Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu kiểm soát nội bộ trong các hợp tác xã nông nghiệp ở Việt Nam

Kinh tế tập thể, đặc biệt là hợp tác xã nông nghiệp (HTX), đóng vai trò then chốt trong phát triển kinh tế nông thôn Việt Nam. Mặc dù có những đóng góp đáng kể, khu vực này vẫn đối mặt với nhiều thách thức về hiệu quả hoạt động, tỷ lệ giải thể và hạn chế trong quản trị. Bối cảnh này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc thiết lập và vận hành một hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) vững chắc. KSNB không chỉ giúp HTX quản lý rủi ro, đảm bảo tuân thủ pháp luật mà còn nâng cao năng lực hoạt động, thúc đẩy tăng trưởng bền vững. Tuy nhiên, các nghiên cứu chuyên sâu về KSNB trong HTX nông nghiệp còn hạn chế, làm nổi bật tầm quan trọng của việc nghiên cứu toàn diện để đề xuất giải pháp phù hợp.

Đối tượng độc giả bao gồm các nhà nghiên cứu, học giả, sinh viên chuyên ngành quản trị kinh doanh, kinh tế nông nghiệp; cán bộ quản lý, lãnh đạo hợp tác xã; và các nhà hoạch định chính sách liên quan đến phát triển kinh tế tập thể và nông nghiệp.

Luận án tiến sĩ này thực hiện nghiên cứu sâu rộng về kiểm soát nội bộ (KSNB) trong các hợp tác xã nông nghiệp (HTX nông nghiệp) tại Việt Nam, nhằm đánh giá thực trạng, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện. Phương pháp nghiên cứu tiếp cận theo hệ thống, dựa trên khung COSO (Ủy ban thuộc Hội đồng quốc gia Hoa kỳ về phòng chống gian lận) với năm hợp phần chính, đồng thời áp dụng cách tiếp cận dựa trên rủi ro và nghiên cứu điển hình. Dữ liệu được thu thập từ cả nguồn thứ cấp (báo cáo thống kê, văn bản pháp lý) và sơ cấp (khảo sát ban lãnh đạo, phỏng vấn chuyên sâu, thảo luận nhóm), sau đó phân tích bằng thống kê mô tả, kiểm định tương quan và mô hình PLS-SEM. Kết quả nghiên cứu đã làm rõ thực trạng KSNB tại các HTX, chỉ ra rằng dù có chính sách và quy trình, chúng vẫn mang tính hình thức, chưa được vận dụng hiệu quả. Các hợp phần như đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát tập trung vào tuân thủ hơn là hiệu quả, thông tin truyền thông chủ yếu phục vụ hành chính và giám sát còn hẹp, chưa độc lập. Tuy nhiên, KSNB cho thấy mối quan hệ tích cực với hiệu quả hoạt động của HTX thông qua lợi ích thành viên, doanh thu và tăng trưởng số lượng thành viên. Nghiên cứu cũng xác định năm nhóm yếu tố (nguồn lực, văn hóa, đặc điểm hoạt động, công nghệ thông tin và môi trường bên ngoài) ảnh hưởng trực tiếp đến KSNB. Từ những phát hiện này, luận án đề xuất sáu nhóm giải pháp cụ thể: nâng cao nhận thức, hoàn thiện thể chế nội bộ, củng cố bộ máy quản trị, đào tạo nâng cao năng lực lãnh đạo, ứng dụng công nghệ và mở rộng hợp tác để phát huy cơ chế kiểm soát bên ngoài, góp phần nâng cao tính hữu hiệu KSNB và phát triển bền vững cho HTX nông nghiệp Việt Nam.