Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu kiểm soát nội bộ trong các hợp tác xã nông nghiệp ở Việt Nam

Tình hình phát triển của các hợp tác xã nông nghiệp (HTXNN) tại Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức, mặc dù mô hình này đóng vai trò quan trọng trong cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn. Hiệu quả hoạt động chưa tương xứng với tiềm năng, cùng với sự gia tăng các HTX ngừng hoạt động, cho thấy nhu cầu cấp thiết phải nâng cao năng lực quản trị. Trong bối cảnh đó, kiểm soát nội bộ (KSNB) là yếu tố then chốt, giúp HTXNN quản lý hiệu quả hoạt động, giảm thiểu rủi ro, và đảm bảo tuân thủ các quy định. Tuy nhiên, các nghiên cứu chuyên sâu và trực tiếp về KSNB trong HTXNN tại Việt Nam còn hạn chế. Đề tài này nhằm khảo sát thực trạng KSNB, phân tích các yếu tố ảnh hưởng, và đề xuất giải pháp thiết thực để hoàn thiện hệ thống KSNB, góp phần vào sự phát triển bền vững của các HTXNN.

Đối tượng độc giả mục tiêu bao gồm các nhà quản lý, ban giám đốc, ban kiểm soát và kế toán tại các hợp tác xã nông nghiệp; các nhà hoạch định chính sách trong lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn; các nhà nghiên cứu, giảng viên, và sinh viên chuyên ngành quản trị kinh doanh, kinh tế hợp tác và kiểm toán.

Nghiên cứu này tập trung vào việc làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về kiểm soát nội bộ (KSNB) trong các hợp tác xã nông nghiệp (HTXNN) tại Việt Nam, một lĩnh vực còn nhiều khoảng trống nghiên cứu. Với bối cảnh HTXNN đối mặt với thách thức về hiệu quả hoạt động và rủi ro, đề tài đã đặt mục tiêu đánh giá thực trạng KSNB, phân tích các yếu tố ảnh hưởng, và đề xuất giải pháp hoàn thiện. Phương pháp nghiên cứu kết hợp dữ liệu thứ cấp giai đoạn 2012-2022 và dữ liệu sơ cấp từ khảo sát 398 HTXNN thuộc 5 vùng kinh tế, sử dụng mô hình PLS-SEM để kiểm định mối quan hệ phức tạp giữa các yếu tố. Đặc biệt, luận án áp dụng khung KSNB COSO (2013) để xây dựng hệ thống chỉ báo chi tiết, làm rõ vai trò trung gian của KSNB đối với hiệu quả hoạt động của HTXNN, bao gồm cả các chỉ tiêu kinh tế và phi kinh tế. Kết quả cho thấy hệ thống KSNB trong HTXNN đã hình thành nhưng còn hạn chế trong vận hành, đặc biệt yếu ở ba hợp phần: Giám sát (GS), Đánh giá rủi ro (ĐGRR) và Thông tin & Truyền thông (TT). Nghiên cứu cũng xác định được chín nhóm yếu tố chính ảnh hưởng đến KSNB, bao gồm nguồn lực, văn hóa tổ chức, đặc điểm hoạt động, công nghệ thông tin và môi trường bên ngoài. Từ đó, sáu nhóm giải pháp thực tiễn được đề xuất nhằm nâng cao nhận thức, hoàn thiện thể chế nội bộ, cải thiện bộ máy quản trị, đào tạo nhân sự, ứng dụng công nghệ và tăng cường hợp tác. Những đóng góp này không chỉ làm phong phú nguồn tài liệu học thuật về KSNB trong HTXNN mà còn cung cấp công cụ quản lý thiết thực cho các nhà quản lý HTX, cơ quan hoạch định chính sách và tổ chức hỗ trợ, giúp HTXNN nhận diện rủi ro, điều chỉnh quản trị và phát triển bền vững.