VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
====================
NGUYỄN QUANG HÀ
NGHIÊN CỨU VĂN BIA PHẬT GIÁO THẾ KỶ XVII - XVIII
TỈNH BẮC NINH
LUẬN ÁN TIẾN SĨ HÁN NÔM
HÀ NỘI - 2022
VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
====================
NGUYỄN QUANG HÀ
NGHIÊN CỨU VĂN BIA PHẬT GIÁO THẾ KỶ XVII - XVIII
TỈNH BẮC NINH
Ngành: Hán Nôm
Mã ngành: 9.22.01.04
LUẬN ÁN TIẾN SĨ HÁN NÔM
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS. TS. Đinh Khắc Thuân
HÀ NỘI - 2022
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan: Luận án tiến sĩ “Nghiên cứu văn bia Phật giáo thế
kỷ XVII - XVIII tỉnh Bắc Ninh” là do tôi thực hiện dƣới sự hƣớng dẫn khoa
học của GS. TS. Đinh Khắc Thuân và chƣa từng đƣợc công bố. Các số liệu
nêu ra trong luận án là trung thực, khách quan.
Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan của mình.
Hà Nội, ngày 18 tháng 5 năm 2022
Tác giả luận án
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám đốc, các thầy, cô đang giảng dạy, công tác
tại Học viện khoa học xã hội (thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) đã
nhiệt tình giúp đỡ tôi trong thời gian học tập và nghiên cứu tại Học viện.
Tôi xin đƣợc bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy hƣớng dẫn khoa học GS. TS.
Đinh Khắc Thuân đã tận tình hƣớng dẫn, chỉ bảo tôi trong suốt quá trình nghiên cứu
và hoàn thành luận án.
Tôi xin trân trọng cám ơn Lãnh đạo Khoa Hán Nôm (thuộc Học viện Khoa học
xã hội) và Lãnh đạo Viện Nghiên cứu Hán Nôm (Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội
Việt Nam), các nhà nghiên cứu đi trƣớc, cùng bạn bè, đồng nghiệp đã tạo điều kiện
thuận lợi và luôn động viên khích lệ trong quá trình học tập và viết luận án.
Nghiên cứu sinh xin trân trọng gửi lời cảm ơn tới quý thầy, cô trong Hội đồng
đánh giá luận án và xin ghi nhận những gợi ý, đóng góp chân thành của quý thầy, cô
để nghiên cứu sinh có điều kiện bổ sung hoàn thiện luận án đạt kết quả cao nhất.
Cuối cùng, xin gửi lời cảm ơn đến gia đình - những ngƣời thân yêu nhất của tôi đã
luôn luôn giúp đỡ, động viên để tôi hoàn thành luận án này.
Hà Nội, ngày 18 tháng 5 năm 2022
Tác giả luận án
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1
Chƣơng 1: TỔNG QUAN VỀ NGHIÊN CỨU VĂN BIA PHẬT GIÁO VÀ
VĂN BIA TỈNH BẮC NINH, NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA .................................. 8
1.1. Khái niệm ............................................................................................................ 8
1.1.1. Khái lƣợc phân loại theo loại hình văn bia nói chung .............................. 8
1.1.2. Vị trí địa lý và lịch sử hình thành tỉnh Bắc Ninh ................................... 10
1.2. Tình hình các di tích lịch sử tỉnh Bắc Ninh và di tích Phật giáo ................. 15
1.3. Những nghiên cứu về văn bia và văn bia tỉnh Bắc Ninh .............................. 19
1.3.1. Tổng quan chung về tình hình nghiên cứu văn bia ở Việt Nam ............ 19
1.3.2. Nghiên cứu trực tiếp và những nghiên cứu liên quan đến tƣ liệu văn
bia Phật giáo thế kỷ XVII - XVIII ở Bắc Ninh. ............................................... 23
1.4. Những vấn đề đặt ra cho việc nghiên cứu văn bia Phật giáo thế kỷ
XVII - XVIII ở tỉnh Bắc Ninh. ............................................................................... 30
Tiểu kết chƣơng 1 .................................................................................................... 31
Chƣơng 2: KHẢO SÁT VĂN BẢN VĂN BIA PHẬT GIÁO THẾ KỶ XVII
- XVIII TỈNH BẮC NINH ...................................................................................... 33
2.1. Phân loại loại hình văn bia thế kỷ XVII - XVIII tỉnh Bắc Ninh .................. 33
2.1.1. Phân loại theo địa phƣơng hành chính hiện nay qua các đợt sƣu tầm .......... 33
2.1.2. Phân loại theo niên đại ........................................................................... 35
2.2. Nghiên cứu văn bản học văn bia Phật giáo thế kỷ XVII - XVIII tỉnh
Bắc Ninh ................................................................................................................... 38
2.3. Tác giả soạn văn bia ......................................................................................... 52
2.3.1. Tác giả là những vị thiền sƣ ................................................................... 52
2.3.2. Tác giả soạn văn bia là những ngƣời đỗ đại khoa .................................. 54
2.4. Thợ san khắc văn bia ....................................................................................... 57
Tiểu kết chƣơng 2 .................................................................................................... 59
Chƣơng 3: VĂN BIA VỚI NGHIÊN CỨU LỊCH SỬ MỘT SỐ NGÔI
CHÙA TIÊU BIỂU ................................................................................................. 61
3.1. Văn bia phản ánh địa thế, phong thuỷ ........................................................... 61
3.2. Văn bia phản ánh về ý nghĩa của tên gọi và quy mô, diện mạo của một
số ngôi chùa .............................................................................................................. 67
