Khảo sát kích thước và đậm độ của tụy bình thường ở người Việt Nam trưởng thành trên X quang cắt lớp vi tính

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 19 * Phụ bản của Số 1 * 2015<br /> <br /> KHẢO SÁT KÍCH THƯỚC VÀ ĐẬM ĐỘ CỦA TỤY BÌNH THƯỜNG<br /> Ở NGƯỜI VIỆT NAM TRƯỞNG THÀNH TRÊN X QUANG CẮT LỚP VI TÍNH<br /> Phạm Thị Hiếu Thảo*, Dương Văn Hải**, Võ Tấn Đức*, Trần Minh Hoàng*<br /> <br /> TÓMTẮT<br /> Mở đầu: Nhiều bệnh lý ở tụy thường ảnh hưởng đến kích thước và đậm độ nhu mô tụy, chẳng hạn như<br /> trong viêm tụy cấp, viêm tụy mãn, u tụy… Do đó, để chẩn đoán chính xác các bệnh lý này, ngoài việc kết hợp<br /> chặt chẽ giữa lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng thì việc đánh giá kích thước và đậm độ nhu mô tụy trên X<br /> quang cắt lớp vi tính (CLVT) là hết sức cần thiết.<br /> Mục tiêu: Xác định các kích thước và đậm độ nhu mô trung bình của tụy ở người Việt Nam trưởng thành<br /> và so sánh theo giới, tuổi, BMI.<br /> Đối tượng – phương pháp nghiên cứu: 352 bệnh nhân ≥20 tuổi được chụp X quang CLVT bụng có cản<br /> quang bằng máy MSCT 64 và tiến hành đo các kích thước, đậm độ nhu mô tụy. Đồng thời, so sánh các kích<br /> thước và đậm độ nhu mô tụy theo giới, tuổi và BMI.<br /> Kết quả: Kích thước trước sau, kích thước ngang, kích thước chéo của đầu tụy lần lượt là 26,2 ± 4,9 mm,<br /> 29,7±5,9 mm, 25,8 ± 4,5 mm; kích thước trước sau thân tụy là 16,7 ± 4,2 mm; kích thước trước sau đuôi tụy là<br /> 21,0 ± 4,9 mm. Đậm độ nhu mô tụy trung bình là 49,0 ± 6,5 HU. Các kích thước và đậm độ nhu mô tụy càng<br /> giảm khi tuổi càng tăng, thay đổi theo BMI; ở nam các kích thước tụy lớn hơn nữ.<br /> Kết luận: Các dữ liệu về kích thước và đậm độ nhu mô tụy bình thường hỗ trợ trong việc phát hiện những<br /> bất thường của tụy nhằm góp phần giúp các nhà lâm sàng có thể chẩn đoán đúng các bệnh lý ở tụy.<br /> Từ khóa: Kích thước, đậm độ nhu mô tụy, tụy bình thường, X quang CLVT.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> DIAMETERS AND DENSITY OF NORMAL PANCREAS IN ALDULT VIETNAM<br /> ON COMPUTED TOMOGRAPHY<br /> Pham Thi Hieu Thao, Duong Van Hai, Vo Tan Duc, Tran Minh Hoang<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 19 - Supplement of No 1 - 2015: 24 - 29<br /> Background: Many of pancreatic diseases can affect the diameters and density of pancreas, such as acute<br /> pancreatitis, chronic pancreatitis, pancreatic tumors…Therefore, apart from combinationclinical and preclinical<br /> tests, accessing diameters and density of pancreas on computed tomography to accurately diagnose these<br /> pancreatic diseases is essential.<br /> Objectives: The objective of this study was to estimate the diameters and density of the normal pancreas in<br /> adults, and assess the relationship with the age, gender, BMI.<br /> Method: Abdominal MSCT (Multi-slice computer tomography) 64 scans were performed on a group of 352<br /> patients ≥ 20 years old. The diameters and density of the normal pancreas were analyzed. Also, investigate the<br /> relationship between them and the age, gender, BMI.<br /> Results: The anteroposteriordiameter, transverse dimension and oblique dimension of the pancreatic head<br /> was found to be respectively 26.2 ± 4.9 mm, 29.7 ±5.9 mm, 25.8 ± 4.5 mm. The anteroposterior diameter of the<br /> body (16.7 ± 4.2 mm) and tail (21.0 ± 4.9 mm) of the pancreas was also estimated. In this study, the mean density<br /> * Bộ môn Chẩn Đoán Hình Ảnh, khoa Y, Đại học Y Dược TPHCM<br /> ** Bộ môn Giải Phẫu, khoa Y, Đại học Y Dược TPHCM<br /> Tác giả liên lạc: BS Phạm Thị Hiếu Thảo, ĐT: 0932170106,<br /> Email:drthaopham@gmail.com<br /> <br /> 24<br /> <br /> Chuyên Đề Ngoại Khoa<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 19 * Phụ bản của Số 1 * 2015<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> of the pancreas was 49.0 ± 6.5 HU. The diameters and density of the normal pancreas decreased as age increased,<br /> correlated with BMI; the diameters of the normal pancreas were greater among men than among women.<br /> Conclusion: Quantitative data may support in detecting abnormalities of the pancreas in order to help<br /> clinicians properly diagnose the pancreatic diseases.<br /> Key words: Pancreas diameters, pancreas density, normal pancreas, computed tomography.<br /> bệnh lý ở gan, dạ dày, tá tràng, khoang sau phúc<br /> MỞĐẦU<br /> mạc… mà có đè đẩy, thâm nhiễm tụy), đái tháo<br /> Theo những nghiên cứu hiện nay trên thế<br /> đường, béo phì, uống rượu (uống mỗi ngày với<br /> giới, các bệnh lý ở tụy thường ảnh hưởng đến<br /> >40g/ngày cho nam và >20g/ngày cho nữ)…<br /> kích thước và đậm độ nhu mô tụy. Chẳng hạn<br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> như trong viêm tụy cấp, một bệnh lý khá phổ<br /> biến đứng hàng thứ 3 trong các bệnh nhập viện<br /> Thiết kế nghiên cứu<br /> cấp cứu (chiếm 2,11%)(8) thường gây tăng kích<br /> Cắt ngang, mô tả.<br /> thước tụy(6,2). Ngược lại, viêm tụy mãn, đái tháo<br /> Phương pháp tiến hành<br /> đường… làm giảm kích thước tụy(4,5). Mặt khác<br /> Các bệnh nhân thỏa điều kiện được chụp X<br /> do tụy là một tạng nằm sâu trong ổ bụng nên để<br /> quang CLVT bụng từ vòm hoành đến mào chậu<br /> khảo sát tụy thì X quang CLVT tỏ ra có ưu thế<br /> ở thì trước tiêm thuốc cản quang và thì tĩnh<br /> hơn siêu âm(10,3,11). Do đó, để chẩn đoán chính xác<br /> mạch (55 giây) trên máy X quang CLVT 64 lát cắt<br /> các bệnh lý này, ngoài việc kết hợp chặt chẽ giữa<br /> (Light speed VCT - GE, Somatom Definition lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng thì việc<br /> Siemens) với bề dày lát cắt 5mm và tái tạo lát cắt<br /> đánh giá kích thước và đậm độ nhu mô tụy trên<br /> mỏng 1 mm. Số liệu được nhập và xử lý bằng<br /> X quang CLVT là hết sức cần thiết.<br /> phần mềm SPSS 16.0, thực hiện các kiểm định<br /> Mục tiêu<br /> trung bình, hệ số tương quan. Mức độ thống<br /> Xác định các kích thước trung bình của tụy<br /> nhất giữa hai người đo được kiểm định bằng<br /> và tỷ số giữa kích thước trước sau đầu, thân,<br /> Intraclass Correlation Coefficient.<br /> đuôi tụy với kích thước ngang thân sống ở<br /> Đo các kích thước và đậm độ nhu mô tụy<br /> người Việt Nam trưởng thành.<br /> Kích thước trước sau đầu tụy: chọn lát cắt có<br /> So sánh các kích thước đầu, thân và đuôi của<br /> thể thấy đầu tụy lớn nhất, đường thẳng dọc đi<br /> tụytheo giới, tuổi và BMI.<br /> ngang qua bờ phải của tĩnh mạch mạc treo tràng<br /> Xác định đậm độ nhu mô tụy trung bình và<br /> trên làm mốc để giới hạn đầu tụy, đo kích thước<br /> so sánh đậm độ nhu mô tụy ở người trưởng<br /> trước sau lớn nhất của đầu tụy.<br /> thành theo giới, tuổi và BMI.<br /> Kích thước ngang đầu tụy: kích thước ngang<br /> ĐỐI TƯỢNG–PHƯƠNG PHÁP NGHIÊNCỨU<br /> lớn nhất của đầu tụy được đo vuông góc với<br /> đường thẳng dọc ở trên đến bờ phải của tụy.<br /> Đối tượng<br /> Người Việt Nam ≥20 tuổi, được chụp X<br /> quang CLVT bụngcó cản quang bằng máy<br /> MSCT 64 từ tháng 10/2013 đến tháng 01/2014, tại<br /> khoa Chẩn đoán hình ảnh Bệnh viện Đại học Y<br /> Dược Thành phố Hồ Chí Minh, không có các<br /> tiêu chuẩn loại trừ như: có bệnh lý của tụy hoặc<br /> các cơ quan lân cận đã được chẩn đoán trên lâm<br /> sàng hoặc thấy trên hình ảnh X quang CLVT<br /> (viêm tụy, u tụy, sau phẫu thuật hoặc ghép tụy,<br /> <br /> Chẩn Đoán Hình Ảnh<br /> <br /> Kích thước chéo đầu tụy: cũng tại lát cắt có<br /> thể thấy đầu tụy lớn nhất, kẻ đường thẳng từ bờ<br /> tụy hợp với đường thẳng dọc đã nói ở trên một<br /> góc 45 độ.<br /> Kích thước trước sau thân tụy: Dùng các<br /> hình tái tạo trên mặt phẳng đứng dọc và mặt<br /> phẳng trán, xoay các mặt phẳng này để có thể<br /> thấy ống tụy chính rõ nhất (được xem là trục của<br /> tụy) trên mặt phẳng ngang. Chọn lát cắt đi qua<br /> <br /> 25<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 19 * Phụ bản của Số 1 * 2015<br /> <br /> ống tụy chính và phần thân tụy lớn nhất. Đường<br /> thẳng dọc đi ngang qua bờ trái của thân đốt<br /> sống cắt bờ sau của thân tụy tại một điểm. Từ<br /> <br /> điểm này, đo chỗ dày nhất của thân tụy vuông<br /> góc với trục của tụy (hình 3).<br /> <br /> Hình 1: Kích thước trước sau (a) và kích thước ngang (b) đầu tụy<br /> <br /> Hình 2: Kích thước chéo đầu tụy<br /> <br /> Hình 3: Kích thước trước sau thân tụy<br /> <br /> Hình 4: Kích thước trước sau đuôi tụy<br /> cắt nào đi qua nhu mô tụy nhiều nhất và tiến<br /> Kích thước trước sau đuôi tụy: Tương tự<br /> hành đo ở 3 vị trí đầu, thân và đuôi tụy. Mỗi vị<br /> như phần thân tụy, chọn lát cắt đi qua ống tụy<br /> trí đầu, thân và đuôi tụy chúng tôi sẽ đo 3 lần và<br /> chính mà thấy đuôi tụy lớn nhất. Mặt phẳng dọc<br /> lấy trung bình cộng của 3 lần đo này. Sau đó tính<br /> đi qua tiếp tuyến với bờ phải của thận trái sẽ cắt<br /> trung bình cộng của 3 giá trị đậm độ nhu mô ở<br /> đuôi tụy tại một điểm ở bờ trong của tụy. Từ<br /> đầu, thân và đuôi tụy để có được biến số đậm độ<br /> điểm này vẽ đường vuông góc với trục của tụy<br /> nhu mô tụy.<br /> để đo kích thước trước sau của đuôi tụy (hình 4).<br /> Kích thước ngang của thân đốt sống: chọn lát<br /> cắt ngay dưới mức động mạch thân tạng, đo<br /> kích thước ngang thân đốt sống lớn nhất. Sau đó<br /> lập các tỷ số giữa kích thước trước sau đầu, thân,<br /> đuôi tụy và kích thước ngang thân đốt sống.<br /> Đo đậm độ nhu mô tụy: Chúng tôi sử dụng<br /> công cụ đo ROI dạng vòng tròn trên chương<br /> trình Workstation của máy MSCT 64, với đường<br /> kính vùng ROI là 5 mm (tương đương diện tích<br /> S = 20 mm2). Trên hình chụp X quang CLVT thì<br /> chưa tiêm thuốc cản quang, chúng tôi chọn lát<br /> <br /> 26<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> Đặc điểm mẫu nghiên cứu<br /> Tuổi trung bình là 52 tuổi; nhỏ nhất 21 tuổi;<br /> lớn nhất 107 tuổi. Trong đó, nhóm tuổi 51-60<br /> chiếm tỉ lệ cao nhất 23%, kế tiếp đến nhóm 41-50<br /> tuổi là 21,9%; nhóm thấp nhất thuộc nhóm >80<br /> tuổi chiếm 2,6%. Nam (50,6%) và nữ (49,4%) có<br /> tỷ lệ gần tương đương nhau. BMI bình thường<br /> chiếm đa số với 57,1% trong mẫu nghiên cứu,<br /> còn lại 28,1% đối tượng thuộc nhóm thừa cân,<br /> 14,8% được xếp vào nhóm suy dinh dưỡng.<br /> <br /> Chuyên Đề Ngoại Khoa<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 19 * Phụ bản của Số 1 * 2015<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Các kích thước đầu, thân và đuôi tụy<br /> Các kích thước trung bình đầu, thân và đuôi tụy theo nhóm tuổi<br /> Nhóm tuổi<br /> 20–30<br /> 31–40<br /> 41–50<br /> 51–60<br /> 61–70<br /> 71–80<br /> >80<br /> Chung<br /> <br /> KT trước sau đầu<br /> tụy (mm)<br /> 23,7 ± 4,9<br /> 26,5 ± 4,2<br /> 26,2 ± 4,8<br /> 26,8 ± 5,1<br /> 26,3 ± 4,8<br /> 26,2 ± 5,1<br /> 26,1 ± 7,0<br /> 26,2 ± 4,9<br /> <br /> KT ngang đầu tụy<br /> (mm)<br /> 28,6 ± 4,9<br /> 31,1 ± 5,9<br /> 30,0 ± 5,9<br /> 30,4 ± 6,1<br /> 29,0 ± 5,9<br /> 27,8 ± 5,7<br /> 27,6 ± 5,5<br /> 29,7 ± 5,9<br /> <br /> KT chéo đầu tụy<br /> (mm)<br /> 23,9 ± 4,3<br /> 26,7 ± 3,8<br /> 26,0 ± 4,8<br /> 26,3 ± 4,6<br /> 25,5 ± 4,5<br /> 25,2 ± 4,7<br /> 24,6 ± 4,6<br /> 25,8 ± 4,5<br /> <br /> KT trước sau thân<br /> tụy (mm)<br /> 19,5 ± 4,5<br /> 17,3 ± 4,3<br /> 17,1 ± 4,6<br /> 16,5 ± 3,7<br /> 15,8 ± 3,4<br /> 15,5 ± 3,8<br /> 13,9 ± 3,8<br /> 16,7 ± 4,2<br /> <br /> KT trước sau đuôi<br /> tụy (mm)<br /> 22,6 ± 4,7<br /> 21,7 ± 4,9<br /> 21,7 ± 5,0<br /> 21,6 ± 4,9<br /> 20,4 ± 4,1<br /> 18,4 ± 4,7<br /> 14,6 ± 3,9<br /> 21,0 ± 4,9<br /> <br /> nhóm tuổi >80 với 0,35± 0,09 và 0,37± 0,09. Trong<br /> Tỷ số giữa kích thước trước sau thân và đuôi<br /> khi đó, tỷ số giữa kích thước trước sau đầu tụy<br /> tụy với kích thước ngang thân sống tương ứng<br /> với kích thước ngang thân sống là 0,69 ± 0,14 và<br /> là 0,44 ± 0,12, 0,55 ± 0,14 và có chiều hướng giảm<br /> không có xu hướng thay đổi như vậy.<br /> theo tuổi, với tỷ số lớn nhất tương ứng là 0,55 ±<br /> 0,13 và 0,64 ± 0,14 ở nhóm tuổi 20–30, nhỏ nhất ở<br /> Bảng 2: Tương quan giữa các kích thước tụy và tuổi, BMI<br /> <br /> KT trước sau đầu tụy<br /> KT ngang đầu tụy<br /> KT chéo đầu tụy<br /> KT trước sau thân tụy<br /> KT trước sau đuôi tụy<br /> <br /> Tuổi<br /> Hệ số tương quan r<br /> -0,11<br /> -0,25<br /> -0,25<br /> <br /> Trị số p<br /> 0,049<br />