Khôi phục, cải thiện cảnh quan tuyến phố Hàng Buồm – KPC Hà Nội

Thiết kế đô thị với sự tham gia của cộng đồng trong việc bảo tồn, khôi phục và cải thiện<br /> cảnh quan tuyến phố tại các đô thị lịch sử cho sự phát triển bền vững.<br /> Trường hợp nghiên cứu thí điểm: Khôi phục, cải thiện cảnh quan tuyến phố Hàng Buồm – KPC<br /> Hà Nội<br /> <br /> ThS.KTS. Tạ Quỳnh Hoa, TS. Phạm Thúy Loan, Khoa Kiến trúc – Quy hoạch, trường ĐHXD<br /> <br /> I. Đặt vấn đề<br /> TKĐT là lĩnh vực nghiên cứu và thực hành nhận đối tượng nghiên cứu chủ đạo là không gian<br /> công cộng và đặt con người làm trung tâm cho các lý luận của nó.TKĐT luôn là một lĩnh vực kết hợp<br /> liên ngành và có sự tương tác, phối hợp giữa các bên liên quan nhằm đạt được những mục đích về cải<br /> thiện chất lượng không gian đô thị.Trong các bên liên quan đó thì không thể không nói đến vai trò của<br /> cộng đồng - là đối tượng chịu tác động chính sau những thay đổi về không gian do hoạt động TKĐT<br /> mang lại, họ vừa là một trong các nhóm đối tượng hưởng lợi vừa là đối tượng phải chia sẻ trách nhiệm.<br /> Phương pháp có sự tham gia cộng đồng (TGCĐ) trong lĩnh vực TKĐT đã được áp dụng khá phổ biến ở<br /> các nước phát triển trên thế giới và giành được sự quan tâm đáng kể, đặc biệt là trong việc bảo tồn,<br /> khôi phục và cải thiện cảnh quan tuyến phố tại các đô thị lịch sử. Trong văn kiện của UNESCO “ Kết<br /> nối các giá trị toàn cầu và địa phương: Hướng tới một tương lai bền vững cho di sản thế giới” (Paris –<br /> 2004) đã chỉ ra rằng việc bảo tồn, gìn giữ các giá trị cốt lõi của khu vực không chỉ lệ thuộc vào sự tác<br /> động từ trên xuống của chính quyền và các nhà chuyên môn mà cần phải có sự tham gia mật thiết của<br /> cộng đồng.Tại các nước phát triển trên thế giới như Úc, Mỹ, Canada, hay một số nước châu Á như<br /> Nhật Bản, Singapore... trong các dự án bảo tồn, chỉnh trang, cải tạo không gian đô thị với quy mô vừa<br /> và nhỏ thì bao giờ cộng đồng cũng được tham gia ở nhiều khâu khác nhau trong suốt tiến trình dự án:<br /> từ phân tích, đánh giá hiện trạng, phát hiện vấn đề và đề xuất giải pháp khả thi đến vận hành, bảo<br /> dưỡng và bảo vệ sản phẩm đầu ra của dự án. Tuy nhiên, tại Việt Nam phương pháp này mới chỉ được<br /> nghiên cứu thí điểm trong một số dự án chứ chưa được thực hiện một cách phổ biến và chưa được quy<br /> định cụ thể trong tiến trình quy hoạch chi tiết và TKĐT ở quy mô khu vực hay một tuyến phố. Vì vậy<br /> cần phải được kiểm chứng nhiều mới có thể khẳng định được tính ưu việt và sự cần thiết phải áp dụng<br /> phương pháp để có được những sản phẩm quy hoạch TKĐT có chất lượng.<br /> Bằng phương pháp nghiên cứu tổng hợp, phân tích, điều tra khảo sát với sự tham gia của người<br /> dân, thông qua trường hợp nghiên cứu thí điểm:“Khôi phục, cải thiện cảnh quan tuyến phố Hàng<br /> Buồm” trong dự án “Phát triển bền vững Khu phố cổ Hà Nội” - dự án thí điểm lớn nhất trong<br /> « Chương trình phát triển Tổng thể Thủ đô Hà nội HAIDEP » do JICA tài trợ, bài viết này muốn giới<br /> thiệu về cách thức tiếp cận, tiến trình và kết quả đạt được trong việc chỉnh trang, cải thiện cảnh<br /> quan tuyến phố. Đồng thời, nghiên cứu muốn làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả và kiểm chứng<br /> tính khả thi của phương pháp trong thực tiễn.Bài học kinh nghiệm rút ra từ nghiên cứu ngày sẽ góp<br /> phần củng cố lý luận và thực tiễn để nâng cao khả năng áp dụng phương pháp TGCĐ đối với các dự án<br /> TKĐT ở quy mô tương tự.<br /> II. Trường hợp nghiên cứu thí điểm “Cải thiện, khôi phục cảnh quan tuyến phố Hàng Buồm –<br /> KPC Hà Nội”<br /> Phố Hàng Buồm (HB) vừa là một tuyến phố điển hình của KPC Hà nội vừa mang những nét<br /> đặc thù của riêng nó. Phố Hàng Buồm nằm trong khu vực bảo tồn cấp 1 của KPC, là khu vực làm ăn<br /> sinh sống của cộng đồng người Hoa cũ tại Hà nội. Trên tuyến phố có nhiều công trình di tích, lịch sử<br /> đặc biệt có đền Bạch Mã, được coi là một trong Tứ trấn của kinh thành Thăng Long. Tuyến phố có<br /> nhiều nhà cổ mang phong cách kiến trúc truyền thống kết hợp kiến trúc Trung Hoa. Hiện nay phố HB<br /> nổi tiểng với loại hình kinh doanh bánh kẹo rượu bia, đồng thời là địa chỉ của nhiều quán, hàng ăn nổi<br /> tiếng có nguồn gốc Trung quốc.<br /> <br /> 1<br /> Theo điều tra về ô phố tiến hành năm 2005 với 253 hộ gia đình tại phường Hàng Buồm và kết quả của<br /> các cuộc họp chuyên đề với đại diện người dân phố Hàng Buồm đã cho thấy các di tích lịch sử, các<br /> công trình cổ,kiến trúc của các nhà cổ không gian xanh và khung cảnh đặc trưng của các tuyến<br /> phố là những yếu tố tác động nhiều nhất đến cảnh quan phố Hàng Buồm.<br /> Về mặt xã hội, do dân cư gốc của phố phần lớn là người Hoa, đã trở về nước sau xung đột biên giới<br /> năm1978 nên dân cư hiện nay chủ yếu là cán bộ nhà nước đã nghỉ hưu hoặc những người nhập cư từ<br /> sau năm 1980. Vì vậy sự gắn bó của CĐ với tuyến phố và sự hiểu biết của họ về lịch sử tuyến phố<br /> không cao. Về môi trường không gian đô thị, cảnh quan phố Hàng Buồm hiện đang bị xuống cấp<br /> nghiêm trọng. Mặt đứng tuyến phố lộn xộn, nhiều ngôi nhà cổ đã biến mất, thay vào đó là những ngôi<br /> nhà cao tầng với hình thức lai căng thiếu thẩm mỹ, nhiều công trình di tích lịch sử bị hư hại, không<br /> gian đô thị bị ô nhiễm, bản sắc tuyến phố suy giảm v.v. ( Bảng 1,2)<br /> TT Loại nhà Số lượng nhà Tỷ lệ %<br /> 1 Nhà 1 tầng 5 4<br /> 2 Nhà 2 tầng 58 46.4<br /> 3 Nhà 3 tầng 42 33.6<br /> 4 Nhà xây cao từ 4 tầng trở lên 20 16<br /> 5 Tổng 125 100<br /> Bảng1. Đánh giá hiện trạng chiều cao nhà trên tuyến phố Hàng Buồm – tháng 5/2006)<br /> <br /> Năm 1999 2003 2006<br /> Số lượng nhà cổ 85 65 30<br /> Bảng 2: Sự suy giảm số lượng nhà cổ tại phố Hàng Buồm<br /> Với những đặc điểm nêu trên, phố Hàng Buồm đã được lựa chọn là tuyến phố thí điểm cho việc tiến<br /> hành đánh giá, khảo sát để đề xuất các mục tiêu, chiến lược phát triển tuyến phố và tiến hành thí điểm<br /> một số hoạt động cụ thể nhằm kiểm chứng hiệu quả của phương pháp TKĐT có sự TG trong việc khôi<br /> phục, cải thiện cảnh quan khu vực.<br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Mục đích của nghiên cứu là kiểm chứng tính khả thi của dự án, do vậy cần phải xây dựng được một hệ<br /> thống tiêu chí để đánh giá được tính khả thi này.Về nguyên tắc trước hết phải xác định các yếu tố rào<br /> cản, kiểm chứng sự tác động của phương pháp tới các rào cản đó. Với phương pháp có sự TGCĐ thì<br /> các rào cản lớn thường gặp là :a)chất lượng nguồn nhân lực, b) khả năng đóng góp tài chính và c)hành<br /> lang pháp lý cho sự tham gia. Do vậy, cần phải xác định hệ tiêu chí đánh giá sự thay đổi của các rào<br /> cản, từ đó thấy được một số thành tựu khi áp dụng phương pháp này.<br /> Để đánh giá tính khả thi về mặt nguồn lực điều quan trọng nhất là cần xác định các bên liên quan, vai<br /> trò trong tiến trình thực hiện dự án. Thông thường, trong 1 đồ án TKĐT ở quy mô tuyến phố thì các<br /> bên liên quan chủ chốt và vai trò sẽ là:<br /> ƒ Chính quyền quận: thẩm định, phê duyệt đồ án TKĐT, chỉ đạo các bên liên quan, hỗ trợ tài chính<br /> ƒ Chính quyền phường : khởi xướng, trực tiếp chỉ đạo việc triển khai, phối hợp với các bên liên<br /> quan, hỗ trợ về kỹ thuật<br /> ƒ Các chuyên gia nghiên cứu ( cán bộ dự án) : cùng với cộng đồng khởi xướng việc nghiên cứu, xác<br /> định vấn đề, đánh giá khảo sát, đề xuất ý tưởng và phương án giải pháp, hỗ trợ về mặt kỹ thuật cho<br /> chính quyền và cộng đồng<br /> ƒ ( Nhóm) Cộng đồng : Tham gia trong cả quy trình TKĐT, triển khai các hoạt động cụ thể, đóng góp<br /> nhân lực, vật lực<br /> ƒ Các bên liên quan khác: doanh nghiệp, hiệp hội, các tổ chức phi chính phủ NGO, NPO, công ty<br /> cộng đồng...<br /> <br /> <br /> 2<br />  Tuy nhiên, với tuyến phố Hàng Buồm, do các đặc tính về mặt giá trị lịch sử, văn hóa, kiến trúc và bảo<br /> tồn đồng thời là đối tượng của dự án thí điểm « Phát triển bền vững KPC Hà Nội » nên ngoài các bên<br /> liên quan kể trên, còn có thêm các bên liên quan với các vai trò như sau:<br /> ƒ Chính quyền thành phố : chỉ đạo chiến lược chung cho việc bảo tồn khôi phục cảnh quan tuyến phố<br /> của khu vực đô thị lịch sử được đánh giá là di sản quốc gia,chỉ đạo việc phối hợp giữa các bên liên<br /> quan, hỗ trợ về mặt nhân lực, tài chính, hành lang pháp lý tạo điều kiện cho việc bảo tồn, cải thiện<br /> các giá trị vật thể và phi vật thể của khu vực<br /> ƒ Ban quản lý KPC Hà Nội( trực thuộc quận HK) : phối hợp với chính quyền phường, cử cán bộ hỗ<br /> trợ kỹ thuật, cung cấp các thông tin, quy định, hướng dẫn vềTKĐT<br /> ƒ Nhóm nòng cốt của cộng đồng : một số cá nhân đại diện cho cộng đồng, hoạt động một cách tích<br /> cực và hiệu quả, là cầu nối trực tiếp giữa chính quyền cơ sở, cán bộ kỹ thuật, tư vấn với từng người<br /> dân (Tổ trưởng tổ dân phố, cụm, đảng viên, cựu chiến binh,đại diện hội phụ nữ, đoàn thanh niên...<br /> ƒ Các nhà tài trợ : thông qua các tổ chức trong và ngoài nước hỗ trợ về mặt nhân lực và tài lực cho<br /> hoạt động TKĐT.<br /> Tiêu chí đánh giá nguồn nhân lực: Thông qua một số tiêu chí định tính về trình độ, nhận thức, sự sẵn<br /> lòng, tính chủ động, khả năng khởi xướng, khả năng lãnh đạo, khả năng ra quyết định … trước và sau<br /> khi áp dụng phương pháp; kết luận yếu tố nào không thay đổi được, thay đổi được, với thời gian bao<br /> lâu… của từng bên liên quan, ta có thể thấy được hiệu quả tác động của phương pháp này tới chất<br /> lượng của nguồn nhân lực, từ đó ảnh hưởng đến kết quả của toàn bộ dự án.<br /> Bên cạnh đó còn có các tiêu chí về khả năng tài chính và đánh giá hành lang pháp lý tạo điều kiện cho<br /> sự TG.<br /> Chu trình của hoạt động thí điểm cải tạo cảnh quan Hàng Buồm : gồm có 4 bước chính đó là đánh<br /> giá hiện trạng cảnh quan; Xây dựng viễn cảnh cho tuyến phố đi kèm các chiến lược và mục tiêu phát<br /> triển; Đề xuất các hành động lâu dài để thực hiện các chiến lược mục tiêu đã đề ra, kèm theo các hành<br /> động có thể thực hiện trước mắt; trong các hoạt động ngắn hạn này, chọn hoạt động chỉnh trang, cải tạo<br /> cảnh quan trong khuôn khổ kinh phí và thời gian xác định.<br /> Sơ đồ : Chu trình hoạt động TKĐTTG – Công cụ - Sự tham gia<br /> <br /> <br /> Các bên liên quan Chu trình hoạt độngTKĐTTG Các công cụ<br /> <br /> Công cụ 1<br /> UBND PHƯỜNG Đánh giá hiện trạng Thu thập các tài liệu<br /> thứ cấp<br /> Cán bộ tư vấn<br /> Xây dựng viễn cảnh – chiến lược – Công cụ 2<br /> mục tiêu Thảo luận, họp<br /> Nhóm nòng cốt<br /> ( Tổ trưởng, tổ phó,<br /> BT chi bộ, CB phụ<br /> nữ, cựu chiến binh) Công cụ 3<br /> Đề xuất các hành động lâu dài, các Quan sát –Phỏng vấn<br /> hành động trước mắt trực tiếp<br /> <br /> Cộng đồng<br /> Công cụ 4<br /> Vẽ bản đồ<br /> Chọn hoạt động chỉnh trang trong<br /> Các bên liên quan khuôn khổ kinh phí và thời gian<br /> Công cụ 5<br /> khác<br /> Xếp hạng ưu tiên<br /> <br /> <br /> <br /> Trình tự tiến hành<br /> <br /> 3<br /> 1) Ban dự án lập đề cương chi tiết hướng dẫn đánh giá thực trạng tuyến phố và xác định các mục tiêu<br /> để xây dựng chiến lược phát triển tuyến phố<br /> 2) Họp với UBND Phường, thông qua mục đích dự án và yêu cầu hỗ trợ của cơ quan quản lý địa<br /> phương.<br /> 3) Thành lập nhóm đánh giá cảnh quan, bao gồm các đối tượng tham gia sau: Nhóm hướng dẫn (3<br /> người): bao gồm 2 cán bộ tư vấn của dự án và 1 cán bộ địa chính của phường. Nhóm nòng cốt (3<br /> người): trong đó có tổ trưởng dân phố, 1 đại diện là cán bộ lớn tuổi, am hiểu về lịch sử, am hiểu về<br /> cộng đồng. Đại diện người dân (5 người) bao gồm các thành phần khác nhau: cán bộ hưu trí, người làm<br /> ăn buôn bán, công nhân, sinh viên...<br /> 4) Nhóm cán bộ nòng cốt và đại diện người dân sau khi đã được lựa chọn tham gia trao đổi và chia sẻ<br /> về phương pháp đánh giá có sự tham gia của cộng đồng. Tập huấn cho nhóm nòng cốt các kỹ năng và<br /> kiến thức cần thiết để tham gia vào dự án (2 ngày liên tục)<br /> 5) Tổ chức cuộc họp toàn thể cộng đồng lần 1: giới thiệu về dự án (kết hợp với phát thanh Phường)<br /> 6) Tiến hành đánh giá thực trạng: chia nhóm theo chủ đề như Cảnh quan, Giao thông, Nhà ở. Mỗi chủ<br /> đề sẽ có 1 số thành viên nhóm nòng cốt và các cư dân khác, có sự hộ trợ của các cán bộ chuyên môn và<br /> cán bộ Phường<br /> 7) Phân tích – Tìm giải pháp - Lựa chọn hoạt động ưu tiên: nhóm cộng đồng, CB Phường, CB chuyên<br /> môn<br /> 8) Tổ chức cuộc họp toàn thể cộng đồng lần 2: giới thiệu kết quả và các hoạt động ưu tiên, kế hoạch<br /> huy động nguồn lực<br /> Các công cụ cho phương pháp TGCĐ<br /> Công cụ 1 : Thu thập các tài liệu đã có, các đánh giá đã tiến hành về cảnh quan tuyến phố, các tài liệu<br /> liên quan đến các chủ trương, chính sách của địa phương và việc thực hiện chủ trương đó liên quan đến<br /> những nội dung về cảnh quan, môi trường mà phương pháp đã lựa chọn<br /> Công cụ 2: Họp – thảo luận (hình1)<br /> Đây là công cụ không thể thiếu trong phương pháp có sự tham gia. Nội dung, cách thức tiến hành các<br /> cuộc họp – thảo luận phù hợp với đối tượng họp. Trong nghiên cứu thí điểm, có 2 hình thức họp cơ bản<br /> : Họp – thảo luận trên nguyên tắc trao đổi ý kiến, thống nhất, đi đến quyết định giữa cán bộ tư vấn và<br /> nhóm nòng cốt. Họp cộng đồng với mục đích thông báo những nội dung đã hoặc đang triển khai và lấy<br /> ý kiến phản hồi.<br /> Công cụ 3: Quan sát trực tiếp (hình 2)<br /> Dạo quanh tuyến phố, quan sát và ghi nhận những vấn đề liên quan đến cảnh quan tuyến phố. Mục đích<br /> của công cụ này là giúp cộng đồng và nhóm công tác xác định nhanh các yếu tố có ảnh hưởng tích cực<br /> và tiêu cực đến cảnh quan; tạo ra sự đồng cảm, hiểu biết lẫn nhau và là cơ sở để những ngày sau đó cả<br /> hai bên (tư vấn và người dân) cùng tiến hành những hoạt động cụ thể tại cộng đồng thuận lợi và hiệu<br /> quả.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 1: Họp – thảo luận Hình 2 : Quan sát – đánh giá trực tiếp tại hiện trường<br /> <br /> <br /> 4<br /> Công cụ 4 : Vẽ bản đồ, đánh dấu các thông tin, các yếu tố tác động đến cảnh quan tuyến phố lên bản<br /> đồ (Hình 3)<br /> Công cụ 5: Sử dụng các công cụ dùng để xếp hạng ( Hình 4)<br /> Xếp hạng ưu tiên, xếp hạng theo tầm quan trọng nhằm xác định những vấn đề bất cập, mong muốn bức<br /> tranh phố cổ trong tương lai, giải pháp để đạt được mục tiêu (giải pháp kỹ thuật, giải pháp tài chính, thể<br /> chế) Tiến hành cho điểm để xếp hạng ưu tiên.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 3 : Đánh dấu trên bản đồ Hình 4: Xếp hạng ưu tiên các vấn đề<br /> <br /> Kết quả đầu ra:<br /> Sau một thời gian ngắn phối hợp, viễn cảnh của phố HB đã được xây dựng và thống nhất như sau<br /> « Hàng Buồm sẽ là một trong những tuyến phố văn minh thương mại hấp dẫn nhất của Hà nội và của<br /> KPC với phố xá sạch đẹp, ngăn nắp, ấn tượng, thể hiện rõ nét đặc trưng văn hóa lịch sử của riêng<br /> mình ». Để đạt đến viễn cảnh trên chắc chắn cần nhiều thời gian và công sức với những chương trình<br /> hành động cụ thể cả dài hạn và ngắn hạn. Tuy nhiên, có những việc có thể làm ngay với nguồn lực hiện<br /> có.<br /> Nhóm đánh giá đã xác định được 5 vấn đề nổi cộm nhất, liên quan đến sự suy giảm cảnh quan kiến trúc<br /> và các vấn đề về TKĐT, đồng thời đề xuất 03 hoạt động ưu tiên trong khuôn khổ thời gian 01 tháng và<br /> với kinh phí cho phép :<br /> Vấn đề nổi trội Đề xuất hoạt động ưu tiên<br /> 1. Hình thức kiến trúc mặt đứng tuyến phố lộn 1. Lắp đặt đồng bộ hệ thống mái hiên di động<br /> xộn, mái hiên di động mất mỹ quan nhằm cải thiện cảnh quan tuyến phố<br /> 2. Thiếu hệ thống thùng rác công cộng thu gom 2. Bố trí hệ thống thùng rác công cộng cố định<br /> rác thải trên tuyến phố trên tuyến phố và bổ sung thiết bị cho việc thu<br /> 3. Vỉa hè chật chội, bị lấn chiếm gom rác thải của khu vực<br /> 4. Hệ thống đường dây diện chằng chịt, mất mỹ 3. Thu nhỏ các biển hiệu, biển quảng cáo với kích<br /> quan tuyến phố, thước quá lớn, hình thức xấu, đưa ra những<br /> 5. Hệ thống cống hở gây ô nhiễm môi trường, hướng dẫn cụ thể cho người dân để làm cảnh<br /> mất mỹ quan tuyến phố. quan tuyến phố thêm đẹp.<br /> <br /> Các hoạt động khác như chỉnh trang lớp lát vỉa hè, cải tạo mặt đứng một số ngôi nhà cổ cũ nát, ngầm<br /> hóa hệ thống cống hở, ngầm hóa đường dây điện v.v. cũng đều được đề xuất trong quy hoạch hành<br /> động cho tuyến phố trong tương lai.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 5<br />  Hình 5 : Đánh giá hiện trạng các công trình kiến trúc có giá trị trên tuyến phố<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 6: Đánh giá vị trí các điểm nút – điểm nhấn thị giác trên tuyến phố<br /> <br /> Hoạt động triển khai thực tế “Lắp đặt đồng bộ hệ thống mái hiên di động” trên tuyến phố Hàng<br /> Buồm<br /> Nhóm nòng cốt đã triển khai điều tra nhanh ý kiến người dân về việc “Lắp đặt đồng bộ hệ thống mái<br /> hiên di động” và khả năng chi trả. Kết quả thu được là 96% số người dân được phỏng vấn đồng ý với<br /> việc lắp đặt đồng bộ về màu sắc, kiểu dáng, độ cao cho mái hiên di động. Bên cạnh đó, UBND Phường<br /> tiến hành gửi thông báo về hoạt động đến từng hộ gia đình và đến dự trong buổi họp dân để bàn về việc<br /> triển khai và đóng góp kinh phí. Cán bộ tư vấn, nhóm nòng cốt và cán bộ Phường đã tổ chức họp dân<br /> để thông qua về mục đích, ý nghĩa của việc làm này. Hình ảnh cảnh quan tuyến phố được cải thiện khi<br /> làm mới mái hiên di động đồng bộ đã được mô phỏng trên máy tính và giới thiệu cho toàn thể cộng<br /> đồng. Điều này giúp người dân hình dung được rất rõ hiệu quả của hoạt động và rất hăm hở tham gia.<br /> 100% người dân trong cuộc họp đều tán đồng việc làm lại mái hiên cho đồng bộ trong một tâm lý rất<br /> phấn khởi. Sau đó, mức độ đóng góp tài chính, thời điểm tiến hành và lựa chọn nhà thầu cung cấp mái<br /> hiên được bàn bạc và thảo luận trong cuộc họp một cách công khai. Kết quả đã đạt được sự đồng thuận<br /> trong cộng đồng về hình thức mái hiên, đối tác thực hiện, thời gian thực hiện và mức độ đóng góp kinh<br /> phí lắp đặt là 40% một cách tự nguyện. Sau đó, nhóm nòng cốt chịu trách nhiệm vận động người dân<br /> làm mái hiên và thu 40% kinh phí, phần còn lại do thành phố và các tổ chức quốc tế hỗ trợ.<br /> <br /> <br /> 6<br />  Hình 7: Hiện trạng Hàng Buồm trước khi lắp đặt Hình 8: Hàng Buồm sau khi lắp đặt đồng bộ<br /> mái hiên di động mái hiên di động<br /> <br /> Sau 25 ngày tiến hành thay bạt, lắp đặt đồng bộ mái hiên di động trên đoạn phố thí điểm từ ngã tư<br /> Hàng Đường – Hàng Buồm tới ngã tư Hàng Giầy, bộ mặt một đoạn phố đã được cải thiện đáng kể so<br /> với thời gian trước rất nhếch nhác và sập xệ. Người dân và chính quyền rất hân hoan trước kết quả này.<br /> Cán bộ lãnh đạo Phường HB đã hết sức vui mừng và phấn khởi vì lần đầu tiên người dân đã thể hiện sự<br /> quan tâm rất cao với cảnh quan chung của tuyến phố và sẵn sàng đóng góp mức kinh phí đáng kể, điều<br /> mà từ trước đến nay họ chỉ luôn trông chờ từ nhà nước. Điều này chứng tỏ trong tương lai, việc cải tạo,<br /> thậm chí tái hiện lại mặt đứng tuyến phố là hoàn toàn khả thi với sự hợp tác về tài chính của người dân<br /> nếu có sự tuyên truyền và vận động đúng đắn và có hiệu quả.<br /> <br /> Hình ảnh mô phỏng tuyến phố trong tương lai<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 9: Hình ảnh tuyến phố trong tương lai với sự tham gia ý kiến của cộng đồng<br /> <br /> III. Nhận xét - Đánh giá mức độ thành công của dự án và tính khả thi của hoạt động thí điểm<br /> 1. Đánh giá vai trò của các bên liên quan chủ chốt<br /> - Chính quyền Phường: Trên lý thuyết chính quyền cơ sở (Phường) phải là nhân tố tham gia tích cực<br /> nhất ngay từ đầu dự án với vai trò khởi xướng, hỗ trợ và giám sát các hoạt động trên địa bàn, kết nối<br /> người dân với các chuyên gia trong các hoạt động cần có sự tham gia của rất nhiều bên liên quan<br /> này.Tuy nhiên trong thực tế chính quyền phường còn thụ động, chỉ giúp chủ yếu về các khâu thủ tục<br /> hành chính (thông báo, làm giấy mời, dự các cuộc họp) và chưa làm tốt vai trò của mình, vẫn ở tình<br /> trạng như người đứng ngoài cuộc. Được hưởng lợi gián tiếp từ dự án.<br /> - Cộng đồng nòng cốt: Có vai trò là người kêu gọi, huy động người dân trong khu vực tham gia vào<br /> hoạt động. Được tập huấn để có thể đánh giá các vấn đề về các giá trị vật thể liên quan đến môi trường<br /> cảnh quan trong khu vực.<br /> Chủ trì các buổi họp, các buổi làm việc với người dân, cùng bàn bạc để đưa ra những quyết định cuối<br /> cùng. Đóng góp nhiều ý kiến trên các lĩnh vực TKĐT cho tuyến phố.Tham gia vào các hoạt động cải<br /> tạo cảnh quan cùng với người dân (lắp đặt mái hiên di dộng). Kết nối người dân với chuyên gia dự<br /> án.Hưởng lợi gián tiếp từ dự án.<br /> <br /> 7<br /> - Cộng đồng: Tham gia cùng với chuyên gia và nhóm cộng đồng nòng cốt trong quá trình đánh giá<br /> hiện trạng cảnh quan, sự suy giảm nét hấp dẫn tuyến phố và cho điểm các vấn đề.<br /> Trực tiếp tiến hành hoạt động cải tạo cảnh quan tuyến phố và cải thiện môi trường xung quanh<br /> Đóng góp tài chính (40% chi phí của hoạt động thí điểm) . Hưởng lợi trực tiếp từ dự án.<br /> - Dự án (thông qua các chuyên gia):<br /> Khởi xướng hoạt động chỉnh trang cảnh quan tuyến phố (dưới sự chỉ đạo của chính quyền thành phố),<br /> hỗ trợ về tài chính và kỹ thuật cho hoạt động<br /> Chuyên gia dự án trực tiếp tập huấn cho người dân các kỹ năng và công cụ đánh giá<br /> Hỗ trợ người dân trong quá trình cải tạo, chỉnh trang tuyến phố (kỹ thuật, phương pháp) và cùng bàn<br /> thảo, thương lượng cùng người dân để có được tiếng nói chung cho mục đích cải tạo.<br /> 2. Đánh giá tính bền vững của dự án<br /> Đây có thể coi là một trong những hoạt động TKĐT thí điểm đầu tiên với sự TGCĐ tại Hà Nội nói<br /> riêng và VN nói chung. Thông qua những kết quả đạt được, có thể đánh giá là hoạt động đã thành công,<br /> xét trên khía cạnh đã lôi kéo được sự quan tâm của cộng đồng để tham gia trong suốt quá trình thực<br /> hiện một hoạt động TKĐT (mặc dù là rất nhỏ) và chia sẻ tránh nhiệm cả về nhân lực và tài chính.<br /> Tuy nhiên, nếu xét trên khía cạnh bền vững thì dự án này chưa thực sự bền vững với các lý do như<br /> sau:<br /> ƒ Dự án không phải do cộng đồng hay chính quyền địa phương khởi xướng, mà là một hợp phần<br /> trong chương trình phát triển Hà Nội-HAIDEP do UBND thành phố chủ trì, đơn vị tư vấn nước<br /> ngoài kết hợp với các chuyên gia trong nước thực hiện. Chính quyền thành phố, quận cũng như<br /> BQL KPC chưa có 1 chiến lược cụ thể hay chương trình cụ thể để hỗ trợ cộng đồng KPC trong<br /> các hoạt động liên quan đến TKĐT trong giai đoạn tiếp theo.<br /> ƒ Thời gian thực hiện dự án “ Phát triển bền vững KPC” là rất ngắn (1.5 năm), hoạt động thí điểm<br /> cải tạo cảnh quan tuyến phố chỉ diễn ra trong 02 tháng và chỉ lựa chọn được 03 trong số 06 hoạt<br /> động thí điểm do người dân đề xuất liên quan đến việc cải tạo cảnh quan tuyến phố. Thực tế,<br /> các dự án bảo tồn , khôi phục và tái phát triển một khu vực đặc thù phải được các bên liên quan<br /> lên kế hoạch , chiến lược thực hiện trong thời gian dài, từ 10 – 20 năm ( như tại một số đô thị<br /> lịch sử ở Nhật Bản, Trung Quốc, Canada, Úc...) và kết quả của nó chỉ có thể được đánh giá sau<br /> một quá trình thực hiện.<br /> ƒ Người dân và nhóm cộng đồng nòng cốt chưa thực sự tham gia với vai trò khởi xướng các hoạt<br /> động liên quan đến chính họ và khu vực nơi họ đang sống. Tính ảnh hưởng (tính lan truyền) của<br /> nhóm cộng đồng nòng cốt đến những người dân khác trong khu vực là chưa cao.<br /> ƒ Các chuyên gia của dự án không phải là những chuyên gia trực tiếp làm việc tại khu vực. Sau<br /> khi dự án kết thúc, các chuyên gia không có được hoạt động tiếp tục hỗ trợ về mặt kỹ thuật cho<br /> người dân trong KPC.<br /> 3. Các yếu tố quan trọng quyết định tính bền vững của sự TGCĐ trong các hoạt động TKĐT tại<br /> các đô thị lịch sử.<br /> Bản chất của phương pháp là làm thế nào để lợi ích của cộng đồng phải được toàn xã hội nhận<br /> thức và đề cao, xét trên khía cạnh liên quan đến không gian công cộng của khu vực đô thị lịch<br /> sử. Quyền lợi của cộng đồng không chỉ bao gồm quyền lợi về vật chất mà cả các quyền lợi về<br /> mặt tinh thần (duy trì được các giá trị phi vật thể của khu vực, tăng lòng tự hào của cộng đồng<br /> đối với khu vực mà họ đang sống..). Nếu như cộng đồng chưa tự nhận thức được quyền lợi của<br /> họ gắn liền với các không gian thực thể này (như các không gian đường phố, cảnh quan tuyến<br /> phố...) thì cần phải chỉ rõ quyền lợi cần được bảo vệ. Do vậy, các yếu tố quan trọng cần thúc<br /> đẩy để đảm bảo tính bền vững của các hoạt động này là:<br /> a. Yếu tố nguồn lực: cần phải tồn tại các nguồn lực của cộng đồng: tiền, sức lao động, về kiến<br /> thức, kỹ năng, sự lãnh đạo, hệ thống tổ chức xã hội tốt. Chất lượng nguồn lực, đặc biệt là kỹ<br /> năng tổ chức, quản lý và lập kế hoạch sẽ được tăng lên rõ rệt khi có những kinh nghiệm tham<br /> 8<br />  gia trong các dự án phát triển. Càng có nhiều sự TGCĐ trong lĩnh vực TKĐT thì càng có nhiều<br /> lợi ích hơn cho cộng đồng và vì thế họ lại càng sẵn sàng đầu tư các nguồn lực của mình. Như<br /> vậy yếu tố nguồn lực có tác động mang tính “ hữu cơ” thúc đẩy sự TGCĐ.<br /> b. Trình độ nhận thức và sự nỗ lực tham gia của cộng đồng: Sự nỗ lực tham gia của người dân<br /> bằng óc sáng tạo và tính tự chủ tối đa để cải thiện điều kiện cảnh quan, môi trường sống. Khi<br /> cộng đồng có nhận thức tốt, có trình độ hiểu biết thì việc triển khai thực hiện các dự án liên<br /> quan đến quyền lợi cộng đồng sẽ có nhiều thuận lợi. Có thể thu nhận được những sáng kiến nảy<br /> sinh trong quá trình tham gia của CĐ, vấn đề quan trọng là làm sao huy động được sự TGCĐ.<br /> c. Trách nhiệm của nhà quản lý, lãnh đạo và Chính phủ trong việc huy động và thúc đẩy sự<br /> TGCĐ. Các nhà quản lý, lãnh đạo cần có nhận thức đúng đắn về sự TGCĐ và mức độ TGCĐ.<br /> Vấn đề các nhà quản lý mong muốn cộng đồng tham gia ở mức độ thế nào như: chỉ thông báo<br /> để quần chúng biết hay mong muốn quần chúng đóng góp thực sự vào quá trình từ khâu xác<br /> định ý tưởng, lập dự án, triển khai dự án... để qua đó thu thập những ý tưởng tốt của cộng đồng<br /> vào nội dung của dự án, tất cả đều phụ thuộc chủ quan vào người lãnh đạo. Sự quan tâm và<br /> quyết tâm của các nhà lãnh đạo là một trong các yếu tố quan trọng thúc đẩy sự TGCĐ. Vận<br /> động cộng đồng là vấn đề phức tạp và phải dần dần từng bước, do vậy người quản lý phải biết<br /> chờ đợi, biết lắng nghe và thương thuyết. Trong quá trình triển khai cũng thường phức tạp nên<br /> phải có quyết tâm theo mục tiêu đã được cả hai bên Chính quyền và cộng đồng thống nhất.<br /> d. Có sự trợ giúp về kỹ thuật, nguồn lực và dịch vụ của Chính phủ hoặc các tổ chức nào đó để<br /> khuyến khích óc sáng tạo, sự giúp đỡ lẫn nhau và tính tự lực của cộng đồng.<br /> Kết luận: Thông qua hoạt động thí điểm tại tuyến phố Hàng Buồm, nghiên cứu đã kiểm chứng được<br /> tính khả thi của dự án, đưa ra các khuyến nghị về cơ chế thực hiện và giám sát dựa trên sự tham gia và<br /> các bên liên quan trong lĩnh vực TKĐT gắn liền với hoạt động bảo tồn, khôi phục, chỉnh trang các<br /> không gian công cộng. Trên thực tế nguồn kinh phí từ nhà nước cho các hoạt động nâng cấp chính<br /> trang đô thị đã đang và sẽ luôn eo hẹp, cho nên « nhà nước và nhân dân cùng làm » trong TKĐT là con<br /> đường đi bất khả kháng nếu chúng ta muốn nhanh chóng cải tạo nâng cao chất lượng các thành phố của<br /> chúng ta, đặc biệt là tại các khu vực đô thị lịch sử cần gìn giữ và bảo vệ. Nghiên cứu cũng góp phần mở<br /> ra một cách tiếp cận tổng hợp, liên ngành, với sự tham gia của cộng đồng cho TKĐT ở Việt Nam.<br /> <br /> Tài liệu tham khảo<br /> 1 Tạ Quỳnh Hoa (2006), “Cải thiện và khôi phục cảnh quan phố Hàng Buồm”, Tạp chí Kiến trúc –<br /> Hội KTS, số 139 (11/2006), 83-88.<br /> 2 Phạm Thúy Loan & Tạ Quỳnh Hoa (2006), "Thiết kế đô thị với sự tham gia của cộng đồng trong<br /> cải thiện và chỉnh trang cảnh quan phố Hàng Buồm", Tạp chí Quy hoạch xây dựng, Bộ Xây dựng,<br /> số 23-24/2006, 59-61.<br /> 3 Carley Pennink (2000), Public-Private Partnerships in Urban Development, Institute for Housing<br /> and Urban Development Studies<br /> 4 John Friedmann (1987), Planning in the Public Domain, Princeton University Press, Princeton,<br /> New JerSey.<br /> 5 UNESCO (2004), Linking Universial and Local Values: Managing a Sustainable future for World<br /> heritage, World Heritage Papers No.13 ( Paris: UNESCO).<br /> 6 World Bank (1996), The World Bank Participation Source Book.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 9<br />