu Trị]. . .<br /> Về hậu tự (<br /> ) ở bản A.3033: được khắc theo một thể thức khác không giống với cách thức<br /> của toàn văn nội dung văn bản. Cụ thể: khung viền nhỏ hơn, chữ nhỏ hơn, số lượng cột nhiều hơn<br /> (7 cột), mỗi cột có 16 chữ, đặc biệt nó được khắc chữ Nôm và khắc theo lối chữ chân rõ nét, hậu<br /> tự chỉ đề tên tác giả là Đặng Vũ Lạc, người Hà Nam, nhưng không đề niên hiệu hay năm tháng. Vì<br /> thế, bước đầu chỉ có thể giả thiết hậu tự được khắc sau khi tác phẩm đã hoàn thành.<br /> <br /> 2.2.<br /> <br /> Về tên gọi và phạm vi nội dung của văn bản<br /> <br /> Phần nội dung chính của văn bản gồm có tổng cộng 5 bài tựa, 1 bài bạt, 1 bài dẫn, 97 bài<br /> thơ (gồm 80 bài chữ Hán, 17 bài Nôm), 2 bài văn bia, 2 bài phú, 2 bài văn phổ khuyến và phần tự<br /> viện liên lục.<br /> Văn bản Sài Sơn thi lục<br /> , như tên gọi của nó, được hiểu là những ghi chép thơ ca<br /> về địa danh Sài Sơn chùa Thầy. Nhưng điều đặc biệt ở đây, tác phẩm ngoài ghi chép thơ chữ Hán,<br /> thơ Nôm thì còn ghi chép cả văn bia, phú, các hoành phi đối liễn, văn phổ khuyến,. . . Theo đó, tên<br /> thường thì chỉ để chép riêng về<br /> sách so với nội dung có phần chưa hợp lí, vì đã gọi là thi lục<br /> thơ ca thôi, nhưng ở đây có chép nhiều thể loại khác nữa. Theo chúng tôi hiểu, ban đầu mục đích<br /> chính của người biên soạn là ghi chép thơ ca, việc chép thêm các thể loại văn bia, phú, hoành phi<br /> đối liễn,. . . có lẽ xuất phát từ những lí do sau: Thứ nhất, từ trước đến giờ chưa có tác phẩm nào ghi<br /> chép về thơ văn chùa Thầy, nên khi biên soạn được tác phẩm này tác giả muốn ghi chép đầy đủ các<br /> bài viết về chùa Thầy. Từ thơ ca, văn phú, cho đến văn bia, hay những phần thuộc chùa Đỉnh Sơn<br /> như hoành phi đối liễn, văn phổ khuyến, tất cả chép vào một tập sách dưới tên gọi chung là Sài<br /> 64<br /> <br /> Khảo cứu lai lịch, cấu trúc và một số vấn đề văn bản của bộ sách Sài Sơn thi lục<br /> <br /> Sơn thi lục. Thứ hai, các thể loại văn bia (Đây là những văn bia thuộc chùa Đỉnh Sơn, còn tính cả<br /> tổng thể quần thể di tích chùa Thầy thì số lượng văn bia rất nhiều, hơn 50 bài, muốn sưu tập biên<br /> định tất cả thì rất khó với điều kiện lúc bấy giờ. Có lẽ khi biên định sách này, Như Tùng chỉ sưu tập<br /> thêm một vài văn bia gắn với chùa Đỉnh Sơn. Đó là Hiển Thụy am bi ở động Thánh Hóa, Truyền<br /> đăng bi kí kể về hành trạng các vị tổ sư trụ trì chùa Đỉnh Sơn đời trước, bước đầu giới thiệu đến<br /> người đọc.), phú,. . . với số lượng rất ít chỉ đôi bài, nếu chép riêng một tập sách thì không hợp lí,<br /> vì tốn kém thêm thời gian, công sức cũng như kinh phí. Hơn nữa trong giai đoạn này, nhà sư Như<br /> Tùng đang phổ khuyến thập phương bổn đạo góp sức cho việc trùng tu ngôi tự viện, cũng như in<br /> khắc tác phẩm. Vì lí do đó, người biên soạn đã ghi chép tất cả vào trong một tập sách cho thống<br /> nhất theo như hiện trạng.<br /> <br /> 2.3.<br /> <br /> Về tác giả - người biên định văn bản<br /> <br /> Bộ sách Sài Sơn thi lục được nhà sư Thanh Thi hiệu Như Tùng, Cử nhân Hoàng Thúc Hội<br /> ghi chép, biên định. Người viết chữ là Cư sĩ Kim Bình Nguyễn Đặng Huỳnh người Bình Xá, Thạch<br /> Thất, Hà Tây. Người thợ khắc ván in là ông Phạm Dung người ở Liễu Viên, Thạch Khôi, Gia Lộc,<br /> Hải Dương.<br /> Về tác giả biên định: Hiện có rất ít thông tin về Hòa thượng Thanh Thi, qua các tư liệu, chỉ<br /> biết Hòa thượng còn có tên hiệu là Như Tùng, người làng Cổ Nhuế. Vào năm 1906, sau khi tôn sư<br /> Tâm Minh viên tịch thì Hòa thượng Như Tùng kế thế trụ trì chùa Đỉnh Sơn và chùa Bối Am. Hòa<br /> thượng là người rất giỏi chữ Hán. Bút tích của Hòa thượng còn lại là hai bài thơ Nôm được sơn<br /> son thiếp vàng còn phụng thờ tại điện Tam Bảo chùa Đỉnh Sơn, đều cùng niên hiệu Bảo Đại thứ<br /> 15 (1941). Bức thứ nhất tán dương đức Thánh Tổ:<br /> Sinh hóa hai ba kiếp<br /> Non nước bốn ngàn thu<br /> Khí thiên trên động bích<br /> Còn tưởng dấu thanh tu.<br /> Bức thứ hai cảm tác phong cảnh chùa Thầy:<br /> Trên trời cùng dưới đất<br /> Không đâu được như Phật<br /> Thiên hạ danh thắng nhiều<br /> Sơn Tây đây đệ nhất.<br /> Qua các cứ liệu này, có thể khẳng định nhà sư Như Tùng đã ở chùa Thầy trong suốt nửa đầu<br /> thế kỉ XX. Hòa thượng là người đã tích cực trong việc trùng tu xây dựng các công trình hạng mục<br /> tại chùa Đỉnh Sơn, chính Hòa thượng đã khải bài văn phổ khuyến bằng chữ Nôm và Hán kêu gọi<br /> thập phương Phật tử đóng góp tài lực xây dựng tu tạo.<br /> Bức phổ khuyến đó đến tay Cử nhân Hoàng Thúc Hội người làng Hạ Yên Quyết (làng Cót),<br /> Từ Liêm - Hà Nội, là một vị nhân sĩ trí thức thời bấy giờ. Cảm kích trước thịnh tình của vị tu hạnh<br /> Đầu đà ở vùng non nước Sài Sơn, Cử nhân Hoàng Thúc Hội đã tìm đường đến với nơi danh lam<br /> thắng tích. ở đây, ông mở trường dạy chữ Hán và có công giúp đỡ Hòa thượng Như Tùng rất nhiều<br /> trong việc chỉnh lí thư tịch, khắc in kinh sách, soạn thảo văn bia. Ngoài việc cùng với Hòa thượng<br /> Như Tùng biên soạn bộ sách Sài Sơn thi lục tập hợp thơ văn, bia kí vịnh cảnh chùa Thầy, ông là<br /> 65<br /> <br /> Lư Nguyên Minh và Phan Thanh Việt<br /> <br /> người phụng soạn Truyền đăng bi kí qua lời kể của sư Như Tùng, viết về sự truyền thừa các đời trụ<br /> trì tại chùa Thầy. Sau đó vài năm là cuốn Sài Sơn thực lục kể về hành trạng đức Thánh tổ Từ Đạo<br /> Hạnh. Có thể nói ông có công lao to lớn trong việc dạy học và gìn giữ giá trị lịch sử văn hóa chùa<br /> Thầy. Bên cạnh đó Hoàng Thúc Hội còn để lại hàng chục tác phẩm viết về Sài Sơn. Đây là một<br /> cặp câu đối của ông tại điện Tam Bảo chùa Đỉnh Sơn:<br /> Dục tú chung linh thử hữu sùng sơn đương thứu lĩnh<br /> Li trần nhập giác khả ư nghiệt hải thiếp kình ba.<br /> Tạm dịch: Linh khí hun đúc hội tụ tạo nên núi này, có thể sánh cùng đỉnh Linh Thứu, Lìa<br /> trần nhập vào cõi giác, làm lắng sóng kình trong bể khổ trầm luân.<br /> <br /> 2.4.<br /> <br /> Nhận định chung về giá trị văn bản<br /> <br /> Thơ ca là một bộ phận quan trọng trong di sản văn hiến quá khứ. Trải qua thời gian dâu bể,<br /> kho tàng thi ca đó dần dần mai một đi nhiều. Đau xót trước hiện trạng này, trong quá khứ đã xuất<br /> hiện những bậc danh sĩ thiết tha với việc gìn giữ tinh hoa của người xưa, như Phan Phu Tiên, Chu<br /> Xa, Hoàng Đức Lương, Lê Quý Đôn, Bùi Huy Bích. . . với sự nối tiếp nhau ra đời của các thi tuyển<br /> , Trích diễm thi tập<br /> , Toàn Việt thi lục<br /> ,... tất cả đều xuất phát<br /> Việt Âm thi tập<br /> từ ý thức muốn sưu tầm, bảo lưu tinh hoa văn hóa thành văn của dân tộc. ở một phạm vi nhỏ hơn,<br /> việc biên định tác phẩm Sài Sơn thi lục của nhà sư Như Tùng và Hoàng Thúc Hội cũng thể hiện<br /> tinh thần bảo lưu tinh hoa dân tộc sâu sắc. Từ ý thức muốn gìn giữ nền văn hóa thành văn của quần<br /> thể di tích chùa Thầy, nơi lưu giữ dấu chân của nhiều thế hệ danh sĩ, các tác giả đã dày công sưu<br /> tầm biên định nên bộ sách này. Quần thể di tích chùa Thầy nằm trong dòng chảy văn hóa xứ Đoài,<br /> một vùng đất Tổ ẩn chứa trong mình biết bao trầm tích văn hóa. Tự ngàn xưa xứ Đoài đã được xếp<br /> vào vùng đất hiếm của đất văn hiến, đất địa linh nhân kiệt, là mảng màu đậm nét của nền văn hiến<br /> Việt Nam. Xứ Đoài lưu giữ những giá trị đặc sắc của nhiều tầng văn hóa cổ, đất tụ khí anh hoa,<br /> đất danh nhân đất anh hùng, tầng tầng lớp lớp hào kiệt, danh sĩ. . . làm vẻ vang cho lịch sử và văn<br /> hiến nước nhà. Chùa Thầy ở Sài Sơn nằm trong quần thể vùng đất cổ phù sa văn hiến ấy. Cho nên,<br /> có thể nói thơ văn vịnh cảnh chùa Thầy là một nét đẹp trong thi đàn văn học trung đại Việt nam.<br /> Qua đó, ta thấy được tinh thần dân tộc sâu sắc thể hiện trong việc sưu tập, biên định tác phẩm của<br /> tác giả.<br /> Tinh thần đó thể hiện ngay trong lời tựa Sài Sơn thi lục của Hoàng Thúc Hội: “Nếu không<br /> có thiền sư Như Tùng hiếu ý, thì những di tích này cũng không tránh khỏi sự tàn phai” (Vô phụ<br /> ). Việc sưu tầm thi ca và biên định tác phẩm Sài<br /> Như Tùng hiếu ý dĩ tai lê tảo<br /> Sơn thi lục là một việc làm hết sức cần thiết và cấp bách cho việc gìn giữ nền văn hóa nơi này. Đó<br /> cũng chính là tư tưởng chủ đạo trong quan điểm và phương pháp sưu tập, biên định di sản thành<br /> văn quá khứ của tác giả.<br /> Nhà sư Như Tùng và cử nhân Hoàng Thúc Hội chú ý sưu tập toàn bộ những sáng tác thơ ca<br /> chữ Hán và chữ Nôm của lịch đại danh gia. Tác giả chú trọng sưu tập một cách rộng rãi, phạm vi<br /> bao quát đầy đủ nhất. Biên định bộ sách này tác giả đã thực hiện theo phương châm chỉ đạo của<br /> quan điểm viết sử của các tác giả xưa là phải chép nhặt đầy đủ không bỏ sót, để cho người đời sau<br /> thấy một cách khái quát đầy đủ nhất. Tập sách biên chép thơ ca của lịch đại danh gia, từ vua quan<br /> cho đến các ẩn sĩ thôn dã một cách đầy đủ nhất có thể, điều đó thể hiện quan điểm biên định sưu<br /> tập thơ ca của tác giả một cách rộng rãi phổ quát nhất. Có thể khẳng định Sài Sơn thi lục là tác<br /> phẩm hoàn bị và duy nhất từ trước đến nay về thơ văn vịnh phong cảnh chùa Thầy.<br /> Ban đầu, hầu hết các tác phẩm đều được khắc vào bia đá, tạc vào vách núi (bia ma nhai).<br /> 66<br /> <br />