Liên kết bốn nhà trong chăn nuôi gà công nghiệp - biện pháp thúc đẩy phát triển bền vững

Liên kết “bốn nhà” . . .<br /> <br /> LIÊN KẾT “BỐN NHÀ” TRONG CHĂN NUÔI GÀ CÔNG<br /> NGHIỆP - BIỆN PHÁP THÚC ĐẨY PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG<br /> Vòng Thình Nam*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> <br /> Những năm gần đây, ngành chăn nuôi của nước ta phát triển mạnh, trong đó chăn nuôi<br /> gà công nghiệp phát triển với tốc độ cao trên phạm vi cả nước, nổi bật nhất là khu vực Đông Nam<br /> bộ. Tuy nhiên, người chăn nuôi cũng nhiều phen khốn đốn do giá đầu vào, đầu ra lên xuống thất<br /> thường, làm cho họ lỗ nặng, có nơi, có lúc phải đóng cửa chuồng, hoặc phá sản giải nghệ… Để thực<br /> hiện chủ trương của Nhà nước, chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp từ trồng trọt sang chăn nuôi, tạo<br /> ra nhiều sản phẩm theo hướng có lợi, đồng thời giúp ngành chăn nuôi gà công nghiệp phát triển<br /> bền vững (PTBV), cần nghiên cứu các hình thức hợp tác trong chuỗi liên kết chăn nuôi nhằm phát<br /> triển hiệu quả và bền vững. Bài viết này tập trung vào việc phân tích các mối quan hệ trong liên kết<br /> “bốn nhà” (Nhà nước, Nhà doanh nghiệp, Nhà chăn nuôi, Nhà khoa học).<br /> Từ khóa: liên kết “bốn nhà”, chăn nuôi gà công nghiệp, phát triển bền vững<br /> <br /> “FOUR PARTY” LINKS IN BREEDING INDUSTRIAL CHICKEN –<br /> SOLUTION TO PROMOTE SUSTAINABLE DEVELOPMENT<br /> <br /> ABSTRACT<br /> In recent years, our livestock breeding industry has grown very fast, in which industrial<br /> chicken breeding has high growth across the country, especially in South East Region. However,<br /> the breeders have faced so many difficulties in business due to fluctuation of input and output costs.<br /> These reasons cause big financial loss, in some place, lead to shut down the farms, or business close<br /> out… In order to implement Government strategies of structure shifting in argiculture from planting<br /> to breeding, creating more value added products as well as support livestocks breeding grow<br /> sustainably, intensive research on partnership and cooperation in supply chain are required. Doing<br /> this will help to develop breeding industrial chicken effectively and sustainable. This article focuses<br /> on the analysis of the relationship of the “four party” (State, businesses, Producers, Scientist).<br /> Keywords: “Four party” links, Breeding industrial chicken, Sustainable development<br /> <br /> *<br /> <br /> GV. Trường Đại học Sư phạm kỹ thuật Tp. Hồ Chí Minh. ĐT: 0907.993345<br /> <br /> 61<br /> <br /> Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật<br /> <br /> 1. Đặt vấn đề<br /> Chủ trương của Nhà nước về mô hình<br /> liên kết “bốn nhà” trong nông nghiệp đã được<br /> nhiều địa phương thực hiện trong thời gian<br /> gần đây. Mặc dù chưa thật hoàn hảo, song<br /> mô hình này cũng đã mang lại hiệu quả khả<br /> quan cho nhiều địa phương như: các Hợp tác<br /> xã (HTX) trồng lúa ở huyện Vĩnh Lợi, huyện<br /> Giá Rai tỉnh Bạc Liệu [7], HTX Hàm Minh<br /> tỉnh Bình Thuận trồng Thanh Long xuất khẩu,<br /> HTX Mỹ Thành huyện Cai Lậy tỉnh Tiền<br /> Giang [6]… Tuy nhiên, đa số các địa phương<br /> chỉ mới áp dụng mô hình liên kết “bốn nhà”<br /> vào lĩnh vực trồng trọt mà chưa áp dụng rộng<br /> rãi cho các lĩnh vực khác như: chăn nuôi, làng<br /> <br /> nghề truyền thống, cây cảnh… Thực hiện chủ<br /> trương của Nhà nước chuyển dịch cơ cấu nông<br /> nghiệp từ trồng trọt sang chăn nuôi, phát triển<br /> chăn nuôi thành ngành sản xuất hàng hóa, tiến<br /> tới phát triển bền vững (PTBV) [2], cần nhân<br /> rộng mô hình liên kết “bốn nhà” vào lĩnh vực<br /> chăn nuôi, nhất là chăn nuôi gà công nghiệp<br /> là ngành có tiềm năng phát triển mạnh và phát<br /> triển bền vững nhưng những năm vừa qua gặp<br /> không ít khó khăn. Tuy nhiên, khi áp dụng<br /> mô hình này vào chăn nuôi cần có những xem<br /> xét điều chỉnh cho phù hợp với tính chất đặc<br /> thù của ngành để đạt được hiệu quả cao nhất<br /> nhằm giúp ngành này phát triển hiệu quả, ổn<br /> định tiến tới PTBV.<br /> <br /> Bảng 1.1: Tỉ trọng gà công nghiệp so với tổng đàn ở Đông nam bộ và cả nước (2010-2014)<br /> ĐỊA<br /> PHƯƠNG<br /> <br /> Tổng<br /> số<br /> <br /> 2010<br /> <br /> 2011<br /> <br /> Gà Tỷ trọng Tổng<br /> CN<br /> (%)<br /> số<br /> <br /> Gà Tỷ trọng Tổng Gà Tỷ trọng Tổng Gà Tỷ trọng Tổng Gà Tỷ trọng<br /> <br /> Cả nước 218,2 102,7<br /> Đông<br /> Nam bộ<br /> <br /> 18,738 10,91<br /> <br /> 2012<br /> <br /> CN<br /> <br /> (%)<br /> <br /> 47.1<br /> <br /> 232,7 60,0<br /> <br /> 58.0<br /> <br /> 21,8<br /> <br /> 13,0<br /> <br /> số<br /> <br /> 2013<br /> <br /> CN<br /> <br /> (%)<br /> <br /> 25.8<br /> <br /> 223,7 61,5<br /> <br /> 59.5<br /> <br /> 21,4 14,2<br /> <br /> số<br /> <br /> 2014<br /> <br /> CN<br /> <br /> (%)<br /> <br /> 27<br /> <br /> 231,7 71,8<br /> <br /> 67<br /> <br /> 23,1 19,2<br /> <br /> số<br /> <br /> CN<br /> <br /> (%)<br /> <br /> 30<br /> <br /> 246,1 73,3<br /> <br /> 30<br /> <br /> 80<br /> <br /> 28,1 20,4<br /> <br /> 70<br /> <br /> Số liệu từ Cục Chăn Nuôi (Văn phòng phía nam)<br /> <br /> Từ năm 2010 đến 2014, tổng đàn gà nói<br /> chung trên cả nước tăng từ 218,201 triệu con<br /> lên 246,028 triệu con. Đàn gà CN trên cả nước<br /> giảm từ 102,712 triệu con xuống 73,274 triệu<br /> con. Vì vậy, tỷ trọng gà CN so với tổng đàn<br /> cả nước giảm từ 47,07% năm 2010 xuống còn<br /> 29,78% năm 2014. Ngược lại, khu vực Đông<br /> Nam bộ có tốc độ tăng rất nhanh, đến tháng<br /> 10/2014 số lượng gà công nghiệp ở Đông<br /> Nam bộ đạt 20,377 triệu con, chiếm 72,6%<br /> so với tổng đàn gà nói chung của vùng này.<br /> Tốc độ tăng trong 4 năm, từ 2010 đến 2014 là<br /> 87,6%. Nếu tính trung bình cộng thì mỗi năm<br /> tăng 21,9%/năm; Nếu tính trung bình nhân thì<br /> mỗi năm tăng 17,03%. Như vậy, tốc độ phát<br /> triển gà công nghiệp trên cả nước và Đông<br /> <br /> Nam bộ có sự khác biệt rất lớn. Điều đó cho<br /> thấy sự phát triển không ổn định, do những<br /> năm vừa qua ngành chăn nuôi gặp nhiều khó<br /> khăn và tình trạng này có thể tồn tại trong thời<br /> gian tới. Từ đó, đòi hỏi phải có giải pháp để<br /> giúp ngành chăn nuôi này phát triển ổn định,<br /> hướng tới PTBV. Và mô hình liên kết “bốn<br /> nhà” là vấn đề cần được xem xét áp dụng cho<br /> ngành chăn nuôi gà công nghiệp.<br /> 2. Khái quát về phát triển bền vững<br /> chăn nuôi gà công nghiệp<br /> 2.1. Khái niệm phát triển bền vững chăn<br /> nuôi gà công nghiệp<br /> Qua nghiên cứu các khái niệm Phát triển<br /> bền vững, khái niệm chăn nuôi gà công nghiệp,<br /> tác giả đề xuất khái niệm Phát triển bền vững<br /> 62<br /> <br /> Liên kết “bốn nhà” . . .<br /> <br /> chăn nuôi gà công nghiệp: “Phát triển bền<br /> vững chăn nuôi gà công nghiệp là quá trình<br /> phát triển ổn định, hài hòa, có gắn kết các nội<br /> dung giữa phát triển kinh tế với phát triển xã<br /> hội và môi trường phù hợp với thể chế trong<br /> chăn nuôi gà công nghiệp. Sự phát triển đó đòi<br /> hỏi đáp ứng được nhu cầu hiện tại mà không<br /> làm ảnh hưởng, tổn hại đến khả năng đáp ứng<br /> nhu cầu phát triển chăn nuôi gà công nghiệp<br /> trong tương lai”.<br /> Theo đó, PTBV chăn nuôi gà công nghiệp<br /> phải đảm bảo ổn định, bền vững về kinh tế,<br /> về xã hội và bảo vệ môi trường trong hiện tại<br /> đồng thời không làm ảnh hưởng đến sự phát<br /> triển của thế hệ tương lai.<br /> 2.2. Sự cần thiết phải phát triển bền vững<br /> ngành chăn nuôi<br /> Dân số thế giới tăng nhanh, đã làm nhu<br /> cầu về lương thực và thực phẩm tăng lên.<br /> Từ đó, đòi hỏi cần phải phát triển nhanh các<br /> ngành nông nghiệp có năng suất cao, trong<br /> đó có chăn nuôi, bởi chăn nuôi có thể tạo ra<br /> khối lượng sản phẩm lớn hơn rất nhiều so với<br /> trồng trọt trên cùng một đơn vị diện tích và<br /> trong cùng một khoảng thời gian. Mặt khác,<br /> sản phẩm chăn nuôi cũng mang lại giá trị dinh<br /> dưỡng cao.<br /> Ngoài ra, ngành này còn có thể tận dụng<br /> được những loại thực phẩm thứ cấp mà con<br /> người không dùng hoặc không thể dùng được<br /> nữa để làm nguồn nguyên liệu chế biến thức<br /> ăn cho vật nuôi như các loại ngũ cốc, các loại<br /> phụ phẩm của những qui trình sản xuất thực<br /> phẩm, các loại cá tôm phế phẩm, phụ phẩm,<br /> vỏ sò… những thứ đó nếu không được chế<br /> biến làm thức ăn cho gia súc, gia cầm thì có<br /> thể gây ô nhiễm môi trường và phải tốn kém<br /> chi phí xử lý. Do vậy phát triển chăn nuôi rất<br /> có ý nghĩa về mặt kinh tế do có thể khai thác<br /> và tận dụng các loại kể trên.<br /> <br /> Song song với chuỗi giá trị mang lại, ngành<br /> chăn nuôi tạo ra rất nhiều việc làm liên quan<br /> trong các ngành: sản xuất con giống, chế biến<br /> thức ăn, dịch vụ thú ý, sản xuất thiết bị, dụng<br /> cụ cho chuồng trại, thu gom sản phẩm chăn<br /> nuôi, chế biến, tiêu thụ… phát triển theo. Như<br /> vậy, ngành chăn nuôi có tính lan tỏa lớn, phát<br /> triển ngành này sẽ làm các ngành liên quan<br /> khác phát triển theo, từ đó có thể tạo ra nhiều<br /> việc làm cho người lao động, góp phần ổn định<br /> xã hội và thúc đẩy nền kinh tế phát triển.<br /> 2.3. Nội dung phát triển bền vững trong<br /> chăn nuôi gà công nghiệp<br /> Phát triển bền vững trong nông nghiệp<br /> hay trong chăn nuôi gà công nghiệp cũng dựa<br /> trên lý thuyết và nội dung phát triển bền vững<br /> chung, bao gồm:<br /> yy Phát triển bền vững về mặt kinh tế,<br /> yy Phát triển bền vững về mặt xã hội,<br /> yy Phát triển bền vững về mặt môi trường,<br /> Tuy nhiên, ngoài những nội dung trên<br /> PTBV chăn nuôi gà công nghiệp còn chịu sự<br /> tác động quan trọng của Thể chế chính sách.<br /> <br /> Hình 2.1. Mô hình PTBV chăn nuôi gà công<br /> nghiệp do tác giả đề xuất<br /> <br /> Theo Ban cố vấn kỹ thuật thuộc nhóm<br /> chuyên gia quốc tế về nghiên cứu nông nghiệp<br /> - TAC/CGIAR, đã định nghĩa phát triển nông<br /> nghiệp bền vững như sau: “Nông nghiệp bền<br /> vững phải bao hàm sự quản lý thành công tài<br /> nguyên nông nghiệp nhằm thoả mãn nhu cầu<br /> 63<br /> <br /> Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật<br /> <br /> của con người đồng thời cải tiến chất lượng<br /> môi trường và gìn giữ được tài nguyên nhiên<br /> nhiên”. [5]<br /> Như vậy, trong nông nghiệp nói chung và<br /> chăn nuôi gà công nghiệp nói riêng, người ta<br /> có thể thực hiện nhiều biện pháp khác nhau để<br /> thay cho việc sử dụng dùng thuốc, hóa chất…<br /> nhằm hướng tới phát triển bền vững:<br /> yy Chọn giống cho năng suất cao đồng thời<br /> kháng bệnh tốt cho vật nuôi<br /> yy Sử dụng thức ăn sạch, an toàn để chăn<br /> nuôi, tạo ra sản phẩm tốt, an toàn<br /> yy Sử dụng các biện pháp sinh học để diệt<br /> phòng ngừa và trị bệnh cho vật nuôi.<br /> yy Sử dụng công nghệ tiên tiến giảm thiểu<br /> bệnh dịch, hạn chế lây nhiễm cho vật nuôi<br /> yy Nghiên cứu và áp dụng qui trình chăn<br /> nuôi hợp lý, khoa học để có sản phẩm chất<br /> lượng cao, hiệu quả<br /> yyHoặc có thể kết hợp các biện pháp<br /> trên với việc sử dụng thuốc, hóa chất một<br /> cách hạn chế nhằm giảm thiểu tác hại đối<br /> với môi trường.<br /> 2.4. Những nhân tố ảnh hưởng đến<br /> PTBV chăn nuôi gà công nghiệp<br /> Có rất nhiều nhân tố tác động đến phát triển<br /> bền vững chăn nuôi gà công nghiệp. Tuy nhiên,<br /> qua quá trình nghiên cứu tác giả rút ra một số<br /> nhân tố quan trọng ảnh hưởng nhiều đến quá<br /> trình chăn nuôi gà công nghiệp như sau:<br /> yy Vốn đầu tư<br /> yy Nguồn cung ứng đầu vào: Con giống;<br /> Thức ăn chăn nuôi; Chăm sóc thú y; Công<br /> nghệ, thiết bị chăn nuôi…<br /> yy Thị trường tiêu thụ<br /> <br /> yy Nhân sự trong chăn nuôi<br /> yy Kết cấu hạ tầng kỹ thuật: Điện, nước,<br /> đường giao thông<br /> yy Chính sách quản lý, phát triển ngành<br /> chăn nuôi<br /> yy Chính sách xuất nhập khẩu gia cầm và<br /> các sản phẩm thay thế<br /> Tùy theo từng giai đoạn và tùy theo từng<br /> địa phương mà các nhân tố trên có mức tác<br /> động có thể khác nhau đến chăn nuôi gà<br /> công nghiệp.<br /> 3. Nội dung quan hệ trong liên kết<br /> “Bốn nhà”<br /> Để thúc đẩy ngành chăn nuôi gà công<br /> nghiệp tiến tới PTBV, rất cần mối quan hệ liên<br /> kết “bốn nhà” mà Nhà nước đã chủ trương<br /> thực hiện qua việc ban hành quyết định số<br /> 80/2002/QĐ-TTg ngày 24/06/2002 “Về chính<br /> sách khuyến khích tiêu thụ nông sản hàng hoá<br /> thông qua hợp đồng”[1] và Quyết định số<br /> 62/2013/QĐ-TTg ngày 25/10/2013 “Về chính<br /> sách khuyến khích phát triển hợp tác, liên kết<br /> sản xuất gắn với tiêu thụ nông sản, xây dựng<br /> cánh đồng lớn”[3]. Trong thời đại ngày nay,<br /> phân công lao động diễn ra mạnh mẽ, chuyên<br /> môn hóa ngày càng sâu, vì vậy để một công<br /> việc hay một quá trình sản xuất nào đó đạt<br /> kết quả tốt đòi hỏi phải có sự liên kết phối<br /> hợp giữa những chủ thể có liên quan với nhau<br /> một cách chặt chẽ. Cụ thể, mối liên kết “bốn<br /> nhà” trong chăn nuôi gà công nghiệp là: Nhà<br /> nước, Nhà chăn nuôi, Nhà Doanh nghiệp và<br /> Nhà Khoa học. “Bốn nhà” này quan hệ với<br /> nhau trên các mặt, các khâu trong suốt quá<br /> trình chăn nuôi gà công nghiệp.<br /> <br /> 64<br /> <br /> Liên kết “bốn nhà” . . .<br /> <br /> Sơ đồ 3.1. Quan hệ liên kết “bốn nhà”<br /> <br /> 3.1. Liên kết giữa Doanh nghiệp với<br /> Người chăn nuôi gà công nghiệp<br /> Mối quan hệ giữa Doanh nghiệp và Người<br /> chăn nuôi bao gồm các nội dung công việc<br /> cụ thể như: Doanh nghiệp cung cấp các yếu<br /> tố đầu vào của quá trình chăn nuôi gà công<br /> nghiệp như: Vốn, con giống, thức ăn chăn<br /> nuôi, thuốc thú y… và thu mua gà thương<br /> phẩm để giết mổ bán ra thị trường hoặc làm<br /> nguyên liệu chế biến thành nhiều sản phẩm<br /> khác nhau để đáp ứng nhu cầu đa dạng và<br /> phong phú cho người tiêu dùng. Mối quan hệ<br /> này càng gắn bó, càng chặt chẽ thì quá trình<br /> chăn nuôi càng ổn định, hiệu quả liên kết càng<br /> cao cho cả hai bên. Người chăn nuôi yên tâm<br /> vì đã có Doanh nghiệp giúp mình cung ứng<br /> đầu vào và tiêu thụ đầu ra. Ngược lại, Doanh<br /> nghiệp vừa bán được các sản phẩm của mình<br /> cho Người chăn nuôi (con giống, thức ăn,<br /> thuốc thú y…), đồng thời có nguồn nguyên<br /> liệu ổn định và tin cậy để giết mổ và chế biến<br /> sản phẩm, đáp ứng nhu cầu thị trường. Mối<br /> quan hệ trên được thực hiện thông qua hợp<br /> đồng ký kết giữa hai bên trước khi bước vào<br /> lứa chăn nuôi hoặc có thể trước khi chuẩn bị<br /> xây dựng chuồng trại để chăn nuôi.<br /> <br /> Như vậy, mối liên kết này tạo ra sự ổn<br /> định cho công việc kinh doanh và chăn nuôi<br /> cho cả hai bên. Ngành chăn nuôi gà công<br /> nghiệp thường không ổn định, đã tạo ra<br /> nhiều khó khăn cho Người chăn nuôi cũng<br /> như cho các Doanh nghiệp kinh doanh trong<br /> cùng lĩnh vực, nếu tham gia vào mối liên kết<br /> này và các bên gắn bó chặt chẽ với nhau sẽ<br /> tạo ra sự ổn định và mang lại nhiều lợi ích<br /> cho chính bản thân họ và tạo sự phát triển ổn<br /> định cho toàn ngành.<br /> Trong thực tế mối liên kết giữa Doanh<br /> nghiệp và Nông dân cũng đã nảy sinh nhiều<br /> vấn đề bất cập mà đòi hỏi các bên phải nhìn<br /> lại, đồng thời các định chế khác có liên quan<br /> (Cơ quan quản lý nhà nước, chính quyền địa<br /> phương, hợp tác xã…) phải có trách nhiệm<br /> kiểm tra, giám sát, chế tài… Mâu thuẫn trong<br /> mối liên kết thường nảy sinh: Người nông<br /> dân cho rằng Doanh nghiệp cung cấp các sản<br /> phẩm đầu vào không đảm bảo chất lượng như<br /> hợp đồng đã ký kết, còn Doanh nghiệp lại cho<br /> rằng sản phẩm của Nông dân cũng “có vấn<br /> đề” nên không chịu tiêu thụ, nhất là những<br /> lúc giá cả thị trường xuống thấp họ tìm cách<br /> chê bai để né tránh mua hàng với giá cao [4].<br /> 65<br /> <br />