Khảo sát độc tính cấp và tác động kháng viêm, giảm đau in vivo của cao 50% từ thân củ Bí kỳ nam (Hydnophytum formicarum Jack. rhizomes)

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 2 * 2016<br /> <br /> <br /> KHẢO SÁT ĐỘC TÍNH CẤP VÀ TÁC ĐỘNG KHÁNG VIÊM, GIẢM ĐAU<br /> IN VIVO CỦA CAO 50% TỪ THÂN CỦ BÍ KỲ NAM<br /> (Hydnophytum formicarum Jack. rhizomes)<br /> Mai Nguyễn Ngọc Trác*, Đỗ Thị Hồng Tươi*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mở đầu: Thân củ Bí kỳ nam được dùng trong dân gian để chữa viêm gan, vàng da... Nghiên cứu trên cao<br /> nước, cồn 50%, 70% và 96% từ dược liệu này cho thấy cao cồn 50% có hiệu suất chiết cao, hàm lượng<br /> polyphenol toàn phần cao và tác dụng chống oxy hoá tốt nhất.<br /> Mục tiêu: Đề tài này khảo sát độc tính cấp và tác động kháng viêm, giảm đau in vivo của cao cồn 50% từ<br /> thân củ Bí kỳ nam (Hydnophytum formicarum Jack. rhizomes).<br /> Đối tượng-phương pháp nghiên cứu: Chuột nhắt Swiss albino, 7-8 tuần tuổi, khoảng 25 g. Khảo sát độc<br /> tính cấp đường uống của cao trên chuột đực và cái, theo dõi tỷ lệ chết và biểu hiện độc tính trong 72 giờ. Khảo sát<br /> tác động kháng viêm trên mô hình gây viêm bàn chân chuột bằng carrageenan 1%, cho chuột uống cao, đo thể tích<br /> bàn chân chuột trong 6 ngày và tác động giảm đau trên mô hình gây đau quặn bụng bằng acid acetic 1%, ghi số<br /> lần co thắt trong 40 phút.<br /> Kết quả: Với liều tối đa có thể cho chuột uống được (Dmax) là 10 g cao Bí kỳ nam/kg (tương đương 32,34 g<br /> dược liệu khô/kg), không có chuột chết và không ghi nhận bất kỳ biểu hiện độc tính nào. Uống cao Bí kỳ nam liều<br /> 100 và 200 mg/kg cho tác động kháng viêm cấp, giảm độ phù bàn chân chuột từ ngày thứ 3. Liều 100 mg/kg và<br /> 200 mg/kg bắt đầu làm giảm số cơn đau quặn bụng lần lượt từ phút thứ 6 và phút thứ 11. Tác dụng này của cả 2<br /> liều kéo dài đến phút thứ 40.<br /> Kết luận: Cao cồn 50% từ thân củ Bí kỳ nam không làm chết chuột và không có biểu hiện độc tính cấp<br /> đường uống ở liều 10 kg cao/kg. Cao uống liều 100 và 200 mg/kg thể hiện tác động kháng viêm và giảm đau trên<br /> mô hình chuột nhắt trắng.<br /> Từ khoá: Bí kỳ nam, độc tính cấp, kháng viêm, giảm đau.<br /> ABSTRACT<br /> STUDY ON ACUTE TOXICITY, IN VIVO ANTI-INFLAMMATORY AND ANALGESIC EFFECTS OF<br /> 50% ALCOHOL EXTRACT OF HYDNOPHYTUM FORMICARUM JACK. RHIZOMES<br /> Mai Nguyen Ngoc Trac, Do Thi Hong Tuoi<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement of Vol. 20 - No 2 - 2016: 204 - 209<br /> <br /> Background-Objectives: The rhizome of Hydnophytum formicarum Jack. has been traditionally used to<br /> treat hepatitis, jaundice... Out of the 4 types of extracts (aqueous extract and three alcoholic extracts with 50%,<br /> 70% or 96% ethanol) from this medicinal plant, high extraction efficiency, high total polyphenol content and the<br /> highest antioxidant activity were noted for the extract with 50% ethanol. The aim of this work was to study on<br /> acute toxicity, in vivo anti-inflammatory and analgesic effects of 50% alcoholic extract from H. formicarum Jack<br /> rhizomes.<br /> Methods: Swiss albino mice aged 7-8 weeks weighing about 25 g were used. After oral administration of<br /> single doses of 50% alcoholic extract, mortality and toxic signs in both sexes of mice were observed within 72<br /> <br /> *Khoa Dược, Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh<br /> Tác giả liên lạc: PGS. TS. Đỗ Thị Hồng Tươi ĐT: 0908683080 Email: hongtuoid99@gmail.com<br /> <br /> 204 Chuyên Đề Dược<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 2 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> hours. Anti-inflammatory effect was investigated in 1% carrageenan-induced edema mouse model. Paw volume<br /> was measured with a plethysmometer for 6 consecutive days. Analgesic activity was evaluated in 0.7% acetic<br /> acid-induced writhing test in mice. The writhing was counted every 5 minutes, within 40 minutes.<br /> Results: There was no mortality detected or any signs of toxicity in mice at the maximum oral dose (Dmax) of<br /> 10 g extract/kg body weight corresponding to 32,24 g plant powder/kg. At the dose of 100 and 200 mg/kg, 50%<br /> alcoholic extract from rhizome of H. formicarum Jack. did exhibit acute anti-inflammatory effect, reduced the hind<br /> paw edema in mice from 3rd day. The doses of 100 and 200 mg/kg decreased writhing in mice after 6th and 11th<br /> minute, respectively. This analgesic effect of both doses was observed until 40th minute.<br /> Conclusion: The 50% alcoholic extract from H. formicarum Jack. rhizomes did not cause any visible signs of<br /> toxicity in mice at the oral dose of 10 g/kg. This extract did exhibit anti-inflammatory and analgesic effects at the<br /> oral dose of 100 and 200 mg/kg in mouse models.<br /> Key words: Hydnophytum formicarum Jack. rhizomes, acute toxicity, anti-inflammatory, analgesic<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ ĐỐITƯỢNG-PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU<br /> Dược liệu được xem là nguồn nguyên liệu Mẫu thử<br /> làm thuốc quan trọng cung cấp các hoạt chất<br /> Cao cồn 50% được chiết bằng cách ngấm kiệt<br /> mới, tiềm năng trong chiến lược phát triển chế<br /> bột thân củ Bí kỳ nam (thu hái tại Phú Quốc,<br /> phẩm điều trị bệnh. Việc nghiên cứu các dược<br /> liệu dân gian, các bài thuốc cổ truyền giúp chứng Kiên Giang tháng 2/2014) với dung môi cồn 50%<br /> minh một cách khoa học, rõ ràng hiệu quả các ở tỷ lệ 1 g bột dược liệu với 10 ml cồn 50%, đun<br /> cây thuốc, từ đó phát triển các dạng chế phẩm trên bếp cách thủy 90oC, chiết 3 lần, 30 phút/lần.<br /> hiệu quả và an toàn. Dịch chiết được bốc hơi dung môi trên bếp cách<br /> Bí kỳ nam là một trong những dược liệu quí, thủy ở 50oC thu cao. Hiệu suất chiết là 21,6% và<br /> sống cộng sinh với loài kiến có tên khoa học độ ẩm trung bình là 9,85%(7).<br /> Hydnophytum formicarum Jack. thuộc họ cà phê<br /> Động vật nghiên cứu<br /> Rubiaceae. Từ xa xưa, dân gian dùng thân củ Bí<br /> kỳ nam chữa viêm gan, vàng da, đau nhức gân Chuột nhắt trắng đực và cái, chủng Swiss<br /> xương, bong gân, thấp khớp, đau bụng, tiêu albino, 7-8 tuần tuổi, khoảng 25 g, cung cấp bởi<br /> chảy... bằng cách sắc uống hoặc nấu cao(15). Một Viện Vaccin và Sinh phẩm Nha Trang. Sử dụng<br /> số nghiên cứu ở châu Á cho thấy cao chiết từ chuột khỏe mạnh, không có biểu hiện bất<br /> dược liệu này có tác dụng chống oxy hoá, kháng<br /> thường, được nuôi ổn định trong môi trường thí<br /> khuẩn, độc tế bào ung thư(1,8-10). Ở Việt Nam,<br /> nghiệm từ 3 - 5 ngày. Chuột được nuôi trong<br /> nghiên cứu trước đây của chúng tôi cho thấy<br /> thân củ Bí kỳ nam chứa thành phần gồm lồng kích thước 25 x 35 x 15 cm (8 chuột/lồng),<br /> carotenoid, triterpenoid, flavonoid, polyphenol, cung cấp thức ăn và nước uống đầy đủ.<br /> tannin, saponin, hợp chất khử và acid hữu cơ. Hóa chất<br /> Trong các cao nước, cồn 50%, 70% và 96% từ<br /> Carrageenan 1% (Sigma Aldrich, Mỹ) pha<br /> dược liệu này, cao cồn 50% từ Bí kỳ nam có hiệu<br /> suất chiết, hàm lượng polyphenol cao và tác trong dung dịch nước muối sinh lý, dung dịch<br /> dụng chống oxy hoá tốt nhất(7). Tiếp tục hướng chống thấm Ornano imbidente (Ugo Basile, Ý)<br /> nghiên cứu về hiệu quả cũng như tính an toàn pha 1ml với 250 mg NaCl trong 500 ml nước cất,<br /> của dược liệu này, đề tài khảo sát độc tính cấp và thuốc đối chứng diclofenac (Amoli Organics, Ấn<br /> tác động kháng viêm, giảm đau in vivo của cao Độ), acid acetic (Prolabo, Pháp).<br /> cồn 50% từ thân củ Bí kỳ nam.<br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Dược 205<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 2 * 2016<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu acid acetic 0,7% với thể tích 0,1 ml/10 g. Số lần<br /> Khảo sát độc tính cấp đường uống (4) đau quặn của chuột được quan sát và ghi nhận<br /> trong mỗi 5 phút trong vòng 40 phút sau khi<br /> Cho chuột thử nghiệm (6 chuột đực, 6 chuột<br /> tiêm acid acetic. Biểu hiện của cơn đau quặn<br /> cái) nhịn đói ít nhất 12 giờ trước khi cho uống<br /> bụng là cơ bụng co lại, chuột uốn mình, gập lưng<br /> cao Bí kỳ nam với liều duy nhất tối đa có thể qua<br /> và duỗi thẳng ít nhất một chân sau.<br /> kim (tối đa 0,2 ml/10 g trọng lượng chuột). Theo<br /> dõi và ghi nhận cử động tổng quát, biểu hiện về Xử lý kết quả và phân tích thống kê<br /> hành vi, trạng thái lông, ăn uống, tiêu tiểu và số Kết quả được trình bày dưới dạng trung<br /> lượng chuột chết trong 72 giờ. Nếu sau 72 giờ, bình ± sai số chuẩn của giá trị trung bình (Mean<br /> chuột không có dấu hiệu bất thường hoặc chết, ± SEM). Số liệu được phân tích thống kê sử dụng<br /> tiếp tục theo dõi trong 14 ngày. Nếu có chuột phép kiểm Kruskal-Wallis và Mann-Whitney với<br /> chết, giảm liều, tìm liều tối thiểu gây chết 100% phần mềm SPSS 20. Sự khác biệt có ý nghĩa<br /> chuột (LD100), liều tối đa không gây chết chuột thống kê khi giá trị p < 0,05.<br /> nào (LD0) và liều gây chết 50% chuột (LD50). KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN<br /> Khảo sát tác động kháng viêm trên mô hình<br /> Độc tính cấp đường uống<br /> gây phù bàn chân chuột bằng carrageenan(16)<br /> Cao cồn 50% từ thân củ Bí kỳ nam được<br /> Chuột được gây viêm bằng cách tiêm dưới<br /> phân tán trong nước cất. Nồng độ cao tối đa có<br /> da vào gan bàn chân phải sau 0,025 ml hỗn dịch<br /> thể bơm được qua kim cho uống là 500 mg/ml,<br /> carrageenan 1%. Đo thể tích chân chuột 3 giờ sau<br /> thể tích tối đa cho uống là 0,2 ml/10 g chuột,<br /> khi tiêm. Các chuột có thể tích chân sưng phù từ<br /> tương đương với liều 10 g cao/kg thể trọng (hoặc<br /> 50% đến 100% so với bình thường được chia<br /> 32,34 g dược liệu khô/kg). Tất cả 12 chuột thử<br /> ngẫu nhiên vào các lô, mỗi lô 10 con gồm: lô<br /> nghiệm đều khỏe mạnh, ăn cám viên, uống<br /> chứng bệnh uống nước cất; lô đối chứng uống<br /> nước, tiêu tiểu, cử động bình thường, không có<br /> diclofenac liều 10 mg/kg; lô thử 1 và lô thử 2 lần<br /> dấu hiệu bất thường nào và không có chuột nào<br /> lượt uống cao Bí kỳ nam liều 100 và 200 mg/kg.<br /> chết trong 72 giờ quan sát. Tiếp tục theo dõi<br /> Cho chuột uống trong 5 ngày liên tiếp (từ 3 giờ<br /> chuột trong 14 ngày tiếp theo, kết quả cho thấy<br /> sau khi gây viêm), mỗi ngày một lần vào khoảng<br /> không có chuột nào chết, lông và biểu hiện của<br /> 9 -10 giờ sáng với thể tích 0,1 ml/10 g. Theo dõi<br /> chúng đều bình thường. Ngày 15, chuột được<br /> độ phù bàn chân chuột bằng thiết bị<br /> gây mê bằng đá CO2, mổ, quan sát cho thấy<br /> plethysmometer (Model 7140, Ugo Basile, Ý)<br /> không có sự thay đổi về đại thể của các cơ quan<br /> trước mỗi lần cho chuột uống thuốc. Độ phù bàn<br /> phổi, tim, gan, thận, hệ tiêu hóa.<br /> chân chuột được tính theo công thức: V (%) =<br /> (Vt – V0)/V0 x 100; trong đó: V0 và Vt là thể tích Như vậy, cao cồn 50% từ Bí kỳ nam không<br /> bàn chân chuột (ml) trước khi gây viêm và tại các làm chuột chết và không gây biểu hiện độc tính<br /> thời điểm sau gây viêm. ở liều tối đa có thể cho uống (Dmax) là 10 g cao/kg,<br /> tương đương 32,34 g dược liệu khô/kg. Từ đó,<br /> Khảo sát tác động giảm đau ngoại biên trên<br /> liều an toàn có thể dùng trong thử nghiệm dược<br /> mô hình gây đau quặn bằng acid acetic(11) lý nhỏ hơn 1/5 Dmax tương đương 2 g cao/kg(4).<br /> Chuột được chia ngẫu nhiên vào các lô, mỗi<br /> Trong nghiên cứu của Sumardi và cộng sự<br /> lô 10 con gồm: lô chứng bệnh uống nước cất; lô<br /> (2013), cao cồn từ thân củ Myrmecodia tuberosa<br /> đối chứng uống diclofenac liều 10 mg/kg; lô thử<br /> Jack., họ Rubiaceae được gọi là ổ kiến (ant nest)<br /> 1 và lô thử 2 lần lượt uống cao Bí kỳ nam liều 100<br /> như Bí kỳ nam có tác dụng điều hòa miễn dịch,<br /> và 200 mg/kg. Sau khi cho chuột uống nước cất,<br /> làm tăng số lượng tế bào lympho TCD4+, TCD8+<br /> diclofenac hoặc cao thử 30 phút, tiêm phúc mô<br /> <br /> <br /> 206 Chuyên Đề Dược<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 2 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> trên chuột cống với liều uống 20, 50 và 100 1/50 Dmax < 1/5 Dmax) khảo sát tác động kháng<br /> mg/kg(13). Theo Darwis và cộng sự (2014), cao cồn viêm và giảm đau trên chuột nhắt của cao cồn<br /> Bí kỳ nam ở nồng độ 100 và 200 μg/ml kích thích 50% từ thân củ Bí kỳ nam(12).<br /> sự tăng trưởng của tế bào lympho có nguồn gốc Tác động kháng viêm cấp<br /> từ lách chuột Bal/c(3). Tham khảo phương pháp<br /> Kết quả khảo sát độ phù bàn chân chuột ở<br /> sử dụng kết quả in vitro cho các thử nghiệm in<br /> các lô thử nghiệm được trình bày ở Bảng 1.<br /> vivo của Shrivastava và Durand (1998), đề tài<br /> chọn liều 100 và 200 mg/kg (tương ứng 1/100 và<br /> Bảng 1: Sự thay đổi độ phù bàn chân chuột theo thời gian của chuột ở các lô<br /> Độ phù trung bình ± SEM (% so với trước khi gây viêm)<br /> Lô V3h V1 V2 V3 V4 V5<br /> Chứng bệnh (n = 10) 84,6 ± 4,3 95,5 ± 5,3 84,7 ± 4,8 80,1 ± 5,2 71,8 ± 3,6 60,7 ± 4,4<br /> Diclofenac 10 mg/kg (n = 10) 84,4 ± 4,8 71,9 ± 4,4** 65,5 ± 3,0** 49,6 ± 6,0** 42,1 ± 5,5** 28,3±4,1***<br /> Cao Bí kỳ nam 100 mg/kg (n = 10) 85,2 ± 4,2 77,1 ± 5,3* 68,0 ± 7,6 55,2 ± 4,9** 46,9 ± 5,0** 28,9 ± 4,0**<br /> Cao Bí kỳ nam 200 mg/kg (n = 10) 82,5 ± 4,1 79,8 ± 5,5* 75,7 ± 7,1 63,2 ± 7,7* 47,5 ± 5,3** 32,9 ± 4,8**<br /> <br /> * p < 0,05; ** p < 0,01 và *** p < 0,001: so với lô chứng bệnh tại cùng thời điểm khảo sát<br /> Kết quả cho thấy độ phù bàn chân chuột ở lô So với lô đối chứng diclofenac, ở tất cả các<br /> chứng bệnh tiếp tục tăng vào ngày 1 so với thời thời điểm khảo sát, sự khác biệt về độ phù bàn<br /> điểm 3 giờ sau khi tiêm carrageenan (từ 84,6% chân chuột ở 2 lô cao Bí kỳ nam đều không có ý<br /> lên 95,5%) trong khi ở các lô điều trị đều giảm. nghĩa thống kê (p > 0,05). Tuy nhiên, so với lô<br /> Khi điều trị bằng diclofenac uống liều 10 chứng bệnh, diclofenac 10 mg/kg làm giảm độ<br /> mg/kg, độ phù bàn chân chuột giảm có ý nghĩa phù bàn chân chuột có ý nghĩa thống kê ngay từ<br /> thống kê so với lô chứng bệnh từ ngày 1 đến ngày 1 trong khi cao Bí kỳ nam thể hiện tác dụng<br /> ngày 5 (p < 0,01). Điều đó chứng tỏ mô hình gây này rõ từ ngày thứ 3. Như vậy, tác động kháng<br /> viêm bàn chân chuột bằng carrageenan 1% có viêm của cao Bí kỳ nam khởi phát chậm hơn<br /> đáp ứng với thuốc kháng viêm đối chứng diclofenac.<br /> diclofenac. So sánh giữa 2 lô uống cao Bí kỳ nam liều 100<br /> Lô uống cao Bí kỳ nam 100 và 200 mg/kg có và 200 mg/kg, độ phù bàn chân chuột khác biệt<br /> tác dụng làm giảm độ phù bàn chân chuột so với không có ý nghĩa thống kê ở tất cả thời điểm<br /> lô chứng bệnh có ý nghĩa thống kê tại thời điểm khảo sát (p > 0,05).<br /> ngày 1, 3, 4, 5 (p < 0,05). Uống cao Bí kỳ nam làm Tác động giảm đau ngoại biên<br /> giảm độ phù bàn chân chuột so với lô chứng Kết quả ghi nhận số lần đau quặn bụng<br /> bệnh có ý nghĩa vào ngày thứ 1 (p < 0,05) nhưng của chuột ở các lô thử nghiệm được trình bày<br /> không có ý nghĩa vào ngày thứ 2 (p > 0,05). ở Bảng 2.<br /> Bảng 2: Số lần đau quặn bụng của chuột ở các lô thử nghiệm<br /> Thời gian theo dõi (phút)<br /> Lô<br /> 0-5 6-10 11-15 16-20 21-25 26-30 31-35 36-40<br /> Chứng bệnh (n = 10) 6,9 ± 0,7 20,1 ± 1,1 22,0 ± 1,2 22,5 ± 1,2 19,0 ± 1,0 15,9 ± 1,4 14,1 ± 1,3 13,8 ± 1,7<br /> Diclofenac 10 mg/kg (n = 3,2 ± 9,0 10,0 9,8 9,1 6,3 5,0 3,0<br /> 10) 0,6** ± 1,5** ± 0,6*** ± 1,1*** ± 1,2*** ± 1,0** ± 1,2** ± 1,1***<br /> Cao Bí kỳ nam 14,2 13,5 11,9 11,6 10,9 9,3 8,0<br /> 5,8 ± 1,3 #<br /> 100 mg/kg (n = 10) ± 1,6* ± 2,0** ± 1,9** ± 2,1** ± 1,6* ± 1,9* ± 2,2*<br /> Cao Bí kỳ nam 7,5 ± 21,0 18,0 14,5 11,9 11,5 9,7 7,4<br /> ## ###@ ## # # # ##<br /> 200 mg/kg (n = 10) 0,9 ± 0,8 ± 1,3* ± 1,2*** ± 1,2** ± 0,9* ± 1,2* ± 1,0*<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Dược 207<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 2 * 2016<br /> <br /> Trong cùng thời gian khảo sát: * p < 0,05; ** p < 0,01 và *** p < 0,001: so với lô chứng bệnh; #p < 0,05; ## p < 0,01 và ###<br /> p < 0,001: so với diclofenac; @p < 0,05: so với lô cao 100 mg/kg<br /> Chuột ở lô chứng bệnh có số lần đau quặn Về tác động kháng viêm, kết quả cho thấy<br /> bụng tăng cao trong khoảng thời gian 6-20 phút cao Bí kỳ nam liều 100 và 200 mg/kg làm giảm<br /> sau khi tiêm acid acetic, từ phút 21 đến phút 40, độ phù bàn chân chuột trên mô hình gây viêm<br /> số lần đau quặn bụng giảm dần theo thời gian. bằng carrageenan 1%. Kết quả này phù hợp với<br /> Chuột ở lô đối chứng diclofenac 10 mg/kg có số thành phần hóa học đã được báo cáo của Bí kỳ<br /> lần đau quặn thấp hơn có ý nghĩa thống kê so nam. Prachayasittikul và cộng sự (2008, 2012)<br /> với lô chứng bệnh ngay từ khoảng thời gian 0-5 phân lập được một số hợp chất phenolic từ Bí kỳ<br /> phút và kéo dài trong suốt 40 phút khảo sát (p < nam trong đó có butein, isoliquiritigenin đã<br /> 0,01). Chuột uống cao Bí kỳ nam liều 100 mg/kg được chứng minh có hoạt tính kháng viêm(8,9). Về<br /> có số lần đau quặn thấp hơn có ý nghĩa thống kê cơ chế tác dụng kháng viêm của butein,<br /> so với lô chứng bệnh từ khoảng thời gian 6-10 Krishnan và cộng sự (2004, 2007) đã chứng minh<br /> phút và kéo dài đến phút 40 (p < 0,05). So với lô butein ức chế TNF-α, cycloxygenase 2, ngăn quá<br /> chứng bệnh, lô cao Bí kỳ nam liều 200 mg/kg có trình sản xuất oxid nitric và làm giảm biểu hiện<br /> số lần đau quặn giảm không có ý nghĩa thống kê của enzym iNOS (inducible nitric oxide<br /> trong 10 phút đầu (p > 0,05) và giảm có ý nghĩa synthase) trên mô hình gây viêm bằng<br /> thống kê từ phút 11 đến 40 (p < 0,05). lipopolysaccharid(5,6). Isoliquiritigenin được<br /> So với lô đối chứng diclofenac, số lần đau chứng minh làm giảm prostaglandin E2 và sản<br /> quặn ở lô cao Bí kỳ nam liều 100 mg/kg khác xuất oxid nitric trong đại thực bào trên chuột<br /> nhau không có ý nghĩa thống kê trong suốt 40 RAW 264.7(14). Tác động kháng viêm thu được<br /> phút (p < 0,05) khảo sát trừ khoảng thời gian 6-10 trong đề tài này khác với báo cáo của Ahmad và<br /> phút (p > 0,05). Chuột ở lô cao liều 200 mg/kg có cộng sự (2011) cho thấy cao chiết Bí kỳ nao có tác<br /> số lần co thắt ruột cao hơn có ý nghĩa thống kê ở dụng kháng viêm yếu(2). Điều này được giải<br /> hầu hết khoảng thời gian khảo sát so với lô thích do sự khác biệt về nguồn gốc địa lý của<br /> diclofenac (p < 0,05). dược liệu thân củ Bí kỳ nam dẫn đến thành phần<br /> hóa học và tác dụng dược lý có thể khác nhau.<br /> So sánh giữa 2 liều 100 và 200 mg/kg của cao<br /> Bí kỳ nam cho thấy số lần đau quặn ở liều 200 Về tác động giảm đau, kết quả cho thấy uống<br /> mg/kg cao hơn ở liều 100 mg/kg có ý nghĩa cao Bí kỳ nam liều 100 và 200 mg/kg 30 phút<br /> thống kê trong khoảng thời gian 6-10 phút (p < trước khi tiêm acid acetic làm giảm số lần đau<br /> 0,05). Từ phút 11 đến phút 40, kết quả ở 2 lô khác quặn bụng ở chuột. Đây là công trình đầu tiên<br /> nhau không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05). báo cáo tác động giảm đau ngoại biên của Bí kỳ<br /> nam. Kết quả này có thể góp phần giải thích cho<br /> BÀNLUẬN<br /> công dụng điều trị đau nhức gân xương, đau<br /> Kết quả của đề tài là tiền đề cho các nghiên bụng, tiêu chảy... của Bí kỳ nam trong dân<br /> cứu về tính an toàn và tác dụng dược lý của cao gian(15).<br /> chiết từ thân củ Bí kỳ nam. Với đường uống là Tác động kháng viêm và giảm đau khác biệt<br /> cách thường dùng trong dân gian, cao cồn 50% không có ý nghĩa thống kê giữa cao Bí kỳ nam<br /> từ dược liệu này không làm chết chuột thử liều 100 và 200 mg/kg. Kết quả này tương tự với<br /> nghiệm và không gây biểu hiện độc tính ở liều sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê về tác<br /> 10 g cao/kg. Điều này góp phần khẳng định tính dụng kích thích tăng trưởng tế bào lympho giữa<br /> an toàn của các sản phẩm từ Bí kỳ nam, từ đó có cao cồn Bí kỳ nam nồng độ 100 và 200 μg/ml<br /> thể nghiên cứu phát triển thành thuốc. trong nghiên cứu của Darwis năm 2014(3). Mặc<br /> dù chưa giải thích được tại sao không có sự khác<br /> <br /> <br /> 208 Chuyên Đề Dược<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 2 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> biệt về tác dụng ở hai liều cao Bí kỳ nam khác 8. Prachayasittikul S, Buraparuangsang P, Worachartcheewan<br /> A, Isarankurana-Ayudhya C, Ruchirawat S (2008).<br /> nhau, nhưng kết quả thu được gợi ý có thể ngoại Antimicrobial and antioxydative activities of bioactive<br /> suy liều ở người từ liều có tác dụng trên chuột constituents from Hydnophytum formicarum Jack. Molecules,<br /> 13(4): 904 - 921.<br /> nhắt là 100 mg/kg.<br /> 9. Prachayasittikul S, Pingaew R, Yarnkamon V,<br /> KẾT LUẬN Worachartcheewan A, Wanwimolruk S, Ruchirawat S,<br /> Prachayasittikul V (2012). Chemical Constituents and<br /> Cao cồn 50% từ thân củ Bí kỳ nam không Antioxidant Activity of Hydnophytum formicarum Jack.<br /> International Journal of Pharmacology, 8(5): 440-444.<br /> làm chết chuột và không gây biểu hiện độc 10. Senawong T, Misuna S, Khaopha S, Nuchadomrong S,<br /> tính cấp đường uống ở liều 10 g cao/kg. Ở liều Sawatsitang P, Phaosiri C, Surapaitoon A, Sripa B (2013).<br /> uống 100 mg/kg và 200 mg/kg, cao Bí kỳ nam Histone deacetylase (HDAC) inhibitory and antiproliferative<br /> activities of phenolic-rich extracts derived from the rhizome<br /> thể hiện tác động kháng viêm, giảm đau trên of Hydnophytum formicarum Jack: sinapinic acid acts as<br /> mô hình chuột nhắt trắng. Kết quả gợi ý có thể HDAC inhibitor. Complementary and Alternative Medicine, 13:<br /> phát triển thuốc kháng viêm, giảm đau từ 232.<br /> 11. Shivaji PG (2012). Acetic acid induced painful endogenous<br /> dược liệu Bí kỳ nam. infliction in writhing test on mice. J Pharmacol Pharmacother.,<br /> 3(4): 348.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO 12. Shrivastava R, Durand F (1998). Prediction of the Benefit/Risk<br /> 1. Abdullah H, Pihie AH, Hohmann J, Molnár J (2010). A Ratio from in vitro data. In: Korting HC, Schafer-Korting M<br /> natural compound from Hydnophytum formicarium induces (eds). The Benefit/Risk Ratio: A handbook for the rational use<br /> apoptosis of MCF-7 cells via up-regulation of Bax. Cancer of potentially hazardous drugs. pp.18. CRC Press LLC,<br /> Cell International, 10: 14. Florida (Mỹ).<br /> 2. Ahmad R, Mahbob EN, Lajis NH, Shaari K, Ahmad S (2011). 13. Sumardi, Hertiani T, Sasmito E (2013). Ant Plant (Myrmecodia<br /> Evaluation of antidiabetic and anti-inflammatory properties tuberosa) hypocotyl extract modulates TCD4+ and TCD8+ cell<br /> of Malaysian Rubiaceae and correlation to their antioxidant profile of doxorubicin-induced immune-suppressed Sprague<br /> potential. Planta Med.; 77-89. Dawley rats in vivo. Sci Pharm., 81(4): 1057–1069.<br /> 3. Darwis D, Hertiani T, Samito E (2014). The effects of 14. Takahashi T, Takasuka N, Iigo M, Baba M, Nishino H, Tsuda<br /> Hydnophytum formicarum ethanolic extract towards H, Okuyama T (2004). Isoliquiritigenin, a flavonoid from<br /> lymphocyte, vero and T47d cells proliferation in vitro. J App licorice, reduces prostaglandin E2 and nitric oxide, causes<br /> Pharm Sci., 4(6): 103-109. apoptosis, and suppresses aberrant crypt foci development.<br /> 4. Đỗ Trung Đàm (2014). Phương pháp xác định độc tính cấp Cancer Sci., 95(5): 448-53.<br /> của thuốc, NXB Y học – Hà Nội. 15. Võ Văn Chi (1997). Từ diển cây thuốc Việt nam, Nhà xuất bản<br /> 5. Lee SH, Seo GS, Jin XY, Ko G, Sohn DH (2007). Butein blocks Y học, tr. 86.<br /> tumor necrosis factor alpha-induced interleukin 8 and 16. Winter CA, Risley E, Nuss G (1962). Carrageenan-induced<br /> matrix metalloproteinase 7 production by inhibiting p38 edema in hind aw of the rat as an assay for anti-<br /> kinase and osteopontin mediated signaling events in HT-29 inflammatory drugs, Proc Soc Exp Biol Med, 111, 544-547.<br /> cells. Life Sci., 81(21-22): 1535-43.<br /> 6. Lee SH, Seo GS, Sohn DH (2004). Inhibition of Ngày nhận bài báo: 30/10/2015<br /> lipopolysaccharide-induced expression of inducible nitric<br /> Ngày phản biện nhận xét bài báo: 20/11/2015<br /> oxide synthase by butein in RAW 264.7 cells. Biochem<br /> Biophys Res Commun., 323(1): 125-32. Ngày bài báo được đăng: 20/02/2016<br /> 7. Mai Nguyễn Ngọc Trác, Nguyễn Ngọc Anh Thơ, Trần Thị<br /> Vân Anh, Đỗ Thị Hồng Tươi (2015). Sàng lọc hoạt tính<br /> chống oxy hóa in tro và khả năng độc tế bào ung thư gan<br /> HepG2 của cao chiết Bí kỳ nam Hydnophytum formicarum<br /> Jack., Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh, 19(3), 38-44.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Dược 209<br />