LNH-2007-153128 Nghiên Cứu Một Số Giải Pháp Phục Hồi Rừng Nhằm Đáp Ứng Mục Tiêu Phòng Hộ Tại Lâm Trường Như Xuân Tỉnh Thanh Hóa

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:94

Thêm vào BST

Báo xấu

7
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là xác định cơ sở khoa học của phục hồi rừng nhằm đáp ứng mục tiêu phòng hộ tại khu vực nghiên cứu; đề xuất được những giải pháp kỹ thuật phục hồi rừng nhằm mục tiêu phòng hộ tại khu vực nghiên cứu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: LNH-2007-153128 Nghiên Cứu Một Số Giải Pháp Phục Hồi Rừng Nhằm Đáp Ứng Mục Tiêu Phòng Hộ Tại Lâm Trường Như Xuân Tỉnh Thanh Hóa

Bé gi¸o dôc ®µo t¹o Bé n«ng nghiÖp & PTNT Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp ------&------ Hoµng bïi t NghiÖn cøu mét sè gi¶i ph¸p phôc håi rõng nh»m ®¸p øng môc tiªu phßng hé t¹i l©m trêgn nh xu©n tØnh thanh ho¸ Chuyªn ngµnh: l©m häc M· sè: 60.62.60 LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp ngêi híng dÉn: PGS.TS Ph¹m xu©n hoµn Hµ T©y, n¨m 2007
Bé gi¸o dôc ®µo t¹o Bé n«ng nghiÖp & PTNT Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp ------&------ Hoµng bïi t NghiÖn cøu mét sè gi¶i ph¸p phôc håi rõng nh»m ®¸p øng môc tiªu phßng hé t¹i l©m trêgn nh xu©n tØnh thanh ho¸ LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Hµ T©y, n¨m 2007
1 §Æt vÊn ®Ò Rõng lµ nguån tµi nguyªn v« cïng quý gi¸, nã kh«ng nh÷ng cung cÊp c¸c s¶n phÈm vÒ rõng cho nÒn kinh tÕ quèc d©n mµ cßn cã t¸c dông phßng hé, b¶o vÖ ®Êt, ®iÒu tiÕt nguån níc, duy tr× c©n b»ng sinh th¸i vµ b¶o vÖ m«i trêng sèng. Thêi gian gÇn ®©y diÖn tÝch còng nh chÊt lîng rõng ë tØnh Thanh Ho¸ bÞ gi¶m sót nghiªm träng, ¶nh hëng xÊu ®Õn n¨ng lùc phßng hé m«i trêng sinh th¸i cña rõng, dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ nh: H¹n h¸n, lò lôt, xãi mßn, lë ®Êt ngµy mét gia t¨ng..., ®· ¶nh hëng nghiªm träng ®Õn nguån níc sinh ho¹t vµ sinh ho¹t kh«ng chØ bé phËn c d©n miÒn nói mµ cßn ¶nh hëng tíi céng ®ång d©n c sèng ë vïng h¹ lu c¸c con s«ng suèi. Thùc tr¹ng trªn cã nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, do d©n sè t¨ng nhanh dÉn ®Õn nhu cÇu vÒ gç, cñi còng t¨ng, hiÖn tîng du canh du c cña ®ång bµo d©n téc miÒn nói g¾n víi ph¬ng thøc ®èt n¬ng lµm rÉy, n¹n ch¸y rõng, t×nh tr¹ng khai th¸c l¹m dông qu¸ møc vèn rõng..., dÉn ®Õn suy tho¸i rõng, n¨ng lùc phßng hé cña rõng bÞ suy g¶m nghiªm träng. L©m trêng Nh Xu©n - Thanh Ho¸ n»m trong lu vùc cña ba hå chøa níc lín: §Ëp s«ng Mùc, ®Ëp thuû lîi MËu L©m vµ ®Ëp lín Phóc §êng víi dung tÝch biÕn ®éng tõ 450 - 630 triÖu m3 níc. §©y lµ nguån níc tíi cho h¬n 10.000 ha ruéng níc cña ba huyÖn Nh Thanh, N«ng Cèng vµ Qu¶ng X¬ng. HiÖn nay diÖn tÝch rõng tù nhiªn cña L©m trêng bÞ suy gi¶m vÒ diÖn tÝch còng nh chÊt lîng, kh«ng ®¶m b¶o chøc n¨ng phßng hé trong viÖc gi÷ níc vµ ®iÒu tiÕt dßng ch¶y cho c¸c c«ng tr×nh thñy lîi vµ hå ®Ëp trong vïng. §Ó ®¶m b¶o cung cÊp níc tèi ®a cho c¸c hå chøa níc, cïng víi c¸c huyÖn miÒn nói trong tØnh, huyÖn Nh Thanh nãi chung vµ L©m trêng Nh Xu©n nãi riªng ®· quan t©m ®Çu t trång rõng, kh«i phôc rõng th«ng qua ch¬ng tr×nh 327, dù ¸n 661, dù ¸n trång rõng phßng hé ®Çu nguån..., nh»m x©y dùng vµ kh«i phôc rõng ®Çu nguån. Tuy nhiªn, viÖc tæ chøc quy ho¹ch vµ x©y dùng gi¶i ph¸p qu¶n lý rõng phßng hé ®Çu nguån cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n, cha x¸c ®Þnh ®îc diÖn tÝch cÇn thiÕt vµ m« h×nh cÊu tróc cã kh¶ n¨ng phßng hé cao cho tõng khu vùc cô thÓ, cha x¸c ®Þnh ®îc vÞ trÝ ph©n bè cña rõng phßng hé trªn sên dèc, cha x¸c ®Þnh ®îc quy tr×nh kü thuËt ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ phßng
2 hé cña rõng còng nh cha ®Ò ra ®îc nh÷ng gi¶i ph¸p kinh tÕ - x· héi cÇn thiÕt cho viÖc qu¶n lý rõng phßng hé ®Çu nguån. ë mét sè khu vùc phßng hé, tØnh Thanh Ho¸ ®· ®Çu t nhiÒu kinh phÝ ®Ó trång rõng nh»m gi÷ níc vµ chèng xãi mßn ®Êt, nhng kh¶ n¨ng b¶o vÖ ®Êt vµ gi÷ níc cña nh÷ng khu rõng trång l¹i kÐm h¬n so víi nh÷ng th¶m thùc vËt cò tríc ®©y ®· bÞ con ngêi thay thÕ. ViÖc bè trÝ c¸c ®ai rõng phßng hé trªn sên dèc trong nhiÒu trêng hîp vÉn kh«ng ph¸t huy ®îc vai trß b¶o vÖ ®Êt vµ gi÷ níc. Cha cã m« h×nh cÊu tróc cã kh¶ n¨ng phßng hé cao t¹i khu vùc nghiªn cøu. §Ó gãp phÇn kh¾c phôc tån t¹i nªu trªn vµ bæ sung c¬ së khoa häc cho vÊn ®Ò phôc håi rõng phßng hé ®Çu nguån t¹i khu vùc nghiªn cøu, chóng t«i tiÕn hµnh thùc hiÖn ®Ò tµi “Nghiªn cøu mét sè gi¶i ph¸p phôc håi rõng nh»m ®¸p øng môc tiªu phßng hé t¹i L©m trêng Nh Xu©n - Thanh Ho¸”.
3 Ch¬ng 1 Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1. Trªn thÕ giíi Lîc sö nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh phôc håi rõng g¾n liÒn víi lîc sö nghiªn cøu vÒ cÊu tróc rõng, t¸i sinh rõng tù nhiªn vµ diÔn thÕ cña c¸c th¶m thùc vËt rõng còng nh vµ c¸c biÖn ph¸p xö lý l©m sinh cho rõng thø sinh nghÌo. V× vËy, cã thÓ ®iÓm qua nh÷ng nÐt lín liªn quan ®Õn néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi nh sau. 1.1.1. Nghiªn cøu phôc håi rõng thø sinh nghÌo 1.1.1.1. Quan ®iÓm vÒ rõng thø sinh nghÌo vµ phôc håi rõng thø sinh nghÌo Quan ®iÓm hiÖn nay vÒ phôc håi rõng thø sinh nghÌo ®îc chia thµnh 3 nhãm chÝnh nh sau: Mét lµ, phôc håi rõng lµ ®a rõng ®Õn tr¹ng th¸i hoµn chØnh, tiÕp cËn tr¹ng th¸i tríc khi bÞ t¸c ®éng. C¸c c«ng tr×nh cña Cairns (1995), Jordan (1995) vµ Egan (1996) lµ nh÷ng ®iÓn h×nh cña quan ®iÓm nµy. Hai lµ, nhÊn m¹nh hÖ sinh th¸i rõng ph¶i ®îc phôc håi tíi møc ®é bÒn v÷ng nµo ®ã b»ng con ®êng tù nhiªn hoÆc nh©n t¹o mµ kh«ng nhÊt thiÕt gièng nh hÖ sinh th¸i ban ®Çu. §©y còng lµ quan ®iÓm nhËn ®îc nhiÒu sù t¸n ®ång nhÊt. §iÓn h×nh cña quan ®iÓm nµy lµ: Harrington, 1999; Kumar, 1999; Bradshaw, 2002; IUCN, 2003; David Lamb, 2003 (dÉn theo Vò TiÕn Hinh vµ Ph¹m V¨n §iÓn, 2006 [14] ). Ba lµ, tËp trung vµo viÖc x¸c ®Þnh c¸c nguyªn nh©n vµ yÕu tè rµo c¶n cña qu¸ tr×nh phôc håi rõng. §iÓn h×nh lµ nghiªn cøu cña ITTO (2002) khi nhÊn m¹nh, nh÷ng khu vùc ®Êt rõng ®· bÞ tho¸i ho¸, hµm lîng chÊt dinh dìng trong ®Êt thÊp, kÕt cÊu kh«ng tèt, nhiÒu mÇm bÖnh, xãi mßn m¹nh vµ löa rõng. §Ó phôc håi rõng cÇn ph¶i x¸c ®Þnh ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè tíi sù mÊt rõng (stress factors), tõ ®ã cè g¾ng h¹n chÕ hoÆc lo¹i bá chóng. §©y ®îc coi nh mét quan ®iÓm, mét sù nh×n nhËn míi vÒ phôc håi rõng, v× nã ®· bíc ®Çu g¾n kÕt phôc håi rõng víi c¸c yÕu tè
4 x· héi, khi nguyªn nh©n chÝnh g©y nªn mÊt rõng lµ t¹i c¸c níc nhiÖt ®íi chÝnh lµ con ngêi. 1.1.1.2. Thµnh tùu nghiªn cøu phôc håi rõng thø sinh nghÌo - VÒ t¸i sinh vµ phôc håi rõng NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· ph©n tÝch c¸c nguyªn nh©n ¶nh hëng tíi t¸i sinh, phôc håi rõng tù nhiªn vµ chia chóng thµnh hai nhãm: * Nhãm nh©n tè sinh th¸i ¶nh hëng ®Õn t¸i sinh vµ phôc håi rõng kh«ng cã sù can thiÖp cña con ngêi (Baur G. N, 1964; Anden. S, 1981). * Nhãm nh©n tè sinh th¸i ¶nh hëng ®Õn t¸i sinh vµ phôc håi rõng cã sù can thiÖp cña con ngêi. C¸c nhµ l©m häc nh: Gorxenhin (1972, 1976); Bªlèp (1982) ®· x©y dùng thµnh c«ng nhiÒu ph¬ng thøc t¸i sinh vµ phôc håi rõng nghÌo kiÖt; ®¸ng chó ý lµ mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Maslacop E.L (1981) vÒ “phôc håi rõng trªn c¸c khu khai th¸c”, Mªlªkhèp I.C (1966) vÒ “¶nh hëng cña ch¸y rõng tíi qu¸ tr×nh phôc håi rõng”, Pabedinxkion (1966) vÒ “ph¬ng ph¸p nghiªn cøu qu¸ tr×nh phôc håi rõng”. Myiawaki (1993), Yu cïng c¸c céng sù (1994), Goosem vµ Tucker (1995), Sun vµ céng sù (1995), Kooyman (1996) còng ®· ®a ra nhiÒu híng tiÕp cËn nh»m phôc håi hÖ sinh th¸i rõng ®· bÞ t¸c ®éng ë vïng nhiÖt ®íi. KÕt qu¶ ban ®Çu cña nh÷ng nghiªn cøu nµy ®· t¹o nªn nh÷ng khu rõng cã cÊu tróc vµ lµm t¨ng møc ®é ®a d¹ng vÒ loµi. Tuy nhiªn, h¹n chÕ cña chóng lµ kh«ng thÓ ¸p dông trªn quy m« réng, bëi c¸c yªu cÇu vÒ nh©n c«ng vµ c¸c nguån lùc kh¸c trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn (dÉn theo Vò TiÕn Hinh vµ Ph¹m V¨n §iÓn, 2006 [14] ). - VÒ ph©n lo¹i rõng nghÌo HiÖn nay, cã hai quan ®iÓm vÒ ph©n lo¹i rõng nghÌo ®îc nhÊt trÝ cao trong giíi khoa häc quèc tÕ. * Dùa vµo ®Æc ®iÓm hiÖn tr¹ng th¶m thùc vËt che phñ. §iÓn h×nh cho quan ®iÓm nµy lµ E.F. Bruenig (1998). T¸c gi¶ ph©n chia hÖ sinh th¸i rõng bÞ suy tho¸i thµnh 5 lo¹i chÝnh vµ c¸c biÖn ph¸p kü thuËt l©m sinh nh»m phôc håi chóng. §ã lµ c¸c l©m phÇn rõng hçn loµi tù nhiªn bÞ khai th¸c qu¸ møc, c¸c l©m phÇn rõng thø
5 sinh ë c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau, c¸c ®¸m c©y gç thø sinh, tr¶ng cá vµ c¸c d¹ng th¶m thùc vËt kh¸c trªn c¸c lo¹i h×nh thæ nhìng kh¸c nhau. * Dùa vµo ®Æc ®iÓm cña sù t¸c ®éng. Quan ®iÓm nµy ®îc thÓ hiÖn râ trong híng dÉn phôc håi rõng cña Tæ chøc c©y gç rõng nhiÖt ®íi quèc tÕ (ITTO, 2002), theo ®ã rõng nghÌo ®îc ph©n chia thµnh 3 kiÓu phô lµ: Rõng nguyªn sinh bÞ suy tho¸i (Degraded primary forest); rõng thø sinh (Secondary forest); ®Êt rõng bÞ tho¸i hãa (Degraded forest land). - VÒ ph©n lo¹i ®èi tîng rõng ®Ó t¸c ®éng Ph©n lo¹i ®èi tîng rõng thø sinh lµm c¬ së cho viÖc ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p phôc håi vµ ph¸t triÓn rõng lµ viÖc lµm cã ý nghÜa thiÕt thùc. Theo IUCN (2001) vµ D Th©n HiÓu (2001), ®Ó ph©n chia lo¹i h×nh kinh doanh rõng thø sinh, tríc tiªn cÇn xem xÐt ®Õn loµi c©y u thÕ hoÆc mét sè loµi c©y môc ®Ých chñ yÕu vµ t×nh h×nh ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, sau ®ã quy n¹p chóng vµo nh÷ng biÖn ph¸p kinh doanh t¬ng øng. 1.1.2. Nghiªn cøu c¬ së khoa häc phôc håi rõng phßng hé ®Çu nguån 1.1.2.1. Nghiªn cøu kh¶ n¨ng phßng hé cña rõng ®Çu nguån Kh¶ n¨ng phßng hé cña rõng ®Çu nguån ®îc thÓ hiÖn qua chøc n¨ng æn ®Þnh dßng ch¶y vµ lµm t¨ng lîng níc trong mïa kh«. Chøc n¨ng gi÷ níc cña rõng ®îc ph¶n ¸nh th«ng qua ¶nh hëng cña nã ®Õn hiÖu Ých nguån níc, cã thÓ sö dông nhiÒu chØ tiªu kh¸c nhau ®Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng phßng hé cña rõng trong viÖc gi÷ níc nh møc ®é thay ®æi hµm lîng cña c¸c chÊt hãa häc, c¸c chÊt hßa tan trong níc sau khi ®· dÞch chuyÓn qua hÖ sinh th¸i rõng, hÖ sè dßng ch¶y bÒ mÆt, mùc níc ngÇm, tÇn xuÊt lò hoÆc dïng c¸c chØ tiªu trùc tiÕp cã ¶nh hëng ®Õn nguån níc nh c¸c nh©n tè cÊu tróc rõng, c¸c tÝnh chÊt vËt lý cña ®Êt rõng… Tuy nhiªn, xÐt vÒ tÝnh ®¹i diÖn, hÖ sè dßng ch¶y bÒ mÆt, lîng níc gi÷ l¹i trong ®Êt lµ nh÷ng chØ tiªu tèt nhÊt ph¶n ¸nh n¨ng lùc phßng hé cña rõng trong viÖc gi÷ níc b¶o vÖ ®Êt. Dßng ch¶y bÒ mÆt cµng thÊp chøng tá lîng níc gi÷ l¹i trong ®Êt cµng nhiÒu, kh¶ n¨ng phßng hé cña rõng cµng cao.
6 G. Fiebiger (1993) ®· dïng kh¸i niÖm “Dung tÝch gi÷ níc cña rõng” ®Ó ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng gi÷ níc cña nã vµ ®îc x¸c ®Þnh b»ng tæng lîng níc gi÷ l¹i trªn t¸n, lîng níc gi÷ l¹i bëi vËt r¬i rông vµ lîng níc tÝch gi÷ trong ®Êt. Quan ®iÓm nµy ®îc c¸c nhµ thuû v¨n rõng nh TrÇn HuÖ TuyÒn (1994), Vu ChÝ D©n vµ V¬ng LÔ Tiªn (2001) chÊp nhËn mét c¸ch réng r·i (dÉn theo Ph¹m V¨n §iÓn, 2006 [10]). Kh¶ n¨ng gi÷ níc cña rõng cã giíi h¹n vµ phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña ®Êt rõng nh; ®é xèp, cÊu tîng ®Êt, tèc ®é thÊm níc cña ®Êt, hµm lîng mïn, ®é dÇy tÇng ®Êt. Chóng quyÕt ®Þnh dung tÝch chøa níc cña ®Êt rõng (Vu ChÝ D©n vµ V¬ng LÔ Tiªn, 2001 - dÉn theo Ph¹m V¨n §iÓn, 2006 [10]). * Nghiªn cøu xãi mßn ®Êt KÕt qu¶ quan träng cña nghiªn cøu xãi mßn vµ kh¶ n¨ng b¶o vÖ ®Êt trong giai ®o¹n nµy lµ ®· x©y dùng ®îc ph¬ng tr×nh mÊt ®Êt phæ dông ë trêng §¹i häc tæng hîp Pardin (Mü) vµo cuèi n¨m 1950 (Hudson, 1981 [17]). Sau ®ã, ph¬ng tr×nh nµy ®îc W.H.Wischmeier hoµn chØnh dÇn (W.H.Wischmeier, 1978 [34]). Ph¬ng tr×nh mÊt ®Êt phæ dông ®· lµm s¸ng tá vai trß cña tõng nh©n tè ¶nh hëng tíi xãi mßn. Nã cßn cã t¸c dông ®Þnh híng cho nhiÒu nghiªn cøu nh»m x¸c ®Þnh quy luËt xãi mßn vµ nghiªn cøu c¸c m« h×nh canh t¸c bÒn v÷ng ë c¸c khu vùc cã ®iÒu kiÖn ®Þa lý kh¸c nhau. Tuy nhiªn, sö dông ph¬ng tr×nh mÊt ®Êt phæ dông vÉn gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh, ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng nghiªn cøu bæ sung ®Ó ®iÒu chØnh c¸c hÖ sè cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn ®Þa lý, ®Þa chÊt, thæ nhìng, tËp qu¸n canh t¸c vµ ®Æc tÝnh c©y trång ë tõng ®Þa ph¬ng. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña G.Fiebiger (1993) x¸c nhËn r»ng, nguy c¬ xãi mßn ®Êt díi tÇng c©y gç cã thÓ t¨ng lªn do giät ma díi t¸n rõng cã kÝch thíc lín h¬n (G.Fiebiger, 1993). Nh÷ng loµi c©y cã phiÕn l¸ to (nh l¸ tÕch - Tectona grandis) thêng t¹o ra c¸c giät níc ngng ®äng víi kÝch thíc lín, nªn khi r¬i tõ t¸n l¸ trªn cao xuèng sÏ cã søc c«ng ph¸ bÒ mÆt ®Êt lín h¬n so víi søc c«ng ph¸ cña giät ma tù nhiªn trªn ®Êt trèng. Loµi Albizzia falcataria víi tÇng t¸n cao 20m so víi mÆt ®Êt, t¹o ra giät ma cã n¨ng lîng g©y xãi mßn b»ng 102% so víi n¨ng lîng cña giät ma ë n¬i trèng. Loµi Anthocephalus chinensis víi phiÕn l¸ to vµ tÇng t¸n cao 10m,
7 l¹i t¹o nªn nh÷ng h¹t níc r¬i cã n¨ng lîng g©y xãi mßn b»ng 147% so víi n¨ng lîng cña h¹t ma r¬i tù nhiªn (G. Fiebiger, 1993). V× vËy, mét trong nh÷ng tiªu chÝ chän lo¹i c©y trång rõng phßng hé ®Çu nguån ë vïng nhiÖt ®íi lµ chän c©y cã t¸n l¸ dµy rËm nhng phiÕn l¸ ph¶i nhá, cµng nhá cµng tèt. Nh÷ng nghiªn cøu kh¸c cho thÊy r»ng, c©y bôi, th¶m t¬i vµ vËt r¬i rông cã vai trß rÊt lín trong viÖc h¹n chÕ xãi mßn ®Êt. NÕu chóng bÞ ph¸ trôi hoÆc bÞ lÊy ®i khái ®Êt rõng th× tÇng c©y gç phÝa trªn sÏ kh«ng cã t¸c dông gi¶m thiÓu xãi mßn trªn sên dèc. FAO (1994a, 1994b) ®· tæng kÕt nhiÒu tµi liÖu nghiªn cøu vÒ xãi mßn ®Êt díi c¸c lo¹i rõng vµ c¸c kiÓu sö dông ®Êt kh¸c nhau vµ ®· chØ ra r»ng, qu¸ tr×nh tÝch luü lîng sinh vËt lµ c¬ chÕ sinh vËt häc chñ yÕu ®Ó khèng chÕ xãi mßn ®Êt (dÉn theo Ph¹m V¨n §iÓn, 2004 [8]). * Nghiªn cøu x¸c ®Þnh hÖ sè xãi mßn ®Êt §Ó x¸c ®Þnh hÖ sè xãi mßn ®Êt K, Wischmeier & Smith (1978) [34] ®· sö dông to¸n ®å víi ®é chÝnh x¸c t¬ng ®èi cao. Hai «ng ®· dùa vµo 5 nh©n tè ®Ó x©y dùng to¸n ®å ®ã lµ: Gi¸ trÞ phÇn tr¨m cña h¹t c¸t mÞn, phÇn tr¨m h¹t c¸t th«, lîng chÊt h÷u c¬, cÊu tróc ®Êt vµ søc thÊm níc cña ®Êt. Trong c¸c chØ tiªu nµy; chØ tiªu tû lÖ h¹t c¸t mÞn vµ h¹t c¸t ®îc tÝnh b»ng phÇn tr¨m (%), hµm lîng mïn ®îc chia lµm 5 cÊp tõ 0 ®Õn 4, cÊu tróc ®Êt chia lµm 4 cÊp lµ; h¹t rÊt nhá, h¹t nhá, h¹t trung b×nh vµ h¹t th«. Søc thÊm níc ®îc chia lµm 6 cÊp, tõ thÊm rÊt chËm ®Õn thÊm nhanh. * Nghiªn cøu x¸c ®Þnh hÖ sè xãi mßn do ma HÖ sè xãi mßn do ma lµ mét chØ tiªu tæng hîp ph¶n ¸nh ®Æc tÝnh cña ma, ®©y lµ mét tham sè quan träng trong ph¬ng tr×nh dù b¸o xãi mßn cña Wischmeier & Smith. Khã kh¨n c¬ b¶n cña viÖc ®Þnh lîng tÝnh xãi mßn ma ®èi víi mét ®¬n vÞ l·nh thæ lµ ë chç, cã qu¸ Ýt tµi liÖu ma tù ghi. Héi Thæ nhìng Quèc tÕ (ISSS, 1995) ®a ra gi¶i ph¸p tÝnh gÇn ®óng chØ sè xãi mßn ma ®· ®îc ¸p dông ë nhiÒu n¬i nh sau: 1) Ph¬ng ph¸p cña Bols (1978) ë Ind«nªxia 2) Ph¬ng ph¸p söa ®æi chØ sè cña Amoldus (1990) 3) Ph¬ng ph¸p kÕt hîp cña Ateshian (1974) vµ Hargrenves (1981)
8 4) Ph¬ng ph¸p tuyÕn tÝnh cña Roose (1980). 1.1.2.2. Nghiªn cøu cÊu tróc rõng phßng hé C«ng tr×nh nghiªn cøu cña Moltranov.A.A.(1960, 1973) vµ Matveev.P.N. (1973) lµ nh÷ng c«ng tr×nh lín nhÊt ®Ò cËp ®Õn cÊu tróc rõng phßng hé ®Çu nguån níc ë Liªn X« (cò). Víi trang thiÕt bÞ ma nh©n t¹o, c¸c t¸c gi¶ ®· nghiªn cøu ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè cÊu tróc ®Õn kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt níc, b¶o vÖ ®Êt cña rõng nh; cÊu tróc tæ thµnh loµi, cÊu tróc tuæi, cÊu tróc tÇng thø vµ ®é tµn che. Nh÷ng nghiªn cøu nµy ®· ®Æt c¬ së khoa häc cho viÖc x©y dùng cÊu tróc rõng phßng hé ®Çu nguån còng nh viÖc x¸c ®Þnh c¸c biÖn ph¸p kü thuËt l©m sinh t¸c ®éng vµo rõng «n ®íi. Tuy vËy, do cÊu tróc cña rõng «n ®íi cã líp th¶m môc rÊt dµy nªn c¸c t¸c gi¶ cha chó ý ®Õn vai trß cña tÇng ®Êt mÆt, ngoµi ra cÊu tróc tÇng thø còng cha ®îc c¸c t¸c gi¶ nghiªn cøu s©u. Nh÷ng nghiªn cøu nµy ®· ®îc LuiWenyao vµ c¸c céng sù (1992) bæ sung khi nghiªn cøu ë tØnh V©n Nam - Trung Quèc (dÉn theo Vâ §¹i H¶i, 1996 [12]). 1.1.2.3. Nghiªn cøu gi¶i ph¸p kü thuËt phôc håi rõng Cho ®Õn nay, c¸c ph¬ng thøc l©m sinh cho phôc håi vµ ph¸t triÓn rõng tù nhiªn cã hai d¹ng chÝnh: (a)- duy tr× cÊu tróc rõng tù nhiªn kh«ng ®Òu tuæi b»ng c¸ch lîi dông líp th¶m thùc vËt rõng tù nhiªn hiÖn cã vµ sù thuËn lîi vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®Ó thùc hiÖn t¸i sinh tù nhiªn, hoÆc trång bæ sung. Ngoµi ra cßn cã thÓ sö dông ph¬ng thøc chÆt chän tõng c©y hay tõng ®¸m, ph¬ng thøc c¶i thiÖn quÇn thÓ vµ chÆt nu«i dìng rõng tù nhiªn ®Ó dÉn d¾t rõng cã cÊu tróc gÇn víi cÊu tróc cña rõng tù nhiªn nguyªn sinh. (b)- dÉn d¾t rõng theo híng ®Òu tuæi, cã mét hoÆc mét sè loµi c©y b»ng ph¬ng thøc chñ yÕu lµ c¶i biÕn tæ thµnh rõng tù nhiªn, t¹o lËp rõng ®Òu tuæi b»ng t¸i sinh tù nhiªn ®Òu tuæi, nh c¸c ph¬ng thøc chÆt dÇn t¸i sinh díi t¸n rõng nhiÖt ®íi (TSS); ph¬ng thøc c¶i t¹o rõng b»ng chÆt tr¾ng trång l¹i; ph¬ng thøc trång rõng kÕt hîp víi n«ng nghiÖp (Taungya). 1.2. ë ViÖt Nam 1.2.1. Nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh phôc håi rõng 1.2.1.1. Quan ®iÓm vÒ rõng thø sinh nghÌo vµ phôc håi rõng thø sinh nghÌo
9 Rõng thø sinh thêng ®îc dïng khi diÔn t¶ mét quÇn x· thùc vËt h×nh thµnh bëi qu¸ tr×nh phôc håi l¹i sau khi bÞ gi¸n ®o¹n trong chuçi diÔn thÕ nguyªn sinh (Ph¹m Xu©n Hoµn, 2003 [15]). Nh÷ng khu rõng thø sinh nghÌo ®îc h×nh thµnh cã sù t¸c ®éng ë møc ®é trùc tiÕp vµ c¶ gi¸n tiÕp cña con ngêi (Th¸i V¨n Trõng, 1978 [32]; TrÇn Ngò Ph¬ng, 1970 [26]). §Æc trng cña rõng thø sinh nghÌo lµ tÝnh quy luËt trong kÕt cÊu l©m phÇn kh«ng râ rµng, ®Æc biÖt lµ cÊu tróc tæ thµnh, cÊu tróc tÇng thø, ®é tµn che, cÊu tróc mËt ®é vµ tuæi c©y trong quÇn x·; lµm cho c©y bôi vµ d©y leo ph¸t triÓn cùc k× m¹nh. Rõng thø sinh nãi chung vµ rõng thø sinh nghÌo nãi riªng ®Òu cã s¶n lîng vµ gi¸ trÞ kinh tÕ kÐm. MËt ®é thiÕu ®Æc biÖt lµ mËt ®é cña nh÷ng loµi c©y môc ®Ých còng lµ mét ®Æc ®iÓm dÔ nhËn thÊy ë rõng thø sinh (Ph¹m Xu©n Hoµn, 2003 [16]). Phôc håi rõng tríc hÕt lµ phôc håi l¹i thµnh phÇn chñ yÕu cña rõng lµ th¶m thùc vËt c©y gç. Phôc håi rõng chÝnh lµ mét qu¸ tr×nh sinh häc gåm nhiÒu giai ®o¹n vµ kÕt thøc b»ng sù xuÊt hiÖn mét thÕ hÖ míi th¶m c©y gç b¾t ®Çu khÐp t¸n. Qu¸ tr×nh phôc håi rõng sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho sù c©n b»ng sinh häc xuÊt hiÖn, ®¶m b¶o cho sù c©n b»ng nµy tån t¹i liªn tôc vµ còng v× thÕ mµ chóng ta cã thÓ sö dông chóng liªn tôc ®îc (Vâ §¹i H¶i vµ céng sù, 2003). 1.2.1.2. Nghiªn cøu gi¶i ph¸p kü thuËt phôc håi rõng Trong thêi kú ph¸p thuéc, ®¸ng chó ý cã thö nghiÖm phôc håi rõng b»ng ph¬ng ph¸p trång rõng trªn ®Êt chÆt tr¾ng cã ®èt chµ nh¸nh ë Tr¶ng Bom cña Maurand (1935). Vµo nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 70 cña thÕ kû XX, Tæng côc l©m nghiÖp ®· ban hµnh “Quy tr×nh kü thuËt tu bæ rõng” vµ ®· ®îc ¸p dông réng r·i trong thêi gian dµi. Tuy nhiªn, quy tr×nh kü thuËt nµy cã nhîc ®iÓm vÒ kü thuËt lµ lo¹i bá hoµn toµn tÇng c©y bôi, th¶m t¬i vµ thêi gian ®Çu t dµi nªn sau nµy bÞ b·i bá. Còng vµo thêi kú nµy, kü thuËt c¶i t¹o l©m phÇn ®· ®îc h×nh thµnh, hoµn thµnh vµ ®îc ®a vµo ¸p dông cho ®Õn gÇn cuèi nh÷ng n¨m 1990. Cïng víi tu bæ rõng vµ c¶i t¹o rõng, ý tëng “khoanh nói, nu«i rõng” còng ®· xuÊt hiÖn, tõng bíc ®îc hoµn thiÖn vµ ®îc ¸p dông phæ biÕn cho ®Õn ngµy nay th«ng qua “kü thuËt phôc håi rõng b»ng khoanh nu«i”. Theo qui ph¹m nµy, phôc håi rõng b»ng khoanh nu«i
10 lµ gi¶i ph¸p tËn dông triÖt ®Ó kh¶ n¨ng t¸i sinh vµ diÔn thÕ rõng tù nhiªn ®Ó t¹o l¹i rõng th«ng qua c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn cã tÝnh hµnh chÝnh c¸c t¸c ®éng tõ bªn ngoµi nh; khai th¸c, chÆt ph¸, ch¨n th¶, löa rõng,… vµ ®èi tîng trong qui tr×nh nµy lµ ®Êt cha cã rõng, n¬ng rÉy cò, b·i phï sa míi båi ®¾p. Tuy nhiªn, thùc tiÔn phôc håi rõng b»ng khoanh nu«i trong nhiÒu n¨m qua cho thÊy, ®èi tîng nµy cã thÓ më réng bao gåm cho c¶ c¸c tr¹ng th¸i rõng lo¹i II (IIA, IIB), IIIA1 vµ rõng trªn nói ®¸ v«i còng nh rõng cã môc ®Ých phßng hé ®Çu nguån. Phôc håi rõng b»ng khoanh nu«i lµ mét biÖn ph¸p rÎ tiÒn mang l¹i lîi Ých kinh tÕ vµ lîi Ých sinh th¸i cao, ®Æc biÖt lµ phôc håi tÝnh ®a d¹ng sinh häc cña rõng. §©y cßn lµ mét biÖn ph¸p ¸p dông cho nh÷ng n¬i kh«ng cã ®iÒu kiÖn ¸p dông c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt, cho nh÷ng n¬i cã ®Þa h×nh khã kh¨n, nh÷ng n¬i kh«ng cã kinh phÝ ®Çu t ®Ó phôc håi rõng,… Mét vÝ dô ®iÓn h×nh lµ ë tr¹ng th¸i IIIA1 t¹i V©n §ån (Qu¶ng Ninh) sau ba n¨m khoanh nu«i, tr÷ lîng gç cña nh÷ng loµi cã gi¸ trÞ kinh tÕ tõ 22,2 m3/ha t¨ng lªn 27,7 m3/ha, sè loµi c©y t¨ng tõ 23 loµi lªn 28 loµi. H¬n n÷a, rõng phôc håi b»ng khoanh nu«i, c¸c loµi c©y thÝch nghi víi khÝ hËu, ®Êt ®ai vµ tæ thµnh loµi c©y vèn cã cña rõng cò nªn tÝnh æn ®Þnh cña rõng cao (Ng« Quang §ª, Ph¹m Xu©n Hoµn, 1995) [5]. Quy ph¹m “Phôc håi rõng b»ng khoanh nu«i xóc tiÕn t¸i sinh kÕt hîp víi trång bæ sung” (QPN 21- 98), ®©y lµ quy ph¹m kü thuËt l©m sinh cã tÝnh chÊt ®ét ph¸, gióp cho viÖc hiÖn thùc hãa kh¸i niÖm “Khoanh nói, nu«i rõng” vµ ®Ò cËp ®Õn mét sè quy ®Þnh râ nÐt h¬n vÒ ®èi tîng, giíi h¹n vµ c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng, vÒ thêi h¹n khoanh nu«i phôc håi rõng [3]. §©y ®îc xem lµ sù chuyÓn híng quan träng trong kü thuËt phôc håi rõng tù nhiªn ë níc ta. NhiÒu nghiªn cøu nh»m khoanh nu«i phôc håi rõng cña c¸c t¸c gi¶ Vò §×nh HuÒ (1975) [15], Ng« V¨n Trai (1995) [31], ®· nghiªn cøu qu¸ tr×nh t¸i sinh tù nhiªn th¶m thùc vËt rõng th«ng qua viÖc nghiªn cøu sè lîng c©y t¸i sinh tù nhiªn. §¸nh gi¸ vai trß t¸i sinh vµ phôc håi rõng tù nhiªn ë c¶ vïng miÒn B¾c, TrÇn Xu©n ThiÖp [30] nghiªn cøu tËp trung vµo sù biÕn ®æi vÒ sè lîng, chÊt lîng cña t¸i sinh tù nhiªn vµ phôc håi rõng. Qua ®ã t¸c gi¶ kÕt luËn: Rõng phôc håi vïng §«ng B¾c chiÕm trªn 30% diÖn tÝch rõng hiÖn cã, lín nhÊt so víi c¸c vïng kh¸c. Kh¶ n¨ng phôc håi h×nh thµnh c¸c rõng vên, trang tr¹i rõng ®ang ph¸t triÓn ë c¸c tØnh trong vïng.
11 §Ò tµi “Nghiªn cøu c¸c gi¶i ph¸p phôc håi rõng b»ng khoanh nu«i ë mét sè tØnh phÝa miÒn nói, trung du phÝa B¾c ViÖt Nam”, cña c¸c t¸c gi¶ Vò TiÕn Hinh vµ Ph¹m V¨n §iÓn (2006) [14] ®· ®a ra hai ph¬ng ¸n ph©n lo¹i ®èi tîng rõng thø sinh nghÌo lµ rõng gç ®Ó phôc håi. ë ph¬ng ¸n 1, sö dông chñ yÕu ®Ó ph©n lo¹i ®èi tîng rõng phôc håi sau khai th¸c kiÖt, c¸c t¸c gi¶ ®· c¨n cø vµo tiªu chuÈn rõng ®a vµo nu«i dìng sau khi hoµn thµnh khoanh nu«i. V× vËy, tiªu chuÈn rõng kÕt thóc khoanh nu«i chÝnh lµ tiªu chuÈn rõng ®¹t ngìng ®a vµo nu«i dìng. Theo QPN 14 - 92, tiªu chuÈn rõng ®a vµo nu«i dìng ph¶i ®¹t tèi thiÓu 150 c©y môc ®Ých/ha hoÆc cã tèi thiÓu 500 c©y t¸i sinh môc ®Ých cã triÓn väng trªn 1 ha (tÝnh tõ c©y cã chiÒu cao 2m trë lªn). ë ph¬ng ¸n 2, dùa vµo QPN 21 - 98, tiªu chuÈn rõng ®îc c«ng nhËn hoµn thµnh khoanh nu«i khi cã Ýt nhÊt 500 c©y môc ®Ých trªn 1 ha, chiÒu cao trung b×nh trªn 4,0m, ®é tµn che c©y gç tèi thiÓu ®¹t 0,5. V× vËy, vÊn ®Ò then chèt ®Æt ra lµ x¸c ®Þnh sè n¨m cÇn thiÕt ®Ó mét khu rõng nghÌo kiÖt hiÖn cã ®¹t tiªu chuÈn hoµn thµnh khoanh nu«i. Tõ ®ã, c¸c t¸c gi¶ ®· thiÕt lËp mèi quan hÖ cña sè lîng c©y môc ®Ých gia t¨ng hµng n¨m víi c¸c nh©n tè ¶nh hëng quan träng lµ ®é dèc mÆt ®Êt, ®é dµy tÇng ®Êt, tû sè gi÷a lîng ma víi tæng sè th¸ng kh« vµ h¹n, mËt ®é c©y t¸i sinh môc ®Ých cã triÓn väng, chiÒu cao trung b×nh c©y t¸i sinh môc ®Ých cã triÓn väng. Nh÷ng m« h×nh phôc håi do ®Ò tµi thiÕt lËp cã thÓ ph¸t huy tèt vµo thùc tiÔn s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, ®Ò tµi cha nghiªn cøu cho ®èi tîng rõng phßng hé nãi chung vµ rõng phßng hé ®Çu nguån nãi riªng. 1.2.1.3. Thµnh tùu nghiªn cøu phôc håi rõng thø sinh nghÌo a/ HÖ thèng ph©n chia c¸c kiÓu tr¹ng th¸i rõng HÖ thèng ph©n chia c¸c kiÓu tr¹ng th¸i rõng ®îc x©y dùng dùa trªn c¬ së hÖ thèng ph©n lo¹i tr¹ng th¸i rõng cña Loeschau (1963). §©y lµ hÖ thèng ph©n lo¹i ®øng trªn quan ®iÓm ®¸nh gi¸ tµi nguyªn rõng. Sau n¨m 1975, ViÖn §iÒu tra - Quy ho¹ch rõng ®· ®a ra hÖ thèng ph©n lo¹i míi, cã sù c¶i tiÕn cho phï hîp víi thùc tiÔn kinh doanh. b/ Ph©n lo¹i ®èi tîng rõng thø sinh nghÌo ®Ó ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phôc håi
12 Ph©n lo¹i ®èi tîng ®Ó tõ ®ã ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt t¸c ®éng phï hîp lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò hÕt søc quan träng, nã ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®Õn sù thµnh c«ng cña ho¹t ®éng phôc håi rõng thø sinh nghÌo. ChÝnh v× vËy, c¸c nghiªn cøu ®· tËp trung vµo vÊn ®Ò nµy, trong ®ã cã ph©n lo¹i rõng cña Ph¹m Xu©n Hoµn (2003) [16], Vò TiÕn Hinh vµ Ph¹m V¨n §iÓn (2006) [14]. Hai v¨n b¶n ®îc ®¸nh gi¸ lµ tiªu biÓu cho viÖc ph©n lo¹i ®èi tîng t¸c ®éng, vµ ®îc ¸p dông réng r·i trong thùc tiÔn kinh doanh rõng ë níc ta trong mét thêi gian dµi, ®ã lµ quy ph¹m c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt l©m sinh ¸p dông cho rõng s¶n xuÊt gç vµ tre nøa (QPN 14 - 92) ®îc Bé L©m nghiÖp nay lµ Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n (Bé NN&PTNT) ban hµnh ngµy 31 th¸ng 3 n¨m 1993, vµ quy ph¹m phôc håi rõng b»ng khoanh nu«i xóc tiÕn t¸i sinh kÕt hîp trång bæ sung (QPN 21- 98) ban hµnh ngµy 04 th¸ng 11 n¨m 1998. 1.2.2. Nghiªn cøu c¬ së khoa häc phôc håi rõng phßng hé ®Çu nguån 1.2.2.1. Nghiªn cøu kh¶ n¨ng phßng hé cña rõng ®Çu nguån * Nghiªn cøu x¸c ®Þnh hÖ sè xãi mßn ®Êt §Êt cã tÝnh xãi mßn cao dÔ bÞ xãi mßn h¬n ®Êt cã tÝnh xãi mßn thÊp khi cïng chÞu cêng ®é ma nh nhau. NguyÔn Tö Siªm vµ Th¸i Phiªn [28] ®· ®Þnh lîng hÖ sè K cho ®Êt ViÖt Nam theo c«ng thøc sau theo cña Héi Thæ nhìng Quèc tÕ (ISSS, 1995): 100.K = 2,241[2,1.101,14(12 - M)a1,14 + 3,25(b-2) + 2,5(c-3)] C¸c t¸c gi¶ ®· x¸c ®Þnh hÖ sè xãi mßn ®Êt K cña mét sè ®Êt chÝnh ViÖt Nam, víi trÞ sè K thay ®æi tõ 0,09 ®Õn 0,31. B»ng ph¬ng ph¸p to¸n ®å cña Wischmeier & Smith, Ph¹m V¨n §iÓn, 2006 [10] ®· x¸c ®Þnh ®îc hÖ sè xãi mßn ®Êt cho khu vùc vïng phßng hé hå thuû ®iÖn Hoµ B×nh. §èi tîng nghiªn cøu cña t¸c gi¶ lµ rõng tù nhiªn vµ rõng trång thuÇn loµi, kÕt qu¶ ®îc gi¸ trÞ K dao ®éng tõ 0,060 ®Õn 0,177. * Nghiªn cøu x¸c ®Þnh hÖ sè xãi mßn do ma
13 ViÖc dù b¸o nguy c¬ xãi mßn ®Êt do ma ë ViÖt Nam gÆp trë ng¹i lín lµ thiÕu c¸c sè liÖu quan tr¾c thùc ®Þa trªn c¸c « ®Þnh vÞ ®Ó x¸c ®Þnh hÖ sè xãi mßn do ma (R). N¨m 1994, NguyÔn Träng Hµ, NguyÔn Tö Siªm vµ Th¸i Phiªn ®· vËn dông ®Ó dù b¸o nguy c¬ xãi mßn cho vïng ®åi nói phÝa B¾c. Víi gi¸ trÞ ma tù ghi c¸c t¸c gi¶ ®· khai to¸n 5 phót mét vµ thu ®îc c«ng thøc ®Þnh lîng hÖ sè xãi mßn do ma cña Wischmeier & Smith cã d¹ng:  n   (916  331lg Ij ) Ij.Tj  I 30 R =  J 1  100 ChØ sè xãi mßn ma R b×nh qu©n n¨m cña khu vùc nghiªn cøu biÕn ®éng tõ 523 ®Õn 963. KÕt qu¶ nµy t¬ng ®¬ng víi mét sè n¬i nh Philippin (R = 810) vµ §µi Loan (R = 764 - 844). Ph©n bè chØ sè xãi mßn ma n¨m R tËp trung tíi 86 -97% trong 6 th¸ng mïa ma. HÖ sè xãi mßn do ma th¸ng Ri lín nhÊt thêng xuÊt hiÖn tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 9 hµng n¨m. Do ®ã, mäi nç lùc b¶o vÖ ®Êt cÇn tËp trung vµo thêi k× ®Ønh ma g©y xãi mßn nµy. C¸c t¸c gi¶ cßn vËn dông c«ng thøc tÝnh gÇn ®óng chØ sè xãi mßn do ma b×nh qu©n n¨m ë c¸c vïng ®åi nói phÝa B¾c níc ta theo Tæng côc khÝ tîng thuû v¨n b»ng ph¬ng tr×nh håi quy: R = 0,548527.P - 59,9 (phót- tÊn/acre) Ph¹m V¨n §iÓn, 2006 [10], ®· tÝnh hÖ sè xãi mßn do ma theo c«ng thøc: R = 0,01 x Exm x I30 (phót-tÊn/acre) Trong ®ã: Exm = 11,9 + 8,7.lg(IBQ) KÕt qu¶ cho thÊy hÖ sè xãi mßn do ma t¹i khu vùc vïng phßng hé hå thuû ®iÖn Hoµ B×nh lµ rÊt lín, tõ 1815,07 - 2172,33 J/m2 hoÆc tõ 772,3 - 967,4 phót- tÊn/acre. HÖ sè xãi mßn do ma b»ng 0 vµo c¸c th¸ng 1, 2, 11, 12 hµng n¨m vµ lín nhÊt vµo c¸c th¸ng 6, 7, 8. 1.2.2.2. Nghiªn cøu x¸c ®Þnh tiªu chuÈn cÊu tróc rõng phßng hé ®Çu nguån
14 ViÖc x¸c ®Þnh cÊu tróc hîp lý cña th¶m thùc vËt rõng chèng xãi mßn ®Êt, cã c¸c c«ng tr×nh c«ng tr×nh nghiªn cøu cña NguyÔn Ngäc Lung vµ Vâ §¹i H¶i (1997) [25], cña Ph¹m V¨n §iÓn (2006) [10]. C¸c t¸c gi¶ ®· x©y dùng ®îc b¶ng tra hÖ sè th¶m thùc vËt (hÖ sè C) t¬ng øng víi ®Æc ®iÓm vµ cÊu tróc cña mét sè th¶m thùc vËt rõng. C¸c t¸c gi¶ NguyÔn Ngäc Lung vµ Vâ §¹i H¶i (1993, 1994) [23, 24], Vâ §¹i H¶i (1996) [12] khi nghiªn cøu c¸c d¹ng cÊu tróc hîp lý cho rõng phßng hé ®Çu nguån ë ViÖt Nam, ®· kÕt luËn: §é tµn che, tÇng thø vµ tæ thµnh loµi c©y lµ nh÷ng nh©n tè cÊu tróc rõng ¶nh hëng rÊt lín ®Õn xãi mßn ®Êt vµ sù ph©n phèi níc ma trong rõng. Rõng 3 tÇng vµ 2 tÇng, hçn loµi, ®é tµn che 0,7 - 0,8 lµ nh÷ng m« h×nh cÊu tróc tèt nhÊt cña rõng phßng hé ®Çu nguån. Trong m« h×nh cÊu tróc nµy tÇng c©y bôi th¶m t¬i vµ líp th¶m môc rõng gi÷ mét vai trß ®Æc biÖt quan träng trong phßng chèng xãi mßn ®Êt. Ph¹m V¨n §iÓn (1998, 1999, 2005, 2006) [6, 7, 9, 10] ®· nghiªn cøu ®Æc ®iÓm thuû v¨n cña mét sè th¶m thùc vËt rõng t¹i x· VÇy Na, vïng ven hå thuû ®iÖn thuéc huyÖn §µ B¾c - tØnh Hoµ B×nh. T¸c gi¶ ®· chän 3 ®èi tîng th¶m thùc vËt ®Ó nghiªn cøu lµ rõng trång thuÇn loµi keo tai tîng ®ång tuæi (8 tuæi); tr¶ng c©y bôi phôc håi tù nhiªn sau n¬ng rÉy, thêi gian phôc håi ®îc 8 n¨m; tr¶ng cá sau n¬ng rÉy. Sau khi lîng ho¸ tõng thµnh phÇn c©n b»ng níc víi nh÷ng nh©n tè cã ¶nh hëng quan träng, t¸c gi¶ ®Ò xuÊt tiªu chuÈn cÊu tróc cña líp th¶m thùc vËt gi÷ níc. Tiªu chuÈn nµy ®îc dùa trªn c¬ së biÕn ®æi cña hÖ sè dßng ch¶y bÒ mÆt theo 3 nh©n tè chñ yÕu lµ ®é dèc mÆt ®Êt, ®é xèp tÇng ®Êt mÆt (0 - 10 cm) vµ tæng cña ®é tµn che tÇng c©y cao víi ®é che phñ cña c©y bôi th¶m t¬i. KÕt qu¶ nghiªn cøu nµy gãp phÇn lµm s¸ng tá tiªu chuÈn cÊu tróc rõng phßng hé nguån níc. Mét thµnh qu¶ n÷a thÓ hiÖn râ nÐt qua c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Ph¹m V¨n §iÓn (2006) [10] lµ viÖc x©y dùng tiªu chuÈn cÊu tróc cña rõng phßng hé nguån níc, t¸c gi¶ ®a ra chØ tiªu tæng hîp cña ®é giao t¸n (GT,%); ®é che phñ cña c©y bôi th¶m t¬i (CP,%) vµ ®é che phñ cña vËt r¬i rông (TM,%) ph¶i tho¶ m·n: (GT + CP + TM)/(K.S)  95,0; víi K lµ hÖ sè xãi mßn ®Êt, S lµ ®é dèc ë c¸c tr¹ng th¸i th¶m thùc vËt. TrÞ sè 95,0 chÝnh lµ giíi h¹n mµ tõ ®ã trë lªn kh¶ n¨ng phßng cña th¶m thùc vËt ®· æn ®Þnh - ®©y chÝnh lµ tiªu chuÈn cÊu tróc cña rõng phßng hé nguån níc. Tõ ®ã cho thÊy,
15 tiªu chuÈn cÊu tróc cña th¶m thùc vËt rõng phßng hé nguån níc ph¶i ®îc thay ®æi tuú theo hÖ sè xãi mßn ®Êt vµ ®é dèc mÆt ®Êt. VÒ thùc chÊt, ®é dèc lµ nh©n tè quan träng cã ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng phßng hé cña rõng th«ng qua ¶nh hëng ®Õn tèc ®é dßng ch¶y vµ xãi mßn ®Êt. §é dèc cµng lín, tèc ®é cña dßng ch¶y mÆt cµng nhanh, kh¶ n¨ng chuyÓn thµnh dßng thÊm xuèng ®Êt cµng thÊp, lîng ®Êt xãi mßn cµng t¨ng. HÖ sè xãi mßn ®Êt lµ nh©n tè cã ¶nh hëng quyÕt ®Þnh ®Õn kh¶ n¨ng thÊm vµ søc chøa níc cña ®Êt, ®Õn kh¶ n¨ng kh¸ng xãi mßn cña ®Êt. * Th¶o luËn: Tõ lîc sö qu¸ tr×nh nghiªn cøu vÒ c¸c gi¶i ph¸p phôc håi rõng vµ c¸c biÖn ph¸p xö lý l©m sinh ¸p dông cho rõng thø sinh nghÌo cña c¸c nhµ khoa häc trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam ®îc tr×nh bÇy ë trªn ®©y cho thÊy, c«ng viÖc nghiªn cøu vÒ rõng tù nhiªn nhiÖt ®íi ®îc tiÕn hµnh t¬ng ®èi l©u dµi, ®èi tîng vµ néi dung nghiªn cøu phong phó, ®a d¹ng vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ngµy cµng hoµn thiÖn, chÝnh x¸c, hiÖn ®¹i, cã gi¸ trÞ thùc tiÔn cao. Mét sè c«ng tr×nh ®· x¸c ®Þnh ®îc n¨ng lùc phßng hé tæng hîp cña c¸c d¹ng th¶m thùc vËt, hÖ sè th¶m thùc vËt, hÖ sè th¶m thùc vËt trong ph¬ng tr×nh dù b¸o xãi mßn còng nh c¸c kiÓu cÊu tróc hîp lý cÇn thiÕt cho tõng vïng xung yÕu,… Tuy nhiªn, vÒ mÆt kh«ng gian nh÷ng c«ng tr×nh nµy cha më réng, nhÊt lµ trong khu vùc nghiªn cøu, cha cã mét c«ng tr×nh nµo vÒ vÊn ®Ò phôc håi rõng nh»m ®¸p øng môc tiªu phßng hé còng nh trong viÖc ®a ra m« h×nh cÊu tróc cã kh¶ n¨ng phßng hé cao t¹i khu vùc. V× vËy, ®Ò tµi nghiªn cøu nµy nh»m kÕ thõa nh÷ng thµnh qu¶ vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ ®· c«ng bè ®Ó ¸p dông vµo nghiªn cøu cho ®èi tîng rõng thø sinh nghÌo t¹i L©m trêng Nh Xu©n, tØnh Thanh Ho¸.
16 Ch¬ng 2 Môc tiªu, quan ®iÓm, néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. Môc tiªu vµ giíi h¹n nghiªn cøu 2.1.1. Môc tiªu nghiªn cøu - VÒ lý luËn: X¸c ®Þnh c¬ së khoa häc cña phôc håi rõng nh»m ®¸p øng môc tiªu phßng hé t¹i khu vùc nghiªn cøu. - VÒ thùc tiÔn: §Ò xuÊt ®îc nh÷ng gi¶i ph¸p kü thuËt phôc håi rõng nh»m môc tiªu phßng hé t¹i khu vùc nghiªn cøu. 2.1.2. Giíi h¹n cña ®Ò tµi - VÒ ®èi tîng nghiªn cøu: Nghiªn cøu gi¶i ph¸p phôc håi rõng nh»m môc tiªu phßng hé t¹i c¸c tr¹ng th¸i th¶m thùc vËt; nhãm I (IA, IB), nhãm II (IIA), nhãm III (IIIA1, IIIA2). - VÒ ®Þa ®iÓm nghiªn cøu: §Ò tµi chØ nghiªn cøu t¹i khu vùc phßng hé ®Çu nguån t¹i L©m trêng Nh Xu©n, tØnh Thanh Hãa. 2.2. Quan ®iÓm ph¬ng ph¸p luËn Ph¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu tæng qu¸t cña ®Ò tµi lµ: X¸c ®Þnh nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n cña c¸c nh©n tè ph¸t sinh dßng ch¶y vµ xãi mßn ®Êt (hÖ sè xãi mßn do ma vµ hÖ sè xãi mßn ®Êt); kÕ thõa c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu hiÖn cã vµ c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm cña khu vùc nghiªn cøu ®Ó ®Ò xuÊt tiªu chuÈn cÊu tróc rõng phßng hé nguån níc; tiÕp theo lµ x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu cÊu tróc hiÖn cã cña líp th¶m thùc vËt rõng; cuèi cïng lµ ®Ò xuÊt mèt sè gi¶i ph¸p kü thuËt n»m dÉn d¾t cÊu tróc hiÖn t¹i ®¹t ®Õn tiªu chuÈn cÊu tróc rõng ®ñ kh¶ n¨ng phßng hé ®Çu nguån (cÊu tróc mong ®îi). 2.3. Néi dung nghiªn cøu 2.3.1. §Æc ®iÓm ma vµ hÖ sè xãi mßn do ma 2.3.2. HÖ sè xãi mßn ®Êt
17 2.3.3. X¸c ®Þnh yªu cÇu cÊu tróc th¶m thùc vËt rõng phßng hé ®Çu nguån 2.3.4. CÊu tróc hiÖn t¹i cña c¸c tr¹ng th¸i th¶m thùc vËt 2.3.5. §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p phôc håi rõng ®¸p øng yªu cÇu phßng hé 2.4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.4.1. Ph¬ng ph¸p kÕ thõa: Nguån sè liÖu kÕ thõa phôc vô néi dung nghiªn cøu ®îc thu thËp tõ L©m trêng Nh Xu©n, phßng ®Þa chÝnh, phßng n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n cña huyÖn Nh Thanh, Së N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, Chi côc L©m nghiÖp Thanh Ho¸. Sè liÖu vÒ chÕ ®é ma ®îc kÕ thõa tõ tr¹m khÝ tîng thñy v¨n huyÖn Nh Thanh, Trung t©m dù b¸o khÝ tîng thuû v¨n tØnh Thanh Ho¸. 2.4.2. Ph¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu ngo¹i nghiÖp * LËp « tiªu chuÈn: §Ó ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng rõng tù nhiªn ë L©m trêng Nh Xu©n, ®Ò tµi tiÕn hµnh thu thËp sè liÖu trªn c¸c « tiªu chuÈn ®iÓn h×nh t¹m thêi, cã tÝnh ®¹i diÖn cao cho khu vùc nghiªn cøu vµ cho tõng tr¹ng th¸i th¶m thùc vËt. Cô thÓ: Tr¹ng th¸i lo¹i I (IA, IB): Mçi tr¹ng th¸i lËp 1 « tiªu chuÈn, mçi « tiªu chuÈn cã diÖn tÝch 400 m2 (20m x20m). Trªn mçi « tiªu chuÈn thiÕt lËp 5 « d¹ng b¶n, diÖn tÝch mçi « d¹ng b¶n lµ 1m2 (1m x 1m). Tr¹ng th¸i rõng IIA: LËp 3 « tiªu chuÈn, víi diÖn tÝch mçi « tiªu chuÈn lµ 1000 m2 (25 m x 40 m). Trªn mçi « tiªu chuÈn thiÕt lËp 12 « d¹ng b¶n, diÖn tÝch mçi « d¹ng b¶n lµ 9 m2 (3m x 3m). Tr¹ng th¸i rõng lo¹i III (IIIA1, IIIA2): Mçi tr¹ng th¸i, lËp 3 « tiªu chuÈn, víi diÖn tÝch mçi « tiªi chuÈn lµ 2000 m2 (40m x 50m). Trªn mçi « tiªu chuÈn thiÕt lËp 12 « d¹ng b¶n, diÖn tÝch mçi « d¹ng b¶n lµ 16 m2 (4m x 4m). * C¸c chØ tiªu cÇn thu thËp trong « tiªu chuÈn vµ « d¹ng b¶n gåm
18 2.4.2.1. §iÒu tra tÇng c©y cao Trong c¸c « tiªu chuÈn m« t¶ c¸c chØ tiªu nh vÞ trÝ, ®é dèc, híng ph¬i, ®é cao tuyÖt ®èi, ®é cao t¬ng ®èi, sau ®ã x¸c ®Þnh tªn loµi vµ c¸c chØ tiªu sinh trëng cña tÇng c©y cao, c¸c loµi cha râ tªn, thu thËp tiªu b¶n ®Ó gi¸m ®Þnh. §êng kÝnh ngang ngùc (D1.3 , cm) ®îc ®o b»ng thíc kÑp kÝnh t¹i vÞ trÝ 1,3 m ë tÊt c¶ c¸c c©y cã ®êng kÝnh tõ 6 cm trë lªn, ®o theo hai híng §«ng T©y vµ Nam B¾c, sau ®ã tÝnh trÞ sè b×nh qu©n. ChiÒu cao vót ngän (Hvn, m) vµ chiÒu cao díi cµnh (Hdc, m) ®îc ®o b»ng thíc ®o cao Blumeleiss cña tÊt c¶ c¸c c©y cã ®êng kÝnh tõ 6 cm trë lªn. H vn cña c©y rõng ®îc x¸c ®Þnh tõ gèc c©y ®Õn ®Ønh sinh trëng cña c©y, H dc ®îc x¸c ®Þnh tõ gèc c©y ®Õn cµnh c©y ®Çu tiªn tham gia vµo t¸n cña c©y rõng. §êng kÝnh t¸n l¸ (Dt , m) ®îc ®o b»ng thíc d©y, ®o h×nh chiÕu t¸n l¸ trªn mÆt ph¼ng ngang theo hai híng §«ng T©y vµ Nam B¾c, sau ®ã tÝnh trÞ sè b×nh qu©n. a/ X¸c ®Þnh ®é tµn che (TC, %): Dïng ph¬ng ph¸p vÏ tr¾c ®å cña Richards vµ Davis (1952) [32] biÓu diÔn trªn giÊy kÎ « ly víi d¶i rõng cã diÖn tÝch 300m2 (10m x 30m) tû lÖ 1/100, sau ®ã tÝnh diÖn tÝch t¸n che trªn giÊy kÎ ly, tÝnh tû lÖ phÇn tr¨m. b/ X¸c ®Þnh ®é giao t¸n (GT, %): §é giao t¸n ®îc x¸c ®Þnh b»ng tû lÖ phÇn tr¨m cña tæng diÖn tÝch t¸n l¸ (St, m2/ha) so víi diÖn tÝch mÆt ph¼ng ngang ®Êt rõng (m2). 2.4.2.2. §iÒu tra t¸i sinh Trong « d¹ng b¶n tiÕn hµnh thèng kª tÊt c¶ c©y t¸i sinh vµo phiÕu ®iÒu tra theo c¸c chØ tiªu sau: - Tªn loµi c©y t¸i sinh, loµi nµo cha râ tªn, thu thËp tiªu b¶n ®Ó gi¸m ®Þnh. - §o chiÒu cao c©y t¸i sinh b»ng thíc sµo, cã v¹ch chÝnh x¸c ®Õn ®¬n vÞ cm. - ChÊt lîng c©y t¸i sinh: + C©y tèt lµ c©y cã th©n th¼ng, kh«ng côt ngän, sinh trëng vµ ph¸t triÓn tèt, kh«ng s©u bÖnh. + C©y xÊu lµ c©y cong queo, côt ngän, sinh trëng ph¸t triÓn kÐm, s©u bÖnh.