Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Các nhân tố tác động đến tính độc lập của kiểm toán viên – nghiên cứu trong kiểm toán báo cáo tài chính tại Việt Nam

Tính trung thực và hợp lý của thông tin được trình bày trên Báo cáo tài chính (BCTC) bị chi phối từ nhiều yếu tố như chất lượng dữ liệu, quá trình xử lý dữ liệu đến các yếu tố thuộc nhà quản lý, hệ thống pháp luật. Do đó, Kiểm toán viên (KiTV) phải có năng lực đầy đủ nhằm thực thi cuộc kiểm toán hiệu quả, tăng tính tin cậy thông tin phục vụ cho đối tượng sử dụng. Xã hội ngày càng yêu cầu nâng cao tính độc lập của Kiểm toán viên (TĐLKiTV) không chỉ để đảm bảo quá trình kiểm toán và ý kiến kiểm toán khách quan mà còn để nâng cao chất lượng kiểm toán (CLKiT), vì TĐLKiTV là yếu tố thiết yếu cấu thành CLKiT.

Kiểm toán viên (KiTV), doanh nghiệp kiểm toán (DNKiT), Hội Kiểm toán viên hành nghề, khách hàng kiểm toán, người sử dụng thông tin tài chính và các cơ sở đào tạo.

Tính độc lập của kiểm toán viên (TĐLKiTV) là một yếu tố cốt lõi cấu thành chất lượng kiểm toán, đặc biệt được quan tâm sau các vụ bê bối tài chính lớn trên thế giới. Dù đã được chuẩn hóa bởi các hiệp hội nghề nghiệp kế toán quốc tế, các nghiên cứu toàn diện về các nhân tố tác động đến TĐLKiTV tại Việt Nam còn hạn chế. Luận án này giải quyết khoảng trống đó bằng cách sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp: định tính để khám phá và biện luận về mối tương quan của các nhân tố ảnh hưởng, và định lượng để kiểm định mô hình lý thuyết. Nghiên cứu tiếp cận toàn diện các nhân tố tác động đến TĐLKiTV trong kiểm toán báo cáo tài chính (KiTBCTC) tại Việt Nam, bao gồm đặc tính cá nhân của kiểm toán viên, môi trường hoạt động của doanh nghiệp kiểm toán, và các yếu tố thể chế trong nước cùng quá trình hội nhập quốc tế. Kết quả nghiên cứu đã xây dựng một mô hình toàn diện, phát hiện các nhân tố mới có mối quan hệ với TĐLKiTV và xác định mức độ tác động của từng nhân tố. Cụ thể, các nhân tố như tính vị lợi, đạo lý, tính ích kỷ, thâm niên, phí kiểm toán và môi trường cạnh tranh có tác động ngược chiều đến TĐLKiTV, trong khi học tập, đào tạo, mối quan hệ tuyển dụng, nhiệm kỳ kiểm toán, quản trị công ty, quy mô, danh tiếng, thay đổi quy định pháp lý, giám sát và hội nhập kinh tế có tác động cùng chiều. Luận án đưa ra các hàm ý quan trọng nhằm nâng cao TĐLKiTV cho các bên liên quan như kiểm toán viên, doanh nghiệp kiểm toán, Hội Kiểm toán viên hành nghề, khách hàng kiểm toán, người sử dụng thông tin và các cơ sở đào tạo, góp phần tăng cường tính minh bạch của thông tin tài chính và lợi ích xã hội.