Luận án Tiến sĩ Kiến trúc: Duy trì và chuyển tải các giá trị kiến trúc đô thị đặc trưng trong bối cảnh phát triển mở rộng khu vực trung tâm hiện hữu thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠ O<br /> BỘ XÂY DỰNG TRUỜNG<br /> ĐẠI HỌC KIẾN TRÚC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH<br /> <br /> PHẠM PHÚ CƯỜNG<br /> <br /> DUY TRÌ VÀ CHUYỂN TẢI CÁC<br /> GIÁ TRỊ KIẾN TRÚC ĐÔ THỊ ĐẶC<br /> TRƯNG TRONG BỐI CẢNH PHÁT<br /> TRIỂN MỞ RỘNG KHU VỰC<br /> TRUNG TÂM HIỆN HỮU THÀNH<br /> PHỐ HỒ CHÍ MINH<br /> LUẬN ÁN TIẾN SĨ KIẾN TRÚC<br /> <br /> THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – NĂM 2015<br /> <br /> BỘ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠ O<br /> BỘ XÂY DỰNG TRUỜNG<br /> ĐẠI HỌC KIẾN TRÚC THÀNH PHỐ HỒ CH Í MINH<br /> <br /> PHẠM PHÚ CƯỜNG<br /> <br /> DUY TRÌ VÀ CHUYỂN TẢI CÁC<br /> GIÁ TRỊ KIẾN TRÚC ĐÔ THỊ ĐẶC<br /> TRƯNG TRONG BỐI CẢNH PHÁT<br /> TRIỂN MỞ RỘNG KHU VỰC<br /> TRUNG TÂM HIỆN HỮU THÀNH<br /> PHỐ HỒ CHÍ MINH<br /> CHUYÊN NGÀNH KIẾN TRÚC<br /> MÃ SỐ : 62 58 01 02<br /> <br /> LUẬN ÁN TIẾN SĨ KIẾN TRÚC<br /> NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:<br /> PGS.TS. NGUYỄN KHỞI<br /> <br /> THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – NĂM 2015<br /> <br /> LỜI CAM ĐOAN<br /> Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.<br /> Tôi xin chịu trách nhiệm về tính xác thực của các kết quả<br /> nghiên cứu được công bố trong luận án.<br /> Nghiên cứu sinh<br /> <br /> PHẠM PHÚ CƯỜN G<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> LỜI CAM ĐOAN<br /> MỤC LỤC<br /> DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT<br /> DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ<br /> DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH, BẢN VẼ<br /> MỞ ĐẦU<br /> 0.1. Đặt vấn đề<br /> 0.2. Mục tiêu nghiên cứu<br /> 0.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu<br /> 0.4. Ý nghĩa khoa học và giá trị thực tiễn của đề tài<br /> CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU<br /> 1.1. KHÁI NIỆM, THUẬT NGỮ KHOA HỌC VỀ CÁC VẤN ĐỀ CƠ BẢN LIÊN QUAN ĐẾN<br /> ĐỀ TÀI<br /> 1.1.1. Các nội dung liên quan đến trun g tâm lịch sử đô thị và kiến trúc đô thị<br /> 1.1.1.1. Khái niệm cơ bản về trung tâm lịch sử của đô thị<br /> 1.1.1.2. Khái niệm cơ bản về kiến trúc đô thị<br /> 1.1.2. Các nội dung liên quan đến bảo tồn di sản kiến trúc đô thị và phát triển tiếp nối<br /> 1.1.2.1. Khái niệm cơ bản về bảo tồn di tích<br /> 1.1.2.2. Khái niệm cơ bản về bảo tồn di sản đô thị<br /> 1.1.2.3. Khái niệm cơ bản về phát triển tiếp nối<br /> 1.1.3. Thuật ngữ “duy trì và chuyển tải” trong nội dung luận án<br /> 1.2. ĐẶC TRƯNG KIẾN TRÚC ĐÔ THỊ TRUYỀN THỐNG VÀ NHỮNG BIẾN ĐỔI CỦA<br /> NÓ TRONG BỐI CẢNH ĐÔ THỊ HOÁ HIỆN ĐẠI<br /> 1.2.1. Kiến trúc đô thị tiền công nghiệp<br /> 1.2.2. Những biến đổi của kiến trúc đô thị truyền thống trong bối cảnh đô thị hóa hiện đại<br /> 1.2.3. Sự biến đổi của kiến trúc đô thị truyền thống tại Châu Á<br /> 1.2.4. Đặc trưng kiến trúc đô thị Việt Nam truyền thống<br /> 1.2.4.1. Mô hình đô thị “từ trên xuống”<br /> 1.2.4.2. Mô hình đô thị “từ dưới lên”<br /> 1.2.5. Những biến đổi của kiến trúc đô thị Việt Nam truyền thống trong bối cảnh đô thị<br /> hóa hiện đại<br /> 1.3. KIẾN TRÚC ĐÔ THỊ KHU VỰC TRUNG TÂM SÀI GÒN -TPHCM QUA CÁC THỜI KÌ<br /> PHÁT TRIỂN<br /> 1.3.1. Kiến trúc đô thị truyền thống<br /> 1.3.2. Kiến trúc đô thị thời Pháp thuộc<br /> 1.3.3. Kiến trúc đô thị thời kỳ 1954 -1990<br /> 1.4. SỰ CẦN THIẾT CỦA VIỆC DUY TRÌ VÀ CHUYỂN TẢI CÁC GIÁ TRỊ KIẾN TRÚC<br /> ĐÔ THỊ TRONG BỐI CẢNH PHÁT TRIỂN KHU VỰC TRUNG TÂM HIỆN HỮU TPHCM<br /> HIỆN NAY<br /> 1.4.1. Thực trạng phát triển kiến trúc đô thị tại trung tâm hiện hữu<br /> 1.4.2. Thực trạng bảo tồn di sản kiến trúc đô thị và sự cần thiết của việc duy trì và chuyển<br /> tải các giá trị kiến trúc đô thị trong bối cảnh phát triển khu vực trung tâm hiện hữu<br /> TPHCM hiện nay<br /> 1.5. TỔNG QUAN VỀ CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI<br /> 1.5.1. Các công trình nghiên cứu kh oa học<br /> 1.5.2. Các luận án Tiến sĩ, luận văn Thạc sĩ<br /> 1.5.3. Đánh giá chung về các công trình nghiên cứu liên quan<br /> 1.6. NHỮNG VẤN ĐỀ TỒN TẠI CẦN ĐƯỢC NGHIÊN CỨU<br /> 1.6.1. Những tồn tại về việc duy trì và chuyển tải giá trị kiến trúc đô thị trong bối cảnh<br /> phát triển mở rộng khu vực trung tâm hiện hữu TPHCM<br /> 1.6.2. Những nhiệm vụ nghiên cứu trọng tâm của Luận án<br /> <br /> 01<br /> 02<br /> 02<br /> 03<br /> 05<br /> 05<br /> 05<br /> 05<br /> 05<br /> 06<br /> 06<br /> 07<br /> 08<br /> 08<br /> 09<br /> 09<br /> 11<br /> 13<br /> 15<br /> 15<br /> 16<br /> 16<br /> 18<br /> 18<br /> 19<br /> 22<br /> 23<br /> <br /> 23<br /> 25<br /> <br /> 27<br /> 27<br /> 28<br /> 29<br /> 30<br /> 30<br /> 31<br /> <br /> CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ DUY TRÌ VÀ CHUYỂN<br /> TẢI CÁC GIÁ TRỊ KIẾN TRÚC ĐÔ THỊ ĐẶC TRƯNG TRONG BỐI CẢNH PHÁ T TRIỂN<br /> MỞ RỘNG KHU VỰC TRUNG TÂM HIỆN HỮU TPHCM<br /> 2.1. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 2.2. CƠ SỞ KHOA HỌC ĐỂ DUY TRÌ VÀ CHUYỂN TẢI CÁC GIÁ TRỊ KIẾN TRÚC ĐÔ<br /> THỊ BẰNG GIẢI PHÁP BẢO TỒN VÀ CẢI TẠO THÍCH ỨNG<br /> 2.2.1. Cơ sở khoa học về Bảo tồn di tích kiến trúc<br /> 2.2.1.1. Các nguyên tắc cơ bản của khoa học bảo tồn<br /> 2.2.1.2. Các bổ sung quan trọng cho khoa học bảo tồn<br /> 2.2.2. Cơ sở khoa học về Bảo tồn di sản đô thị<br /> 2.2.2.1. Khái niệm di sản mở rộng<br /> 2.2.2.2. Phương pháp đánh giá tiềm năng di sản đô thị<br /> 2.2.2.3. Các nguyên tắc kỹ thuật trong quá trình bảo tồn di sản đô thị<br /> 2.2.2.4. Các khó khăn và thách thức của bảo tồn di sản trong bối cảnh phát triển đô thị<br /> 2.2.3. Bảo tồn di sản kiến trúc đô thị tại Việt Nam<br /> 2.2.3.1. Cơ sở pháp lý Việt Nam về bảo tồn di sản văn hoá<br /> 2.2.3.2. Trường hợp khu 36 phố phường Hà Nội<br /> 2.2.3.3. Trường hợp khu phố cổ Hội An<br /> 2.3. CƠ SỞ KHOA HỌC ĐỂ DUY TRÌ VÀ CHUYỂN TẢI CÁC GIÁ TRỊ KIẾN TRÚC ĐÔ<br /> THỊ BẰNG GIẢI PHÁP CHỈNH TRANG VÀ XÂY DỰNG MỚI<br /> 2.3.1. Kiến trúc và thiết kế đô thị theo hướng duy trì và chuyển tải các giá trị kiến trúc đô<br /> thị truyền thống<br /> 2.3.2. Cơ sở khoa học về duy trì và chuyển tải tính đa dạng chức năng của kiến trúc đô thị<br /> 2.3.3. Cơ sở khoa học về duy trì và chuyển tả i bản sắc của không gian công cộng<br /> 2.3.4. Cơ sở khoa học về duy trì và chuyển tải tính đa dạng hình thức của kiến trúc đô thị<br /> 2.3.5. Các ví dụ thực tiễn về duy trì và chuyển tải các giá trị kiến trúc đô thị trong quá<br /> trình phát triển đô thị<br /> 2.3.5.1. Các ví dụ về xây dựng công trình kiến trúc mới trong không gian đô thị lịch sử<br /> 2.3.5.2. Các đề xuất của Hiến chương Đô thị mới<br /> 2.3.5.3. Các khó khăn và thách thức của việc duy trì và chuyển tải giá trị kiến trúc đô thị<br /> trong bối cảnh phát triển đô thị tại Châu Á<br /> 2.4. CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ ĐẶC TRƯNG LỊCH SỬ, HIỆN TRẠNG VÀ PHÁT TRIỂN<br /> KHU VỰC TRUNG TÂM HIỆN HỮU TPHCM<br /> 2.4.1. Đặc trưng văn hoá đô thị Sài Gòn -TPHCM<br /> 2.4.1.1. Tính chất đô thị trong văn hoá<br /> 2.4.1.2. Tính chất đa tộc người trong văn hoá<br /> 2.4.1.3. Tính chất giao lưu, tiếp biến văn hoá<br /> 2.4.2. Các yếu tố đặc trưng về tự nhiên, công nghệ -kỹ thuật ảnh hưởng đến quá trình phát<br /> triển đô thị tại Sài Gòn - TPHCM<br /> 2.4.3. Các công trình, loại hình kiến trúc đặc trưng tại tru ng tâm hiện hữu<br /> 2.4.3.1. Kiến trúc dân gian đô thị<br /> 2.4.3.2. Kiến trúc Phương Tây<br /> 2.4.3.3. Kiến trúc Hiện đại<br /> 2.4.3.4. Kiến trúc đương đại<br /> 2.4.4. Cơ sở pháp lý của việc phát triển mở rộng khu vực trung tâm hiện hữu TPHCM<br /> 2.4.4.1. Điều chỉnh Quy hoạch chung TPHCM đến năm 2025<br /> 2.4.4.2. Quy hoạch Trung tâm đô thị mới Thủ Thiêm<br /> 2.4.4.3. Quy hoạch Khu trung tâm hiện hữu TPHCM 930 ha<br /> CHƯƠNG 3: CÁC KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 3.1. XÁC ĐỊNH CÁC GIÁ TRỊ KIẾN TRÚC ĐÔ THỊ ĐẶC TRƯNG TẠI TRUNG TÂM<br /> HIỆN HỮU TPHCM<br /> 3.1.1. Giá trị di sản kiến trúc<br /> 3.1.1.1. Tập hợp các di tích và công trình kiến trúc có giá trị tại trung tâm hiện hữu<br /> 3.1.1.2. Giá trị văn hoá các cộng đồng<br /> 3.1.1.3. Giá trị về hình thức, phong cách kiến trúc<br /> <br /> 32<br /> <br /> 32<br /> 34<br /> 34<br /> 34<br /> 34<br /> 37<br /> 37<br /> 39<br /> 42<br /> 43<br /> 45<br /> 45<br /> 46<br /> 47<br /> 48<br /> 48<br /> 50<br /> 52<br /> 54<br /> 58<br /> 58<br /> 60<br /> 61<br /> 62<br /> 62<br /> 62<br /> 63<br /> 64<br /> 65<br /> 66<br /> 66<br /> 67<br /> 69<br /> 70<br /> 71<br /> 71<br /> 72<br /> 73<br /> 75<br /> 75<br /> 75<br /> 75<br /> 76<br /> 77<br /> <br /> 3.1.1.4. Giá trị về niên đại, sử dụng, kỹ thuật xây dựng<br /> 3.1.2. Giá trị cảnh quan kiến trúc đô thị<br /> 3.1.2.1. Giá trị về hình thái mạng lưới đường -phố<br /> 3.1.2.2. Giá trị phi vật thể của chức năng đô thị và khung cảnh sinh hoạt đường phố<br /> 3.1.2.3. Giá trị của các không gian công cộng<br /> 3.1.2.4. Các khu vực cảnh quan kiến trúc đô thị đặc trưng tại trung tâm hiện hữu<br /> 3.2. DUY TRÌ VÀ CHUYỂN TẢI GIÁ TRỊ KIẾN TRÚC ĐÔ THỊ ĐẶC TRƯNG TẠI TRUNG<br /> TÂM HIỆN HỮU BẰNG GIẢI PHÁP BẢO TỒN VÀ CẢI TẠO TH ÍCH ỨNG<br /> 3.2.1. Định hướng duy trì và chuyển tải giá trị kiến trúc đô thị trong bối cảnh phát triển<br /> tiếp nối của đô thị<br /> 3.2.2. Giải pháp bảo tồn và cải tạo thích ứng đối với các di tích, công trình kiến trúc có giá<br /> trị<br /> 3.2.2.1. Đối với di tích được xếp hạng<br /> 3.2.2.2. Đối với công trình kiến trúc có giá trị nhưng chưa được xếp hạng<br /> 3.2.3. Giải pháp bảo tồn và cải tạo thích ứng đối với các khu vực cảnh quan kiến trúc đô<br /> thị đặc trưng<br /> 3.2.3.1. Tiêu chí phân loại và đánh giá các khu vực cảnh quan kiến trúc đô thị đặc trưng<br /> 3.2.3.2. Các giải pháp kỹ thuật<br /> 3.2.3.3. Các giải pháp tổng hợp để đảm bảo thực thi mục tiêu bảo tồn các khu vực cảnh quan<br /> kiến trúc đô thị<br /> 3.3. DUY TRÌ VÀ CHUYỂN TẢI GIÁ TRỊ KIẾN TRÚC ĐÔ THỊ ĐẶC TRƯNG TẠI TRUNG<br /> TÂM HIỆN HỮU BẰNG GIẢI PHÁP CHỈNH TRANG CẢNH QUAN KIẾN TRÚC ĐÔ THỊ<br /> 3.3.1. Giải pháp chỉnh trang cảnh quan đường phố<br /> 3.3.1.1. Chỉnh trang diện mạo kiến trúc đường phố<br /> 3.3.1.2. Phát huy giá trị của khung cảnh sinh hoạt đường phố<br /> 3.3.1.3. Nâng cao chất lượng thẩm mỹ cảnh quan đường phố<br /> 3.3.2. Giải pháp chỉnh trang các không gian công cộng<br /> 3.3.2.1. Đối với quảng trường<br /> 3.3.2.2. Đối với công viên, không gian mở<br /> 3.3.3. Giải pháp chỉnh trang mạng lưới đường và ô phố<br /> 3.4. CHUYỂN TẢI GIÁ TRỊ KIẾN TRÚC ĐÔ THỊ ĐẶC TRƯNG TẠI TRUNG TÂM HIỆN<br /> HỮU BẰNG GIẢI PHÁP XÂY DỰNG MỚI<br /> 3.4.1. Giải pháp thích ứng quy mô và hình thức công trình xây dựng mới vào các khu vực<br /> di sản thấp tầng tại trung tâm hiện hữu<br /> 3.4.1.1. Thích ứng về quy mô<br /> 3.4.1.2. Thích ứng về hình thức<br /> 3.4.2. Giải pháp kiểm soát quy mô hình khối kiến trúc cao tầng<br /> 3.4.2.1. Kiểm soát trên cơ sở đảm bảo yêu cầu về chiếu nắng tự nhiên cho đường phố<br /> 3.4.2.2. Kiểm soát trên cơ sở tạo được s ự chuyển tiếp chiều cao giữa không gian cũ và mới<br /> 3.5. CHUYỂN TẢI CÁC GIÁ TRỊ KIẾN TRÚC ĐÔ THỊ ĐẶC TRƯNG SANG TRUNG TÂM<br /> MỚI THỦ THIÊM<br /> 3.5.1. Định hướng kế thừa và phát huy các giá trị kiến trúc đô thị phù hợp để chuyển tải<br /> sang trung tâm mới<br /> 3.5.2. Chuyển tải các giá trị đặc trưng về kiến trúc<br /> 3.5.3. Chuyển tải các giá trị đặc trưng về chức năng và cảnh quan kiến trúc đô thị<br /> 3.5.3.1. Đối với chức năng kiến trúc đô thị<br /> 3.5.3.2. Đối với cảnh quan kiến trúc đô thị<br /> CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN VỀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 4.1. VẬN DỤNG KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐỂ BÀN LUẬN VỀ ĐỒ ÁN QUY HOẠCH CHI<br /> TIẾT KHU TRUNG TÂM HIỆN HỮU TPHCM 930 HA<br /> 4.1.1. Các giá trị kiến trúc đô thị đặc trưng đã được đồ án nghiên cứu duy trì và chuyển<br /> tải<br /> 4.1.2. Các giá trị kiến trúc đô thị đặc trưng cần được tiếp tục nghiên cứu duy trì và chuyển<br /> <br /> 78<br /> 80<br /> 80<br /> 82<br /> 84<br /> 86<br /> 87<br /> 87<br /> 89<br /> 90<br /> 90<br /> 94<br /> 94<br /> 95<br /> 97<br /> 99<br /> 99<br /> 99<br /> 100<br /> 101<br /> 102<br /> 102<br /> 104<br /> 105<br /> 106<br /> 106<br /> 107<br /> 108<br /> 109<br /> 109<br /> 110<br /> 112<br /> 112<br /> 114<br /> 116<br /> 116<br /> 117<br /> 119<br /> 119<br /> 119<br /> 121<br /> <br />