Luận án Tiến sĩ Y khoa: Thực trạng tật khúc xạ ở học sinh một số trường trung học cơ sở tại nội thành thành phố Thái Nguyên và thử nghiệm mô hình quản lý tật khúc xạ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC

NGUYỄN MẠNH QUỲNH

THỰC TRẠNG TẬT KHÚC XẠ Ở HỌC SINH

MỘT SỐ TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ

TẠI NỘI THÀNH THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN VÀ

THỬ NGHIỆM MÔ HÌNH QUẢN LÝ TẬT KHÚC XẠ

LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y KHOA

THÁI NGUYÊN – 2020

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC

NGUYỄN MẠNH QUỲNH

THỰC TRẠNG TẬT KHÚC XẠ Ở HỌC SINH

MỘT SỐ TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ

TẠI NỘI THÀNH THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN VÀ

THỬ NGHIỆM MÔ HÌNH QUẢN LÝ TẬT KHÚC XẠ

Chuyên ngành: Vệ sinh xã hội học và Tổ chức y tế

Mã số: 62.72.01.64

LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y KHOA

Hướng dẫn khoa học: PGS. TS NGUYỄN VĂN HIẾN

PGS. TS ĐÀM THỊ TUYẾT

THÁI NGUYÊN - 2020

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,

kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực và chưa từng

được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Thái Nguyên, tháng 2 năm 2020

Nguyễn Mạnh Quỳnh

LỜI CẢM ƠN

Để có được những kết quả như ngày hôm nay, tôi xin trân trọng cảm ơn

Đảng ủy, Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, các Phòng, Khoa, Bộ môn và các

thầy giáo, cô giáo, cán bộ Trường Đại học Y Dược - Đại học Thái Nguyên đã

trang bị cho tôi kiến thức, tạo mọi điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình

học tập, nghiên cứu và hoàn thành Luận án.

Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn

chân thành tới PGS.TS Nguyễn Văn Hiến - Trường Đại học Y Hà Nội,

PGS.TS Đàm Thị Tuyết - Trường Đại học Y Dược - Đại học Thái Nguyên, là

những người thầy (cô) đã dành nhiều thời gian hướng dẫn, tận tình chỉ bảo và

định hướng cho tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành Luận án.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám đốc Bệnh viện Mắt Thái Nguyên,

Phòng Giáo dục thành phố Thái Nguyên, Ban giám hiệu các Trường Trung học

cơ sở Chu Văn An, Hoàng Văn Thụ, Quang Trung và Nha Trang, thành phố

Thái Nguyên đã hỗ trợ tôi trong quá trình làm nghiên cứu. Tôi xin chân thành

cảm ơn các đồng nghiệp tại Bệnh viện Mắt, các học sinh và phụ huynh tại các

trường Trung học cơ sở đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong thời

gian học tập, nghiên cứu đề tài Luận án.

Trong quá trình nghiên cứu hoàn thành Luận án, tôi đã nhận được sự động

viên, chia sẻ, giúp đỡ của gia đình, anh em, bạn bè, đồng nghiệp, những người

thân. Tôi xin phép được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc.

Xin trân trọng cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 2 năm 2020

Nguyễn Mạnh Quỳnh

iii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

BCĐ : Ban chỉ đạo

CBYT : Cán bộ y tế

CS : Cộng sự

CSHQ : Chỉ số hiệu quả

CT : Can thiệp

CTHĐ : Cận thị học đường

: Đi ốp D

: Độ cầu tương đương ĐCTĐ

: Đếm ngón tay ĐNT

: Hiệu quả can thiệp HQCT

: Học sinh HS

KAP : Kiến thức, thái độ, thực hành (Knowledge, attitude, practice)

: Mắt phải MP

: Mắt trái MT

: Phụ huynh PH

: Phỏng vấn sâu PVS

: Số lượng SL

: Trung học cơ sở THCS

: Trung học phổ thông THPT

: Tật khúc xạ TKX

: Thảo luận nhóm TLN

TT-GDSK : Truyền thông giáo dục sức khỏe

UCVA : Thị lực không kính (Uncorrected visual acuity)

WHO : Tổ chức Y tế thế giới (World Health Organization)

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN ................................................................................................ ii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ..................................................................... iii

MỤC LỤC ................................................................................................... iv

DANH MỤC BẢNG ..................................................................................... vi

DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ ................................................................. viii

DANH MỤC HÌNH ...................................................................................... ix

DANH MỤC HỘP ......................................................................................... x

ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................... 1

Chương 1. TỔNG QUAN .............................................................................. 3

1.1. Khái niệm và một số tật khúc xạ thường gặp ........................................... 3

1.2. Thực trạng tật khúc xạ học đường trên thế giới và Việt Nam ................... 5

1.3. Các yếu tố liên quan đến tật khúc xạ học đường .................................... 16

1.4. Giải pháp can thiệp giảm thiểu tật khúc xạ ............................................ 27

Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................... 40

2.1. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................ 40

2.2. Địa điểm nghiên cứu ............................................................................. 40

2.3. Thời gian nghiên cứu ............................................................................. 41

2.4. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................... 41

2.5. Một số hoạt động can thiệp được thực hiện ........................................... 46

2.6. Chỉ số nghiên cứu .................................................................................. 52

2.7. Tiêu chuẩn đánh giá một số chỉ số sử dụng trong nghiên cứu ................ 55

2.8. Công cụ và phương pháp thu thập thông tin .......................................... 57

2.9. Phương pháp khống chế sai số ............................................................... 59

2.10. Xử lý và phân tính số liệu .................................................................... 60

2.11. Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu ........................................................ 60

Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ......................................................... 63

3.1. Thực trạng và một số yếu tố liên quan đến tật khúc xạ ở học sinh một số

trường THCS tại nội thành thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên ........ 63

3.2. Thực trạng quản lý và đánh giá mô hình can thiệp ứng dụng công nghệ

thông tin trong quản lý tật khúc xạ cho học sinh trung học cơ sở .................. 82

Chương 4.BÀN LUẬN ................................................................................ 96

4.1. Thực trạng và một số yếu tố liên quan đến tật khúc xạ ở học sinh một số

trường THCS tại nội thành thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên ........ 96

4.2. Thực trạng quản lý và đánh giá mô hình can thiệp và ứng dụng công nghệ

thông tin trong quản lý tật khúc xạ cho học sinh trung học cơ sở ................ 120

KẾT LUẬN ................................................................................................ 133

KHUYẾN NGHỊ ........................................................................................ 135

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ

CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ......................................................

TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................

PHẦN PHỤ LỤC .............................................................................................

DANH MỤC BẢNG

Bảng 3.1. Tỉ lệ tật khúc xạ ở học sinh phân bố theo trường nghiên cứu ........ 63

Bảng 3.2. Tỉ lệ tật khúc xạ ở học sinh theo khối lớp học .............................. 64

Bảng 3.3. Tỉ lệ tật khúc xạ theo giới tính ...................................................... 64

Bảng 3.4. Phân bố học sinh tật khúc xạ theo thời điểm phát hiện ................. 65

Bảng 3.5. Phân bố học sinh các trường bị tật khúc xạ theo mắt .................... 65

Bảng 3.6. Kết quả đo khúc xạ tự động ở học sinh tham gia nghiên cứu ........ 66

Bảng 3.7. Tình hình khám mắt định kỳ của học sinh .................................... 67

Bảng 3.8. Kiến thức về tật khúc xạ học đường của học sinh nghiên cứu ....... 68

Bảng 3.9. Một số hoạt động liên quan đến nhìn gần và nhìn xa của học sinh

nghiên cứu .................................................................................... 69

Bảng 3.10. Tình hình bố trí góc học tập của học sinh nghiên cứu ................. 69

Bảng 3.11. Tư thế ngồi học của đối tượng học sinh nghiên cứu .................... 70

Bảng 3.12. Kiến thức về tật khúc xạ học đường của phụ huynh.................... 71

Bảng 3.13. Nhận định của phụ huynh về tình hình sức khỏe mắt của trẻ ...... 72

Bảng 3.14. Nhận định của phụ huynh học sinh về các hoạt động nhìn gần và

nhìn xa của trẻ .............................................................................. 73

Bảng 3.15. Kết quả bố trí góc học tập của phụ huynh dành cho trẻ............... 74

Bảng 3.16. Nhận định của phụ huynh về tư thế ngồi học của trẻ .................. 75

Bảng 3.17. Mối liên quan giữa việc tham gia lớp học thêm ngoài giờ chính

khóa của học sinh với tật khúc xạ ................................................. 76

Bảng 3.18. Mối liên quan giữa giới tính học sinh với tật khúc xạ ................. 76

Bảng 3.19. Mối liên quan giữa thời gian sử dụng máy tính, chơi điện tử và

xem tivi mỗi ngày của học sinh với tật khúc xạ ............................ 77

Bảng 3.20. Mối liên quan giữa với sự tham gia hoạt động ngoài trời và thời

gian giúp việc gia đình mỗi ngày với tật khúc xạ .......................... 78

vii

Bảng 3.21. Mối liên quan giữa kiến thức của học sinh với tật khúc xạ ......... 79

Bảng 3.22. Mối liên quan giữa cách bố trí/trang bị góc học tập tại nhà của học

sinh với tật khúc xạ ....................................................................... 79

Bảng 3.23. Mối liên quan giữa tư thế ngồi học của học sinh và việc nhắc nhở

tư thế ngồi học thường xuyên của phụ huynh với tật khúc xạ ....... 80

Bảng 3.24. Mối liên quan giữa kiến thức của phụ huynh về tật khúc xạ với tật

khúc xạ của học sinh ..................................................................... 81

Bảng 3.25. Mối liên quan giữa việc khám mắt định kỳ với tật khúc xạ ......... 81

Bảng 3.26. Thay đổi kiến thức về tật khúc xạ của học sinh trường can thiệp

(trường Quang Trung) .................................................................. 86

Bảng 3.27. Thay đổi kiến thức về tật khúc xạ của học sinh trường đối chứng

(trường Nha Trang) ...................................................................... 87

Bảng 3.28. Thay đổi kiến thức về tật khúc xạ của phụ huynh trường can thiệp

(trường Quang Trung) .................................................................. 88

Bảng 3.29. Thay đổi kiến thức về tật khúc xạ của phụ huynh trường đối chứng

(trường Nha Trang) ...................................................................... 89

Bảng 3.30. Thay đổi một số hoạt động liên quan đến nhìn gần và nhìn xa của

học sinh trường can thiệp (trường Quang Trung) .......................... 90

Bảng 3.31. Thay đổi một số hoạt động liên quan đến nhìn gần và nhìn xa của

học sinh trường đối chứng (trường Nha Trang) ............................ 91

Bảng 3.32. Thay đổi bố trí góc học tập của học sinh trường can thiệp .......... 92

Bảng 3.33. Thay đổi bố trí góc học tập của học sinh trường đối chứng ........ 92

Bảng 3.34. So sánh sự thay đổi tỉ lệ tật khúc xạ của trường can thiệp và

trường đối chứng .......................................................................... 93

viii

DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ

Sơ đồ 1.1. Các yếu tố liên quan đến tật khúc xạ ........................................... 16

Sơ đồ 2.1. Mô hình quản lý tật khúc xạ bằng phần mềm .............................. 53

Sơ đồ 2.1. Mô hình quản lý tật khúc xạ bằng phần mềm .............................. 52

Biểu đồ 3.1. Kết quả thị lực của học sinh ở các trường tham gia nghiên cứu .. 63

Biểu đồ 3.2. Phân bố mức độ thị lực theo mắt .............................................. 66

DANH MỤC HÌNH

Hình 2.1. Vị trí các trường điều tra tại TP Thái Nguyên ............................... 39

Hình 2.2. Phần mềm quản lý tật khúc xạ ...................................................... 47

Hình 2.3. Phần mềm cập nhật kết quả khám tật khúc xạ ............................... 48

Hình 2.4. Các chức năng quản lý kết quả khám TKX, quản lý học sinh, quản

lý phụ huynh và giáo viên của phần mềm ..................................... 48

Hình 2.5. Các chức năng tương tác giữa bác sỹ, cán bộ y tế với học sinh và

giáo viên của phần mềm ............................................................... 49

Hình 2.6. Link kết nối với trang web tật khúc xạ và các bài truyền thông

phòng chống tật khúc xạ ............................................................... 49

Hình 2.7. Tin tức nổi bật, tương tác với bác sỹ và chức năng chia sẻ thông tin

của phần mềm............................................................................... 50

Hình 2.8. Thống kê kết quả truy cập và địa chỉ liên hệ của phần mềm ......... 50

Hình 3.1. Danh sách bệnh nhân khám tật khúc xạ ........................................ 82

Hình 3.2. Tương tác với phụ huynh học sinh thông qua phần mềm liên lạc

điện tử của nhà trường .................................................................. 82

DANH MỤC HỘP

Hộp 3.1. Hoạt động phòng chống TKX từ phía nhà trường .......................... 82

Hộp 3.2. Hoạt động phòng chống TKX từ phía gia đình ............................... 83

Hộp 3.3. Hiệu quả điều trị TKX cho học sinh ............................................... 91

Hộp 3.4. Hiệu quả truyền thông phòng chống TKX ở lứa tuổi học sinh........ 92

ĐẶT VẤN ĐỀ

Tật khúc xạ là một vấn đề y tế công cộng quan trọng trên thế giới cũng

như ở Việt Nam. Tật khúc xạ bao gồm: cận thị, viễn thị và loạn thị [8], [126].

Tật khúc xạ ở lứa tuổi học sinh đang chiếm tỉ lệ cao và ngày một gia tăng do

áp lực học tập và việc thay đổi các thói quen, lối sống, cũng như sự phát triển

của phương tiện nghe nhìn, công nghệ thông tin. Nghiên cứu của Ovenseri-

Ogbomo G.O. và cs (2010) ở Ghana cho tỉ lệ tật khúc xạ ở lứa tuổi học sinh

chiếm 25,9% [101]. Ở Việt Nam, nghiên cứu của Nguyễn Thanh Triết và cs

(2013) tại thành phố Quy Nhơn cho tỉ lệ tật khúc xạ ở lứa tuổi học sinh là

27,35% [51]. Nghiên cứu của Hoàng Hữu Khôi và cs (2016) cho tỉ lệ tật khúc

xạ ở học sinh trung học cơ sở thành phố Đà Nẵng là 39,8% [27].

Đã có nhiều nghiên cứu phân tích các yếu tố liên quan đến tật khúc xạ

ở lứa tuổi học sinh. Mỗi nghiên cứu cho các kết quả cụ thể khác nhau, nhưng

các yếu tố liên quan đến tật khúc xạ ở lứa tuổi học sinh có thể phân thành 4

nhóm chính, bao gồm: (i) Các yếu tố nhân khẩu học của học sinh (tuổi, giới,

địa dư, dân tộc...); (ii) Các yếu tố cá nhân trẻ liên quan đến tật khúc xạ (kiến

thức, thái độ và hành vi phòng ngừa tật khúc xạ...); (iii) Yếu tố gia đình (kiến

thức, thái độ, hành vi phòng ngừa tật khúc xạ của người chăm sóc trẻ, gen di

truyền...); (iv) Yếu tố nhà trường (điều kiện vệ sinh trường học, hoạt động

truyền thông phòng ngừa tật khúc xạ ở lứa tuổi học sinh, khám chữa tật khúc

xạ ở lứa tuổi học sinh, hoạt động ngoại khóa...).

Can thiệp vào các yếu tố liên quan nhằm giảm thiểu tật khúc xạ ở lứa

tuổi học sinh là một trong những can thiệp y tế công cộng có ý nghĩa quan

trọng. Nghiên cứu can thiệp bằng châm cứu và truyền thông đa phương tiện ở

học sinh Đài Loan cho thấy sự tăng kiến thức và khả năng cải thiện thị lực ở

nhóm can thiệp rõ rệt so với trước nghiên cứu (nhóm chứng cao hơn nhóm

can thiệp, p < 0,01) [128]. Nghiên cứu can thiệp bằng việc ứng dụng điện

thoại trong truyền thông giáo dục sức khỏe về đeo kính mắt ở trẻ em Ấn Độ

cho thấy việc sử dụng công nghệ để truyền thông giáo dục sức khỏe, kiểm tra

việc đeo kính đã đem lại kết quả tốt và dễ dàng theo dõi [97].

Thành phố Thái Nguyên là một trung tâm chính trị, kinh tế của vùng

trung du miền núi Đông Bắc, là nơi có nhiều dân tộc anh em chung sống [10]

và có nhiều trường học với số lượng học sinh lớn trên địa bàn. Trước những

sự đổi mới về chương trình đào tạo, sự gia tăng áp lực về học tập và sự phát

triển của công nghệ thông tin đòi hỏi phải có một chiến lược để chăm sóc và

bảo vệ sức khoẻ của mắt cho học sinh. Câu hỏi đặt ra là thực trạng tật khúc xạ

và quản lý tật khúc xạ ở học sinh trung học cơ sở tại thành phố Thái Nguyên

hiện nay ra sao? Yếu tố nào liên quan đến tật khúc xạ ở học sinh trung học cơ

sở khu vực thành phố Thái Nguyên và giải pháp can thiệp nào có thể thực

hiện để phòng ngừa và chăm sóc tật khúc xạ ở lứa tuổi học sinh có hiệu quả?

Để lời cho những vấn đề này chúng tôi tiến hành nghiên cứu: “Thực trạng tật

khúc xạ ở học sinh một số trường trung học cơ sở tại nội thành thành phố

Thái Nguyên và thử nghiệm mô hình quản lý tật khúc xạ” với mục tiêu:

1. Mô tả thực trạng và một số yếu tố liên quan đến tật khúc xạ ở học

sinh một số trường trung học cơ sở tại nội thành thành phố Thái Nguyên, tỉnh

Thái Nguyên năm 2015.

2. Phân tích thực trạng quản lý và đánh giá hiệu quả mô hình can thiệp

và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tật khúc xạ cho học sinh trung

học cơ sở tại nội thành thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên.

Chương 1.

TỔNG QUAN

1.1. Khái niệm và một số tật khúc xạ thường gặp

1.1.1. Khái niệm về tật khúc xạ

Chức năng của mắt là giúp cho chúng ta nhìn rõ được những vật ở xung

quanh. Mắt bình thường (mắt chính thị) là mắt mà hình ảnh của vật hội tụ

đúng trên võng mạc giúp chúng ta nhìn rõ hình ảnh các vật. Nếu do nguyên

nhân nào đó khiến mắt không có khả năng hội tụ một cách chính xác những

tia sáng đi vào mắt do bất thường về khúc xạ, khiến hình ảnh của vật không

rơi đúng vào võng mạc, làm cho mắt không nhìn rõ hình ảnh các vật thì gọi là

mắt có tật khúc xạ (TKX) [8], [113].

TKX bao gồm: cận thị, viễn thị và loạn thị. TKX có thể gặp ở tất cả

mọi lứa tuổi; ở lứa tuổi học đường tỉ lệ cận thị là cao nhất, viễn thị và loạn thị

có tỉ lệ mắc ít hơn. Tỉ lệ mắc TKX ở các nước châu Á vào hàng cao nhất thế

giới, và có xu hướng gia tăng trong những năm gần đây.

1.1.2. Ảnh hưởng của tật khúc xạ

Khi bị TKX sẽ làm giảm thị lực, ảnh hưởng tới chất lượng cuộc sống

và có thể dẫn tới mù lòa. TKX là một trong những nguyên nhân chính gây suy

giảm thị lực, mù lòa và tàn tật có thể phòng tránh được, đặc biệt là ở những

nước đang phát triển. Với nhận thức cộng đồng còn hạn chế, nên nhiều trường

hợp khi đến bệnh viện, người bệnh mắc TKX đã biến chứng sang nhược thị

sâu, bong võng mạc… nguy cơ mù lòa vĩnh viễn, không thể chỉnh kính, cấp

kính được nữa [8], [113]. Hiện nay, TKX đã và đang trở thành một trong

những vấn đề y tế công cộng phổ biến, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, học

tập và tương lai của học sinh.

1.1.3. Các loại tật khúc xạ

1.1.3.1. Cận thị

Cận thị được định nghĩa là tình trạng khúc xạ của mắt trong đó các tia

sáng song song đi từ vô cực vào mắt được hội tụ ở trước võng mạc khi mắt ở

trạng thái nghỉ không điều tiết. Độ cận thị được đo bằng đi ốp (D) với dấu “-”

phía trước. Đi ốp là nghịch đảo của tiêu cự của một thấu kính) [23].

Cận thị có thể được phân loại theo thể lâm sàng, theo mức độ cận thị

hay theo tuổi khởi phát [23]. Cận thị thường được chia làm 2 loại chính: cận

do trục và cận do khúc xạ. Theo bảng phân loại của Tổ chức Y tế thế giới

(WHO) (2000) thì cận thị được phân thành các loại sau:

Bảng 1.1. Bảng phân loại cận thị

Phân nhóm Loại cận thị

Cận thị đơn thuần

Cận thị về đêm

Theo thể lâm sàng Cận thị giả

Cận thị thoái hóa

Cận thị thứ phát

Cận nhẹ (< - 3,00 D)

Theo mức độ cận thị Cận trung bình (- 3,00 D đến - 6,00 D)

Cận nặng (> - 6,00D)

Cận thị bẩm sinh (xuất hiện khi sinh)

Cận thị xuất hiện khi trẻ (6 đến <20 tuổi) Theo tuổi khởi phát Cận thị trưởng thành (20 đến 40 tuổi)

Cận thị cuối giai đoạn trưởng thành (> 40 tuổi)

1.1.3.2. Viễn thị

Mắt viễn thị là mắt mà công suất của quang hệ kém so với chiều dài

trục trước sau của nhãn cầu, do đó các tia sáng song song từ vô cực khi vào

mắt sẽ hội tụ phía sau võng mạc. Viễn thị có ảnh hưởng khác nhau lên thị giác

tùy theo các yếu tố như: mức độ viễn thị, tuổi của bệnh nhân, tình trạng quy tụ

và điều tiết, nhu cầu thị giác [23]. Nếu không được điều chỉnh, viễn thị có thể

gây: nhìn mờ, căng thẳng thị giác (mệt mỏi, nhức mắt, đau đầu và có thể kèm

song thị), suy giảm điều tiết, rối loạn thị giác 2 mắt, nhược thị, lác [23].

Viễn thị thường được chia làm 2 loại chính: viễn thị do trục và viễn thị

do khúc xạ [23]. Theo phân loại của WHO (2000) viễn thị được chia làm 3

loại theo mức độ: nhẹ, vừa và nặng.

1.1.3.3. Loạn thị

Mắt loạn thị là mắt có một đường kinh tuyến có công suất tối thiểu (bán

kính cong lớn nhất) và một đường kinh tuyến có công suất tối đa (bán kính

cong nhỏ nhất) chênh lệch nhau ít nhất 0,75D. Do có sự khác biệt công suất

giữa 2 đường kinh tuyến chính nên ảnh của quang hệ không còn là một điểm

mà là 2 đoạn thẳng gọi là tiêu tuyến. Kinh tuyến nằm ngang sẽ cho ảnh là tiêu

tuyến đứng và ngược lại kinh tuyến đứng sẽ cho ảnh là tiêu tuyến ngang. Ánh

sáng từ vô cực qua hệ loạn thị sẽ trở thành một chùm tia loạn thị [23].

Có nhiều cách phân loại TKX, nhưng cách thường áp dụng tại cộng

đồng theo Nhóm tư vấn về TKX của WHO (2000) đưa ra như sau:

Bảng 1.2. Phân loại tật khúc xạ theo Tổ chức Y tế thế giới

Phân loại TKX Nhẹ Vừa Nặng

Cận thị ≤ -0,75D -1,00 đến -2,75 > -3,00

Viễn thị +3,00 đến +4,75 > +5,00 ≤ +2,75D

Loạn thị 1,00 đến 2,75 > +/-3,00 ≤ 0,75D

Thái độ xử trí Không cần kính Đeo kính Đeo kính

1.2. Thực trạng tật khúc xạ ở lứa tuổi học sinh trên thế giới và Việt Nam

1.2.1. Thực trạng cận thị học đường trên thế giới và Việt Nam

1.2.1.1. Thực trạng cận thị học đường trên thế giới

Cận thị là một trong những vấn đề sức khỏe công cộng cần quan tâm

giải quyết. Theo thống kê, trên thế giới có khoảng 1406 triệu người mắc cận

thị (chiếm 22,9% tổng dân số thế giới) [79]. Dự đoán đến năm 2050 sẽ có

khoảng 4758 triệu người mắc cận thị (chiếm 49,8% tổng dân số thế giới) [79].

Cận thị có thể gặp ở mọi lứa tuổi, nhưng quan trọng nhất là cận thị ở lứa tuổi

học đường (cận thị học đường - CTHĐ), bởi đây là lứa tuổi học sinh thường

xuyên sử dụng mắt trong học tập, ảnh hưởng tới phát triển tương lai sau này.

Nghiên cứu ở Thụy Điển của Villarreal M.G. và cs trên 1.045 học sinh

từ 12 - 13 tuổi cho tỉ lệ học sinh bị cận thị (≥ -0,5D) là 49,7%; tỉ lệ học sinh bị

cận thị cả 2 mắt là 39,0%; có 23,3% học sinh cần phải đeo kính (≥ -0,75D); tỉ

lệ cận thị nặng (≥ -5D) chiếm 2,5% [121]. Nghiên cứu của McCullough S.J.

và cs (2016) ở Vương quốc Anh trên 1068 trẻ thấy: tỉ lệ cận thị ở nhóm tuổi 6

- 7 tuổi là 1,9%, thấp hơn có ý nghĩa thống kê với nhóm 12 - 13 tuổi (14,6%)

với p < 0,001 [94]. Theo Recko M. và cs (2015) thì tại Mỹ sẽ có 43 triệu trẻ

em mắc cận thị vào năm 2050 [107]. Nghiên cứu của Junghans B.M. và cs

(2003) trên 2.535 trẻ em ở phía đông Sydney, Australia cho kết quả: tỉ lệ cận

thị của trẻ từ 4 - 12 tuổi là 6,5%. Tỉ lệ cận thị tăng dần từ 1,0% ở trẻ 4 tuổi lên

tới 8,3% ở trẻ 12 tuổi [85]. Theo Theophanous Christos và cs (2018), tỉ lệ cận

thị ở trẻ 5 - 19 tuổi ở Canada là 41,9% [119]. Theo Yang M. và cs (2018) tỉ lệ

cận thị ở học sinh khu vực ngoại thành của Canada là 17,5% [127].

Nghiên cứu của Saxena Rohit và cs (2015) trên 9.884 trẻ em ở Delhi,

Ấn Độ cho tỉ lệ cận thị là 13,1% với mức độ cận thị trung bình là 1,86 ± 1,4D.

Trong số các trẻ bị cận thị: tỉ lệ trẻ thuộc nhóm tuổi từ 5 - 10 tuổi là 20,7%, từ

11 - 13 tuổi là 55,0% và từ 14 - 15 tuổi là 24,3% [112]. Nghiên cứu của Singh

N.K và cs (2019) tại Bắc Ấn Độ cho tỉ lệ cận thị là 21,1% [117]. Hittalamani

S.B. và cs (2017) nghiên cứu trên 4429 trẻ từ 7 - 15 tuổi cho kết quả: tỉ lệ cận

thị chung là 6,0%. Trong đó, tỉ lệ cận thị ở nữ (58,27%) cao hơn nam

(41,73%). Hầu hết (91,73%) trẻ bị cận thị 2 mắt, tỉ lệ cận thị một mắt là

8,27% [78]. Theo Mohammed A.A. và cs (2018) thì tỉ lệ cận thị ở Mediha, Ả

rập xê út của trẻ 3 - 14 tuổi nhập viện là 3,54% [95]. Tỉ lệ cận thị ở trẻ em

Hàn Quốc (2018) là 64,6% [88], tỉ lệ cận thị ở trẻ 19 tuổi là 96,5% [103]

Nghiên cứu của Li Y. và cs (2017) so sánh cận thị ở học sinh trung học

cơ sở (THCS) tại Bắc Kinh, Trung Quốc năm 2006 và năm 2015 cho kết quả:

tỉ lệ không cận thị giảm từ 44,05% năm 2006 xuống 34,52% năm 2015; cận

thị nhẹ giảm từ 32,27% năm 2006 xuống 20,73% năm 2015; trong khi tỉ lệ

cận thị trung bình tăng (từ 19,72% tăng lên 38,06%) và cận thị nặng tăng (từ

3,96% tăng lên 6,69%). Tỉ lệ cận thị chung đã tăng từ 55,95% năm 2005 lên

65,48% vào năm 2015 [87]. Các nhà nghiên cứu Đài Loan đã tiến hành các

nghiên cứu về TKX quy mô quốc gia trên học sinh từ 6 - 18 tuổi [90] qua

nhiều giai đoạn thấy: tỉ lệ cận thị ở học sinh 7 tuổi tăng từ 5,8% năm 1983 lên

21,0% năm 2000. Tỉ lệ cận thị ở học sinh lứa tuổi 12 tăng từ 36,7% năm 1983

lên 61,0% năm 2000. Tỉ lệ cận thị ở học sinh lứa tuổi 15 là 64,2% năm 1983

và 81,0% năm 2000. Tỉ lệ cận thị cao (> -6,0D) cũng tăng từ 10,9% năm 1983

tới 21% năm 2000. Độ cận thị trung bình của học sinh 12 tuổi là -0,48D năm

1983 tăng lên -1,45D năm 2000; của học sinh 15 tuổi là -1,49D năm 1983

tăng lên -2,89D năm 2000 [90]. Nghiên cứu của Rudnicka A.R. và cs (2016)

cho kết quả: Tỉ lệ cận thị có sự gia tăng theo tuổi và khác nhau giữa các dân

tộc. Tỉ lệ cận thị ở trẻ 15 tuổi cao nhất là ở Đông Á, chiếm 69,0%. Tỉ lệ cận

thị ở trẻ da đen 15 tuổi ở Châu Phi là 5,5%; ở trẻ em da trắng 15 tuổi là

16,7%; ở trẻ em 15 tuổi khu vực Nam Á là 13,0% [110]. Báo cáo tổng quan

của Mak C.Y và cs (2018) thì tỉ lệ cận thị ở trẻ em 6 tuổi tại Hồng Kông là

18,33% và trẻ 12 tuổi là 61,5% [91]. Tỉ lệ cận thị chung ở học sinh trung học

phổ thông (THPT) thành phố Fenghua, Trung Quốc năm 2015 là 87,7% [61].

1.2.1.2. Thực trạng cận thị học đường ở Việt Nam

Cận thị là TKX phổ biến ở Việt Nam và rất hay gặp ở học sinh. Nghiên

cứu của Trần Thị Dung (2008) cho tỉ lệ cận thị được chẩn đoán ở học sinh

tiểu học là 13,8% [15]. Nghiên cứu của Phạm Văn Tần (2010) tại Bắc Ninh

thấy: tỉ lệ cận thị chung là 20,3%; trong đó tỉ lệ cận thị học khối 6 là 19,1%,

khối 7 là 18,3% và khối 8 là 23,5%. Tỉ lệ cận thị học sinh nữ 24,6% và học

sinh nam 16%; cận thị ở học sinh nội thành 30,2% và học sinh ngoại thành

10% [42], [43]. Nghiên cứu của Nguyễn Thanh Triết và cs (2013) về TKX

trên 7.200 học sinh thành phố Quy Nhơn thấy: tỉ lệ cận thị chiếm tỉ lệ khá cao

ở học sinh THPT (21,21%) so với THCS (11,84%) và tiểu học (3,32%). Tỉ lệ

cận thị tăng dần theo cấp học (p < 0,001). Tỉ lệ cận thị cao hơn ở nữ giới và

vùng nội thành (p < 0,001) [51].

Nghiên cứu của Ngô Thị Trang và cs (2013) về cận thị ở học sinh

THCS trên địa bàn tỉnh Hà Nam cho tỉ lệ mắc cận thị khối THCS của toàn

tỉnh Hà Nam chiếm 3,14%. Tỉ lệ mắc cận thị khối THCS có sự chênh lệch lớn

giữa các huyện, thành phố. Kết quả nghiên cứu cho thấy, tỉ lệ mắc cao nhất ở

thành phố Phủ Lý (10,5%), tiếp đến là tại huyện Kim Bảng (5,08%) và theo

sau là các huyện Lý Nhân (1,81%) và Duy Tiên (0,75%) [50]. Nghiên cứu của

Vũ Phong Túc (2013) tại huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình cho tỉ lệ học sinh

THCS bị cận thị chiếm 9,7%, học sinh bị cận thị giả chiếm 1,7%. Tỉ lệ cận thị

ở khu vực thị trấn cao hơn ở nông thôn (5,9% so với 3,8%). Tỉ lệ cận thị của

nam (2,5%) thấp hơn so với nữ (7,2%) [54].

Nghiên cứu của Vũ Quang Dũng (2013) cho tỉ lệ cận thị ở học sinh

THCS tỉnh Thái Nguyên là 16,8%, học sinh nữ có tỉ lệ cận thị là 21,6% cao

hơn so với học sinh nam, 12,5% (p < 0,001). Tỉ lệ cận thị có xu hướng tăng

dần theo lớp học: lớp 6 là 14,2%, lớp 7 là 12,4%, lớp 8 là 19,9% và lớp 9 là

20,6% (p < 0,001). Hầu hết học sinh bị cận thị cả 2 mắt (93,3%), mức độ cận

thị ở mức trung bình từ -1,0 đến < -3,0D [19]. Nghiên cứu trên 6.184 học sinh

tiểu học và THCS ở 04 quận, huyện ở Hà Nội của Vũ Thị Thanh và cs (2014)

thấy tỉ lệ cận thị là 33,7% (khúc xạ cầu tương đương: ≥ -0,75D). Tỉ lệ cận thị

ở học sinh nữ (35,0%) cao hơn học sinh nam (32,5%), p < 0,05. Tỉ lệ cận thị ở

học sinh quận Ba Đình 42,3%, quận Thanh Xuân 41,0% và huyện Từ Liêm

44,3%; cao hơn so với huyện Đông Anh 18,8%, p <,001 [45]. Nghiên cứu của

Lê Thị Thanh Hương và cs (2016) cho tỉ lệ CTHĐ của học sinh tiểu học tại

Thanh Xuân, Hà Nội năm học 2010 - 2011 là 6,2% và năm học 2011 - 2012 là

7,4%. Tỉ lệ cận thị tăng dần theo khối lớp học, thấp nhất là lớp 1 và tăng dần

lên lớp 5 (từ 1,1,% đến 16,2% năm học 2010 - 2011 và từ 1,4% đến 17,9%

năm học 2011 - 2012) [24].

Tóm lại, các nghiên cứu ở thế giới và Việt Nam cho tỉ lệ CTHĐ ở học

sinh dao động từ 6,0 - 40,0% tùy từng nghiên cứu. Tỉ lệ CTHĐ ở nữ cao hơn

nam, CTHĐ ở thành thị cao hơn nông thôn và CTHĐ ở học sinh cuối cấp cao

hơn học sinh đầu cấp (CTHĐ tăng dần theo tuổi).

1.2.2. Thực trạng viễn thị ở lứa tuổi học sinh trên thế giới và Việt Nam

1.2.2.1. Thực trạng viễn thị ở lứa tuổi học sinh trên thế giới

Viễn thị gây giảm thị lực, bệnh nhân nhìn xa rõ và nhìn gần không rõ.

Viễn thị có ở mọi lứa tuổi, đối với trẻ có viễn thị nhẹ thường không có các

triệu chứng chức năng, vì lực điều tiết vẫn còn đủ để bù trừ cho viễn thị này.

Đối với các viễn thị trung bình thì lực điều tiết thị lực của trẻ nhỏ sẽ không đủ

để bù trừ. Trong trường hợp này các triệu chứng chức năng có thể xuất hiện

như căng thẳng, mệt mỏi thị giác và nhìn mờ [23]. Nghiên cứu của Maul và cs

(2000) tại La Florida, Chile trên 5.303 trẻ được kiểm tra thị lực có 864 trẻ

(16,3%) mắc viễn thị. Trong nhóm tuổi 5-7 tuổi viễn thị ≥ +2,00D ở mắt phải

có 21,6% và giảm xuống còn 7,5% đối với nhóm 14 - 15 tuổi. Tỉ lệ viễn thị ở

trẻ nam 5 tuổi là 22,7% (95%CI: 18,0 - 27,4%) và giảm còn 7,1% (95%CI:

3,52 - 10,6%) khi 15 tuổi. Ở trẻ nữ 5 tuổi, tỉ lệ hiện mắc viễn thị là 26,3%

(95%CI: 22,0 - 30,6%), và giảm xuống còn 8,9% (95%CI: 3,70 - 14,1%) khi

trẻ 15 tuổi. Nghiên cứu cũng cho thấy, nữ có nguy cơ mắc viễn thị cao hơn so

với nam, khác biệt có ý nghĩa thống kê [93].

Nghiên cứu của Zhao J. và cs (2000) tại Shunyi, Trung Quốc cho số trẻ

viễn thị là 204 trong tổng số 5.884 trẻ được tiến hành kiểm tra thị lực (chiếm

3,5%). Đối với trẻ dưới 5 tuổi, tỉ lệ viễn thị ở nam và nữ tương ứng là 8,8% và

19,6%; ở trẻ 15 tuổi thì tỉ lệ viễn thị giảm xuống còn dưới 2,0% ở cả hai giới

[131]. Pokharel Gopal P. và cs (2000) nghiên cứu trên 5.067 trẻ được khám

thị lực cho tỉ lệ hiện mắc viễn thị là 1,4% (69 trẻ). Tỉ lệ viễn thị ở nữ giới cao

hơn nam giới, khác biệt có ý nghĩa thống kê [105]. Nghiên cứu của Goh P.P.

và cs (2000) tại Gombak, Malaysia trên tổng số 4.364 trẻ cho tỉ lệ viễn thị là

3,1%, trong đó 1,7% ở nam và 1,4% ở nữ. Tỉ lệ viễn thị giảm từ 5,0% ở trẻ 7

tuổi xuống còn 0,6% trẻ 12 tuổi và còn 0,5% ở trẻ 15 tuổi. Tỉ lệ viễn thị ở

người Mã Lai trong khu vực nghiên cứu là 1,5%; người Trung Quốc là 1,1%;

người Ấn Độ là 2,0% và còn lại 1,3% ở nhóm người khác [70].

Nghiên cứu của Dandona R. và cs (2002) tại Ấn Độ cho tỉ lệ viễn thị là

0,78%; trong đó, tỉ lệ viễn thị ở mắt phải là 0,43%. Tỉ lệ viễn thị ở trẻ 7 tuổi là

0,7%; tăng lên 1,59% ở trẻ 11 tuổi và 1,18% ở trẻ 15 tuổi [64]. Naidoo K.S.

và cs (2003) nghiên cứu ở Châu Phi cho tỉ lệ viễn thị (≥ +2,00 D) là 1,8% ở

trẻ em khi đo bằng phương pháp soi bóng đồng tử và 2,6% khi đo bằng thiết

bị khám mắt tự động. Tỉ lệ viễn thị đo bằng thiết bị khám mắt tự động ở trẻ 5

tuổi là 2,7%, tăng lên 3,5% ở trẻ 10 tuổi và 2,6% ở trẻ 15 tuổi [99]. Theo

Castagno V.D và cs (2014) tỉ lệ viễn thị ở trẻ 6 tuổi là 8,4%, 9 - 14 tuổi là 2 -

3,0% và 15 tuổi là 1,0% [59]. Tỉ lệ viễn thị ở trẻ 7 tuổi tại Iran là 6,5% [76].

Nghiên cứu của Wen G. cho tỉ lệ viễn thị ở trẻ không phải là người da trắng là

25,65% [123]. Nghiên cứu của Li Tao và cs cho tỉ lệ viễn thị ở trẻ mầm non

thành phố Thượng Hải là 1,0% [86]. Nghiên cứu ở Ba Lan cho tỉ lệ viễn thị là

ở khu vực thành phố là 7,1% và nông thôn là 30,8% [63]. Tỉ lệ viễn thị ở trẻ

em châu Âu 26,9%, cao hơn trẻ Mỹ gốc Phi 20,8% (p < 0,001) [98]. Tỉ lệ viễn

thị ở trẻ em tiểu học trong nghiên cứu của Rajavi và cs là 4,9% [106].

1.2.2.2. Thực trạng viễn thị ở lứa tuổi học sinh tại Việt Nam

Nghiên cứu của Hoàng Văn Linh (2009) ở Bắc Kạn thấy tỉ lệ viễn thị ở

học sinh tiểu học là 2,2%; học sinh THCS và THPT đều là 0,8%; tỉ lệ viễn thị

chung là 1,0%. Tỉ lệ viễn thị ở nam là 1,2%, cao hơn so với nữ 0,9% [30].

Nghiên cứu của Nguyễn Thanh Triết và cs (2013) trên 7.200 học sinh thành

phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định cho kết quả tỉ lệ viễn thị là 0,04%. Tỉ lệ viễn

thị không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về giới, địa dư và cấp học [51].

Nhìn chung, viễn thị là tật có thể gặp ở lứa tuổi học đường, viễn thị

thường chiếm tỉ lệ từ 0,5 - 3,0% tùy từng nghiên cứu, viễn thị có sự khác biệt

giữa các vùng miền, các quốc gia và các dân tộc [65]. Viễn thị có xu hướng

giảm dần theo tuổi (lớp càng cao thì tỉ lệ viễn thị càng giảm) và phần lớn các

nghiên cứu đều cho thấy viễn thị hay gặp ở nữ hơn so với nam.

1.2.3. Thực trạng loạn thị ở lứa tuổi học sinh trên thế giới và Việt Nam

1.2.3.1. Thực trạng loạn thị ở lứa tuổi học sinh trên thế giới

Khảo sát tật loạn thị ở lứa tuổi học sinh tại Đài Loan của Shih Y.F. và

cs (2004) cho tỉ lệ học sinh bị loạn thị (1,0D đến 2,0D) chiếm 11,0% năm

1995 và 13,0% năm 2000. Tỉ lệ học sinh bị loạn thị > 3,0D năm 1995 là 1,3%

và năm 2000 là 1,8%. Phần lớn bệnh nhân bị loạn thị thuận (chiếm 83,3%

tổng số loạn thị năm 1995 và chiếm 89,9% tổng số loạn thị năm 2000). Tỉ lệ

loạn thị ngược ở trẻ là 16,6% năm 1995 và 9,7% năm 2000. Tỉ lệ loạn thị

chéo chiếm thấp với 0,1% năm 1995 và 0,4% năm 2000 [115]. Nghiên cứu

của Tong L và cs (2002) cho tỉ lệ loạn thị ở học sinh Singapore là 19,2%

(95%CI: 16,8-21,6%). Phân bố tỉ lệ loạn thị không có sự khác biệt có ý nghĩa

thống kê theo tuổi, giới và dân tộc (p > 0,05). Loạn thị thuận chiếm tỉ lệ cao

hơn loạn thị ngược. Tỉ lệ loạn thị và cận thị kết hợp chiếm 9,8% [120].

Nghiên cứu trên 5.726 học sinh tại Dezful, Iran của Fotouhi A. và cs

(2011) cho tỉ lệ loạn thị là 13,47%. Tỉ lệ loạn thị ở học sinh 13 tuổi là 11,71%,

học sinh 14 tuổi là 13,33% và học sinh 15 tuổi là 12,31%. Trong số trẻ bị loạn

thị, 45,76% là loạn thị thuận, 48,14% là loạn thị ngược và 6,09% là loạn thị

chéo. Nghiên cứu cũng cho thấy tuổi tăng thì có liên quan đến giảm tỉ lệ loạn

thị thuận và tăng tỉ lệ loạn thị ngược (p < 0,001) [68]. Nghiên cứu của Chebil

Ahmed và cs (2015) trên 6.192 học sinh từ 6-14 tuổi tại Tunisian cho tỉ lệ

loạn thị (≥ 0,75D) là 6,67%. Tỉ lệ loạn thị đã tăng lên đáng kể so với tuổi (p =

0,032). Tỉ lệ loạn thị không liên quan đáng kể đến giới (p = 0,051). Trong số

những người có loạn thị có 63,6%, 17,8%, và 18,6% là loạn thị thuận, loạn thị

trái quy tắc, và loạn thị chéo [60].

Nghiên cứu trên 46.260 trẻ em từ 5 - 15 tuổi của Wang Lili và cs

(2014) cho tỉ lệ loạn thị là 13,3% (95%CI: 12,5% - 14,0%). Tỉ lệ loạn thị khác

nhau có ý nghĩa thống kê giữa các nhóm dân tộc khác nhau: 17,2% ở trẻ em

người Trung Quốc, 8,2% ở trẻ Ấn Độ, 12,2% ở trẻ Nepali, 27,0% ở trẻ da

trắng và 8,81% ở trẻ Châu Phi. Tỉ lệ loạn thị giảm từ 18,4% ở trẻ nhóm tuổi 5

- 6 tuổi xuống còn 11,65% ở trẻ 10 - 12 tuổi và tăng lên 14,1% ở trẻ 13 - 15

tuổi. Tỉ lệ loạn thị cao hơn ở nữ giới (OR = 1,11, p = 0,003) [122]. Theo

Harrington và cs, tỉ lệ loạn thị ở trẻ học đường Ireland là 19,2% [75].

1.2.3.2. Thực trạng loạn thị ở lứa tuổi học sinh tại Việt Nam

Nghiên cứu của Nguyễn Duy Bích (2012) thấy: Tỉ lệ loạn thị ở hai mắt

chiếm tới 92,5%; chủ yếu loạn thị thuận, loạn thị đơn thuần chỉ chiếm 14%,

còn lại là loạn thị hỗn hợp. Loạn thị trục ngang là cao nhất với 57%, trục chéo

là 41,85%, trục dọc rất ít với 1,15%. Độ loạn thị trung bình là 1,74 ± 1,08

(0,5D - 6,0D). Tỉ lệ nhược thị của mắt loạn thị là 63%, trong đó trục chéo có

tỉ lệ nhược thị cao nhất (72,22%). Chỉ có 1,4% có thị lực không kính bình

thường. Kết quả chỉnh kính: Loạn thị trục chéo có thị lực với kính kém hơn

loạn thị trục dọc và ngang, độ loạn thị cao cũng ảnh hưởng đến thị lực có

kính. Loạn thị hỗn hợp có kết quả thị lực kém hơn cận loạn thị và viễn loạn

thị [5]. Nghiên cứu của Nguyễn Thanh Triết và cs (2013) về TKX trên 7.200

học sinh thành phố Quy Nhơn cho tỉ lệ loạn thị 16,97%. Loạn thị tăng dần

theo cấp học (p < 0,001) với tỉ lệ tương ứng là 14,71%; 17,79% và 20,05%. Tỉ

lệ loạn thị cao hơn ở nữ giới và vùng nội thị (p < 0,001) [51].

Nhìn chung, loạn thị chiếm khoảng 10 - 20% trên thế giới cũng như

Việt Nam. Loạn thị thuận chiếm tỉ lệ cao nhất trong các loại loạn thị; tiếp theo

là loạn thị ngược, loạn thị chéo thấp nhất. Loạn thị không bị ảnh hưởng bởi

các yếu tố tuổi, giới. Trẻ bị loạn thị có thể bị cận thị kết hợp. Kết quả từ các

nghiên cứu trên thế giới và Việt Nam là những thông tin rất hữu ích cho việc

can thiệp giải quyết các TKX ở tuổi học đường, trong đó có tật loạn thị.

1.2.4. Thực trạng tật khúc xạ ở lứa tuổi học sinh trên thế giới và Việt Nam

1.2.4.1. Thực trạng tật khúc xạ ở lứa tuổi học sinh trên thế giới

Nghiên cứu về TKX ở Đức của Jobke Sandra và cs (2008) cho tỉ lệ cận

thị là 5,5% ở trẻ 7 - 11 tuổi, 21,0% ở trẻ 12 - 17 tuổi. Tỉ lệ viễn thị là 9,8% ở

trẻ 2 - 6 tuổi, 6,4% ở trẻ 7 - 11 tuổi và 3,7% ở trẻ 12 - 17 tuổi. Tỉ lệ cận thị ở

nữ giới là 23,6%, cao hơn so với nam giới (14,6%), với p = 0,018. Tỉ lệ loạn

thị ở trẻ 2 - 6 tuổi là 37,5%; ở trẻ 7 - 11 tuổi là 15,4% và ở trẻ 12 - 17 tuổi là

19,6% [84]. Nghiên cứu năm 2010 của Shrestha Gauri Shankar và cs tại

Jhapa, Nepal cho tỉ lệ TKX ở lứa tuổi học sinh là 8,58%. Tỉ lệ TKX ở lứa tuổi

học sinh ở nhóm từ 5 - 7 tuổi là 6,5%; từ 8 - 10 tuổi là 9,1%; từ 11 - 13 tuổi là

9,2%; từ 14 - 16 tuổi là 10,1%. Tỉ lệ TKX ở lứa tuổi học sinh ở học sinh nam

là 9,8% và học sinh nữ là 7,5%. Tỉ lệ TKX ở lứa tuổi học sinh ở trường tư

thục là 10,3% và ở trường công lập là 6,9%. Trong số học sinh bị TKX ở lứa

tuổi học sinh thì cận thị chiếm tỉ lệ cao nhất với 44,79% [116].

Nghiên cứu của Ovenseri-Ogbomo G.O. và cs (2010) ở Ghana trên học

sinh từ 5 - 19 tuổi cho tỉ lệ TKX ở lứa tuổi học sinh chiếm 25,9% (95%CI:

22,84 - 28,37%). Tỉ lệ viễn thị chiếm 4,5% tổng số học sinh (95%CI: 3,3 -

5,9%), cận thị chiếm 6,9% (95%CI: 5,3 - 8,5%) và loạn thị chiếm 14,1%

(95%CI: 11,9 - 16,3%). Tỉ lệ TKX ở lứa tuổi học sinh ở nữ (26,8%) cao hơn

nam (23,9%). Tỉ lệ TKX ở lứa tuổi học sinh ở trẻ 5 - 7 tuổi là 25,1%; trẻ 8 -

10 tuổi là 26,8%; trẻ 11 - 13 tuổi là 23,7%; trẻ 14 - 16 tuổi là 28,6% và trẻ 17

- 19 tuổi là 25,0% [101]. Nghiên cứu ở Campuchia của Gao Z. và cs (2012)

cho tỉ lệ TKX ở học sinh 12 - 14 tuổi là 6,57% (95%CI: 5,19 - 7,22%). Tỉ lệ

TKX ở khu vực thành thị là 13,7% (95%CI: 12,2 - 15,2%) và ở khu vực nông

thôn là 2,5% (95%CI: 2,03 - 3,07%). Sự khác biệt về tỉ lệ TKX giữa nông

thôn và thành thị có ý nghĩa thống kê với p < 0,0001 [69]. Nghiên cứu ở bang

Bayelsa, Nigeria của Opubiri Ibeinmo và cs (2013) trên 1.242 học sinh 5 - 15

tuổi cho tỉ lệ TKX chỉ chiếm có 2,2%. Tỉ lệ học sinh bị TKX ở cả 2 mắt

chiếm 81,5%. Tỉ lệ học sinh ở nhóm tuổi 8 - 10 tuổi bị TKX chiếm cao nhất

(40,7%), tiếp theo là nhóm 11 - 13 tuổi (37,0%) [100]. Theo Sheeladevi Sethu

và cs (2018), tỉ lệ TKX ở trẻ em Ấn Độ nói chung là 8,0% và TKX ở lứa tuổi

học sinh là 10,8% [114]. Theo Al - Tamimi và cs (2015) thì tỉ lệ TKX ở trẻ

em nhập viện là 44,4% [58].

Các kết quả nghiên cứu chỉ ra là trẻ em tuổi học đường có tỉ lệ mắc

TKX khá cao, thường học sinh bị TKX ở 2 mắt, học sinh nông thôn bị TKX

thấp hơn thành thị và cận thị là TKX học sinh có tỉ lệ mắc cao nhất.

1.2.4.2. Thực trạng tật khúc xạ ở lứa tuổi học sinh tại Việt Nam

Việt Nam đã có nhiều nghiên cứu về cận thị, viễn thị và loạn thị một

cách riêng rẽ. Bên cạnh đó cũng có nhiều nghiên cứu về TKX ở học sinh.

Nghiên cứu cho thấy TKX ở lứa tuổi học sinh tại Việt Nam chiếm tương đối

cao và là một vấn đề y tế công cộng quan trọng [104]. Kết quả nghiên cứu về

TKX ở học sinh tại Hà Nội năm 2009 cho thấy: Tỉ lệ học sinh có TKX chiếm

32,42% (5.195 học sinh). Cận thị 30,19% (4.838 học sinh), viễn thị 0,84%

(134 học sinh), loạn thị 1,39% (223 học sinh). Tỉ lệ mắc TKX ở nội thành

(38,6%) cao hơn ngoại thành (15,4%). Tỉ lệ mắc TKX tăng dần theo cấp học:

tiểu học 19,4% (cận thị chiếm 18%); THCS 27,3% (cận thị chiếm 25,5%) và

THPT 53,3% (cận thị chiếm 49,7%). Có 10,4% học sinh có tổn thương thoái

hóa đáy mắt [3]. Nghiên cứu của Trần Thị Dung (2010) về “Tình hình bệnh

tật mắt và một số yếu tố liên quan ở học sinh một trường tiểu học tại thành

phố Hà Nội” thấy: tỉ lệ TKX chung là 15,79% (cận thị 6,69%; viễn thị 1,06%;

loạn thị 8,04%). Tỉ lệ trở về chính thị là 2,88% và viễn thị là 0,81% [16].

Nghiên cứu của Nguyễn Thanh Triết và cs (2013) về TKX trên 7.200

học sinh thành phố Quy Nhơn thấy: tỉ lệ TKX chung là 27,35%, trong đó cận

thị là 10,34%, viễn thị là 0,04%, loạn thị 16,97% và bất đồng khúc xạ là 1,8%

[51]. Nghiên cứu của Nguyễn Kim Bắc (2013) trên 4.875 học sinh ở 12

trường thuộc 3 huyện và thành phố Hải Dương thấy: Tỉ lệ mắc TKX chung tại

các trường là: 10,9%. Trong đó, trường THCS Quang Trung, huyện Tứ Kỳ có

tỉ lệ TKX thấp nhất (1,2%), trường THPT Nguyễn Bỉnh Khiêm, TP Hải

Dương có tỉ lệ cao nhất 29,7%. Trong tổng số 533 học sinh mắc TKX, nam có

202 em chiếm 38,0%, nữ có 331 em chiếm 62,0%; sự khác biệt có ý nghĩa

thống kê với p < 0,05. Tỉ lệ TKX chung ở học sinh tiểu học là 5,5%, ở học

sinh THCS là 10,6% và ở học sinh THPT là 19,7% [2].

Nghiên cứu của Trịnh Thị Bích Ngọc và cs (2014) về TKX ở học sinh

tiểu học trên 15.570 học sinh với 8.402 nam (54%) và 7.168 nữ (chiếm 46%)

cho kết quả: TKX học sinh tiểu học thành phố Hà Nội năm học 2013-2014 là

15% trong đó: Cận thị 9,6%; loạn thị 5,1%; Viễn thị 0,3% [35]. Nghiên cứu

của Dương Tòng Chinh và cs (2014) về TKX ở Long Xuyên, An Giang cho

thấy: Tỉ lệ TKX lần lượt ở 6 tuổi và 10 tuổi là 13,1% và 19,8%. Cận thị

12,7% và 19,6% (tương đương cầu ít nhất -0,5D); viễn thị 0,4% và 0,2%

(tương đương cầu ít nhất +2D); loạn thị 11,2% và 9,6% (tương đương cầu ít

nhất 0,75D) và bất đồng khúc xạ 2,0% và 3,3% (tương đương cầu ít nhất 1D).

Kết quả cho thấy cận thị tăng theo cấp lớp học; viễn thị giảm theo cấp lớp

học. Nghiên cứu cho kết quả thấy trẻ nữ 10 tuổi bị TKX cao hơn trẻ nam cùng

tuổi; và ngược lại tỉ lệ nam bị TKX nhiều hơn nữ ở trẻ 6 tuổi (p = 0,86). Tỉ lệ

TKX ở vùng nội thành cao hơn ngoại thành (p = 0,03) [9].

Nghiên cứu tại Bà Rịa - Vũng Tàu của Paudel Prakash và cs (2014) cho

tỉ lệ TKX ở học sinh 12 tuổi là 20,1%; học sinh 13 tuổi là 20,3%, học sinh 14

tuổi là 24,5% và học sinh 15 tuổi là 22,1% [104]. Nghiên cứu gần đây của

Đinh Mạnh Cường và Nguyễn Đức Anh (2017) về thực trạng TKX của học

sinh trường THCS ở tỉnh Bắc Kạn cho tỉ lệ TKX ở học sinh THCS của tỉnh

Bắc Kạn là 25,0%. Số học sinh cận thị là 149 (12,8%), viễn thị là 93 (8,0%),

và loạn thị là 49 (4,2%). Tỉ lệ cận thị và loạn thị ở học sinh thành phố (17,6%

và 5,1%) cao hơn ở nông thôn (8,5% và 3,4%) (p < 0,01). Có 77,2% số học

sinh có TKX chưa được chỉnh kính, chỉ có 30 (78,9%) có kính phù hợp [11].

Các nghiên cứu về TKX ở Việt Nam cho thấy tỉ lệ học sinh bị TKX khá

cao, trong đó học sinh mắc cận thị vẫn là cao nhất. TKX có xu hướng tăng

nhanh trong những năm gần đây và học sinh thành phố thường mắc TKX cao

hơn học sinh nông thôn.

1.3. Các yếu tố liên quan đến tật khúc xạ ở lứa tuổi học sinh

Cùng với sự thay đổi môi trường sống, sự phát triển công nghệ thông

tin, áp lực học tập... mà tỉ lệ TKX ở lứa tuổi học sinh ngày càng gia tăng. Các

nghiên cứu trên thế giới và Việt Nam đã phân tích nhiều yếu tố liên quan đến

TKX ở lứa tuổi học sinh. Mỗi nghiên cứu cho các kết quả cụ thể khác nhau,

nhưng tựu trung lại thì các yếu tố liên quan đến TKX ở lứa tuổi học sinh có

thể phân thành 4 nhóm chính, bao gồm: (i) Các yếu tố nhân khẩu học của học

sinh (tuổi, giới, địa dư, dân tộc...); (ii) Các yếu tố cá nhân trẻ liên quan đến

TKX (kiến thức, thái độ và thực hành (KAP) phòng ngừa TKX...); (iii) Yếu tố

gia đình (KAP phòng ngừa TKX của người chăm sóc trẻ, gen di truyền...);

(iv) Yếu tố nhà trường (điều kiện vệ sinh trường học, hoạt động truyền thông

phòng ngừa TKX, khám chữa TKX ở lứa tuổi học sinh...). Cụ thể:

Cá nhân: - KAP về TKX - Sinh hoạt - Học tập… - Vận động…

Nhân khẩu học: - Tuổi - Giới - Địa dư... - Kinh tế hộ gia đình…

Tật khúc xạ học đường

Gia đình: - KAP phụ huynh - Di truyền - Vệ sinh góc học...

Nhà trường: - Vệ sinh lớp học - TT phòng ngừa - Khám chữa... - Hoạt động ngoại khóa

Sơ đồ 1.1. Các yếu tố liên quan đến tật khúc xạ

1.3.1. Các yếu tố nhân khẩu học

Tuổi là yếu tố có liên quan đến TKX ở học sinh đã được chứng minh

qua nhiều nghiên cứu. Tuổi càng cao thì tỉ lệ bị TKX càng cao. Điều này có

thể lý giải do tuổi cao thì học sinh sẽ có thời gian mắt làm việc nhiều để học

tập nhiều hơn, áp lực học lớn hơn và đã có tổng thời gian mắt làm việc nhiều

hơn... dẫn tới tỉ lệ mắc TKX cao hơn. Một lý do quan trọng nữa là trục nhãn

cầu của trẻ ngày càng dài ra theo tuổi khiến mắt có xu hướng chính thị hóa và

cận thị hóa. Bằng chứng là ở độ tuổi 14, độ viễn thị tiềm tàng (thường là

+2,0D) sẽ hết đi và mắt viễn nhẹ trở thành chính thị, trong khi những mắt có

cận thị sẽ tăng nặng hơn. Nghiên cứu của You Qi Sheng và cs (2012) cho thấy

tỉ lệ cận thị ở học sinh có liên quan với gia tăng độ tuổi (OR = 1,37; 95%CI:

1,37 - 1,39) [129]. Nghiên cứu của Nguyễn Thanh Triết và cs (2013) về TKX

ở học sinh thành phố Quy Nhơn: có mối tương quan thuận và rất mạnh giữa tỉ

lệ TKX, tỉ lệ cận thị, loạn thị và tuổi (r = 0,984; r = 0,977 và r = 0,901 với p <

0,001) [51]. Lê Thị Thanh Hương và cs (2016) nghiên cứu về CTHĐ của học

sinh tiểu học tại 3 trường thuộc quận Thanh Xuân, Hà Nội cũng thấy mối liên

quan có ý nghĩa thống kê giữa tuổi với tỉ lệ cận thị ở học sinh tiểu học tại 3

trường nghiên cứu (p < 0,05) [24]. Theo Sun Jin Tao và cs (2018) thì tỉ lệ

CTHĐ tăng theo tuổi của học sinh (p < 0,001) [118].

Giới cũng là yếu tố có khả năng ảnh hưởng tới TKX. Mối liên quan

giữa giới và TKX cũng không được thật sự khẳng định rõ ràng ở tất cả các

nghiên cứu. Giả thuyết đặt ra là giới nữ có thể bị TKX cao hơn nam, điều này

có thể giải thích do nữ học sinh có xu hướng chăm học hơn nam; học sinh nữ

có xu hướng ít chạy nhảy, sinh hoạt ngoài trời hơn học sinh nam; vì thế mắt

làm việc nhiều hơn. Mối liên quan giữa giới và CTHĐ được chứng minh

trong nghiên cứu của You Qi Sheng và cs (2012) với kết quả: nữ giới có nguy

cơ mắc cận thị cao hơn 1,35 lần so với nam giới (95%CI: 1,25 - 1,47) [129].

Nghiên cứu của Phạm Văn Tần (2010) thấy học sinh nữ mắc cận thị cao hơn

so với học sinh nam với tỉ số chênh OR = 1,6 (95%CI: 1,0 - 2,4) [42], [43].

Tuy nhiên, nghiên cứu của Paudel Prakash và cs (2014) tại Bà Rịa - Vũng Tàu

lại không chứng minh được mối liên quan giữa giới và TKX ở lứa tuổi học sinh

(OR = 1,3; 95%CI: 0,9 - 1,8; p = 0,142) [104]. Theo Hà Huy Tài, mức tăng cận

thị trung bình trong 2 năm của học sinh phổ thông là 1,32D/năm. Sự tiến triển

của cận thị liên quan tới một số yếu tố như giới, độ tuổi, tuổi bắt đầu đeo

kính, độ cận lúc ban đầu đeo kính [41].

Nghiên cứu của Dương Tòng Chinh và cs (2014) về TKX ở Long

Xuyên, An Giang cho kết quả trẻ ở nội thành có nguy cơ mắc TKX ở lứa tuổi

học sinh cao gấp 1,8 lần so với trẻ sinh sống ở khu vực ngoại thành, khác biệt

có ý nghĩa thống kê với tỉ số chênh OR = 1,8; 95%CI: 1,0 - 3,3 [9]. Nghiên

cứu của Phạm Văn Tần (2010) về cận thị ở Bắc Ninh cũng chứng minh học

sinh khu vực nội thành có nguy cơ mắc cận thị cao hơn 3,6 lần so với học sinh

sinh sống ở khu vực ngoại thành (OR = 3,6; 95%CI: 2,3 - 5,6) [42], [43]. Điều

này có thể do nhiều yếu tố/môi trường tương tác với TKX chứ không phải do

địa dư. Có lẽ, học sinh sinh sống ở khu vực nội thành thường có điều kiện

kinh tế gia đình khá giả hơn, cho nên được tiếp xúc với các phương tiện công

nghệ thông tin/kỹ thuật số nhiều hơn, hoặc thường xuyên giải trí bằng các

hình thức như xem tivi, chơi game nhiều hơn, không gian hoạt động trong nhà

nhỏ hẹp hơn, ít hoạt động ngoài trời hơn so với trẻ nông thôn... dẫn tới TKX

nhiều hơn. Trong khi đó, trẻ ở ngoại thành có điều kiện vui chơi ngoài trời

nhiều hơn (có sân chạy, điều kiện kinh tế thấp nên ít có điều kiện mua điện

thoại, máy tính...). Các yếu tố này sẽ được phân tích rõ trong phần yếu tố cá

nhân của học sinh và điều kiện gia đình có liên quan đến TKX.

1.3.2. Các yếu tố cá nhân về kiến thức, thái độ và thực hành phòng ngừa

tật khúc xạ ở lứa tuổi học sinh

TKX hiện đã và đang là một vấn đề y tế công cộng rất đáng lo ngại.

Trước áp lực học tập, thay đổi lối sống và sự phát triển phương tiện, công

nghệ thông tin mà TKX đang gia tăng nhanh chóng ở lứa tuổi học đường. Một

vấn đề cực kỳ quan trọng của TKX là có thể phòng tránh được hoặc hạn chế

tiến triển xấu nếu có hiểu biết và thực hành đúng để phòng ngừa TKX.

Nghiên cứu của Lê Thị Thanh Xuyên và cs (2009) tại Thành phồ Hồ Chí

Minh thấy tỉ lệ học sinh có kiến thức chung mức độ khá về phòng ngừa TKX

chỉ chiếm 16,6%; mức độ trung bình là 34,3% và mức độ yếu là 13,3%. Thái

độ và thực hành phòng ngừa TKX ở học sinh cũng rất kém: tỉ lệ chung phân

loại thái độ - hành vi ở mức độ tốt là 0%, mức độ khá là 1,3%, mức độ trung

bình là 64,4% và mức độ yếu là 34,4% [57]. Theo Ngô Thị Nhu (2011) thì tỉ

lệ học sinh THCS biết cách phòng ngừa cận thị bằng cách đọc sách đủ ánh

sáng chỉ chiếm 19,3% ở thành thị và 71,7% ở nông thôn [37]. Theo Phạm Thị

Kim Đức và cs (2012) tỉ lệ học sinh có kiến thức phòng ngừa TKX đạt loại

giỏi là 0%, khá 18,0%, trung bình 35,5% và yếu 46,5% [12].

Các hoạt động hàng ngày bao gồm học tập, giải trí, sinh hoạt của học

sinh cũng có vai trò không nhỏ đối với TKX ở lứa tuổi học sinh. Nghiên cứu

của Trần Thị Dung (2010) thấy: Tỉ lệ TKX ở học sinh có tham gia chơi các

trò chơi điện tử và đọc truyện là 88,15%; học sinh không tham gia các trò

chơi điện tử và đọc truyện là 1,75% [16]. Nghiên cứu của Phạm Văn Tần

(2010) cho kết quả: học sinh có thời gian tự học > 3h/ngày mắc cận thị cao

hơn so với thời gian tự học < 3h/ngày (OR = 2,4; 95%CI: 1,6 - 3,6) và học

sinh có thói quen ngồi học không đúng mắc cận thị cao hơn so với ngồi học

đúng (OR = 2,6; 95%CI: 1,7 - 3,9) [42], [43]. Nghiên cứu của Dương Tòng

Chinh và cs (2014) về TKX thấy: chơi game ≥ 2 giờ trong ngày có nguy cơ

cao mắc TKX so với nhóm chơi game < 2h/ngày với tỉ số chênh: OR = 3,5;

95%CI: 1,2 - 10,4 [9]. Hoàng Hữu Khôi (2017) [28] thấy những học sinh

thường xuyên chơi điện tử thì nguy cơ mắc TKX cao gấp 2,39 lần so với

những học sinh không thường xuyên chơi điện tử.

Các hoạt động sinh hoạt, học tập và giải trí của trẻ đều có liên quan đến

TKX. Nghiên cứu của Saxena Rohit và cs (2015) đã chứng minh mối liên

quan thuận giữa cận thị với trẻ có thói quen học/đọc sách > 5 giờ/ngày (p <

0,001), xem ti vi > 2 giờ/ngày (p < 0,001) và chơi game trên máy vi tính/trên

điện thoại (p < 0,001). Nghiên cứu cũng chứng minh mối liên quan ngược

giữa việc trẻ tham gia hoạt động ngoài trời > 2 giờ/ngày với cận thị (p < 0,05)

[112]. Nghiên cứu của Trịnh Thị Bích Ngọc và cs (2014) về TKX trên 15.570

học sinh tiểu học cho kết quả: việc sử dụng mắt > 4 - 8h/ngày, thư giãn mắt

sau học 45 phút, sử dụng đèn bàn khi học của học sinh có liên quan đến TKX

(p < 0,05) [35]. Nghiên cứu của You Qui Sheng và cs (2012) thấy: thời gian

học hàng ngày kéo dài sẽ làm tăng nguy cơ mắc cận thị (OR = 1,10; 95%CI:

1,06 - 1,15); thời gian xem ti vi < 2h/ngày là yếu tố làm giảm nguy cơ mắc

cận thị (OR = 0,93; 95%CI: 0,89 - 0,97), sử dụng protein bổ sung và cảm thấy

vui vẻ về cuộc sống cũng là 2 yếu tố làm giảm nguy cơ mắc cận thị ở học sinh

với tỉ số chênh lần lượt là OR = 0,94; 95%CI: 0,90 - 0,99 và OR = 0,93;

95%CI: 0,89 - 0,98 [129]. Nghiên cứu của Saw S. M. và cs (2002) thấy nhóm

học sinh có thời gian nhìn gần nhiều và thời gian hoạt động ngoài trời ít có tỉ

lệ cận thị cao hơn rõ rệt nhóm học sinh có thời gian nhìn gần ít hơn và thời

gian hoạt động ngoài trời nhiều hơn [111]. Theo Huang Hsiu-Mei và cs

(2015) thì trẻ nhìn gần có nguy cơ bị cận thị cao gấp 1,14 lần [80]. Theo

Huang Luoming và cs (2019) thì hoạt động ngoài trời ít nhất 2h/ngày có tác

dụng bảo vệ mắt phòng cận thị (OR = 0,45; 95%CI: 0,2 - 0,99) [81]. Nghiên

cứu của Guo Yin và cs (2019) thấy hoạt động ngoài trời 30 phút tại trường

học mỗi ngày giảm nguy cơ tiến triển cận thị ở học sinh không bị cận thị [74]

1.3.3. Yếu tố gia đình

Có nhiều yếu tố từ phía gia đình ảnh hưởng đến TKX học sinh có thể

kể đến như: KAP và sự quan tâm phòng ngừa TKX cho con của phụ huynh;

điều kiện kinh tế gia đình; yếu tố gene (di truyền) về TKX của phụ huynh...

Trịnh Thị Bích Ngọc và cs (2014) nghiên cứu về TKX ở học sinh tiểu

học đã chứng minh yếu tố gia đình là yếu tố nguy cơ ảnh hưởng đến TKX

[35]. You Qi Sheng và cs (2012) nghiên cứu trên 16.771 học sinh đã chứng

minh trẻ có tiền sử gia đình bị cận thị thì có nguy cơ bị cận thị cao gấp 1,46

lần so với trẻ không có tiền sử gia đình bị cận thị (OR = 1,46; 95%CI: 1,40 -

1,53) [129]. Nghiên cứu của Saxena R. và cs (2015) trên 9.884 trẻ em ở

Delhi, Ấn Độ cho kết quả: có mối liên quan thuận giữa cận thị với tiền sử gia

đình có người bị cận thị (p < 0,001) và điều kiện kinh tế xã hội cao hơn (p =

0,037) [112]. Điều này được chứng minh trong nghiên cứu của Morgan Ian và

cs (2005): gene có vai trò nhất định trong việc gây nên cận thị ở học sinh [96].

Theo Zhang X. và cs (2015) thì nếu cả bố và mẹ bị cận thị thì con có nguy cơ

bị cận thị cao gấp 2,13 lần [130]. Theo Guo Y. và cs (2017) bố mẹ bị cận thị

có liên quan đến tiến triển cận thị của con (p = 0,03) [73]. Các nghiên cứu

trên đã cho thấy mối liên quan giữa tiền sử gia đình có người bị TKX với

TKX ở học sinh. Tuy nhiên, theo y văn cũng cần khẳng định rõ mối liên quan

này không chắc chắn; hay nói cách khác là có những trẻ có bố mẹ bị TKX mà

vẫn không bị TKX (không phải trẻ có bố mẹ bị cận thì con 100% mắc cận).

Khảo sát trên 1.967 phụ huynh học sinh của Lê Thị Thanh Xuyên

(2009) thấy chỉ có 10,0% phụ huynh có kiến thức về phòng ngừa TKX mức

độ tốt, 34,7% khá, 44,0% trung bình, 11,4% yếu. Về thái độ - hành vi: tỉ lệ

phụ huynh có hành vi phòng ngừa TKX mức độ tốt 2,6%, khá 27,0%, trung

bình 62,0% và yếu 8,3% [57]. Theo Lương Ngọc Khuê và cs (2011) thì chỉ có

8,4% phụ huynh được hỏi trả lời là có quan sát tư thế học của con mình [29].

Như vậy vẫn còn tỉ lệ khá cao phụ huynh học sinh chưa có KAP tốt về phòng

ngừa TKX. Sự thiếu quan tâm của phụ huynh khi cho rằng con mình đã lớn

không cần nhắc nhở đã làm tăng nguy cơ mắc TKX ở lứa tuổi học sinh.

Không chỉ KAP phòng ngừa TKX của phụ huynh mà các yếu tố khác

như vị trí góc học tập của trẻ, điều kiện ánh sáng ở góc học tập, bàn ghế học

hay điều kiện kinh tế gia đình cũng có liên quan đến TKX. Nghiên cứu của

Phạm Văn Tần (2010) về cận thị ở học sinh tại bốn trường THCS thành phố

Bắc Ninh cho kết quả: học sinh không có góc học tập mắc cận thị cao hơn so

với có góc học tập (OR = 2,2; 95%CI: 1,2 - 3,8) [42], [43]. Nghiên cứu của

Saxena Rohit và cs (2015) trên 9.884 trẻ em ở Delhi, Ấn Độ cho kết quả: có

mối liên quan thuận giữa cận thị với điều kiện kinh tế xã hội cao hơn (p =

0,037) [112]. Nghiên cứu tại Trung Quốc đã chứng minh rõ rệt rằng trẻ ở gia

đình có thu nhập cao hơn thì có nguy cơ mắc cận thị cao hơn so với nhóm trẻ

còn lại, có ý nghĩa thống kê (OR = 1,04; 95%CI: 1,01 - 1,07) [129]. Nghiên

cứu của Lương Ngọc Khuê và cs (2011) thấy: 89,5% cha/mẹ học sinh mua

bàn ghế không phù hợp theo tiêu chuẩn; 31,2% cha/mẹ cho học sinh ngồi học

bằng đèn tuýp đơn thuần; chỉ có 3,3% cha/mẹ cho con thường xuyên ăn uống

các loại thực phẩm tăng cường dinh dưỡng cho mắt [29].

1.3.4. Yếu tố nhà trường

Nhà trường là nơi hoạt động học tập chính của học sinh, việc học tập là

một trong những yếu tố khiến học sinh phải sử dụng mắt làm việc nhiều nhất,

qua đó sẽ ảnh hưởng tới TKX ở học sinh. Các yếu tố nhà trường liên quan đến

TKX có thể kể đến như: áp lực học tập; thời gian học; điều kiện vệ sinh lớp

học, thời gian tập thể dục, thời gian hoạt động ngoại khóa; TT-GDSK phòng

ngừa TKX và hoạt động khám sức khỏe định kỳ/khám chữa TKX tại trường

học, phối hợp với phụ huynh học sinh phòng ngừa TKX cho học sinh...

Trong chương trình học tập, do chịu sức ép nặng về thành tích, học sinh

thường phải học nhiều, do đó mắt phải làm việc liên tục. Thêm vào đó, thời

gian biểu bố trí không hợp lý, điều kiện cơ sở vật chất không đảm bảo như

bàn ghế, ánh sáng, góc học tập..., làm cho trẻ phải làm việc bằng mắt trong tư

thế nhìn gần quá nhiều, thời gian hoạt động ngoài trời và nghỉ ngơi thư giãn

cho mắt quá ít, gây TKX. Nghiên cứu của Trần Thị Dung (2010) thấy: tỉ lệ

TKX của học sinh có học thêm (54,76%) cao hơn so với học sinh không đi

học thêm 5,68% [16]. Nghiên cứu của Saw S. M. và cs (2002) trên 957 học

sinh từ 7 - 9 tuổi ở Singapore và Trung Quốc công bố kết quả: nhóm học sinh

có học thêm, thì có nguy cơ bị cận cao hơn nhiều so với nhóm học sinh không

học thêm [111]. Theo William K.M và cs (2015) thì cận thị có liên quan có ý

nghĩa thống kê với mức độ học theo các cấp của hệ giáo dục: tỉ lệ cận thị ở trẻ

tiểu học là 25,4%, THCS là 29,1% và THPT là 36,6% [124]. Như vậy rõ ràng

thời gian học có liên quan đến TKX.

Không chỉ thời gian học, địa điểm học (loại trường học) cũng ảnh

hưởng tới TKX. Nghiên cứu của Saxena Rohit và cs (2015) trên 9.884 trẻ em

ở Delhi, Ấn Độ cho kết quả: có mối liên quan thuận giữa cận thị với học tập ở

trường tư thục so với trường công lập (p < 0,001) [112]. Nghiên cứu của You

Qi Sheng và cs (2012) cũng cho kết quả tương tự với học sinh ở trường công

lập có nguy cơ mắc cận thị thấp hơn trường tư thục (tỉ số chênh OR = 0,77;

95%CI: 0,70 - 0,85) [129]. Theo chúng tôi thì loại trường học có lẽ không liên

quan đến TKX như hai nghiên cứu trên đã chứng minh. Đây chính là yếu tố

tương tác gây nên TKX. Bởi lẽ trên thế giới, các trường tư thục chất lượng

cao thường có áp lực học tập nặng hơn, đòi hỏi học sinh phải sử dụng mắt

nhiều hơn, do đó tỉ lệ TKX ở trường tư thục đó sẽ cao hơn.

Đối với trường học, yếu tố tiên quyết có liên quan đến TKX chính là

điều kiện vệ sinh lớp học (bao gồm hệ số chiếu sáng, bàn ghế, cửa số, khoảng

cách...). Theo Lê Thị Thanh Hương và cs (2016), có mối liên quan giữa hiệu

số bàn ghế và hệ số ánh sáng tự nhiên với tỉ lệ cận thị ở học sinh tiểu học tại 3

trường nghiên cứu [24]. Nghiên cứu của Trịnh Thị Bích Ngọc và cs (2014) về

TKX thấy một số yếu tố nguy cơ ảnh hưởng đến TKX: cường độ chiếu sáng

lớp học: 08/29 trường chưa đảm bảo tiêu chuẩn chiếu sáng lớp học (< 300

Lux); 29/29 trường đã đảm bảo tiêu chuẩn về kích thước bàn ghế [35]. Theo

Nguyễn Kim Bắc (2013), các yếu tố như: môi trường học tập, cơ sở vật chất

trường lớp, bàn ghế, bảng, ánh sáng không phù hợp, không đạt chuẩn đều có

ảnh hưởng tới TKX: Về diện tích lớp học: có 34/51 phòng học khối tiểu học

có diện tích dưới 48m2. Về ánh sáng: có 20/51 phòng học chỉ có 2 bóng Neon

40W. Về bàn ghế học sinh: của khối tiểu học chiều cao trung bình của bàn

dao động từ 0,57 - 0,76 m; chiều cao ghế dao động từ 0,31 - 0,43 m; trong khi

chuẩn chiều cao của bàn khối tiểu học là từ 0,60 đến 0,62 m và chiều cao của

ghế là từ 30 - 32 cm [2]. Nghiên cứu của Lương Ngọc Khuê và cs (2011) tại

trường THCS Phan Chu Trinh, 50% số lớp học có diện tích nhỏ hơn quy định

1,1m2/học sinh, 37,5% học sinh được ngồi học loại bàn ghế rời có tựa lưng là

phù hợp tiêu chuẩn của Bộ Y tế và chỉ có 25,0% đúng cỡ bàn ghế [29].

Một yếu tố có vai trò và ảnh hưởng quan trọng đối với học sinh tại nhà

trường đó chính là giáo viên. Việc giáo viên hướng dẫn học sinh cách phòng

ngừa TKX thông qua tư thế ngồi học, thường xuyên đổi vị trí nhìn cho học

sinh hay phát hiện sớm các học sinh có biểu hiện bất thường về mắt để

chuyển cơ quan y tế hay báo cho gia đình là cực kỳ hữu ích trong hoạt động

phòng ngừa TKX. Thực tế khảo sát 752 giáo viên của Lê Thị Thanh Xuyên và

cs (2009) cho kết quả: 23,8% giáo viên có kiến thức tốt về phòng ngừa TKX,

43,6% có kiến thức khá, 27,4% có kiến thức trung bình, 5,2% có kiến thức

yếu. Thái độ - hành vi: mức độ tốt là 10,8%, mức độ khá là 34%, trung bình là

43,4% và yếu là 11,8% [57]. Như vậy, rõ ràng tỉ lệ giáo viên có KAP phòng

ngừa TKX mức độ trung bình và thấp còn chiếm cao. Điều này ảnh hưởng

không nhỏ tới hoạt động tuyên truyền về chăm sóc, bảo vệ mắt tại trường học

và hoạt động can thiệp phòng ngừa TKX ở học sinh. Do đó, các hoạt động

TT-GDSK phòng ngừa TKX là hoạt động ưu tiên cần thiết phải huy động

giáo viên tham gia thực hiện tại các trường học, vì thực tế hiện nay là TKX

của học sinh có xu hướng gia tăng như các nghiên cứu đã chỉ ra.

Để phòng chống bệnh tật về mắt (trong đó có TKX) thì y tế trường học

có vai trò then chốt. Y tế trường học cần phải thực hiện nhiệm vụ theo dõi

thường xuyên sức khỏe của học sinh. Khi học sinh có bất kỳ triệu chứng gì về

sức khỏe thì cần được gặp, khám và tư vấn bởi cán bộ y tế (CBYT) học

đường. Thực tế thì nhiều học sinh không tiếp cận/hỏi CBYT trường học, trong

khi tỉ lệ học sinh có các triệu chứng bất thường của TKX lại chiếm cao. Khi

học sinh có các triệu chứng như mỏi mắt, nhìn mờ... là những triệu chứng đầu

tiên báo hiệu các rối loạn về TKX mà học sinh có thể gặp phải, vì thế các

triệu chứng này cần được phát hiện sớm để có những chế độ điều trị, dự

phòng thích hợp. Thực tế cho thấy chất lượng hoạt động của y tế trường học

chưa cao, học sinh bị mắc cận thị nhẹ chưa được phát hiện sớm, chỉ đến khi

học sinh nhìn quá kém thì bố mẹ và thầy cô giáo mới biết, khi đó đưa trẻ đi

khám thì đã mắc cận thị nặng. Mạng lưới CBYT trong các trường học vẫn còn

thiếu về số lượng, chưa bảo đảm chất lượng (trình độ chuyên môn của CBYT

học đường chưa đáp ứng với yêu cầu chăm sóc sức khỏe của học sinh), còn

thiếu cơ sở vật chất, trang thiết bị và kinh phí hoạt động, đây là những vấn đề

đang tồn tại rất cần được quan tâm giải quyết. Nghiên cứu của Nguyễn Cảnh

Phú về công tác y tế học đường tại thành phố Vinh cho kết quả: cơ sở vật chất

phục vụ công tác chăm sóc sức khoẻ học sinh tại các trường học chưa đảm

bảo điều kiện. Đội ngũ cán bộ làm công tác y tế học đường 100,0% là cán bộ

hợp đồng trong đó chủ yếu là tự hợp đồng với nhà trường, lương thấp và cán

bộ không yên tâm làm việc, có sự thay đổi nhân lực thường xuyên vì vậy ảnh

hưởng đến công tác chăm sóc sức khoẻ cho học sinh. Đáng chú ý có 11,1% số

người làm công tác y tế không phải là CBYT. Tỉ lệ học sinh đóng bảo hiểm

còn thấp, đặc biệt ở khu vực ngoại thành ảnh hưởng đến quyền lợi và chất

lượng chăm sóc sức khoẻ cho học sinh [39]. Không chỉ vấn đề về y tế học

đường, ngay cả đối với hệ thống y tế ở một số tỉnh miền núi phía Bắc Việt

Nam thì còn thiếu và yếu trong việc cung cấp dịch vụ chăm sóc mắt. Nghiên

cứu của Đinh Mạnh Cường và cs (2017) ở Bắc Kạn thấy: cả tỉnh có 6 bác sĩ

mắt và 24 cơ sở chăm sóc mắt, trong đó chỉ có 14 cơ sở có khả năng cung cấp

kính mắt [11]. Kết quả phân tích công tác y tế học đường cho thấy để giảm

TKX thì hoạt động y tế học đường cần phải đẩy mạnh hơn nữa.

TKX ở lứa tuổi học sinh là một vấn đề đã, đang và ngày càng phổ biến.

TKX ảnh hưởng không nhỏ đến giáo dục, y tế và xã hội do các tác hại và

gánh nặng của TKX gây ra. Có nhiều yếu tố liên quan đến TKX ở lứa tuổi

học sinh, được chia thành 4 nhóm lớn (trình bày phần trên) hoặc có thể chia

thành hai nhóm (yếu tố có thể thay đổi và yếu tố không thể thay đổi) như

bảng dưới đây:

Bảng 1.3. Yếu tố liên quan đến tật khúc xạ ở lứa tuổi học sinh

Yếu tố STT Các yếu tố liên quan đến tật khúc xạ ở lứa tuổi học sinh

Tuổi/lớp học: Tuổi càng cao thì tỉ lệ TKX càng tăng 1 Không

Giới: nữ thường có tỉ lệ TKX cao hơn nam 2 thay

dổi Gia đình: Có mối liên quan giữa tiền sử gia đình và TKX 3

KAP của học sinh: về phòng ngừa TKX 4 Có thể

Học tập: Thời gian học, áp lực học 5 thay

đổi Hoạt động vui chơi giải trí: xem tivi, chơi game, chơi 6

ngoài trời, sử dụng điện thoại

Môi trường học tập: hiệu số bàn ghế, ánh sáng, khoảng 7 cách của lớp học và góc học tập tại nhà

Giáo viên: KAP về TKX của giáo viên, hoạt động TT- 8 GDSK phòng ngừa TKX của giáo viên

Gia đình: KAP về TKX của phụ huynh học sinh; điều kiện 9 kinh tế - xã hội của gia đình...

Khác: Nơi sinh sống (thành thị so với nông thôn), loại hình 10 trường học (công lập so với tư thục)...

Như vậy có thể thấy các yếu tố liên quan đến TKX học được khá nhiều

mà các nghiên cứu đã chỉ ra, vì thế cần phải phân tích các yếu tố này để có

các biện pháp can thiệp phù hợp, nhằm hạn chế tác động không mong muốn

của các yếu tố này, tạo ra các tác động tích cực của các yếu tố để có thể phòng

ngừa TKX ở lứa tuổi học sinh ngày càng đạt hiệu quả cao hơn.

1.4. Giải pháp can thiệp giảm thiểu tật khúc xạ

1.4.1. Các phương pháp điều trị tật khúc xạ

Có 3 phương pháp điều trị TKX cho mắt, đó là sử dụng kính gọng, sử

dụng kính áp tròng và phẫu thuật mắt.

* Sử dụng kính gọng

Là phương pháp phổ biến mà các bệnh nhân bị TKX sử dụng. Phương

pháp này khá an toàn và dễ dàng trong việc sử dụng nhưng kính gọng lại có

nhược điểm là bị giới hạn thị trường (vùng nhìn thấy) do gọng kính, không

thể đeo được khi bất đồng khúc xạ quá nặng… Đeo kính phải đúng độ của

mắt. Đeo kính non số (ít hơn) so với công suất khúc xạ của mắt làm mắt luôn

phải điều tiết để nhìn rõ, làm tăng độ cận thị nhanh hơn, người bệnh nhìn

không rõ, không thoải mái; hoặc viễn thị đeo kính không đủ công suất có thể

gây nhược thị hoặc lác trong. Đeo kính cao hơn độ của mắt có thể gây nhức

mỏi mắt hoặc rối loạn điều tiết (nhức đầu, nhức mắt, chóng mặt…).

* Đeo kính áp tròng

Đeo kính áp tròng cũng tương tự như việc đeo kính gọng, chỉ có khác

là mắt kính được đeo áp sát vào giác mạc. Kính áp tròng giúp cho người bị

TKX nhìn hình ảnh trung thực hơn, mang tính thẩm mỹ cao, thuận tiện trong

các hoạt động thể thao hoặc nghệ thuật. Tuy nhiên, loại kính này có một số

nhược điểm như khá đắt, phải thay sau một thời gian sử dụng, phải tháo ra

ngâm rửa hàng ngày và có một số biến chứng ở mắt nếu sử dụng lâu dài như

tân mạch hóa giác mạc, viêm loét giác mạc nếu vệ sinh không tốt. Theo Võ

Thị Hằng, kính Ortho-K là phương pháp hiệu quả và an toàn trong điều trị

triệt tiêu độ cận và hạn chế tiến triển cận với các trường hợp cận thị có -

không kèm loạn thị nhẹ [22].

* Phẫu thuật điều trị tật khúc xạ

Với tiến bộ của khoa học kỹ thuật và y học hiện đại, đã có nhiều

phương pháp phẫu thuật được áp dụng để điều trị TKX như: PRK, Lasek,

Lasik, EpiLASIK… Phẫu thuật điều trị TKX ngày càng phổ biến và được ứng

dụng rộng rãi. Phẫu thuật khúc xạ được phân loại dựa vào các thành phần

nhãn cầu bị tác động nhằm thay đổi tình trạng khúc xạ: giác mạc, thể thủy

tinh và trục nhãn cầu. Đã có nhiều phương pháp phẫu thuật khúc xạ ra đời, có

những phương pháp chỉ xuất hiện trong một giai đoạn (rạch giác mạc hình

nan hoa), có những phương pháp được tiếp tục phát triển và cải biên

(keratomileusis). Để tồn tại và phát triển, phương pháp phẫu thuật khúc xạ

phải đảm bảo tính chất: can thiệp trên mắt khỏe mạnh với người từ 18 tuổi trở

lên và TKX không tiến triển nữa, yêu cầu mức độ xâm lấn tối thiểu, tính an

toàn và tính chính xác cao, kết quả ổn định, bền vững [23].

1.4.2. Các biện pháp ngăn ngừa mắc và hạn chế tiến triển của TKX ở học sinh

* Truyền thông bảo vệ thị giác, ngừa mắc tật khúc xạ và mù lòa

Hoạt động truyền thông thay đổi hành vi tốt sẽ kích thích các nhóm đối

tượng quan tâm tới việc chăm sóc mắt cho bản thân và gia đình hay cộng

đồng, tạo ra nhu cầu tìm kiếm và tiếp cận dịch vụ chăm sóc mắt tại địa

phương. Một trong những nguyên nhân khiến người dân không tiếp cận với

các dịch vụ chăm sóc mắt là họ không biết đến tên gọi, chất lượng, giá cả và

sự sẵn có của các dịch vụ này. Để hỗ trợ cho quá trình truyền thông này,

ngành mắt phải tổ chức hệ thống dịch vụ chăm sóc mắt có chất lượng, sẵn có,

dễ tiếp cận và giá cả phù hợp đáp ứng với nhu cầu của nhân dân.

* Huy động xã hội

Huy động sự tham gia của các cá nhân, đoàn thể, tôn giáo, tổ chức xã

hội trong công tác phòng chống mù lòa. Tổ chức truyền thông rộng rãi về các

vấn đề có liên quan đến chương trình phòng chống mù lòa sẽ giúp cho cộng

đồng hiểu rõ và tham gia. Khi huy động được sức mạnh to lớn của cộng đồng,

chương trình có thể nhận được sự hỗ trợ mạnh mẽ về vật chất và tinh thần.

* Khám sức khỏe định kỳ, bao gồm phát hiện sớm và xử trí TKX

Trước sự gia tăng nhanh chóng của TKX, làm cho TKX ở lứa tuổi học

sinh trở thành vấn đề sức khỏe công cộng, ảnh hưởng không nhỏ tới cả sức

khỏe và kết quả học tập của học sinh. Bệnh viện Mắt trung ương phối hợp với

tổ chức ORBIS đã xây dựng “Hướng dẫn quốc gia về khám và xử trí TKX ở

học sinh” [25]. Trong chiến lược quốc gia phòng chống mù lòa và tầm nhìn

đến 2030, Bộ Y tế đã khuyến cáo học sinh cả nước cần khám sức khỏe định

kỳ hàng năm, kết hợp khám mắt nhằm phát hiện sớm TKX học sinh và gửi

các em có TKX đến các cơ sở y tế để được chăm sóc.

1.4.3. Một số can thiệp phòng ngừa tật khúc xạ trên thế giới

TKX là một vấn đề y tế công cộng quan trọng, cần nhiều nỗ lực của cá

nhân, gia đình, nhà trường, chính phủ để phòng ngừa và làm giảm tỉ lệ TKX.

Cần trang bị kính mắt cho trẻ một cách phù hợp và cần cả trang bị kiến thức

cho phụ huynh học sinh về vấn đề này [77]. Đã có nhiều nghiên cứu tiến hành

can thiệp để giải quyết vấn đề TKX, cụ thể:

* Nghiên cứu can thiệp bằng châm cứu và truyền thông đa phương tiện

nhằm nâng cao sức khỏe mắt ở học sinh Đài Loan

- Đối tượng phương pháp: Đây là nghiên cứu can thiệp trước sau có

nhóm chứng trên trẻ em tiểu học bị giảm thị lực ở Đài Loan. Nhóm can thiệp

được châm cứu cải thiện thị lực tại các vị trí ở vùng tai, mặt và tay trong vòng

15 tuần. Tiếp theo đó sẽ được xem các bài giảng, video, hình, tranh ảnh về

bảo vệ mắt và phòng ngừa TKX, nhóm cũng được hướng dẫn xoa bóp bấm

huyệt nâng cao sức khỏe mắt.

- Kết quả: Sau can thiệp, nhóm can thiệp đã tăng kiến thức về chăm sóc

mắt so với trước can thiệp, có ý nghĩa thống kê (p = 0,002); trong khi kiến

thức ở nhóm chứng không tăng có ý nghĩa thống kê so với trước can thiệp.

Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy khả năng cải thiện thị lực rõ rệt so với

trước nghiên cứu (nhóm chứng cao hơn nhóm can thiệp, p < 0,01) [128].

Đây là một nghiên cứu can thiệp hiệu quả, tuy nhiên phương pháp can

thiệp này đòi hỏi phải có các bác sỹ y học cổ truyền; do đó phương pháp khó

có thể nhân rộng, khó có thể duy trì và bền vững. Bên cạnh đó thì hiệu quả

can thiệp trong khâu phòng TKX/giảm thị lực mắt từ phía giáo viên và phụ

huynh học sinh còn chưa được đề cập đến.

* Nghiên cứu can thiệp ngẫu nhiên có đối chứng nhằm nâng cao việc sử

dụng kính mắt ở vùng nông thôn Trung Quốc: nhìn tốt học tốt

- Đối tượng, phương pháp: Nghiên cứu trên 15.404 trẻ em 3 huyện,

tỉnh Quảng Đông Trung Quốc. Trẻ em được khám mắt miễn phí, nếu trẻ có

thị lực < 6/12 thì trẻ và phụ huynh được khuyên mua kính. Trong 20 trường,

10 trường được chọn ngẫu nhiên tiến hành truyền thông thông qua bài giảng,

video và sinh hoạt lớp về lợi ích của việc đeo kính [62].

- Kết quả: Kính được khuyến cáo cần cho 35,1% trẻ em tại các trường

học can thiệp và 43,9% tại các trường học đối chứng. Trong đó, 25,7% trẻ em

trường học can thiệp và 34,0% (p = 0,45) trẻ em trường học đối chứng có mua

kính. Tỉ lệ tự mua kính hay sở hữu kính mua mới không khác nhau giữa các

trường đối chứng và các trường can thiệp. Trong số trẻ em không mua kính,

21,7% có thị lực mắt tốt hơn 6/18. Nghiên cứu thử nghiệm này đã thất bại

trong việc khuyến khích mua kính [62].

Nghiên cứu đã cho thấy việc truyền thông tác động mua kính không

hiệu quả do chỉ tác động trên trẻ em trong khi trẻ em không có quyền quyết

định mua kính; thiếu tác động vào phụ huynh học sinh cũng như chưa nổi bật

vai trò của giáo viên trong hoạt động can thiệp.

* Nghiên cứu về hiệu quả của hoạt động ngoài trời đối với tiến triển cận thị

ở học sinh miền Đông Bắc Trung Quốc: nghiên cứu chăm sóc mắt sujiatun

- Đối tượng và phương pháp: Nghiên cứu trên 3.051 học sinh của hai

trường tiểu học (lớp 1 - 5, tuổi 6 - 11) và hai trường THCS (lớp 7 - 8, tuổi 12 -

14) ở cả vùng đô thị và nông thôn ở Đông Bắc Trung Quốc. Nhóm can thiệp (n

= 1.735) được thực hiện chương trình nghỉ ngơi 20 phút ngoài giờ trên lớp

học. Thị lực chưa chỉnh kính (UCVA) được đo ở các khoảng thời gian ban

đầu, 6 tháng và 1 năm sau can thiệp [83].

- Kết quả: Sau 1 năm nghiên cứu, kết quả UCVA trung bình ở toàn bộ

nhóm can thiệp tốt hơn đáng kể so với toàn bộ nhóm đối chứng (p < 0,001).

Sự thay đổi về chiều dọc trục nhãn cầu và nhãn áp cũng thấp hơn đáng kể ở

nhóm can thiệp (0,16 ± 0,30 mm/năm so với 0,21 ± 0,21 mm/năm, p = 0,034;

-0,05 ± 2,78 mmHg/năm so với 0,67 ± 2,21 mmHg/năm, p = 0,006) [83].

Nghiên cứu đã chứng minh vai trò rõ rệt của hoạt động ngoài trời đối

với cận thị. Tuy nhiên, việc giảng dạy học sinh tại Việt Nam và các trường

tiểu học, THCS lại phụ thuộc khung chương trình của Bộ Giáo dục và Đào

tạo, như vậy sẽ khó triển khai nhân rộng tại Việt Nam. Bên cạnh đó, nghiên

cứu cũng không tác động đến việc nâng cao KAP cho học sinh, phụ huynh và

giáo viên về sức khỏe mắt.

* Nghiên cứu can thiệp ngẫu nhiên có nhóm chứng về hiệu quả của việc

ứng dụng điện thoại trong TT-GDSK đeo kính mắt ở trẻ em Ấn Độ

- Đối tượng và phương pháp: Nghiên cứu ngẫu nhiên thử nghiệm ở trẻ

em có và không có TKX không được điều chỉnh hoặc các điều kiện mắt khác

được tiến hành năm 2017. Các trường công lập ở Hyderabad, Ấn Độ sẽ được

phân bổ cho chương trình can thiệp (Peek) hoặc so sánh (chương trình chuẩn)

trước khi kiểm tra thị lực của trẻ. Can thiệp Peek sẽ được sử dụng để kiểm tra

thị giác, hình ảnh của SightSim sẽ được sử dụng trong giảng dạy trong lớp

học và sẽ được trẻ em đưa về nhà, và các tin nhắn thoại sẽ được gửi đến các

bậc phụ huynh của trẻ em cần phải đeo kính hoặc hướng dẫn. Ở cả hai nhóm,

sẽ cùng kê đơn và phân phát kính đeo mắt. Sau 3 - 4 tháng, các em sẽ được

theo dõi kính đeo mắt và đánh giá hiệu quả của chương trình. Chi phí phát

triển và phân phối gói Peek sẽ được đánh giá. Chi phí kính đeo mắt hoặc các

dịch vụ tiếp cận cho mỗi trẻ sẽ được so sánh [97].

- Bàn luận: Giáo dục phụ huynh, học sinh và giáo viên về TKX và vai

trò của TKX là quan trọng, qua đó sẽ làm tăng tỉ lệ đeo kính ở học sinh. Việc

sử dụng công nghệ để TT-GDSK, kiểm tra việc đeo kính sẽ đem lại kết quả

tốt và dễ dàng theo dõi [97].

Nghiên cứu này đang được triển khai, mặc dù nghiên cứu chưa báo cáo

kết quả nhưng đề cương nghiên cứu đã được xuất bản. Dựa trên đề cương này

cho thấy việc sử dụng công nghệ thông tin trong can thiệp là một hướng đi

mới, có khả năng cho kết quả tốt. Tuy nhiên, phần tác động của công nghệ

thông tin chỉ tác động trên việc đeo kính, còn những hành vi/lối sống liên

quan đến TKX của học sinh không được đề cập đến.

1.4.4. Một số can thiệp phòng ngừa tật khúc xạ tại Việt Nam

* Kinh nghiệm triển khai chăm sóc tật khúc xạ tại Hải Phòng

- Lý do làm nghiên cứu: Kết quả đánh giá tình hình TKX của học sinh

Hải Phòng năm học 2005 - 2006 cho thấy có 28,62% học sinh bị giảm thị lực

do TKX. Chỉ có 43,6% số học sinh này sử dụng kính để điều chỉnh thị lực và

48% số học sinh sử dụng số kính không phù hợp [4].

- Phương pháp: Được sự giúp đỡ của tổ chức ORBIS, hệ thống chăm

sóc và quản lý TKX được xây dựng tại Hải Phòng từ tháng 6 năm 2006. Tính

đến tháng 6 năm 2009, Hải Phòng đã có 2 nhóm bác sỹ và kỹ thuật viên

chuyên khúc xạ kết hợp với bác sỹ của khoa mắt bệnh viện huyện thực hiện

hoạt động khám khúc xạ tại các trường học. Mỗi xã trên địa bàn thành phố

đều có một CBYT hoặc giáo viên được tập huấn về chăm sóc TKX. Các

CBYT nhà trường phối hợp với CBYT xã tổ chức nói chuyện truyền thông,

phát loa truyền thông và khám sàng lọc định kỳ cho học sinh [4].

- Kết quả: Được sự quan tâm và tạo điều kiện của các ban ngành, sự

giúp đỡ của các tổ chức nhân đạo mà sau 3 năm triển khai đã có 290.620 học

sinh được thử thị lực, có 33.562 học sinh được cấp đơn kính và 4.160 học

sinh nghèo được cấp kính trợ thị [4].

Nghiên cứu đã cho kết quả tốt với số lượng lớn học sinh được cấp kính.

Nhưng chưa đánh giá việc đeo kính của trẻ. Bên cạnh đó, việc cấp kính không

phải là giải pháp có thể nhân rộng và duy trì lâu dài, bền vững.

* Đánh giá hiệu quả của chương trình sàng lọc tật khúc xạ và cấp kính

miễn phí cho học sinh nghèo tại thành phố Hồ Chí Minh

- Đối tượng, phương pháp: khảo sát tiến cứu, cắt dọc, so sánh đối

chứng có can thiệp 618 học sinh gồm 446 học sinh lớp 6 và 172 học sinh lớp

10. Những học sinh có thị lực không kính hoặc có kính ≤ 5/10 ở 1 mắt hoặc 2

mắt, tăng sau khi đo kính lỗ được cấp kính miễn phí. Lô học sinh được cấp

kính: Hẹn tái khám sau 6 tháng đo lại thi lực với kính cấp, đánh giá tình trạng

thị lực, mức độ hài lòng với kính. Lô chứng: Học sinh không được cấp kính

được khám đồng thời với học sinh được cấp kính, đánh giá thị lực, tình trạng

đeo kính và mức độ hài lòng [56].

- Kết quả: Sau khi được cấp kính, tình hình thị lực đã chỉnh quang

được cải thiện rõ rệt. Cụ thể, 608 học sinh sau chương trình cấp kính đạt thị

lực > 6/10, hiệu quả cải thiện thị lực 98,38%, không còn học sinh có thị lực <

1/10. Tỉ lệ thoát mù và thị lực thấp mức độ 2 là 100%; so với trước khi chỉnh

quang. Chỉ có 2 học sinh trong số 94 học sinh còn ở mức thị lực mắt tốt từ

1/10 - 3/10 (0,32%) [56]. Chỉ có 10 học sinh còn ở mức thi lực mắt tốt từ <

6/10 (1,62%). Đánh giá về hiệu quả cải thiện thị lực sau 6 tháng, 100% học

sinh vẫn duy trì thị lực > 3/10. So với thời điểm cấp kính, chỉ có 8 học sinh

(1,29%), 6 tháng sau có 90 học sinh (20,36%) thị lực từ 3/10 - <6/10; tức

19,07% học sinh bị giảm thị lực xuống mức 3/10 - <6/10. Có 608 (98,38%)

học sinh ngay tại thời điểm cấp kính có thị lực > 6/10 - 10/10 thì sau 6 tháng

số học sinh này chỉ còn 350 học sinh (79,19%); 20,81% học sinh bị giảm thị

lực ít nhất hai dòng. Chương trình cấp kính đáp ứng được thẩm mỹ và chất

lượng cả về mặt khách quan và chủ quan [56].

Nghiên cứu đã cho kết quả tốt với số lượng lớn học sinh được cấp kính

nhưng giải pháp này khó có thể nhân rộng và duy trì lâu dài, bền vững.

* Đánh giá hiệu quả bước đầu đặt kính tiếp xúc chỉnh hình giác mạc ban

đêm điều trị cận thị

- Đối tượng và phương pháp: Nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng không

đối chứng, trên 76 mắt (39 bệnh nhân) được điều trị tại khoa Mắt - Bệnh viện

Quân Y 103 trên các bệnh nhân trong nghiên cứu có độ tuổi từ 10 đến 38

(28/39 bệnh nhân từ 18 tuổi trở xuống) với khúc xạ cầu tương đương từ -

1,75D đến - 7D (- 4,9 ± 2,3D) [32].

- Kết quả: Sau khi đặt kính Orthor-K, thị lực được cải thiện dần và đến

thời điểm 1 tháng 100% số mắt có thị lực từ 20/25 trở lên. Đến thời điểm 1

năm chỉ có 4/31 mắt có thị lực dưới 20/25 do độ cận tăng. Khúc xạ tồn dư sau

khi đặt kính cũng giảm dần và ổn định sau khi đặt kính 3 tháng trở lên. Hệ số

tương quan giữa khúc xạ tồn dư và thị lực ở các thời điểm đều có ý nghĩa

thống kê (p < 0,05). So với số kính lý thuyết đa số các trường hợp được đặt

kính giảm độ cong và/ hoặc tăng độ cận (chỉ có 17/76 mắt được đặt chính xác

cả hai số). Tai biến, biến chứng của đặt kính thường nhẹ và không ảnh hưởng

tới thị lực [32]. Đặt kính Orthor-K là phương pháp tốt, cho hiệu quả cao,

nhưng khó áp dụng trong cộng đồng.

* Đánh giá hiệu quả sử dụng Atropin 0,01% đối với sự tiến triển cận thị

của học sinh một số trường tiểu học và THCS tại thành phố Cần Thơ

- Đối tượng và phương pháp: Nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng tiến

cứu trên 148 em (296 mắt) tuổi từ 6 - 7 và 12 - 13 mắc TKX với khúc xạ cầu

tương đương từ 1 - 6D và độ loạn dưới 2D. Bệnh nhân được chia thành hai

nhóm: nhóm được nhỏ Atropin 0,01% 1 lần vào ban đêm trong 1 năm và

nhóm chứng được rỏ nước muối sinh lý. Đo lường biến số chính: sự thay đổi

khúc xạ cầu tương đương đo bằng khúc xạ kế tự động có liệt điều tiết. Đánh

giá tính an toàn dựa trên biểu hiện tác dụng phụ [6], [7].

- Kết quả: 142 em (284 mắt) được theo dõi 1 năm. Tiến triển cận thị

trung bình của nhóm chứng là - 0,68D, của nhóm Atropin là - 0,32D tương ứng.

Sự khác nhau về tiến triển cận thị của 2 nhóm là - 0,36D (95%CI: 0,5 - 0,2D; p =

0,05). (Riêng nhóm 12-13 tuổi là 0,42D). Không thấy tác dụng phụ nghiêm

trọng nào của atropin 0,01% [6], [7].

* Điều trị cận thị trung bình và cao bằng kính áp tròng chỉnh hình giác mạc

- Đối tượng và phương pháp: Nghiên cứu can thiệp lâm sàng trên bệnh

nhân cận hoặc cận loạn được điều trị bằng kính áp tròng chỉnh hình giác mạc,

có độ khúc xạ cầu tương đương từ -3,0D đến -10,0D được chia thành hai

nhóm cận thị trung bình và cận thị cao. Kết quả trước điều trị, sau điều trị 1

ngày, 1 tuần, 1 tháng, 3 tháng và 6 tháng được thu thập và phân tích [46].

- Kết quả: 44 mắt của 23 bệnh nhân trước điều trị có độ khúc xạ cầu

tương đương trung bình là - 5,16 ± 1,77D (từ - 3,0D đến - 9,75D), có thị lực

không kính trung bình là 1,169 ± 0,152. Sau 6 tháng điều trị, kết quả thị lực

không kính sau 8 giờ tháo kính áp tròng là 0,071 ± 0,092, độ khúc xạ cầu

tương đương là - 0,43 ± 0,55D, trong đó nhóm cận thị trung bình đạt - 0,27 ±

0,42D. Có 97,7% đạt thị lực không kính ≥ 5/10; 95,66% bệnh nhân đạt được

mức độ từ chấp nhận trở lên, 72,8% bệnh nhân rất hài lòng và hài lòng với

phương pháp điều trị; 82,6% trường hợp đạt mức độ thích nghi cao [46].

* Đánh giá bước đầu tiến triển cận thị trên bệnh nhân điều trị chỉnh hình

giác mạc bằng kính tiếp xúc cứng đeo qua đêm

- Đối tượng và phương pháp: Nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng tiến

cứu, có nhóm chứng của Lê Thị Hồng Nhung và cs trên 20 bệnh nhân ở mỗi

nhóm: Ortho - K và nhóm chứng đeo kính gọng, tuổi từ 8-18, độ cận cầu ≤

5D, độ loạn ≤ 1D được theo dõi trong 24 tháng. Trong mỗi nhóm chia làm 3

nhóm theo độ tuổi từ 8 - 10 tuổi, 11 - 14 tuổi, 15 - 18 tuổi [38].

- Kết quả: Độ cận cầu tương đương ở nhóm Ortho-K sau 24 tháng tăng

lên trung bình là - 0,12 ± 0,51D. Độ cận cầu tương đương ở nhóm đeo kính

gọng tăng lên trung bình - 0,97 ± 0,32D (p = 0,005), trong đó nhóm tăng

nhiều nhất là 11 - 14 tuổi với Ortho-K là - 0,15 ± 0,53D, và nhóm kính gọng là

- 1,23 ± 0,37D (p < 0,05). Trục nhãn cầu tăng trung bình sau 24 tháng ở nhóm

Ortho - K là 0,21 ± 0,26 mm, tăng nhiều nhất ở nhóm tuổi 11 - 14 tuổi 0,32 ±

0,25 mm. Trục nhãn cầu nhóm đeo kính gọng tăng 0,56 ± 0,28 mm, tăng nhiều

nhất ở nhóm 11 - 14 tuổi 0,61 ± 0,25 mm (p <0,05) [38].

* Hiệu quả các chương trình chăm sóc mắt cộng đồng do FHF tài trợ

Từ 1992 - 1999, FHF đã tổ chức và tài trợ nhiều khóa huấn luyện đào

tạo mổ đục thủy tinh thể ngoài bao có đặt thể thủy tinh nhân tạo. Từ 2000 -

2003, FHF đã thử nghiệm mô hình chăm sóc mắt cộng đồng tại các tỉnh Phú

Yên, Quảng Trị; sau đó nhân rộng ra nhiều tỉnh như Bình Định, Quảng Nam,

Quảng Ngãi, Quảng Bình, Thừa Thiên Huế, đến nay FHF có dự án tại 20 tỉnh

thành trong cả nước. Những thay đổi nổi bật do hiệu quả của dự án như sau:

 Cơ sở vật chất tại các tỉnh can thiệp có thay đổi rõ rệt: có bệnh viện

mới, khoa mắt hay trung tâm mới.

 Trang thiết bị được nâng cấp phong phú đáp ứng nhu cầu điều trị

 Mở thêm các dịch vụ mới: như dịch vụ khúc xạ mà trước đây chưa có

như tại Phú Yên, Bình Định, Tiền Giang, Vĩnh Long, Huế. Từng bước,

một số huyện cũng đã bắt đâu có dịch vụ khúc xạ như Quảng Nam.

 Các hoạt động chăm sóc bệnh tật được triển khai toàn diện.

 Công tác truyền thông giáo dục sức khỏe được chú trọng. có kinh phí

để xây dựng nhiều chương trình tuyên truyền trên báo đài, truyền hình.

 Tác động lớn đến hoạt động của Ủy ban phòng chống mù lòa cấp tỉnh,

thu hút sự quan tâm phối hợp của lãnh đạo tỉnh và nhiều ban ngành khác.

 Dự án được thiết kế trong nhiều năm, nên các mục tiêu rõ ràng và có

tính chiến lược hơn [40].

Với thời gian thực hiện chưa nhiều, nhưng nhờ chọn hướng đi đúng,

nên các dự án chăm sóc cộng đồng do FHF trợ giúp đã phát huy tác dụng,

hiệu quả to lớn, được các tỉnh đối tác rất ủng hộ và nhiệt tình phối hợp.

* Kết quả và bài học kinh nghiệm của chương trình khúc xạ học đường tại

tỉnh Bình Định năm 2007 - 2008

- Kết quả: Chương trình thực hiện tại 4 huyện, 68 trường với tổng số

học sinh khám là 65.101. Số học sinh có thị lực thấp (≤ 7/10) là 6.022

(9,25%), số học sinh được cấp kính (thị lực ≤ 5/10) là 685 (11,37%/ tổng số

mắc TKX). Tổ chức khám lại cho học sinh được cấp kính kỳ trước: 134 học

sinh, phát hiện 16,42% học sinh có thị lực với kính < 7/10; 83,58% có thị lực

> 7/10; 86,57% số học sinh hài lòng khi mang kính, 100% số trường sử dụng

và bảo quản tốt trang thiết bị được cấp để phát hiện TKX; 87,5% số học sinh

được TT-GDSK về vệ sinh thị giác [52].

- Bài học kinh nghiệm:

+ Nên tổ chức khám vào đầu năm học, tránh khám vào thời điểm các em

chuẩn bị thi, tránh thời tiết xấu, thống nhất theo một quy trình. Cần có

kỹ thuật viên khúc xạ tuyến tỉnh được đào tạo bài bản và có kinh

nghiệm. Cần tổ chức tập huấn nhân viên y tế học đường về TKX.

+ Tổ chức khám, cấp kính và tư vấn, mỗi trường chuẩn bị một phòng

khám rộng rãi, đủ ánh sáng. Báo trước danh sách học sinh được khám

cho giáo viên chủ nhiệm, học sinh và bố mẹ biết để có phối hợp tốt.

+ Truyền thông tại trường là rất cần thiết và cơ bản nhằm nâng cao nhận

thức của giáo viên và học sinh về TKX, nên thực hiện trước, trong và

duy trì thường xuyên [52].

* Đánh giá kết quả dự án chăm sóc tật khúc xạ tại Kon Tum

- Phương pháp: Nghiên cứu mô tả cắt ngang. Đối tượng: Tất cả học

sinh từ 11 - 15 tuổi ở 6 trường THCS được dự án khám và cấp phát kính.

- Kết quả: Học sinh có thị lực với kính dự án cấp đạt tốt (từ 7/10 trở

lên) là 80,6% sau 6 tháng. Trong số 26/134 em có thị lực với kính đạt < 5/10,

có 14,9% do cận thị tiến triển; 1,5% do nhược thị; 3% mất/ gãy kính. Cả 117

kính đã cấp đều lắp đúng công suất theo đơn; 89,7% lắp đúng khoảng cách

đồng tử; 10,3% số kính lắp sai khoảng cách đồng tử hoặc độ cao tâm kính. 3/5

khúc xạ viên đã đào tạo có kỹ năng tốt, 2/5 trung bình. 1 kỹ thuật viên được

đào tạo có kỹ năng tốt, 3 kỹ thuật viên trung bình.

- Kết luận: Tỉ lệ thị lực tốt với kính dự án cấp sau 6 tháng là cao

(80,6%). Tiêu chuẩn kỹ thuật mài lắp kính đạt yêu cầu (89,7%). Kỹ năng của

kỹ thuật viên và khúc xạ viên mài lắp kính được đào tạo khá tốt. Dự án đã

nâng cao chất lượng chăm sóc mắt thông qua đào tạo các cán bộ kỹ thuật viên

khúc xạ. Tỉ lệ học sinh có thị lực tốt sau đeo kính dự án cấp tăng lên. Vấn đề

đặt ra là dự án chỉ tập trung vào việc chăm sóc thông qua đeo kính mà chưa

chú trọng đến vấn đề truyền thông phòng ngừa TKX [14].

* Kết quả điều trị ban đầu kiểm soát cận thị bằng Atropin 0,01%

Nghiên cứu của Trần Phương Anh và cs (2018) thấy sử dụng Atropin

0,01% do khoa Dược Bệnh viện Mắt trung ương pha chế an toàn, hiệu quả

trong kiểm soát cận thị. Mức độ tiến triển cận thị sau 6 tháng, 1 năm giảm còn

0,74% ± 0,12D/năm và 0,43 ± 0,09D/năm [1].

* Dự án quản lý và chăm sóc TKX cho học sinh ở tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu

Dự án do Viện thị giác Brien Holden (BHVI - Australia) tài trợ từ năm

2011 với các hoạt động chính sau:

+ Đào tạo khúc xạ viên, kỹ thuật viên mài lắp kính và cán bộ y tế trường

học về TKX cho các huyện, thị trong toàn tỉnh.

+ Xây dựng các phòng khám khúc xạ và quầy mài lắp kính có trang bị

đầy đủ các thiết bị, máy móc khám và mài lắp kính.

+ Xây dựng cơ chế hoạt động và quản lý tài chính ở các phòng khám

hoặc trung tâm chăm sóc TKX được Ủy ban nhân dân tỉnh phê duyệt.

+ Định kỳ hàng năm tổ chức khám sàng lọc và chỉnh cấp kính TKX cho

học sinh các trường trong tỉnh.

+ Đào tạo cho tất cả cán bộ y tế nhà trường và y tế xã (mỗi đơn vị 01

người) về phòng ngừa và chăm sóc TKX.

+ Đẩy mạnh TT-GDSK về TKX cho học sinh, phụ huynh và cộng đồng

thông qua truyền thông đa phương tiện và tại trường học.

- Kết quả:

Dự án đã tổ chức khám sàng lọc cho hơn 18.000 học sinh; cấp hơn

2.900 cặp kính cho học sinh; trang bị 49 bộ dụng cụ khám mắt cơ bản cho

tuyến xã (kính lúp, bảng thị lực, đèn pin); trang bị 2.300 bảng thị lực cho lớp

học. Dự án còn thành lập 5 đơn vị khúc xạ cộng đồng. Đồng thời, nâng cao

tay nghề đo khám khúc xạ, kỹ năng mài lắp kính, kỹ năng giao tiếp tư vấn cho

nhân viên y tế. Bên cạnh đó, các hoạt động truyền thông giáo dục sức khỏe

bệnh về mắt cũng được đẩy mạnh như tổ chức lễ mít tinh, truyền thông kiến

thức cơ bản bệnh về mắt cho 29 trường học, tập huấn chương trình chăm sóc

mắt học đường cho 300 giáo viên. Dự án đã truyền thông nâng cao kiến thức,

thái độ, hành vi chăm sóc mắt của học sinh, giáo viên và phụ huynh; nâng cao

mức độ hài lòng của người bệnh sử dụng dịch vụ chăm sóc mắt [20].

Chương 2.

ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Đối tượng nghiên cứu

- Đối tượng đích: Học sinh THCS của 04 Trường THCS khu vực nội

thành, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên.

- Đối tượng hỗ trợ:

+ Phụ huynh của học sinh 04 Trường THCS khu vực nội thành, thành

phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên được chọn cho nghiên cứu (01 phụ

huynh của 01 học sinh được mời tham gia nghiên cứu).

+ Đại diện Ban giám hiệu Trường THCS; đại diện giáo viên chủ nhiệm;

CBYT học đường; cán bộ đoàn đội.

* Tiêu chuẩn lựa chọn

- Học sinh đang theo học tại 04 Trường THCS khu vực nội thành, thành

phố Thái Nguyên được lựa chọn và đồng ý tham gia nghiên cứu sau khi đã

được giải thích rõ về mục đích, ý nghĩa của nghiên cứu.

- Phụ huynh có con là học sinh đang theo học tại 04 Trường THCS trên

và đồng ý tham gia nghiên cứu sau khi đã được nghiên cứu viên giải thích rõ

về mục đích, ý nghĩa của nghiên cứu (01 phụ huynh của mỗi học sinh được

mời tham gia nghiên cứu).

2.2. Địa điểm nghiên cứu

Nghiên cứu được tiến hành tại 04 trường THCS của thành phố Thái

Nguyên, là:

- Trường THCS Quang Trung, năm học 2015 - 2016, có 952 học sinh

chia thành 22 lớp học.

- Trường THCS Nha Trang, năm học 2015 - 2016, có 1.435 học sinh

chia thành 33 lớp học.

- Trường THCS Chu Văn An, năm học 2015 - 2016, có 953 học sinh

chia thành 21 lớp học.

- Trường THCS Hoàng Văn Thụ, năm học 2015 - 2016, có 694 học sinh

Trường THCS Chu Văn An

Trường THCS Hoàng Văn Thụ

Trường THCS Nha Trang

Trường THCS Quang Trung

chia thành 17 lớp học.

Hình 2.1. Vị trí các trường điều tra tại TP Thái Nguyên

2.3. Thời gian nghiên cứu

Từ tháng 10/2015 đến 12/2017.

Nghiên cứu được tiến hành chia ra thành 3 giai đoạn

- Giai đoạn 1: Nghiên cứu mô tả trước can thiệp từ 10/2015 đến 12/2015.

- Giai đoạn 2: Nghiên cứu can thiệp 2 năm: từ 01/2016 đến 06/2017.

- Giai đoạn 3: Đánh giá sau can thiệp từ 07/2017 đến 12/2017.

2.4. Phương pháp nghiên cứu

2.4.1. Thiết kế nghiên cứu

Thiết kế theo mô hình nghiên cứu kết hợp định lượng và định tính theo

mô hình tiến trình giải thích.

Nghiên cứu định lượng được sử dụng 2 loại hình thiết kế nghiên cứu:

nghiên cứu mô tả cắt ngang và nghiên cứu can thiệp, cụ thể sau:

2.4.1.1. Phương pháp nghiên cứu mô tả, thiết kế cắt ngang

Phương pháp nghiên cứu mô tả, thiết kế cắt ngang để xác định tỉ lệ

TKX ở học sinh THCS tại thành phố Thái nguyên và thực trạng kiểm soát

TKX của học sinh. Giai đoạn này được thực hiện bởi nhóm nghiên cứu đã

được tập huấn về kỹ năng xác định TKX theo tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế

Thế giới (WHO). Tiến hành phỏng vấn và khám lâm sàng. Kết quả thu được

ghi vào phiếu đã được thiết kế sẵn.

2.4.1.2. Nghiên cứu can thiệp trước sau có đối chứng

Nghiên cứu can thiệp được tiến hành bởi 3 nhóm hoạt động: truyền

thông, điều trị TKX và áp dụng phần mềm vào quản lý TKX. Nghiên cứu tiến

hành can thiệp trên 01 trường (Quang Trung) và lấy 01 trường tương đương

(Nha Trang) để làm đối chứng. Sau đó đánh giá hiệu quả mô hình can thiệp.

Kết hợp nghiên cứu định tính và định lượng để thu thập thông tin theo

trình tự: sau khi có kết quả định lượng sẽ tiếp tục tiến hành các nghiên cứu

định tính để lựa chọn giải pháp can thiệp và đánh giá lại sau can thiệp bằng cả

nghiên cứu định lượng và định tính (Sơ đồ 2.2).

2.4.2. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu cho nghiên cứu định lượng

2.4.2.1. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu cho nghiên cứu mô tả cắt ngang

- Cỡ mẫu: Sử dụng công thức tính cỡ mẫu cho nghiên cứu mô tả một tỉ

lệ mắc bệnh trong quần thể [21]:

(1 -

/2)

n = Z2 x DE

Trong đó:

n: số học sinh cần điều tra

/2): hệ số giới hạn tin cậy, mức tin cậy 95% → Z(1 -

/2) = 1,96.

Z(1 -

p: tỉ lệ TKX ở lứa tuổi học sinh ước tính theo kết quả nghiên cứu trước

của Nguyễn Thị Nhiễu (2012) ở học sinh THCS thuộc khu vực thành phố

Việt Trì, tỉnh Phú Thọ là 39,33% (p = 0,3933) [36].

d: độ chính xác mong muốn, chọn d = 1/10p = 0,04.

DE (design effect - hệ số thiết kế), chọn DE = 1,5.

Thay số, tính được n = 890.

- Phương pháp chọn mẫu

Chọn trường:

+ Dựa trên danh sách các trường THCS khu vực thành phố Thái

Nguyên do Phòng Giáo dục và Đào tạo thành phố Thái Nguyên cung cấp, tiến

hành bốc thăm ngẫu nhiên 4 trường THCS vào nghiên cứu.

+ Kết quả chọn được 4 trường THCS gồm: Trường THCS Quang

Trung, THCS Nha Trang, THCS Chu Văn An và THCS Hoàng Văn Thụ.

+ Cỡ mẫu tại từng trường được lựa chọn dựa theo cỡ mẫu phân chia tỉ

lệ phù hợp với tổng số học sinh tại mỗi trường. Lấy tổng số học sinh của 4

trường (4034) so với cỡ mẫu cần lấy (890), tính số học sinh cần thu mỗi

trường cụ thể như sau:

 Trường THCS Quang Trung có 952 học sinh, n1 = 210

 Trường THCS Nha Trang có 1.435 học sinh, n2 = 317

 Trường THCS Chu Văn An có 953 học sinh, n3 = 210

 Trường THCS Hoàng Văn Thụ có 694 học sinh, n4 = 153.

Tại các trường lại chọn ngẫu nhiên học sinh của các khối lớp từ lớp 6

đến lớp 9 theo danh sách học sinh của trường, trừ những học sinh vắng mặt

tại thời điểm điều tra để tiến hành điều tra cắt ngang (tuy nhiên để đảm bảo

đạo đức nghiên cứu, tiến hành khám cho toàn bộ học sinh của trường theo

nhu cầu học sinh).

Thực tế kết quả khám ở 4 trường được 1.130 học sinh (để đảm bảo y

đức tiến hành khám cho tất cả các trẻ có nhu cầu, sau khi khám xong sẽ tiến

hành phỏng vấn để đánh giá thực trạng phòng ngừa và chăm sóc TKX của học

sinh (cỡ mẫu phỏng vấn tương ứng với cỡ mẫu khám TKX).

Sau khi khám và phỏng vấn xong học sinh, tiến hành phỏng vấn đại

diện phụ huynh học sinh của học sinh đã được khám TKX (bố hoặc mẹ hoặc

người trực tiếp chăm sóc học sinh) để đánh giá thực trạng phòng ngừa và

chăm sóc TKX của phụ huynh học sinh (cỡ mẫu phỏng vấn phụ huynh tương

ứng với cỡ mẫu khám và phỏng vấn học sinh về TKX), như vậy cỡ mẫu phụ

huynh tham nghiên cứu là 1.130 phụ huynh).

2.4.2.2. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu cho nghiên cứu can thiệp

- Cỡ mẫu: Sử dụng công thức tính cỡ mẫu cho nghiên cứu một tỉ lệ mắc

bệnh trong quần thể [17]:

n = (Z1 – α/2 + Z1- β )2 p1(1 - p1) + p2(1 - p2) (p1 - p2)2

Trong đó: Z1 – α/2 =1,96; Z1- β = 0,84 (lực mẫu được lựa chọn là 80%)

p1: Tỉ lệ TKX trước can thiệp là 0,3933 (Tỉ lệ TKX học sinh THCS khu

vực thành phố là 39,33% [36])

p2: Tỉ lệ TKX sau can thiệp là 0,2433 (Mong muốn giảm 15%).

Thay số vào công thức tính được n = 148, lấy thêm 10% sai số và để

tăng tính đại diện chúng tôi lấy tròn là 200 đối tượng. Thực tế, đã điều tra

được 214 học sinh và đại diện phụ huynh của 214 học sinh ở trường Quang

Trung trước can thiệp và 338 sau can thiệp; điều tra 318 học sinh và phụ

huynh đại diện phụ huynh của 318 học sinh này ở trường Nha Trang trước

can thiệp và 358 sau can thiệp.

- Phương pháp chọn mẫu

Dựa trên điều tra ban đầu đánh giá tỉ lệ TKX của học sinh THCS tại các

trường THCS Quang Trung, Nha Trang, Chu Văn An và Hoàng Văn Thụ.

Chọn 2 trường có đặc điểm tương đồng là trường THCS Quang Trung (trường

can thiệp) và trường THCS Nha Trang (trường đối chứng) để tiến hành

nghiên cứu can thiệp trong vòng 18 tháng. Cỡ mẫu tại từng trường được lựa

chọn dựa theo cỡ mẫu phân chia theo tỉ lệ phù hợp với tổng số học sinh tại

mỗi trường. Theo tính toán:

- Trường THCS Quang Trung có 952 học sinh, n1 = 210

- Trường THCS Nha Trang có 1.435 học sinh, n2 = 317

Tại 2 trường, thực hiện chọn ngẫu nhiên học sinh của các khối lớp từ

lớp 6 đến lớp 9 theo danh sách học sinh của trường, trừ những học sinh vắng

mặt tại thời điểm điều tra để tiến hành khám TKX và phỏng vấn học sinh (cỡ

mẫu phỏng vấn tương ứng với cỡ mẫu khám TKX). Sau khi khám và phỏng

vấn xong học sinh, tiến hành phỏng vấn đại diện phụ huynh học sinh của học

sinh đã được khám TKX (bố hoặc mẹ hoặc người chăm sóc trực tiếp học sinh)

để đánh giá thực trạng phòng ngừa TKX của phụ huynh học sinh (cỡ mẫu

phỏng vấn phụ huynh tương ứng với cỡ mẫu khám và phỏng vấn học sinh về

TKX). Thực tế, điều tra ban đầu về TKX tại trường Quang Trung là 214 học

sinh và trường Nha Trang là 318 học sinh.

Để theo dõi về TKX ở lứa tuổi học sinh trong thời gian can thiệp,

nghiên cứu đã sử dụng kết quả khám ban đầu của học sinh lớp 6, lớp 7 và

đánh giá lại chính những học sinh này ở lớp 8, lớp 9 để tính hiệu quả can

thiệp (HQCT).

2.4.3. Cỡ mẫu và chọn mẫu cho nghiên cứu định tính

- Thực hiện 05 cuộc phỏng vấn sâu (PVS) và 03 cuộc thảo luận nhóm

(TLN) về thực trạng phòng ngừa và chăm sóc TKX ở lứa tuổi học sinh.

+ Chọn chủ đích 05 đối tượng tham gia PVS bao gồm: 01 cuộc với đại

diện ban giám hiệu trường THCS, 01 cuộc PVS với đại diện giáo viên chủ

nhiệm, 01 cuộc PVS với CBYT học đường, 01 cuộc PVS với đại diện phụ

huynh học sinh và 01 cuộc PVS với học sinh.

+ Thực hiện 03 cuộc TLN về phòng ngừa và chăm sóc TKX ở lứa tuổi

học sinh bao gồm: 01 cuộc TLN với giáo viên chủ nhiệm, 01 cuộc TLN với

phụ huynh học sinh và 01 cuộc TLN với học sinh THCS.

- Thực hiện 05 cuộc PVS và 03 cuộc TLN về hiệu quả mô hình áp dụng

phần mềm quản lý TKX ở lứa tuổi học sinh:

+ Chọn chủ đích 05 đối tượng tham gia PVS bao gồm: 01 cuộc với đại

diện ban giám hiệu trường THCS, 01 cuộc PVS với đại diện giáo viên chủ

nhiện, 01 cuộc PVS với CBYT học đường, 01 cuộc PVS với đại diện phụ

huynh học sinh và 01 cuộc PVS với học sinh.

+ Thực hiện 03 cuộc TLN về phòng ngừa TKX ở lứa tuổi học sinh bao

gồm: 01 cuộc TLN với giáo viên chủ nhiệm, 01 cuộc TLN với phụ huynh học

sinh và 01 cuộc TLN với học sinh THCS.

2.5. Một số hoạt động can thiệp được thực hiện

- Thành lập Tổ truyền thông phòng ngừa TKX ở lứa tuổi học sinh tại

trường can thiệp, gồm có các thành viên:

+ Tổ trưởng: Hiệu trưởng trường can thiệp

+ Tổ phó: Cán bộ Y tế học đường

+ Tổ phó: Nghiên cứu viên

+ Cố vấn: Hướng dẫn khoa học của nghiên cứu viên

+ Thành viên: 22 giáo viên chủ nhiệm thuộc các lớp của trường THCS

Quang Trung (trường can thiệp)

- Cung cấp kiến thức phòng ngừa TKX ở lứa tuổi học sinh cho giáo

viên. Hướng dẫn cho giáo viên kỹ năng TT-GDSK về TKX để giáo viên thực

hiện các buổi TT-GDSK về TKX cho học sinh tại các buổi sinh hoạt lớp:

+ Tổ chức 01 hội thảo về phòng ngừa TKX ở lứa tuổi học sinh để cung

cấp kiến thức về TKX, kỹ năng TT-GDSK phòng ngừa TKX cho giáo viên.

+ Cung cấp kiến thức phòng ngừa TKX cho giáo viên thông qua bài

viết về phòng ngừa TKX trên phần mềm.

+ Cung cấp kiến thức phòng ngừa TKX cho giáo viên thông qua bài

TT-GDSK phòng ngừa TKX do CBYT học đường cung cấp.

+ Giám sát hỗ trợ giáo viên thực hiện TT-GDSK về phòng ngừa TKX

để nâng cao kỹ năng TT-GDSK về của giáo viên.

- Cung cấp kiến thức và kỹ năng TT-GDSK về TKX cho CBYT học

đường. Hướng dẫn CBYT học đường cách thử thị lực, khám phát hiện và tư

vấn về TKX cho học sinh và phụ huynh học sinh:

+ Tổ chức 01 hội thảo về phòng ngừa TKX ở lứa tuổi học sinh (có

CBYT tham dự) để cung cấp kiến thức, kỹ năng TT-GDSK cho giáo viên và

CBYT.

+ Cung cấp kiến thức phòng ngừa TKX cho CBYT học đường thông

qua bài viết về phòng ngừa TKX trên phần mềm.

+ Tập huấn/đào tạo CBYT học đường cách thử thị lực, khám phát hiện và

tư vấn về TKX cho học sinh và phụ huynh tại Bệnh viện Mắt Thái Nguyên.

+ Giám sát hỗ trợ CBYT thực hiện thử thị lực, khám phát hiện và tư

vấn về TKX cho học sinh và phụ huynh.

+ Giám sát hỗ trợ CBYT thực hiện TT-GDSK về phòng ngừa TKX cho

học sinh và phụ huynh.

- Thực hiện TT-GDSK về TKX ở lứa tuổi học sinh và cách phòng ngừa

cho học sinh trường can thiệp:

+ Lồng ghép TT-GDSK về phòng ngừa TKX cho học sinh toàn trường

vào sinh hoạt (chào cờ) toàn trường đầu tuần.

+ Lồng ghép TT-GDSK về phòng ngừa TKX cho học sinh tại lớp vào

sinh hoạt lớp hàng tuần (cuối tuần).

+ Hướng dẫn học sinh sử dụng, truy cập, đọc các tài liệu về TKX trên

phần mềm thông qua phòng máy tính của nhà trường và tự đọc tại nhà.

- Thực hiện TT-GDSK về TKX ở lứa tuổi học sinh và cách phòng ngừa

cho phụ huynh học sinh trường can thiệp:

+ Tổ chức 04 buổi TT-GDSK phòng ngừa TKX với đối tượng tham dự

là phụ huynh học sinh của 4 khối.

+ Lồng ghép TT-GDSK về phòng ngừa TKX cho phụ huynh học sinh tại

buổi họp phụ huynh đầu năm học, cuối kỳ, họp đột xuất.

+ Hướng dẫn phụ huynh học sinh sử dụng, truy cập, đọc các tài liệu về

TKX trên phần mềm.

- Phối hợp với Tổ truyền thông phòng ngừa TKX phấn đấu thực hiện

đảm bảo các tiêu chuấn vệ sinh trường học:

+ Phối hợp với Khoa Y tế công cộng, Trường Đại học Y Dược Thái

Nguyên tiến hành kiểm tra điều kiện vệ sinh lớp học theo quy định.

+ Trường THCS can thiệp thực hiện thay mới các trang thiết bị phát

sáng để đảm bảo điều kiện ánh sáng theo quy định.

- Thực hiện hướng dẫn đeo kính, chọn kính phù hợp cho từng học sinh.

- Dùng thuốc điều trị cận thị: thuốc cải thiện sự điều tiết, vitamin E.

- Hướng dẫn bổ sung khẩu phần ăn thức ăn giàu Vitamin A cho phụ

huynh và học sinh

- Xây dựng phần mềm quản lý TKX với mục đích:

+ Theo dõi diễn biến điều trị TKX của học sinh, nhắc nhở học

sinh về chăm sóc TKX.

+ Nhắc nhở học sinh thực hiện các hành vi phòng ngừa TKX.

+ Nhắc nhở phụ huynh phòng ngừa TKX cho học sinh.

+ Cung cấp kiến thức về phòng ngừa TKX cho phụ huynh.

+ Cung cấp kiến thức về phòng ngừa TKX cho học sinh.

+ Tương tác, tư vấn online giữa học sinh, phụ huynh và CBYT

về phòng ngừa TKX.

Kết quả xây dựng phần mềm:

- Xây dựng phần mềm quản lý TKX: http://tatkhucxa.vn/

Hình 2.2. Phần mềm quản lý tật khúc xạ

- Phần mềm có các chức năng:

+ Cập nhật kết quả khám TKX

+ Quản lý kết quả khám TKX, quản lý học sinh, quản lý phụ huynh và

giáo viên

+ Thống kê kết quả khám TKX

+ Chức năng tương tác giữa bác sỹ, cán bộ y tế với học sinh và giáo viên

của phần mềm

+ Link kết nối với trang web của trường THCS Quang Trung và các đơn

vị giáo dục đào tạo khác

+ Thống kê kết quả truy cập

- Định kỳ yêu cầu phụ huynh thực hiện các hoạt động phòng ngừa TKX:

Hướng dẫn/nhắc tập vận nhãn, Quan sát/hướng dẫn/nhắc trẻ ngồi học đúng tư

thế, Theo dõi hoạt động ngoài trời và Theo dõi thời gian chơi điện tử/sử dụng

điện thoại/máy vi tính (ngoài việc học) của học sinh và ghi vào biểu đồ lịch

công việc phòng ngừa TKX của phụ huynh trong phần mềm quản lý TKX

- Xây dựng thành công mô hình quản lý TKX bằng phần mềm phối hợp

với hoạt động của nhà trường và phụ huynh (Sơ đồ 2.1)

http://tatkhucxa.vn/adminAddMedicalrecords.aspx

Hình 2.3. Phần mềm cập nhật kết quả khám tật khúc xạ

Hình 2.4. Các chức năng quản lý kết quả khám TKX, quản lý học sinh,

quản lý phụ huynh và giáo viên của phần mềm

Hình 2.5. Các chức năng tương tác giữa bác sỹ, cán bộ y tế với học sinh và giáo viên của phần mềm

Hình 2.6. Link kết nối với trang web tật khúc xạ và

các bài truyền thông phòng ngừa tật khúc xạ

Hình 2.7. Tin tức nổi bật, tương tác với bác sỹ và chức năng chia sẻ thông

tin của phần mềm

Hình 2.8. Thống kê kết quả truy cập và địa chỉ liên hệ của phần mềm

2.6. Biến số và chỉ số nghiên cứu

2.6.1. Chỉ số nghiên cứu cho mục tiêu 1: Thực trạng và yếu tố liên quan

đến tật khúc xạ ở lứa tuổi học sinh

* Thực trạng tật khúc xạ ở lứa tuổi học sinh

- Tỉ lệ TKX theo trường, theo khối lớp, theo giới tính.

- Tỉ lệ học sinh có thị lực giảm ở các mức độ: giảm, giảm nhiều hoặc mù.

- Tỉ lệ học sinh TKX mức độ nhẹ, vừa và nặng.

- Tỉ lệ học sinh TKX 1 mắt, 2 mắt.

- Tỉ lệ học sinh TKX đã đeo kính từ trước và TKX mới phát hiện khi khám.

* Yếu tố liên quan đến tật khúc xạ ở lứa tuổi học sinh

- Thực trạng phòng ngừa tật khúc xạ ở học sinh

+ Đặc điểm khám mắt định kỳ của học sinh

+ Thực trạng hoạt động nhìn gần và nhìn xa của học sinh

+ Kết quả bố trí góc học tập của học sinh

+ Tư thế ngồi học thường xuyên của học sinh

+ Đặc điểm kiến thức về TKX ở lứa tuổi học sinh của học sinh

CBYT BCĐ chương trình phòng chống TKX

- Nhắc nhở HS phòng chống TKX.

- Nhắc nhở phụ huynh phòng chống TKX.

- Cung cấp kiến thức phòng chống

- Theo dõi tiến triển TKX. - Nhắc nhở tuân thủ điều trị TKX.

TKX cho học sinh và phụ huynh.

- Tương tác online giữa HS và CBYT,

giữa phụ huynh và CBYT.

Phần mềm quản lý TKX

Phụ huynh Học sinh Tổ TT phòng chống TKX

Sơ đồ 2.1. Mô hình quản lý tật khúc xạ bằng phần mềm

- Thực trạng phòng ngừa tật khúc xạ

+ Phân bố một số đặc điểm của phụ huynh tham gia nghiên cứu phân

theo trường (tuổi, giới, dân tộc, nghề nghiệp, trình độ học vấn)

+ Tỉ lệ nhận định của phụ huynh về sức khỏe và bệnh mắt của trẻ

+ Tỉ lệ nhận định của phụ huynh hoạt động nhìn gần và nhìn xa của trẻ

+ Tỉ lệ kết quả bố trí góc học tập đúng của phụ huynh dành cho trẻ

+ Tỉ lệ nhận định của phụ huynh về tư thế ngồi học đúng của trẻ

+ Tỉ lệ kiến thức về TKX ở lứa tuổi học sinh của phụ huynh

- Các yếu tố liên quan với tật khúc xạ ở lứa tuổi học sinh

. Liên quan giữa tật khúc xạ với môi trường học tập của học sinh

+ Mối liên quan giữa trường nghiên cứu với TKX

+ Mối liên quan giữa khối lớp học với TKX

+ Mối liên quan giữa hoạt động học thêm với TKX

. Liên quan giữa tật khúc xạ với các yếu tố cá nhân của học sinh

+ Mối liên quan giữa giới tính học sinh với TKX

+ Mối liên quan giữa việc sử dụng máy tính để học mỗi ngày với TKX

+ Mối liên quan giữa thời gian chơi điện tử mỗi ngày với TKX

+ Mối liên quan giữa việc thời gian xem tivi mỗi ngày với TKX

+ Mối liên quan giữa tham gia hoạt động ngoài trời với TKX

+ Mối liên quan giữa thời gian giúp việc gia đình mỗi ngày với TKX

+ Mối liên quan giữa kiến thức của học sinh với TKX

. Liên quan giữa tật khúc xạ với yếu tố chăm sóc của gia đình

+ Mối liên quan giữa vị trí góc học tập tại nhà với TKX

+ Mối liên quan giữa hiệu số bàn ghế góc học tập tại nhà với TKX

+ Mối liên quan giữa sử dụng đèn chống cận thị tại nhà với TKX

+ Mối liên quan giữa tư thế ngồi học của học sinh với TKX

+ Mối liên quan giữa nhắc nhở tư thế ngồi học của phụ huynh với TKX

+ Mối liên quan giữa kiến thức của phụ huynh về TKX với TKX

. Liên quan giữa tật khúc xạ với hoạt động chăm sóc sức khỏe mắt

+ Mối liên quan giữa khám mắt định kỳ với TKX.

2.6.2. Chỉ số nghiên cứu cho mục tiêu 2: Thực trạng quản lý và hiệu quả mô hình

can thiệp ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý TKX cho học sinh THCS

* Thực trạng quản lý tật khúc xạ

- Các hoạt động phòng ngừa TKX từ phía nhà trường

- Các hoạt động phòng ngừa TKX từ phía học sinh

- Các hoạt động phòng ngừa TKX từ phía gia đình

* Hiệu quả mô hình ứng dụng phần mềm quản lý tật khúc xạ

- Tỉ lệ thay đổi kiến thức về TKX của học sinh trước và sau can thiệp ở

trường can thiệp và trường đối chứng

- Tỉ lệ thay đổi kiến thức về TKX của phụ huynh trước và sau can thiệp

ở trường can thiệp và trường đối chứng

- Tỉ lệ thay đổi các hoạt động liên quan nhìn gần nhìn xa của học sinh

- Tỉ lệ thay đổi các hoạt động liên quan môi trường học tập

- Tỉ lệ thay đổi TKX của học sinh trước và sau can thiệp ở trường can

thiệp và trường đối chứng.

2.7. Tiêu chuẩn đánh giá một số chỉ số sử dụng trong nghiên cứu

- Thị lực:

Là khả năng mắt có thể phân biệt rõ các chi tiết của vật. Mức độ thị lực

được đánh giá theo phân loại của WHO:

 Thị lực > 7/10 : Bình thường

 Thị lực > 3/10 - 7/10 : Giảm nhẹ

 Thị lực ĐNT 3m - 3/10 : Giảm nhiều

 Thị lực < ĐNT 3m : Mù

- Tiêu chuẩn đánh giá TKX của WHO áp dụng tại cộng đồng

Số liệu đo được cần xử lý theo từng mắt riêng biệt (Mắt phải, Mắt trái)

Mắt chính thị: được coi là mắt có độ khúc xạ cầu tương đương (Công

suất cầu tương đương = công suất cầu + 1/2 công suất trụ) lớn hơn -0,5D và

nhỏ hơn +2,0D. Khúc xạ cầu tương đương (SE: spherical equivalent) = chỉ số

khúc xạ cầu + 1/2 chỉ số khúc xạ trụ. Người được coi là chính thị nếu không

 Độ cầu tương đương (ĐCTĐ) = Độ cầu + ½ Độ trụ.

 Cận thị:

có mắt nào cận hoặc viễn thị. Cụ thể như sau:

 Chính thị:

ĐCTĐ ≤ -0,5 D

 Viễn thị nhẹ:

-0,5D < ĐCTĐ < +0,5D

 Viễn thị có ý nghĩa lâm sàng: ĐCTĐ ≥ 2D

 Loạn thị: Chênh lệch khúc xạ giữa 2 trục chính ≥ 0,75D, loạn thị thuận

+0,5D ≤ ĐCTĐ <2D

(trục loạn thị ở kinh tuyến giác mạc có độ khúc xạ thấp nhất từ 0 - 200

và từ 160 - 1800), loạn thị ngược (trục loạn thị từ 70 - 1100), loạn thị

chéo (trục loạn thị từ 20 - 700 và từ 110 - 1600).

Hình 2.9. Phân loại loạn thị theo trục

- Thời gian mắt nhìn gần: là khoảng thời gian dành cho học tập, đọc

sách, đọc truyện, xem ti vi, chơi điện tử, sử dụng máy vi tính, sử dụng điện

thoại... Đánh giá theo 3 mức độ:

+ Ít: Thời gian mắt nhìn gần từ 0 đến dưới 2 giờ/ngày

+ Trung bình: Thời gian mắt nhìn gần từ 2 đến dưới 5 giờ/ngày

+ Nhiều: Thời gian mắt nhìn gần từ trên 5 giờ/ngày

- Tư thế ngồi học của học sinh:

+ Cúi đầu thấp: Khoảng cách từ mắt tới sách/vở < 25 cm

+ Ngồi đúng tư thế: Khoảng cách từ mắt tới sách/vở ≥ 25 cm

- Hiệu số bàn ghế:

+ Phù hợp: hiệu số chiều cao bàn - chiều cao ghế từ 25 - 28 cm

+ Không phù hợp: Hiệu số bàn ghế khác 25 - 28 cm.

- Đánh giá kiến thức của học sinh và phụ huynh học sinh về TKX: Sử

dụng bảng hỏi đánh giá kiến thức của học sinh và phụ huynh học sinh về

TKX. Các câu hỏi được xác định theo mỗi ý trả lời đúng là 1 điểm, tính tổng

điểm và phân nhóm như hướng dẫn dưới dây.

≥ 80% (tổng số điểm):

Phần trăm (điểm) Giải thích

Xếp loại tốt.

> 60% - < 80% tổng số điểm): Xếp loại trung bình.

≤ 60% (tổng số điểm): Xếp loại yếu.

2.8. Công cụ và phương pháp thu thập thông tin

2.8.1. Công cụ nghiên cứu

- Biểu mẫu điều tra TKX.

- Bảng thị lực Landolt.

- Máy đo khúc xạ tự động.

- Hộp kính.

- Máy soi đáy mắt.

- Dụng cụ soi bóng đồng tử.

- Các loại thước đo chiều dài.

- Đèn pin.

- Thuốc liệt điều tiết Cyclogyl 1%; Atropin 0,5%.

- Bệnh án khám mắt.

- Bộ câu hỏi phỏng vấn học sinh về TKX.

- Bộ câu hỏi phỏng vấn phụ huynh về kiến thức TKX ở lứa tuổi học sinh.

- Khám và thu thập thông tin do cán bộ chuyên ngành Mắt thực hiện.

2.8.2. Phương pháp thu thập thông tin

Quy trình khám mắt cho học sinh và phát hiện cận TKX được các bác

sĩ chuyên khoa mắt, Bệnh viện Mắt tỉnh Thái Nguyên thực hiện theo các bước

như sau:

- Lập danh sách học sinh của các lớp trong trường và khám lần lượt

theo danh sách học sinh của từng lớp.

- Thử thị lực không kính bằng bảng thị lực Landolt: tiến hành trên toàn

bộ học sinh để phát hiện số học sinh giảm thị lực. Đánh giá mức độ thị lực

theo bảng phân loại của Tổ chức Y tế Thế giới.

- Khám phát hiện TKX: tất cả những học sinh sau khi đo thị lực được

xác định giảm thị lực sẽ được thử bằng kính lỗ.

+ Nếu sau khi thử kính lỗ thị lực tăng thì được khám đo số kính bằng

hộp kính thử (phương pháp chủ quan Dondes).

- Sau đó khám xác định TKX bằng máy đo khúc xạ tự động chưa nhỏ

thuốc liệt điều tiết cyclopentolate 1%.

- Khám mắt đánh giá phần trước nhãn cầu, khám vận nhãn, khám lác và

các bộ phận phụ cận nhãn cầu.

- Sau đó tiến hành nhỏ thuốc liệt điều tiết cyclopentolate 1% 3 lần, mỗi

lần cách nhau 5 phút, sau khi tra lần thứ 3 khoảng 20 - 30 phút tiến hành đo

khúc xạ bằng máy đo khúc xạ tự động và xác định kết quả.

- Khám độ lác sau tra thuốc liệt điều tiết cyclopentolate 1%.

- Khám đáy mắt và xác định tình trạng đĩa thị.

- Những học sinh sau khi thử kính lỗ nếu thị lực không tăng sẽ tiến hành

khám mắt để phát hiện các bệnh mắt khác gây giảm thị lực (không phải TKX).

- Tổ chức phỏng vấn học sinh bằng bộ câu hỏi phỏng vấn TKX ở lứa

tuổi học sinh dành cho học sinh đã được xây dựng, mã hóa thống nhất.

Nghiên cứu viên là các chuyên gia y tế công cộng, được tập huấn thống nhất

cách thức phỏng vấn trước khi tiến hành phỏng vấn cho học sinh.

- Tổ chức phỏng vấn phụ huynh của những học sinh đã được khám mắt

bằng bộ câu hỏi phỏng vấn về kiến thức TKX ở lứa tuổi học sinh dành cho phụ

huynh. Nghiên cứu viên là các chuyên gia y tế công cộng, được tập huấn thống

nhất cách thức phỏng vấn trước khi tiến hành phỏng vấn cho phụ huynh.

2.9. Phương pháp khống chế sai số

- Bộ công cụ thu thập số liệu nghiên cứu (phiếu hỏi, phiếu khám bệnh)

được các chuyên gia về Y tế công cộng và chuyên gia về Nhãn khoa góp ý khi

xây dựng và thử nghiệm trước khi tiến hành nghiên cứu chính thức.

- Các nghiên cứu viên thu thập số liệu định tính, định lượng là Thạc sĩ,

Bác sỹ chuyên khoa mắt, y tế công cộng đã có nhiều năm công tác, được tập

huấn kỹ trước khi tham gia nghiên cứu.

- Khám lâm sàng TKX do các bác sỹ chuyên khoa mắt đảm nhiệm.

- Máy đo khúc xạ được chuẩn hóa, dùng máy thống nhất trước, trong và

sau can thiệp.

- Số liệu được mã hóa, nhập liệu bằng hai nhóm nhập liệu độc lập nhằm

khống chế sai số trong quá trình nhập liệu.

2.10. Xử lý và phân tính số liệu

Số liệu được mã hóa, nhập liệu bằng phần mềm Epidata và xử lý theo

các thuật toán thống kê y học bằng phần mềm SPSS 16.0:

- Tính tần số, tỉ lệ %.

- Test thống kê xác định sự khác biệt sử dụng Chi-square test (test χ2).

Sự khác biệt được xác định là có ý nghĩa thống kê khi giá trị p < 0,05.

- Đánh giá mối liên quan bằng hồi quy logistic, tính tỉ số chênh OR và

khoảng tin cậy (95%CI).

- Đánh giá hiệu quả can thiệp (HQCT) dựa vào chỉ số hiệu quả

(CSHQ), được tính theo công thức [17]: CSHQ% =

Trong đó: p1 là kết quả (số lượng hoặc tỉ lệ) của chỉ số nghiên cứu thu

được vào thời điểm trước can thiệp, p2 là kết quả (số lượng hoặc tỉ lệ) của chỉ

số nghiên cứu thu được vào thời điểm sau can thiệp.

HQCT % = CSHQ% nhóm can thiệp - CSHQ% nhóm chứng.

2.11. Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu

- Nội dung nghiên cứu đã được sự đồng ý của Hội đồng nhân dân thành

phố Thái Nguyên, Phòng Y tế, Phòng Giáo dục và Đào tạo thành phố Thái

Nguyên và Ủy ban nhân dân các phường có trường được chọn nghiên cứu

trên địa bàn và trường THCS nghiên cứu.

- Phụ huynh học sinh được giải thích rõ nội dung và mục đích nghiên

cứu để tự nguyện tham gia và cam kết thực hiện. Học sinh được giải thích và

tự nguyện tham gia vào nghiên cứu, các em có thể từ chối tham gia vào

nghiên cứu với bất kỳ ký do nào.

- Nghiên cứu đã được Hội đồng đạo đức Trường Đại học Y Dược Thái

Nguyên và Hội đồng trường THCS: Quang Trung; Hoàng Văn Thụ, Nha

Trang và Chu Văn An xét duyệt và thông qua.

- Các đối tượng tham gia nghiên cứu sẽ được hướng dẫn phòng bệnh,

nếu có bệnh được hướng dẫn và điều trị do các bác sĩ chuyên khoa chỉ định,

với sự đồng ý lựa chọn của học sinh và phụ huynh học sinh.

Mô tả thực trạng

Điều tra cắt ngang học sinh THCS nội thành thành phố Thái Nguyên

Xác định yếu tố liên quan

Truyền thông giáo dục sức khỏe

Can thiệp điều trị TKX

Nghiên cứu can thiệp (18 tháng)

Xây dựng và áp dụng phần mềm quản lý TKX

Trường Nha Trang (Trước can thiệp) Trường Quang Trung (Trước can thiệp)

Trường Nha Trang (Sau theo dõi 18 tháng) Trường Quang Trung (Sau can thiệp 18 tháng)

Đánh giá hiệu quả mô hình nghiên cứu: - Thay đổi KAP của học sinh, phụ huynh - Thay đổi một số yếu tố liên quan đến TKX - Thay đổi tỉ lệ TKX

Sơ đồ 2.2. Sơ đồ thiết kế nghiên cứu

Chương 3

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

3.1. Thực trạng và một số yếu tố liên quan đến tật khúc xạ ở học sinh một

số trường THCS tại nội thành thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên

3.1.1. Thực trạng tật khúc xạ ở học sinh một số trường THCS tại nội thành,

thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên (n = 1130)

Biểu đồ 3.1. Kết quả thị lực của học sinh ở các trường tham gia nghiên cứu

Nhận xét: Tỉ lệ thị lực không kính mức độ bình thường ở cả hai mắt

của học sinh các trường điều tra chiếm 51,8% (585/1130). Tỉ lệ học sinh có

thị lực giảm chiếm cao với 48,2% (545/1130).

Bảng 3.1. Tỉ lệ tật khúc xạ ở học sinh phân bố theo trường nghiên cứu

Tên trường THCS Số HS điều tra Số HS TKX %

277 74 26,7 1. Hoàng Văn Thụ (1)

214 74 34,6 2. Quang Trung (2)

318 109 34,3 3. Nha Trang (3)

321 137 42,4 4. Chu Văn An (4)

Tổng 1130 394 34,9

P p 1-2 > 0,05; p 1-3 < 0,05; p 1-4 < 0,05

Nhận xét: TKX ở lứa tuổi học sinh ở trường THCS Chu Văn An chiếm

tỉ lệ cao nhất (42,4%), tiếp đến là THCS Quang Trung chiếm 34,6% và thấp

nhất là tỉ lệ TKX trường THCS Hoàng Văn Thụ chiếm 26,7 %. Tỉ lệ TKX

chung ở học sinh nghiên cứu là 34,9%.

Bảng 3.2. Tỉ lệ tật khúc xạ ở học sinh theo khối lớp học (n = 1130)

Khối Số HS điều tra Số HS TKX %

252 68 27,0 Khối 6 (1)

373 123 33,0 Khối 7 (2)

277 107 38,6 Khối 8 (3)

228 96 42,1 Khối 9 (4)

p p 1-2 < 0,05; p 1-3 < 0,05; p 1-4 < 0,05

Nhận xét: Tỉ lệ TKX ở lứa tuổi học sinh cao nhất ở khối lớp 9, chiếm

42,1%. Khối lớp 8 chiếm 38,6% và thấp nhất là khối 6 chiếm 27,0%. Sự khác

biệt về tỉ lệ mắc TKX khối lớp 6 so với các khối lớp trên 7, 8, 9 có ý nghĩa

thống kê với p < 0,05.

Bảng 3.3. Tỉ lệ tật khúc xạ ở học sinh nghiên cứu theo giới tính

Giới Số HS điều tra Số HS TKX % p

Nam 551 174 31,6 < 0,05 Nữ 579 220 38,0

Tổng 1130 394 34,9

Nhận xét: Tỉ lệ TKX ở nữ (38,0%) cao hơn nam (31,6%), sự khác biệt

có ý nghĩa thống kê với p < 0,05.

Bảng 3.4. Phân bố tật khúc xạ ở học sinh theo thời điểm phát hiện

TKX đã đeo kính TKX hiện tại khi Tên trường từ trước khám Số học sinh THCS SL % SL %

1. Hoàng Văn Thụ 53 19,1 74 26,7 277

2. Quang Trung 61 28,5 74 34,6 214

3. Nha Trang 96 30,2 109 34,3 318

4. Chu Văn An 116 36,1 137 42,4 321

Tổng 326 28,8 394 34,9 1130

Nhận xét: Tỉ lệ TKX đã đeo kính từ trước của trường THCS Chu Văn

An cao nhất, chiếm 36,1%; tỉ lệ TKX mới phát hiện của trường Chu Văn An

cũng cao nhất với 42,4%. Tương tự, tại các trường nghiên cứu, tỉ lệ mới phát

hiện TKX cao hơn tỉ lệ đã đeo kính từ trước.

Bảng 3.5. Phân bố học sinh các trường bị tật khúc xạ theo mắt

Tên trường Số HS TKX mắt phải TKX mắt trái TKX 2 mắt

THCS TKX SL % SL % SL %

65 23,5 1. Hoàng Văn Thụ 74 67 24,2 58 20,9

69 32,2 2. Quang Trung 74 72 33,6 67 31,3

3. Nha Trang 109 104 32,7 97 30,5 92 28,9

131 40,8 4. Chu Văn An 137 132 41,1 126 39,3

394 Tổng 375 33,2 362 32,0 343 30,4

Nhận xét: Tỉ lệ TKX 2 mắt ở trường THCS Chu Văn An chiếm cao

nhất (39,3%); tiếp theo là trường THCS Quang Trung với 31,3% và thấp nhất

là trường THCS Hoàng Văn Thụ, chiếm 20,9%.

Bảng 3.6. Kết quả đo khúc xạ tự động ở học sinh tính theo mắt (n = 2260)

Có TKX Không TKX Độ cầu tương đương SL % SL %

8 ≥ +3,0D 0,4 2252 99,6

26 +2,0D đến +3,0D 1,2 2234 98,8

126 > +0,5D đến +2D 5,6 2134 94,4

18 -0,5D đến < +0,5D 0,8 2242 99,2

966 < -0,5D 42,7 1294 57,3

0 Không đo được TKX 0,0 0 0,0

198 Loạn thị ≥ 1D 8,8 2062 91,2

1,4 2228 98,6 Chênh lệch khúc xạ 2 mắt ≥ 1D 32

Nhận xét: Tỉ lệ mắt có độ cầu tương đương dưới -0,5D (cận thị) là

42,7%, loạn thị có độ kính trên 1D cần đeo kính chiếm 8,8% và độ kính trên

+3D (viễn thị cần đeo kính) chiếm 0,4%.

Biểu đồ 3.2. Phân bố mức độ thị lực theo mắt (n = 1130)

Nhận xét: Mắt phải và mắt trái đều có mức độ thị lực trên 7/10 chiếm tỉ

lệ cao, lần lượt là 54,5% và 56,2%. Tỉ lệ mức độ thị lực thấp nhất của cả 2 mắt

là đếm ngón tay (ĐNT) dưới 3m, mắt phải chiếm 4,9% và mắt trái chiếm 5,3%.

Bảng 3.7. Tình hình khám mắt định kỳ của học sinh (n = 1130)

Đặc điểm SL %

Đã từng đến bác sỹ khám mắt 605 53,5

Khám mắt định kỳ 420 37,2

Dưới 6 tháng một lần 102 9,0

6 tháng một lần 149 13,2

Một năm một lần 140 12,4

Hai năm một lần 10 0,9

Trên hai năm một lần 19 1,7

Hiện đang đeo kính 406 35,9

Nhận xét:

Tỉ lệ học sinh đã từng đến bác sỹ khám mắt chiếm 53,5%. Tỉ lệ học

sinh có đi khám mắt định kỳ là 37,2%; tỉ lệ khám định kỳ 6 tháng một lần là

cao nhất, chiếm 13,2%. Hiện tại có 35,9% học sinh đang đeo kính.

3.1.2. Các yếu tố liên quan đến tật khúc xạ ở học sinh một số trường THCS

tại nội thành thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên

3.1.2.1. Thực trạng phòng ngừa tật khúc xạ ở học sinh một số trường THCS

tại nội thành thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên

Bảng 3.8. Kiến thức của học sinh về tật khúc xạ

Đúng Sai Kiến thức của học sinh về TKX SL % SL %

Biết khái niệm TKX bao gồm cận thị, viễn thị 225 19,9 905 80,1 và loạn thị

Biết các yếu tố nguy cơ gây TKX 348 30,8 782 69,2

Biết tác hại của TKX 149 13,2 981 86,8

Biết các biện pháp phòng ngừa TKX 1020 90,3 110 9,7

Biết xử trí khi có biểu hiện TKX 193 17,1 937 82,9

Biết biểu hiện của cận thị 935 82,7 195 17,3

Biết biểu hiện của viễn thị 258 22,8 872 77,2

Biết biểu hiện của loạn thị 301 26,6 829 73,4

Biết cần phải đeo kính phù hợp theo chỉ định của 957 84,7 173 15,3 bác sĩ khi bị TKX

Biết các biện pháp điều trị TKX 393 34,8 737 65,2

Nhận xét:

Tỉ lệ học sinh không biết TKX bao gồm cận thị, viễn thị và loạn thị

chiếm 80,1%. Có 30,8% học sinh biết các yếu tố nguy cơ gây TKX; 90,3%

học sinh biết các biện pháp phòng ngừa TKX. Tỉ lệ đối tượng biết cần phải

đeo kính phù hợp theo chỉ định của bác sĩ khi bị TKX chiếm 84,7%; 34,8% đối

tượng biết các biện pháp phòng ngừa TKX.

Bảng 3.9. Một số hoạt động liên quan đến nhìn gần và nhìn xa của học sinh

Các hoạt động SL %

Có học ở trường một tuần ≤ 6 buổi 1116 98,8

Có thể dục ở trường mỗi tuần ≥ 2 tiết 1127 99,7

Có giúp việc gia đình mỗi ngày ≥ 2 giờ 434 38,4

Có học thêm ngoài giờ 1059 93,7

Có sử dụng máy tính để học mỗi ngày ≥ 2 giờ 210 18,6

Có chơi điện tử mỗi ngày ≥ 2 giờ 246 21,8

Có xem tivi mỗi ngày ≥ 2 giờ 432 38,2

Có tham gia hoạt động ngoài trời 761 67,3

Nhận xét:

Đa số học sinh có học ở trường từ 6 buổi trở xuống (98,8%), có từ 2 tiết

thể dục trở lên (99,7%) và học thêm ngoài giờ chính khóa chiếm 93,7%. Tỉ lệ

đối tượng xem tivi ≥ 2 giờ mỗi ngày chiếm 38,2%.

Bảng 3.10. Tình hình bố trí góc học tập của học sinh nghiên cứu

Góc học tập SL %

Có góc học tập ở nhà 1108 98,1

Góc học tập gần cửa sổ 759 67,2

Loại bàn ghế học ở nhà

Hiệu số bàn ghế phù hợp (25-28 cm) 410 36,3

Bàn ghế khác 720 63,7

Đèn chiếu sáng tại góc học tập

Đèn tuýp 176 15,6

Đèn tóc 124 11,0

Đèn chống cận thị 830 73,5

Nhận xét:

Phần lớn học sinh được nghiên cứu có góc học tập ở nhà, chiếm 98,1%.

Có 67,2% học sinh có góc học tập gần cửa sổ, 36,3% sử dụng bàn ghế có hiệu

số bàn ghế phù hợp để ngồi học và 73,5% học sinh được sử dụng đèn bàn

chống cận thị để chiếu sáng tại góc học tập.

Bảng 3.11. Tư thế ngồi học của đối tượng học sinh nghiên cứu

Tư thế ngồi học SL %

Số học sinh có quan tâm đến tư thế ngồi học 994 88,0

Ngồi nhìn sách vở thẳng, ngay ngắn 616 54,5 (mặt cách bàn 25-30 cm)

Ngồi cúi đầu nhìn gần sách vở 259 22,9

Nằm học 38 3,4

Vở ghi để lệch 141 12,5

Số học sinh được giáo viên và bố mẹ nhắc nhở ngồi đúng 1130 100 tư thế khi học bài

Thường xuyên 425 37,6

Thỉnh thoảng 250 22,1

Không thường xuyên 455 40,3

Nhận xét:

Có 88,0% học sinh quan tâm để ý tư thế ngồi học. Tỉ lệ cao nhất là ngồi

thẳng, ngay ngắn, chiếm 54,4% và thấp nhất là nằm học, chiếm 3,4%. Có

37,6% học sinh thường xuyên được bố mẹ nhắc nhở ngồi đúng tư thế khi học.

3.1.2.2. Thực trạng phòng ngừa tật khúc xạ của phụ huynh học sinh

Bảng 3.12. Kiến thức về TKX ở lứa tuổi học sinh của phụ huynh (n = 1130)

Đúng Sai Kiến thức về TKX ở lứa tuổi học sinh của

phụ huynh SL % SL %

Biết khái niệm TKX bao gồm cận thị, viễn thị 162 14,3 968 85,7 và loạn thị

Biết các yếu tố nguy cơ gây TKX 352 31,2 778 68,8

Biết tác hại của TKX 99 8,8 1031 91,2

Biết các biện pháp phòng ngừa TKX 1048 92,7 82 7,3

Biết xử trí khi có biểu hiện TKX 142 12,6 988 87,4

Biết biểu hiện của cận thị 829 73,4 301 26,6

Biết biểu hiện của viễn thị 413 36,5 717 63,5

Biết biểu hiện của loạn thị 559 49,5 571 50,5

Biết cần phải đeo kính phù hợp theo chỉ định của 1010 89,4 120 10,6 bác sĩ khi bị TKX

Biết các biện pháp điều trị TKX 199 17,6 931 82,4

Nhận xét:

Tỉ lệ phụ huynh biết khái niệm TKX bao gồm cận thị, viễn thị và loạn

thị chiếm 14,3%. Có 91,2% phụ huynh không biết tác hại của TKX và 92,7%

phụ huynh biết các biện pháp phòng ngừa TKX. Tỉ lệ phụ huynh cho rằng

TKX ở lứa tuổi học sinh không cần đeo kính 10,6% và biết các biện pháp điều

trị TKX là 17,6%.

Bảng 3.13. Nhận định của phụ huynh về tình hình sức khỏe mắt của trẻ

Chỉ số SL %

Phụ huynh nhận định trẻ có thị lực bình thường 720 55,4

Trẻ đã từng có biểu hiện bất thường về mắt 580 44,6

Đã từng đưa trẻ đến bác sỹ khám mắt 605 53,5

Đã từng đưa trẻ đi phẫu thuật mắt 10 0,9

Đưa trẻ đi khám mắt định kỳ 420 37,2

Nơi đưa trẻ đi khám mắt định kỳ (n = 420)

Bác sỹ đa khoa 22 5,2

Bác sỹ chuyên khoa mắt 398 94,8

Thời gian đưa trẻ đi khám mắt định kỳ (n = 420)

Dưới 6 tháng một lần 102 24,3

6 tháng - 1 năm một lần 289 68,8

> 1 năm một lần 29 6,9

Nhận xét:

Tỉ lệ phụ huynh nhận định học sinh có thị lực bình thường là 55,4%. Tỉ

lệ học sinh đã từng có biểu hiện bất thường ở mắt là 44,6%. Tỉ lệ phụ huynh

đưa học sinh được khám mắt định kỳ là 37,2%, trong đó: khám ở bác sỹ

chuyên khoa là 94,8% và định kỳ khám 6 tháng - 1 năm/lần chiếm 68,8%.

Bảng 3.14. Nhận định của phụ huynh học sinh về các hoạt động nhìn gần

và nhìn xa của trẻ

Các hoạt động SL %

Cho trẻ tham gia lớp học thêm ngoài giờ chính khóa

Có 1059 93,7

Không 71 6,3

Tổng 1130 100,0

Thời gian cho trẻ sử dụng máy tính để học mỗi ngày

< 2 giờ 920 81,4

≥ 2 giờ 210 18,6

Tổng 1130 100

Thời gian trẻ giúp việc gia đình mỗi ngày

< 2 giờ 696 61,6

≥ 2 giờ 434 38,4

Tổng 1130 100,0

Thời gian trẻ chơi điện tử mỗi ngày

< 2 giờ 884 72,8

≥ 2 giờ 246 21,8

Tổng 1130 100,0

Thời gian trẻ xem tivi mỗi ngày

< 2 giờ 698 61,8

≥ 2 giờ 432 38,2

Tổng 1130 100,0

Tham gia trẻ hoạt động ngoài trời

Có 761 67,3

Không 369 32,7

Tổng 1130 100,0

Nhận xét:

Tỉ lệ phụ huynh cho con tham gia lớp học thêm là 93,7%. Tỉ lệ học sinh

có thời gian sử dụng máy tính ≥ 2 giờ để học là 18,6%, chơi điện tử ≥ 2

giờ/ngày là 21,8%; xem tivi ≥ 2 giờ/ngày là 38,2% và không để ý cho con

tham gia hoạt động ngoài trời là 32,7%.

Bảng 3.15. Kết quả bố trí góc học tập của phụ huynh dành cho trẻ

Góc học tập SL %

Góc học tập ở nhà

Có bố trí góc học tập riêng tại nhà 1108 98,1

Bố trí góc học gần cửa sổ 759 67,2

Không có góc học riêng 22 1,9

Loại bàn ghế học ở nhà

Hiệu số bàn ghế phù hợp (25 - 28 cm) 410 36,3

Bàn ghế tự đóng 226 20,0

Học trên giường 19 1,7

Bàn ghế khác 475 42,0

Đèn chiếu sáng tại góc học tập

Đèn tuýp 176 15,5

Đèn tóc 124 11,0

Đèn chống cận thị 830 73,5

Tổng 1130 100,0

Nhận xét:

Có 22 học sinh không có góc học tập riêng ở nhà, chiếm 1,9%. Loại

bàn ghế học ở nhà có hiệu số bàn ghế phù hợp là 36,3%; tỉ lệ học sinh học

trên giường là 1,7%. Tỉ lệ học sinh dùng đèn chống cận thị là 73,5%.

Bảng 3.16. Nhận định của phụ huynh về tư thế ngồi học của trẻ

Tư thế ngồi học SL %

Để ý tư thế ngồi học

Không để ý 248 22,0

Ngồi cúi đầu nhìn gần sách vở quá 266 23,5

Ngồi nhìn sách vở tư thế bình thường (thẳng, 616 54,5 ngay ngắn, mặt cách bàn 25-30 cm)

Tổng 1130 100,0

Bố mẹ nhắc nhở ngồi đúng tư thế khi học bài

425 37,6 Thường xuyên

250 22,1 Thỉnh thoảng

455 40,3 Không nhắc nhở

Tổng 1130 100,0

Nhận xét:

Tỉ lệ phụ huynh cho rằng học sinh ngồi nhìn sách vở tư thế bình thường

là 54,5%; có 22,0% phụ huynh không để ý tư thế ngồi học của con mình. Tỉ lệ

phụ huynh thường xuyên nhắc học sinh ngồi đúng tư thế khi học bài là 37,6%.

3.1.2.3. Các yếu tố liên quan đến tật khúc xạ ở học sinh một số trường trung

học cơ sở tại nội thành thành phố Thái Nguyên

* Liên quan giữa môi trường học tập của học sinh với tật khúc xạ

Bảng 3.17. Mối liên quan giữa việc tham gia lớp học thêm ngoài giờ chính

khóa của học sinh với tật khúc xạ

Có TKX Không TKX TKX

Học thêm SL % SL OR, 95%CI, p %

17 23,9 54 76,1 Không 1,8 (1,0 - 3,3)

p < 0,05 377 35,6 682 64,4 Có

394 34,9 736 65,1 Tổng

Nhận xét:

Học sinh học thêm có nguy cơ mắc TKX cao gấp 1,8 lần học sinh

không đi học thêm với tỉ số chênh OR = 1,8; 95%CI: 1,0 - 3,3; p < 0,05.

* Liên quan giữa các yếu tố cá nhân của học sinh với tật khúc xạ

Bảng 3.18. Mối liên quan giữa giới tính học sinh với tật khúc xạ

Có TKX Không TKX TKX

OR, 95%CI, p Giới SL % SL %

174 31,6 377 68,4 Nam 1,3 (1,0 - 1,7)

220 38,0 359 p < 0,05 62,0 Nữ

394 34,9 736 65,1 Tổng

Nhận xét:

Học sinh nữ có nguy cơ mắc TKX cao gấp 1,3 lần học sinh nam với tỉ

số chênh OR = 1,3; 95%CI: 1,0 - 1,7; p < 0,05.

Bảng 3.19. Mối liên quan giữa thời gian sử dụng máy tính, chơi điện tử và

xem tivi mỗi ngày của học sinh với tật khúc xạ

Có TKX Không TKX TKX

OR, 95%CI, p Chỉ số SL % SL %

Sử dụng máy tính để học

35,3 64,7 0,9 (0,6 - 1,2) 595 < 2 giờ 325

p > 0,05 32,9 67,9 141 ≥ 2 giờ 69

Chơi điện tử

32,7 67,3 595 < 2 giờ 289 1,5 (1,1 - 2,1)

p < 0,05 42,7 57,3 141 ≥ 2 giờ 105

Xem tivi

32,5 67,5 471 < 2 giờ 227 1,3 (1,0 - 1,7)

p < 0,05 38,7 61,3 265 ≥ 2 giờ 167

34,9 65,1 736 Tổng 394

Nhận xét:

Không có mối liên quan giữa TKX ở lứa tuổi học sinh với thời gian sử

dụng máy tính để học của học sinh (p > 0,05).

Học sinh chơi điện tử ≥ 2 giờ mỗi ngày có nguy cơ mắc TKX cao gấp

1,5 lần học sinh chơi điện tử < 2 giờ mỗi ngày với tỉ số chênh OR = 1,5;

95%CI: 1,1 - 2,1; p < 0,05. Học sinh xem tivi ≥ 2 giờ mỗi ngày có nguy cơ

mắc TKX cao gấp 1,3 lần học sinh xem tivi < 2 giờ mỗi ngày với tỉ số chênh

OR = 1,3; 95%CI: 1,0 - 1,7; p < 0,05.

Bảng 3.20. Mối liên quan giữa sự tham gia hoạt động ngoài trời và thời

gian giúp việc gia đình mỗi ngày với tật khúc xạ

Có TKX Không TKX TKX OR, 95%CI,

Chỉ số p SL % SL %

Hoạt động ngoài trời

Có 243 31,9 518 68,1 1,5 (1,1 - 1,9)

Không p < 0,05 151 40,9 218 59,1

Giúp việc gia đình

< 2 giờ 247 35,5 449 64,5 0,9 (0,7 - 1,2)

p > 0,05 ≥ 2 giờ 147 33,9 287 66,1

Tổng 394 34,9 736 65,1

Nhận xét:

Học sinh không hoạt động ngoài trời có nguy cơ mắc TKX cao gấp 1,5

lần học sinh thường xuyên hoạt động ngoài trời với tỉ số chênh OR = 1,5;

95%CI: 1,1 - 1,9; p < 0,05.

Không có sự khác biệt về mắc TKX với thời gian giúp việc gia đình

mỗi ngày của học sinh (p > 0,05).

Bảng 3.21. Mối liên quan giữa kiến thức của học sinh với tật khúc xạ

Có TKX TKX

Kiến thức học sinh OR, 95%CI, p

Tốt SL 8 % 18,6 Không TKX % % 81,4 35

Trung bình 150 37,3 252 62,7

Yếu 236 34,5 449 65,5

2,6 (1,1 - 6,7) p < 0,05 2,3 (1,0 - 5,8) p < 0,05 394 34,9 736 65,1

Tổng Nhận xét:

Học sinh có kiến thức trung bình về phòng ngừa TKX có nguy cơ mắc

TKX cao gấp 2,6 lần học sinh có kiến thức tốt, học sinh có kiến thức yếu về

phòng ngừa TKX có nguy cơ mắc TKX cao gấp 2,3 lần học sinh có kiến thức

tốt. Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p < 0,05.

* Liên quan giữa yếu tố chăm sóc của gia đình với tật khúc xạ

Bảng 3.22. Mối liên quan giữa cách bố trí/trang bị góc học tập tại nhà của

học sinh với tật khúc xạ

TKX

OR, 95%CI, p

36,0 32,6

0,9 (0,7 - 1,1) p > 0,05

1,4 (1,0 - 1,9) p < 0,05

Có TKX Góc học tập % SL Vị trí góc học tập gần cửa sổ 273 Có Không 121 Hiệu số bàn ghế góc học tập tại nhà Phù hợp (25 - 28cm) Không phù hợp Đèn chống cận thị Có Không

29,8 37,8 33,1 39,7 34,9 122 272 275 119 394 Không TKX % SL 64,0 486 67,4 250 70,2 288 62,2 448 66,9 555 60,3 181 65,1 736 1,3 (1,0 - 1,8) p < 0,05

Tổng Nhận xét:

Học sinh học ở bàn ghế có hiệu số không phù hợp có nguy cơ mắc TKX

cao gấp 1,3 lần học sinh học ở bàn ghế phù hợp với tỉ số chênh OR = 1,3;

95%CI: 1,0 - 1,9; p < 0,05. Học sinh không dùng đèn chống cận thị có nguy

cơ mắc TKX cao gấp 1,3 lần học sinh dùng đèn chống cận thị với tỉ số chênh

OR = 1,3; 95%CI: 1,0 - 1,8; p < 0,05.

Bảng 3.23. Mối liên quan giữa tư thế ngồi học của học sinh và việc nhắc

nhở tư thế ngồi học thường xuyên của phụ huynh với tật khúc xạ

Có TKX Không TKX TKX

OR, 95%CI, p Chỉ số SL % SL %

1,4 (1,1 - 1,8) 194 31,5 422 68,5

p < 0,05 61,1 Tư thế ngồi học Phù hợp (thẳng, mặt cách bàn 25 - 30 cm) Không 38,9 314 200

Nhắc nhở của phụ huynh về tư thế ngồi học

Thường xuyên 147 34,6 278 65,4 1,0 (0,8 - 1,3)

p > 0,05 247 35,0 458 65,0 Không thường xuyên, thỉnh thoảng

394 34,9 736 65,1

Tổng Nhận xét:

Học sinh ngồi học không đúng tư thế có nguy cơ mắc TKX cao gấp 1,4

lần học sinh ngồi học đúng tư thế với tỉ số chênh OR = 1,4; 95%CI: 1,1 - 1,8;

p < 0,05. Không có mối liên quan giữa TKX với học sinh không được phụ

huynh nhắc nhở tư thế ngồi học (p > 0,05).

Bảng 3.24. Mối liên quan giữa kiến thức của phụ huynh về tật khúc xạ với

tật khúc xạ của học sinh

Có TKX Không TKX TKX

OR, 95%CI, p Kiến thức PH SL % % %

Tốt 46 25,8 132 74,2

1,7 (1,1 - 2,5) Trung bình 153 36,5 266 63,5 p < 0,05

1,7 (1,1 - 2,5) Yếu 195 36,6 338 63,4 p < 0,05

Tổng 394 34,9 736 65,1

Nhận xét:

Phụ huynh có kiến thức phòng ngừa TKX mức độ trung bình và yếu thì

học sinh có nguy cơ mắc TKX cao gấp 1,7 lần so với học sinh có phụ huynh

kiến thức tốt với tỉ số chênh OR = 1,7; 95%CI: 1,1 - 2,5; p < 0,05.

* Liên quan giữa tật khúc xạ với hoạt động chăm sóc sức khỏe mắt

Bảng 3.25. Mối liên quan giữa việc khám mắt định kỳ với tật khúc xạ

Có TKX Không TKX TKX

OR, 95%CI, p Khám mắt định kỳ SL % SL %

252 30,0 589 70,0 Khác 2,3 (1,7 - 3,0)

142 49,1 147 p < 0,05 50,9 6 tháng - 1 năm/lần

394 34,9 736 65,1 Tổng

Nhận xét:

Học sinh được đi khám mắt định kỳ có nguy cơ mắc TKX cao gấp 2,3

lần học sinh không được đi khám mắt định kỳ với tỉ số chênh OR = 2,3;

95%CI: 1,7 - 3,0; p < 0,05.

3.2. Thực trạng quản lý và đánh giá mô hình can thiệp ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tật khúc xạ cho học sinh trung học cơ sở 3.2.1. Thực trạng quản lý tật khúc xạ cho học sinh trung học cơ sở

Hộp 3.1. Hoạt động phòng ngừa TKX từ phía nhà trường

Kết quả PVS và TLN thấy thực trạng phòng ngừa TKX tại trường như sau:

“...Chúng tôi cũng rất quan tâm đến vấn đề TKX ở lứa tuổi học sinh, nhưng

việc muốn đưa vào chương trình ngoại khóa hay hoạt động khám chữa bệnh

cũng khó. Hàng năm nhà trường chỉ có hoạt động khám sức khỏe định kỳ cho

các cháu học sinh trong đó có khám mắt. Còn hoạt động tuyên truyền về vấn

đề TKX ở lứa tuổi học sinh thì cần phải có công văn hoặc có chỉ đạo từ phòng

giáo dục thành phố chúng tôi mới tiến hành được...”

Bà Nguyễn Thị H. - Trường THCS Nha Trang

“...Theo tôi đánh giá, hoạt động phòng chống các bệnh học đường trong đó

có TKX ở lứa tuổi học sinh của trường chúng tôi là chưa có gì, có nhiều

nguyên nhân của vấn đề này, nhưng theo tôi chủ yếu là do thiếu kinh phí. Để

tránh học sinh bị TKX tôi thường xuyên đổi chỗ cho các cháu 2 tuần/lần hoặc

4 tuần/lần nhưng có những giáo viên cũng không làm thế. Hơn thế nữa, có

những cháu đã đeo kính thì không thể đổi chỗ liên tục được mà phải để các

cháu ngồi trên. Tôi còn biết, một số giáo viên chủ nhiệm cũng rất sát sao,

thấy cháu nào có vẻ nhìn kém thì báo ngay với phụ huynh nhưng việc này

cũng khó...”

Bà Phạm Thị H. - Trường THCS Chu Văn An

“...Nói chung là khó, kinh phí thấp, chuyên môn không được đào tạo, thời

gian hoạt động không có, do đó mà hầu như năm vừa rồi tôi không thực hiện

được hoạt động truyền thông nào về TKX ở lứa tuổi học sinh...”

Bà Hoàng Thị T. - CBYT học đường Trường THCS Quang Trung

“... Em chỉ nghe nói về cận thị thôi, do bạn kể, chứ em chưa nghe về TKX bao

giờ. Các cô y tế học đường chỉ băng bó cho hội em khi bị chảy máu chứ em

cũng chưa nghe cô hay cô giáo chủ nhiệm nói gì về vấn đề này...”

Em Đỗ Xuân T. - Học sinh Trường THCS Hoàng Văn Thụ

Nhận xét:

Nhìn chung các ý kiến cho thấy: chưa có hoạt động truyền thông phòng

ngừa TKX tại trường học. Chỉ có một số hoạt động đơn lẻ từ phía giáo viên

như đổi chỗ ngồi cho học sinh. Bên cạnh đó, sự kết hợp giữa giáo viên và gia

đình về phòng ngừa TKX còn hạn chế.

Hộp 3.2. Hoạt động phòng ngừa TKX từ phía gia đình

Kết quả PVS và TLN thấy thực trạng phòng ngừa TKX tại gia đình như sau:

“... Tôi cũng nghe về TKX rồi, nhưng thú thật là các cháu lớn rồi. Hồi còn

nhỏ thì mình mới cần xem cháu ngồi có đúng tư thế không, có học không; bây

giờ lớn rồi thì chỉ các cháu đã có ý thức trong việc học và học đúng tư thế

cho nên theo tôi không cần. Hơn nữa bây giờ mình còn bận bao nhiêu việc,

thời gian đâu mà để ý nữa...”

Ông Trần Văn N. - Phụ huynh học sinh

“...Các cháu bảo mua cái gì thì mua cái đó, thích đèn nào thì mua đèn đó,

thích bàn nào thì mua bàn đó, thích máy tính để học thì cũng phải đầu tư

chứ... con người ta có để học thì con mình cũng phải có. Bây giờ dùng công

nghệ nhiều rồi, các cháu cứ phải tự học theo máy tính thôi, tôi cũng không

quản đâu, để các cháu tự giác là chính...”

Bà Nguyễn Thị H. - Phụ huynh học sinh

“... Bố mẹ cháu bận lắm, cháu tự đi học, tự đi học thêm, tự bật ti vi và xem

máy tính để học thôi. Cháu nghĩ giờ cháu đã lớn, bố mẹ không cần quản nữa.

Với lại việc học cũng bận kín, khi nào rảnh cháu chỉ chơi game một lúc thôi

chứ cũng không có nhiều thời gian...”

Em Nguyễn Huy H. - Học sinh THCS

“... Cháu đi học buổi sáng, buổi chiều và buổi tối đi học thêm các môn Toán,

Văn và Ngoại ngữ; cháu còn đi luyện thi toán mạng nữa. Nói chung cháu ít có thời gian đi chơi, khi nào rảnh, cháu chỉ bật máy tính lên chơi game một

lúc rồi lại học...”

Em Đỗ Quang T. - Học sinh THCS

Nhận xét:

Kết quả hộp trên cho thấy việc phòng ngừa TKX cho học sinh THCS ở

các phụ huynh còn rất hạn chế. Ngay chính học sinh cũng vì áp lực học nhiều

mà không quan tâm đến vấn đề này và ít có thời gian vận động.

3.2.2. Hệ thống phần mềm

- Xây dựng thành công hệ thống phần mềm quản lý tật khúc xạ với các

chức năng đã được mô tả trong phần 2.5.

- Nhập, quản lý dữ liệu kết quả khám TKX cho 1130 học sinh.

- Ban hành quyết định triển khai ứng dụng phần mềm vào quản lý

phòng ngừa TKX và thành lập tổ truyền thông phòng ngừa TKX cho học sinh

trường THCS Quang Trung, thành phố Thái Nguyên.

- Tổ chức 01 hội thảo triển khai ứng dụng phần mềm vào quản lý,

phòng ngừa TKX cho giáo viên trường THCS Quang Trung.

- Kết hợp với phòng tin học của Nhà trường, tổ chức tập huấn hướng

dẫn sử dụng phần mềm cho học sinh, phụ huynh của học sinh và giáo viên

trường THCS Quang Trung (Phụ lục_Hình ảnh nghiên cứu).

- Thực hiện nhắn tin nhắc khám định kỳ TKX cho phụ huynh của 214

học sinh bị TKX qua phần mềm liên lạc điện tử của nhà trường định kỳ 1

tháng/1 lần.

- Thông báo kết quả khám, tư vấn trực tiếp cho học sinh bị TKX qua

phần mềm liên lạc điện tử của nhà trường

- Tổng số lượt truy cập là 113.627 lượt

- Thực hiện 8325 cuộc tư vấn online.

Hình 3.1. Danh sách bệnh nhân khám tật khúc xạ

Hình 3.2. Tương tác với phụ huynh học sinh thông qua phần mềm liên

lạc điện tử của nhà trường

3.2.3. Hiệu quả mô hình can thiệp ứng dụng phần mềm quản lý tật khúc xạ cho học sinh Trường trung học cơ sở Quang Trung Bảng 3.26. Thay đổi kiến thức về tật khúc xạ của học sinh trường can thiệp

(trường Quang Trung)

Trước CT* Sau CT Kiến thức của học sinh về CSHQ p TKX SL % SL %

Biết khái niệm TKX bao gồm 172 80,4 309 91,4 13,7 < 0,05 cận thị, viễn thị và loạn thị

Biết các yếu tố nguy cơ gây 145 67,8 309 91,4 34,8 < 0,05 TKX

Biết tác hại của TKX 178 83,2 324 95,9 15,3 < 0,05

Biết các biện pháp phòng ngừa 183 85,5 332 98,2 14,9 < 0,05 TKX

Biết xử trí khi có biểu hiện 171 79,9 306 90,5 13,3 < 0,05 TKX

Biết biểu hiện TKX 54 25,2 308 91,1 261,5 < 0,05

Biết cần phải đeo kính phù hợp

theo chỉ định của bác sĩ khi bị 165 77,1 322 95,3 23,6 < 0,05

TKX

Biết các biện pháp điều trị TKX 68 31,8 331 97,9 207,9 < 0,05

* Trường can thiệp: cỡ mẫu ntrước CT = 214; nsau CT = 338

Nhận xét: Sau 18 tháng can thiệp, kiến thức về TKX của học sinh

trường Quang Trung tăng lên rõ rệt so với trước can thiệp; sự khác biệt có ý

nghĩa thống kê với p < 0,05.

Bảng 3.27. Thay đổi kiến thức về tật khúc xạ của học sinh trường đối

chứng (trường Nha Trang)

Điều tra Sau 18 CSHQ p Kiến thức của học sinh về ban đầu** tháng TKX SL % SL %

Biết khái niệm TKX bao gồm 256 80,5 290 81,0 0,6 > 0,05 cận thị, viễn thị và loạn thị

Biết các yếu tố nguy cơ gây 120 37,7 143 40,0 6,1 > 0,05 TKX

Biết tác hại của TKX 282 88,7 133 87,4 1,5 > 0,05

Biết các biện pháp phòng 264 83,0 294 82,1 1,1 > 0,05 ngừa TKX

Biết xử trí khi có biểu hiện 259 81,4 292 81,6 0,2 > 0,05 TKX

Biết biểu hiện TKX 84 26,4 77 21,5 18,6 > 0,05

Biết cần phải đeo kính phù hợp

theo chỉ định của bác sĩ khi bị 105 33,0 131 36,6 10,9 > 0,05

TKX

Biết các biện pháp điều trị 100 31,4 121 33,8 7,6 > 0,05 TKX

** Trường đối chứng: cỡ mẫu nban đầu = 318; nsau 18 tháng = 358

Nhận xét:

Sau 18 tháng theo dõi, kiến thức của học sinh về TKX tăng lên không

đáng kể với CSHQ từ 0,2 - 18,6%; sự thay đổi giữa trước và sau thời gian 18

tháng không có ý nghĩa thống kê với p > 0,05.

Bảng 3.28. Thay đổi kiến thức về tật khúc xạ của phụ huynh trường can

thiệp (trường Quang Trung)

Trước CT* Sau CT Kiến thức về TKX của phụ CSHQ P huynh SL % SL %

Biết khái niệm TKX bao gồm 180 84,1 326 96,4 14,6 < 0,05 cận thị, viễn thị và loạn thị

Biết các yếu tố nguy cơ gây 414 65,9 290 85,8 30,2 < 0,05 TKX

Biết tác hại của TKX 190 88,8 322 95,3 7,3 < 0,05

Biết các biện pháp phòng 196 91,6 312 92,3 0,8 > 0,05 ngừa TKX

Biết xử trí khi có biểu hiện 187 87,4 321 95,0 8,7 < 0,05 TKX

Biết biểu hiện TKX 104 48,6 314 93,0 91,4 < 0,05

Biết cần phải đeo kính phù

hợp theo chỉ định của bác sĩ 185 86,4 318 94,1 8,9 < 0,05

khi bị TKX

Biết các biện pháp điều trị 152 71,0 319 94,3 32,8 < 0,05 TKX

* Trường can thiệp: cỡ mẫu ntrước CT = 214; nsau CT = 338

Nhận xét:

Sau can thiệp, kiến thức tốt của phụ huynh học sinh về TKX ở lứa tuổi

học sinh tăng lên rõ rệt, với kiến thức tốt mức thấp nhất là 85,8% và cao nhất

là 96,4%. Sự thay đổi giữa trước so với sau can thiệp khác biệt có ý nghĩa

thống kê (p < 0,05) với CSHQ dao động từ 10- 90,0%.

Bảng 3.29. Thay đổi kiến thức về tật khúc xạ của phụ huynh trường đối

chứng (trường Nha Trang)

Điều tra Sau 18 Kiến thức về TKX của phụ CSH ban đầu** tháng p huynh Q SL % SL %

Biết khái niệm TKX bao gồm 264 83,0 300 83,8 1,0 > 0,05 cận thị, viễn thị và loạn thị

Biết các yếu tố nguy cơ gây 197 61,9 220 61,5 0,6 > 0,05 TKX

Biết tác hại của TKX 289 90,9 323 90,2 0,8 > 0,05

Biết các biện pháp phòng ngừa 393 92,1 338 94,4 2,5 > 0,05 TKX

Biết xử trí khi có biểu hiện TKX 287 87,4 309 86,3 1,3 > 0,05

Biết biểu hiện TKX 165 51,8 190 53,1 2,5 > 0,05

Biết cần phải đeo kính phù hợp

theo chỉ định của bác sĩ khi bị 286 89,9 322 90,0 0,1 > 0,05

TKX

Biết các biện pháp điều trị TKX 229 72,0 261 72,9 1,3 > 0,05

** Trường đối chứng: cỡ mẫu nban đầu = 318; nsau 18 tháng = 358

Nhận xét:

Sau 18 tháng theo dõi, kiến thức về TKX của phụ huynh trường đối

chứng (Nha Trang) có tăng lên nhưng khác biệt không có ý nghĩa thống kê (p

> 0,05), CSHQ dao động từ 0,1 - 2,5% và không có ý nghĩa thống kê.

Bảng 3.30. Thay đổi một số hoạt động liên quan đến nhìn gần và nhìn xa

của học sinh trường can thiệp (trường Quang Trung)

Trước CT* Sau CT Các hoạt động CSHQ p SL % SL %

Có học ở trường một tuần 208 97,2 329 97,3 > 0,05 -0,1 ≤ 6 buổi

Có thể dục ở trường mỗi 0,0 209 97,7 330 97,6 > 0,05 tuần ≥ 2 tiết

Có giúp việc gia đình mỗi 82 38,3 284 84,0 -119,3 < 0,05 ngày ≥ 2 giờ

Có học thêm ngoài giờ 0,6 200 93,5 314 92,9 > 0,05

Có sử dụng máy tính để 39 18,2 84 24,9 -36,4 > 0,05 học mỗi ngày ≥ 2 giờ

Có chơi điện tử mỗi ngày 40,7 47 22,0 44 13,0 < 0,05 ≥ 2 giờ

Có xem tivi mỗi ngày ≥ 2 49,2 81 37,9 65 19,2 < 0,05 giờ

Có hoạt động ngoài trời 144 67,3 298 88,2 -31,0 < 0,05

* Trường can thiệp: cỡ mẫu ntrước CT = 214; nsau CT = 338

Nhận xét:

Tỉ lệ học sinh có thời gian giúp việc gia đình ≥ 2 giờ/ngày và tham gia

hoạt động ngoài trời tăng lên sau can thiệp với CSHQ là 119,3 và 31,0%, khác

biệt có ý nghĩa thống kê với p < 0,05. Tỉ lệ học sinh có thời gian chơi điện tử

≥ 2 giờ/ngày và xem tivi ≥ 2 giờ/ngày giảm sau can thiệp với CSHQ là 40,7%

và 49,2%, khác biệt có ý nghĩa thống kế với p < 0,05.

Bảng 3.31. Thay đổi một số hoạt động liên quan đến nhìn gần và nhìn xa

của học sinh trường đối chứng (trường Nha Trang)

Điều tra ban Sau 18

đầu** tháng Các hoạt động CSHQ p

SL % SL %

Có học ở trường một tuần 98,4 98,6 -0,2 > 0,05 313 353 ≤ 6 buổi

Có thể dục ở trường mỗi 316 99,4 354 98,9 0,5 > 0,05 tuần ≥ 2 tiết

Có giúp việc gia đình mỗi 125 39,3 132 36,9 6,2 > 0,05 ngày ≥ 2 giờ

Có học thêm ngoài giờ 300 94,3 336 93,9 0,5 > 0,05

Có sử dụng máy tính để 61 19,2 88 24,6 -28,1 > 0,05 học mỗi ngày ≥ 2 giờ

Có chơi điện tử mỗi ngày 65 20,4 96 26,8 -31,2 > 0,05 ≥ 2 giờ

Có xem tivi mỗi ngày ≥ 2 120 37,7 139 38,8 -2,9 > 0,05 giờ

Có hoạt động ngoài trời 211 66,4 241 67,3 -1,5 > 0,05

** Trường đối chứng: cỡ mẫu nban đầu = 318; nsau 18 tháng = 358

Nhận xét:

Các hoạt động nhìn gần và nhìn xa của học sinh trường đối chứng có sự

thay đổi sau thời gian 18 tháng so với điều tra ban đầu, nhưng sự khác biệt

không có ý nghĩa thống kê với p > 0,05.

Bảng 3.32. Thay đổi bố trí góc học tập của học sinh trường can thiệp

Trước CT* Sau CT Góc học tập CSHQ p SL % SL %

Góc học tập gần cửa sổ 142 66,4 302 89,3 < 0,05 34,7

Loại bàn ghế học ở nhà có hiệu 100,8 < 0,05 76 35,5 241 71,3 số bàn ghế phù hợp (25-28 cm)

Đèn chiếu sáng tại góc học tập 28,7 < 0,05 155 72,4 315 93,2 là đèn chống cận thị

* Trường can thiệp: cỡ mẫu ntrước CT = 214; nsau CT = 338

Nhận xét:

Sau can thiệp, tỉ lệ học sinh có góc học tập gần cửa sổ tăng từ 66,4%

lên 89,3%; có bàn ghế phù hợp tăng từ 35,5% lên 71,3% và dùng đèn chống

cận thị tăng từ 72,4% lên 93,2%. Sự thay đổi với CSHQ lần lượt là 34,7%;

100,8% và 28,7%, có ý nghĩa thống kê với p < 0,05.

Bảng 3.33. Thay đổi bố trí góc học tập của học sinh trường đối chứng

Góc học tập CSHQ p

Điều tra ban đầu** SL % Sau 18 tháng SL %

Góc học tập gần cửa sổ 213 67,0 251 70,1 4,7 > 0,05

Loại bàn ghế học ở nhà có hiệu > 0,05 114 35,8 143 39,9 11,4 số bàn ghế phù hợp (25-28 cm)

Đèn chiếu sáng tại góc học tập > 0,05 232 73,0 274 76,5 4,9 là đèn chống cận thị

** Trường đối chứng: cỡ mẫu nban đầu = 318; nsau 18 tháng = 358

Nhận xét:

Sau theo dõi, tỉ lệ học sinh có góc học tập gần cửa sổ tăng, bàn ghế phù

hợp và dùng đèn chống cận thị tăng, không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05).

Bảng 3.34. So sánh sự thay đổi tỉ lệ tật khúc xạ của trường can thiệp và

trường đối chứng

Trường chứng Trường can thiệp Trường

Điều tra ban Sau 18 Trước Sau CT HQCT đầu tháng CT*

TKX SL % SL % SL % SL %

Có 56 32,0 68 38,2 38 30,4 40 22,9 218,6 Không 119 68,0 110 61,8 87 69,6 135 77,1

CSHQ - 193,8% 24,8%

> 0,05 > 0,05 P

* Lớp 6,7: cỡ mẫu nban đầu = * Lớp 6,7: cỡ mẫu ntrước

CT = 125; lớp 8,9 cỡ mẫu

tháng = 178

175; lớp 8,9: cỡ mẫu nsau 18

nsau CT = 175

Nhận xét:

Sau can thiệp, tỉ lệ TKX ở trường can thiệp (Quang Trung) giảm từ

30,4% xuống còn 22,9% (khác biệt không có ý nghĩa thống kê p > 0,05). Tỉ lệ

TKX ở trường chứng (Nha Trang) tăng từ 32% lên 38,2% (p > 0,05). Hiệu

quả can thiệp là 218,6%.

3.2.4. Đánh giá hiệu quả ứng dụng phần mềm quản lý tật khúc xạ cho học sinh trung học cơ sở qua kết quả định tính

Hộp 3.3. Hiệu quả quản lý TKX cho học sinh

Kết quả PVS và TLN thấy hiệu quả điều trị TKX cho học sinh như sau:

“...Em thấy việc có thể theo dõi được kết quả điều trị TKX của mình là

em rất mừng. Mấy năm trước, hồi còn bé, khi nào bố mẹ bảo đi khám thì mới

biết là mắt mình thế nào? Bây giờ, cứ mấy hôm thấy mờ mờ, có thể hỏi tư vấn

bác sĩ luôn, đi khám lại thì biết kết quả luôn, qua đó em có thể điều chỉnh việc

học và các hoạt động điều trị khác cho phù hợp...”

Em Nguyễn Thị Q. - Trường THCS Quang Trung

“...Tôi đánh giá phần mềm này là tốt đấy. Chẳng biết tốt cho người

khác không nhưng với tôi là tốt. Tôi cứ xem, em nào diễn biến TKX không tốt,

tôi nhắn tin cho phụ huynh để kèm cháu tốt hơn. Em nào diễn biến không tốt,

tôi để ngồi bàn đầu hoặc để nguyên vị trí, em nào có xu hướng cận, tôi lại đổi

chỗ đi, như vậy, vừa kết hợp đổi vị trí trong lớp để sinh hoạt, vừa kết hợp điều

trị bệnh cho các học sinh, tôi thấy là phù hợp…”

Bà Nguyễn Thị H. - GV Trường THCS Quang Trung

“...Cái bất cập trong điều trị TKX cho học sinh là khả năng tương tác,

phối hợp giữa giáo viên và phụ huynh, giáo viên và bác sỹ... phần mềm này

giải quyết tốt điều đó. Giáo viên, phụ huynh, học sinh và bác sỹ tương tác lẫn

nhau, cùng nhau hỗ trợ điều trị TKX cho học sinh...”.

Bà Bùi Việt H. - GV Trường THCS Quang Trung

“... Làm bao nhiêu tiền cũng chỉ để chăm con mà thôi. Từ khi có phần

mềm, tôi biết mắt cháu như thế nào? Diễn biến ra làm sao? Lại còn có trách

nhiệm nhắc cháu uống thuốc, ngồi học đúng tư thế... Khi xem được kết quả

thay đổi mắt của con mình, vướng gì lại được hỏi bác sĩ luôn, đỡ thắc mắc...”

Bà Đỗ Thị T. - Phụ huynh học sinh Trường THCS Quang Trung

Nhận xét:

Nhìn chung các ý kiến cho thấy: Phần mềm quản lý TKX tăng tính

tương tác giữa các thành phần trong điều trị TKX cho học sinh, cung cấp kết

quả điều trị và giải đáp thắc mắc kịp thời.

Hộp 3.4. Hiệu quả truyền thông phòng ngừa TKX ở lứa tuổi học sinh

Kết quả PVS và TLN thấy hiệu quả TT-GDSK phòng ngừa TKX ở lứa

tuổi học sinh như sau:

“... Tôi cũng nghe về TKX rồi, nhưng không hiểu sâu. Từ ngày con bị bệnh, truy cập trang web nhà trường, truy cập trang web tatkhucxa tôi đọc được nhiều hơn. Nói thật, ngày nào tôi cũng vào facebook zalo, giờ vào xem các bài đọc về bệnh của con, thấy ý nghĩa hơn, lại còn có trách nhiệm hơn trong việc nhắc nhở con học để phòng ngừa TKX...”

Ông Trần Văn L. - Phụ huynh học sinh Trường THCS Quang Trung

“...Bệnh tình tôi cũng biết, nhưng không biết sâu. Giờ có bác sĩ hỗ trợ, CBYT học đường hỗ trợ, tôi đọc thêm bài ở trang web, hỏi thêm bác sĩ... đến giờ sinh hoạt giảng lại cho các bạn học sinh, thấy dễ hơn nhiều...”

Bà Nguyễn Thị H. - GV Trường THCS Quang Trung

“... Học là chuyện đương nhiên nhưng cũng phải giữ sức khỏe, bố mẹ cháu bảo thế đấy (cười). Nhưng có phần mềm, cháu biết phải làm gì để bảo vệ sức khỏe của đôi mắt tốt hơn...”

Em Trần Văn T. - Học sinh Trường THCS Quang Trung

“... Ngày xưa cứ lo tổng kết số liệu khám chữa bệnh, lo soạn bài truyền thông. Giờ thì tiện rồi, riêng số liệu khám mắt của học sinh, tôi vào phần mềm cái truy cập được ngay, còn bài truyền thông thì cũng có, tôi chỉ việc down xuống, chỉnh phù hợp rồi nói chuyện sức khỏe với học sinh vào các buổi chào cờ đầu tuần, tiện lắm. Hoặc tôi in ra, rồi gửi cô giáo chủ nhiệm nói chuyện trong buổi sinh hoạt lớp...”

Bà Hoàng Thị T. - CBYT Học đường Trường THCS Quang Trung

Nhận xét: Việc phần mềm quản lý TKX cho học sinh ở Trường THCS

Quang Trung rất thuận tiện trong việc ứng dụng, cung cấp thông tin và truyền

thông giáo dục sức khỏe phòng ngừa TKX ở lứa tuổi học sinh.

Chương 4.

BÀN LUẬN

4.1. Thực trạng và một số yếu tố liên quan đến tật khúc xạ ở học sinh một

số trường THCS tại nội thành thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên

4.1.1. Thực trạng tật khúc xạ ở học sinh một số trường trung học cơ sở tại

nội thành thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên

TKX là một yếu tố quan trọng có ảnh hưởng lớn đến sức khỏe, lao

động và sinh hoạt hàng ngày của mỗi người. Lứa tuổi học sinh, thị lực có thể

có ảnh hưởng đến kết quả học tập, thị lực tốt là yếu tố thuận lợi để học sinh có

thể học tốt và tham gia tích cực mọi hoạt động ở trường cũng như ở ngoài xã

hội, nếu thị lực kém có thể là yếu tố làm hạn chế khả năng học tập và hoạt

động xã hội của học sinh. Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy tỉ lệ thị lực bình

thường của học sinh các trường điều tra chiếm 51,8%; tỉ lệ học sinh có giảm

thị lực là 48,2%. Như vậy có thể thấy tỉ lệ giảm thị lực ở học sinh các trường

nghiên cứu là khá cao. Giảm thị lực là tình trạng suy giảm chức năng nhận

biết rõ ảnh của vật trên võng mạc, có thể do các sai lệch của hệ thống quang

học nhãn cầu hoặc/và do các tổn thương thực thể của các môi trường quang

học của mắt như giác mạc, thể thủy tinh, dịch kính, võng mạc và/hoặc do các

tổn thương của đường dẫn truyền thần kinh thị giác gây ảnh hưởng ít hoặc

nhiều tới các hoạt động của con người. Kết quả này là con số báo động cho

chính học sinh cũng như phụ huynh và nhà trường. Với áp lực học tập căng

thẳng, việc học thêm nhiều, thời gian hoạt động ngoài trời ít và sử dụng điện

thoại nhiều như hiện nay đã ảnh hưởng không nhỏ đến khả năng nhìn của các

học sinh. Điều này sẽ ảnh hưởng đến kết quả học tập [36], kết quả học tập

thấp làm cho phụ huynh có tâm lý muốn con học nhiều hơn, tạo ra một vòng

xoáy luẩn quẩn và ảnh hưởng tới sức khỏe cũng như tương lai của các em học

sinh. Đây là vấn đề rất cần được các bên liên quan, phối hợp giải quyết như

nhà trường, gia đình và xã hội.

Từ trước đến nay đã có một số nghiên cứu đánh giá về tình trạng TKX

ở học sinh. Các nghiên cứu cho thấy tỉ lệ TKX có khác nhau giữa các nghiên

cứu, ở địa điểm khác nhau. Nghiên cứu của Ovenseri-Ogbomo G.O. và cs (2010)

ở Ghana trên học sinh từ 5 - 19 tuổi cho tỉ lệ TKX ở lứa tuổi học sinh chiếm 25,9%

(95%CI: 22,84 - 28,37%) [101]. Nghiên cứu ở Campuchia của Gao Z. và cs

(2012) cho tỉ lệ TKX cho tỉ lệ TKX ở học sinh 12 - 14 tuổi là 6,57% (95%CI:

5,19 - 7,22%) [69]. Theo Sheeladevi Sethu và cs (2018), tỉ lệ TKX ở trẻ em

Ấn Độ nói chung là 8,0% và TKX ở lứa tuổi học sinh là 10,8% [114]. Nghiên

cứu của Hoàng Hữu Khôi và cs (2016) cho thấy tỉ lệ TKX ở học sinh THCS

thành phố Đà Nẵng là 39,8% [27]. Nghiên cứu của Đinh Mạnh Cường và cs

(2017) cho tỉ lệ TKX ở học sinh trung học của tỉnh Bắc Kạn là 25,0% [11].

Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cao hơn nghiên cứu của Đinh Mạnh Cường

và cs (2017) với tỉ lệ TKX chung chiếm 34,9% nhưng lại thấp hơn nghiên cứu

của Hoàng Hữu Khôi và cs (2016). Lý giải điều này theo chúng tôi là do đặc

điểm địa bàn nghiên cứu khác nhau và thời gian nghiên cứu khác nhau. Đã có

nhiều nghiên cứu cho thấy rõ vai trò của di truyền, của yếu tố gia đình đối với

TKX [89], [102], [132]; và vai trò của các yếu tố môi trường cũng có tác động

đến TKX [66], [71]. Như vậy, có thể thấy địa bàn nghiên cứu khác nhau, thời

điểm nghiên cứu khác nhau cũng dẫn đến những yếu tố khác nhau ảnh hưởng

đến TKX, như yếu tố gen, gia đình và môi trường... Do đó, tỉ lệ TKX cũng có

khác nhau.

Bảng 4.1. Tỉ lệ tật khúc xạ qua một số nghiên cứu ở Việt Nam

Tác giả Năm Địa điểm Tỉ lệ %

Vũ Quang Dũng [18] 2008 Thái Nguyên 16,8%

Lê Thị Thanh Xuyên và cs [57] 2009 TP Hồ Chí Minh 46,11%

Tác giả Năm Địa điểm Tỉ lệ %

Trần Thị Dung [16] 2010 Hà Nội 15,79%

Phạm Văn Tần [42] 2010 Bắc Ninh 20,3%

Nguyễn Thanh Triết [51] 2013 Quy Nhơn 29,53%

Nguyễn Kim Bắc [2] 2013 Hải Dương 10,9%

Trịnh Thị Bích Ngọc và cs [35] 2014 Hà Nội 15,0%

Paudel Prakash và cs [104] 2014 Bà Rịa 22,1%

Đinh Mạnh Cường và cs [11] 2017 Bắc Kạn 25,0%

Hoàng Hữu Khôi (2017) [27] 2013 Đà Nẵng 39,8%

2015 34,9% Thái Nguyên Chúng tôi (2019)

Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cho thấy TKX ở lứa tuổi học sinh ở

các trường khác nhau cũng có khác nhau, trường THCS Chu Văn An có tỉ lệ

học sinh bị TKX chiếm tỉ lệ cao nhất (42,4%), tiếp đến là THCS Quang

Trung, chiếm 34,6% và thấp nhất là ở trường THCS Hoàng Văn Thụ chiếm

26,7%. Sự khác biệt về TKX của các trường khác so với trường THCS Chu

Văn An có ý nghĩa thống kê (p < 0,05). Theo chúng tôi, có sự khác biệt này

có thể do đặc điểm trường THCS Chu Văn An được xác định là trường

”chuyên” trong khối THCS của tỉnh, nơi tập trung nhiều học sinh THCS giỏi,

thường là học sinh phải sử dụng mắt nhìn gần để học tập nhiều từ chương

trình tiểu học và đang học, do đó có tỉ lệ mắc cận thị cao hơn so với các

trường khác là một điều hợp lý. Bên cạnh đó, kết quả khác biệt giữa các

trường còn có thể do sự khác biệt về điều kiện vệ sinh lớp học, như mức độ

chiếu sáng, kích cỡ bàn ghế... Cần có một nghiên cứu đánh giá về vấn đề vệ

sinh lớp học của các trường tham gia nghiên cứu, qua đó có thể xác định

chính xác yếu tố ảnh hưởng đến sự khác biệt này.

Kết quả xác định tỉ lệ TKX theo khối lớp học cho thấy: Trong số học

sinh THCS thì tỉ lệ TKX ở lứa tuổi học sinh cao nhất ở khối lớp 9, chiếm

42,1%. Khối lớp 8 chiếm 38,6% và thấp nhất là khối 6 chiếm 27,0%. Kết quả

này có thể lý giải với thực tế là do càng học lên lớp cao thì áp lực học càng

lớn, học sinh phải học nhiều, thời gian mắt phải làm việc càng nhiều. Ngoài

ra lớp 9 là lớp thi chuyển cấp cho nên có tình trạng căng thẳng và học sinh

tập trung học tập nhiều hơn, có thể đây là nguyên nhân dẫn đến tỉ lệ TKX cao

hơn. Nghiên cứu của Hoàng Văn Linh (2009) cũng cho kết quả tương tự và

có lý giải phù hợp với giải thích này khi thời gian học càng nhiều thì tỉ lệ

TKX càng cao: tỉ lệ TKX cao nhất ở học sinh THPT (17,0%) sau đó đến học

sinh THCS (5,9%) và thấp nhất ở học sinh tiểu học (2,4%) [30]. Kết quả này

cũng phù hợp với mối liên quan giữa TKX và tuổi: tuổi càng cao thì tỉ lệ

TKX càng cao vì càng học lớp lớn hơn. Tuổi cao thì học sinh sẽ có thời gian

mắt làm việc nhiều để học tập nhiều hơn, áp lực học lớn hơn và đã có tổng

thời gian mắt làm việc nhiều hơn... dẫn tới tỉ lệ mắc TKX cao hơn. Mặt khác,

khi trẻ càng lớn, trục nhãn cầu của trẻ càng dài ra, thì xu hướng mắc cận thị

càng lớn hơn khi bị mất cân đối giữa tình trạng khúc xạ của nhãn cầu với

chiều dài của trục nhãn cầu. Nghiên cứu của You Qi Sheng và cs (2012) cho

thấy tỉ lệ cận thị ở học sinh có liên quan với gia tăng độ tuổi (OR = 1,37;

95%CI: 1,37 - 1,39) [129]. Nghiên cứu của Ovenseri-Ogbomo G.O. và cs

(2010) ở Ghana thấy tỉ lệ TKX ở lứa tuổi học sinh ở trẻ 5 - 7 tuổi là 25,1%;

trẻ 8 - 10 tuổi là 26,8%; trẻ 11 - 13 tuổi là 23,7%; trẻ 14 - 16 tuổi là 28,6% và

trẻ 17 - 19 tuổi là 25,0% [101]. Nghiên cứu của Nguyễn Thanh Triết và cs

(2013) về TKX trên 7.200 học sinh thành phố Quy Nhơn cho kết quả: Có mối

tương quan tỉ lệ thuận và rất mạnh giữa tỉ lệ TKX, tỉ lệ cận thị, loạn thị và

tuổi (r = 0,984; r = 0,977 và r = 0,901 với p < 0,001) [51]. Với các kết quả

này có thể nhận thấy là rất cần phải thực hiện truyền thống, giáo dục sức khỏe

(TT-GDSK) cho học sinh và phụ huynh học sinh nhiều hơn ở các lớp học

càng sớm càng tốt để có thể phòng mắc TKX ở các lớp học cao hơn.

Nghiên cứu của chúng tôi cho tỉ lệ TKX ở nữ (38,0%) cao hơn nam

100

(31,6%), có ý nghĩa thống kê (p < 0,05). Kết quả này phù hợp với một số

nghiên cứu trước: Nghiên cứu của Nguyễn Kim Bắc và cs (2013) với kết quả:

trong tổng số 533 học sinh mắc TKX, nam có 202 em chiếm 38%, nữ có 331

em chiếm 62%; sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p < 0,05 [2]. Nghiên cứu

của Nguyễn Thành Tuấn (2016) với tỉ lệ loạn thị ở học sinh nam là 53 chiếm

(47,3%) thấp hơn ở học sinh nữ 59 chiếm (52,7%) [53]. Nghiên cứu của

Ovenseri-Ogbomo G.O. và cs (2010) thấy tỉ lệ TKX ở lứa tuổi học sinh ở nữ

(26,8%) cao hơn nam (23,9%) [101]. Trên thực tế, sự khác biệt về tỉ lệ TKX

giữa 2 giới có thể giải thích do đặc điểm giới tính: các học sinh nam thường

mang tính chất nam tính: hay nghịch ngợm, hiếu động và tham gia nhiều hoạt

động ngoài trời hơn so với học sinh nữ, do vậy thời gian học, đọc sách có thể

ít hơn và dẫn đến tỉ lệ TKX sẽ thấp hơn học sinh nữ. Còn học sinh nữ có đặc

điểm là chăm chỉ, chịu khó học, đọc sách nhiều hơn, do vậy tỉ lệ mắc TKX ở

học sinh nữ cao hơn học sinh nam.

Tỉ lệ TKX đã đeo kính từ trước của trường THCS Chu Văn An cao

nhất, chiếm 36,1%. Thấp nhất là trường TSCS Hoàng Văn Thụ, chiếm 19,1%.

Tỉ lệ TKX mới phát hiện khi khám của trường THCS Nha Trang là 34,3%. Tỉ

lệ này thấp nhất ở trường THCS Hoàng Văn Thụ, chiếm 26,7%. Tuy nhiên,

khi so sánh tỉ lệ TKX từ trước và TKX mới phát hiện thì sự chênh lệch của

các trường đều dao động trong khoảng 10%. Điều cần lưu ý ở đây chính là

việc nhiều trẻ ở tất cả các trường tham gia nghiên cứu không được sử dụng

kính kịp thời, mặc dù mắt có vấn đề về thị lực. Nguyên nhân của việc sử dụng

kính không kịp thời có thể do học sinh chưa được khám, hoặc có được khám

thị lực nhưng chưa được phụ huynh quan tâm mua kính. Thực tế này cũng

một lần nữa cho thấy hoạt động TT-GDSK về khám, phát hiện và phòng tránh

TKX cho học sinh là rất cần thiết. Như WHO đã báo cáo thì tỉ lệ TKX không

được chỉnh kính chiếm cao ở các nước thu nhập thấp và ở vùng nông thôn

[125]. Nguyên nhân của vấn đề này là do việc không được đi khám chuyên

101

khoa mắt định kỳ của học sinh hoặc dù đã được khám sức khỏe định kỳ

nhưng có thể hoạt động khám sức khỏe định kỳ chưa đảm bảo yêu cầu về chất

lượng, chưa có sự kết hợp thường xuyên giữa nhà trường và gia đình trong

công tác chăm sóc sức khỏe học sinh, đặc biệt là chăm sóc mắt. Nguyên nhân

nữa của vấn đề nhiều học sinh có TKX mà không được đeo kính là do sự

thiếu quan tâm của phụ huynh học sinh trong việc chăm sóc sức khỏe cho con

mình hoặc do việc cung cấp dịch vụ khám và cung ứng kính không có sẵn,

hoặc không đảm bảo chất lượng, do vậy khả năng tiếp cận với dịch vụ chăm

sóc TKX của học sinh bị hạn chế. Mặt khác cũng có nhiều em biết mình bị

nhìn mờ nhưng không nói với gia đình để đi khám và luôn phải sử dụng đôi

mắt không đảm bảo thị lực để học tập, điều này sẽ gây cho mắt phải điều tiết

nhiều, nhức mỏi, nhìn mờ và gây mức độ TKX ngày càng cao. Tình trạng này

còn do công tác y tế học đường ở các trường chưa được quan tâm đúng mức,

cán bộ y tế học đường chưa đảm bảo chất lượng về chăm sóc mắt. Do thầy cô

giáo chỉ tập trung chuyên môn mà ít quan tâm tới sức khỏe học sinh. Do vậy

cần có một nghiên cứu tìm hiểu rõ về KAP phòng ngừa TKX của học sinh,

phụ huynh học sinh, đánh giá thực trạng hoạt động của y tế trường học, của

giáo viên trong chăm sóc mắt cho học sinh, từ đó có thể đề ra các giải pháp để

khắc phục các tồn tại liên quan đến học sinh không được khám mắt phát hiện

TKX.

Kết quả nghiên cứu về TKX theo mắt của chúng tôi cho thấy: tỉ lệ

TKX mắt phải chung của nghiên cứu là 33,2%, mắt trái là 32,0% và hai mắt

là 30,4%. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cho thấy tỉ lệ TKX ở mắt phải

cao hơn so với mắt trái nhưng sự chênh lệch không nhiều. Kết quả nghiên

cứu này của chúng tôi cũng phù hợp với nghiên cứu của Hoàng Văn Linh ở

Bắc Kạn [30]. Thực tế, cấu trúc giải phẫu của 2 mắt trên một cơ thể người là

hoàn toàn giống nhau, tuy nhiên cũng có những trường hợp 2 mắt khác nhau

về chiều dài trục nhãn cầu nên gây ra hiện tượng bất đồng khúc xạ. Thông

102

thường, học sinh thuận tay phải lên có xu hướng sử dụng mắt phải nhiều hơn

mắt trái. Nếu có chênh lệch khúc xạ 2 mắt cao là điều cần lưu tâm, đặc biệt

đối với lứa tuổi học sinh bởi nếu không được khám phát hiện để chỉnh kính

kịp thời sẽ gây nhược thị, ảnh hưởng học tập và cuộc sống.

Trong nghiên cứu này của chúng tôi, kết quả khám mắt cho thấy: Độ

kính dưới - 0,5D (cận thị) có tỉ lệ cao nhất, chiếm 42,7%, tiếp đến là loạn thị

có độ kính trên 1D chiếm 8,8% và thấp nhất là độ kính trên 3D (viễn thị)

chiếm 0,4%. Kết quả này chỉ ra trong các TKX thì tỉ lệ học sinh bị cận thị

chiếm cao nhất. Nghiên cứu của Đinh Mạnh Cường và cs (2017) cũng cho

thấy trong các loại TKX thì cận thị chiếm tỉ lệ cao nhất với 12,8%, tiếp theo

là viễn thị (8,0%), và loạn thị là 4,2% [11]. Nghiên cứu của Hoàng Hữu Khôi

và cs (2016) thấy trong các TKX thì cận thị chiếm đa số với tỉ lệ 93,5%, loạn

thị chiếm tỉ lệ 3,9% và viễn thị chiếm tỉ lệ 2,6% [27]. Điều này hoàn toàn hợp

lý vì TKX ở lứa tuổi học sinh là tật khúc xạ mắc phải ở lứa tuổi bắt đầu đi

học nên thường là cận thị ở mức độ nhẹ và trung bình, đối với loại TKX này

nếu được khám phát hiện sớm kết hợp với luyện các bài tập điều tiết mắt và

thực hiện vệ sinh thị giác tốt thì sẽ giảm nguy cơ mắc TKX và hạn chế tối đa

mức tăng độ của TKX. Tuy nhiên, nghiên cứu của chúng tôi kết quả không

thực sự giống với kết quả nghiên cứu của Hoàng Văn Linh (2009), với tỉ lệ

viễn thị nhẹ chiếm cao nhất (58,7%) [30] và nghiên cứu của Vũ Thị Bích

Thủy (2003) với tỉ lệ loạn thị là 45,61%, cận thị 33,68% và viễn thị là

20,71% [47]. Nghiên cứu của Ovenseri-Ogbomo G.O. và cs (2010) ở Ghana:

tỉ lệ viễn thị chiếm 4,5% tổng số học sinh (95%CI: 3,3 - 5,9%), cận thị chiếm

6,9% (95%CI: 5,3 - 8,5%) và loạn thị chiếm 14,1% (95%CI: 11,9 - 16,3%)

[101]. Có sự khác biệt với nghiên cứu trước theo chúng tôi có thể do đặc

điểm đối tượng nghiên cứu và địa bàn nghiên cứu khác nhau.

Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy: Cả mắt phải và mắt trái đều có mức

độ thị lực trên 7/10 chiếm tỉ lệ cao, lần lượt là 54,5% và 56,2%. Tỉ lệ mức độ

103

thị lực thấp nhất của cả 2 mắt là dưới ĐNT 3m, cụ thể mắt phải chiếm 4,9%

và mắt trái chiếm 5,3%. Tỉ lệ học sinh đã từng đến bác sỹ khám mắt chiếm

53,5%. Tỉ lệ học sinh có đi khám mắt định kỳ là 37,2%; tỉ lệ khám định kỳ 6

tháng một lần là cao nhất, chiếm 13,2%. Hiện tại có 35,9% học sinh đang đeo

kính. Kết quả này cho thấy công tác chăm sóc sức khỏe mắt cho học sinh tại

địa bàn nghiên cứu còn nhiều bất cập; đòi hỏi sự quan tâm hơn nữa của phụ

huynh và giáo viên trong hoạt động này nhằm đảm bảo sức khỏe cho học sinh.

Như vậy kết quả nghiên cứu của chúng tôi đã cho thấy thực trạng

chung về mắc TKX ở 4 trường THCS của Thành Phố Thái Nguyên. Những

kết quả cụ thể về TKX của học sinh các trường nghiên cứu của chúng tôi có

những điểm giống và khác với một số nghiên cứu của các tác giả khác. Những

kết quả khác biệt có thể do đối tượng nghiên cứu không hoàn toàn giống

nhau, cũng như thời gian và địa điểm, môi trường khác nhau, nên dẫn đến kết

quả khác nhau. Các kết quả nghiên cứu ban đầu này của chúng tôi đã cung

cấp được các bằng chứng để có thể làm cơ sở cho đề xuất và thực hiện các

can thiệp phòng ngừa nhằm hạn chế TKX cho học sinh các trường nghiên cứu

và một vài gợi ý để tiếp tục các nghiên cứu khác, góp phần chăm sóc sức khỏe

cho học sinh nói chung và chăm sóc mắt cho học sinh THCS nói riêng ngày

càng tốt hơn.

4.1.2. Các yếu tố liên quan đến tật khúc xạ ở học sinh một số trường trung

học cơ sở tại nội thành thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên

Cùng với sự thay đổi môi trường sống, sự phát triển công nghệ thông tin,

áp lực học tập... mà tỉ lệ TKX ở lứa tuổi học sinh ngày càng gia tăng. Các nghiên

cứu trên thế giới và Việt Nam đã phân tích nhiều yếu tố liên quan đến TKX ở

lứa tuổi học sinh. Mỗi nghiên cứu cho các kết quả cụ thể khác nhau, nhưng tựu

trung lại thì các yếu tố liên quan đến TKX ở lứa tuổi học sinh có thể phân thành

4 nhóm chính, bao gồm: (i) Các yếu tố nhân khẩu học của học sinh (tuổi, giới,

địa dư, dân tộc...); (ii) Các yếu tố cá nhân liên quan đến TKX (KAP phòng ngừa

104

TKX...); (iii) Yếu tố gia đình (KAP phòng ngừa TKX của người chăm sóc trẻ,

gen di truyền...); (iv) Yếu tố nhà trường (điều kiện vệ sinh trường học, hoạt động

truyền thông phòng ngừa TKX ở lứa tuổi học sinh, khám chữa TKX ở lứa

tuổi học sinh...).

4.1.2.1. Thực trạng phòng và chăm sóc tật khúc xạ ở học sinh một số trường

trung học cơ sở tại nội thành thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên

Nghiên cứu cho thấy: tỉ lệ học sinh không biết TKX bao gồm cận thị,

viễn thị và loạn thị chiếm 80,1%. Có 30,8% học sinh biết các yếu tố nguy cơ

gây TKX; 90,3% học sinh biết các biện pháp phòng ngừa TKX. Tỉ lệ đối

tượng biết cần phải đeo kính phù hợp theo chỉ định của bác sĩ khi bị TKX

chiếm 84,7%; 34,8% đối tượng biết các biện pháp phòng ngừa TKX. Các kết

quả trên minh chứng một điều rõ rệt là kiến thức về TKX của học sinh THCS

còn thấp, một số kiến thức rất cơ bản về TKX mà học sinh THCS vẫn chưa

biết. Điều này hoàn toàn phù hợp với các nghiên cứu trước đã khẳng định.

Nghiên cứu của Nguyễn Đức Minh (2008) cho thấy chỉ có 21,2% học sinh,

25,3% phụ huynh học sinh và 33,3% giáo viên hiểu đúng về tác hại của cận

thị [31]. Theo Ngô Thị Nhu (2011) thì tỉ lệ học sinh THCS biết cách phòng

ngừa cận thị bằng cách đọc sách đủ ánh sáng chỉ chiếm 19,3% ở thành thị và

71,7% ở nông thôn [37]. Việc thiếu kiến thức phòng ngừa TKX trong điều

kiện áp lực học, vệ sinh lớp học, góc học ở nhà còn nhiều hạn chế, đó là thách

thức không nhỏ cho chương trình phòng ngừa TKX ở lứa tuổi học sinh.

Trong chương trình học tập, do chịu sức ép nặng về thành tích, học sinh

thường phải học rất nhiều, do đó mắt phải làm việc liên tục. Thêm vào đó,

thời gian biểu bố trí không hợp lý, điều kiện cơ sở vật chất không đảm bảo

như bàn ghế, ánh sáng, góc học tập..., làm cho trẻ phải làm việc bằng mắt

trong tư thế nhìn gần quá nhiều, thời gian hoạt động ngoài trời và nghỉ ngơi

thư giãn cho mắt quá ít. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cho thấy học sinh

học ở trường từ 6 buổi trở xuống (chiếm 98,8%), có từ 2 tiết thể dục trở lên

105

(chiếm 99,7%) nhưng tỉ lệ học thêm ngoài giờ chính khóa chiếm rất cao

(93,7%). Kết quả này của chúng tôi là hoàn toàn phù hợp với một số nghiên

cứu trước. Nghiên cứu của Hà Huy Tiến và cs (2000) cho thấy thời gian học

mỗi ngày của học sinh THCS 636 phút (10,6 giờ) [48]. Nghiên cứu của Chu

Thị Vân Ngọc (2007) và Đặng Anh Ngọc (2007) đều khẳng định rõ mặc dù

học sinh THCS hầu hết chỉ học một buổi chính khóa nhưng lại có tỉ lệ học

thêm rất cao [33], [34]. Nghiên cứu của Ngô Thị Trang và cs (2013) cho kết

quả tỉ lệ học sinh học thêm ngoài giờ học chính khóa là 83,8% [50]. Áp lực

học tập lớn, thời gian học tập kéo dài đã có ảnh hưởng rõ rệt tới sức khỏe của

mắt và từ đó gây ra TKX, đặc biệt là CTHĐ. Nghiên cứu của Saw S. M. và cs

(2002) trên 957 học sinh từ 7 - 9 tuổi ở Singapore và Trung Quốc công bố kết

quả: nhóm học sinh có học thêm, thì có nguy cơ bị cận cao hơn nhiều so với

nhóm học sinh không học thêm [111]. Theo Phạm Thị Vượng (2007), học

sinh có thời gian học thêm trong tuần trên 10 giờ thì nguy cơ mắc cận thị cao

gấp 2,56 lần so với học sinh học ít hơn 10 giờ mỗi tuần [55].

Kết quả nghiên cứu bảng 3.9 của chúng tôi cũng cho thấy: tỉ lệ học sinh

xem tivi ≥ 2 giờ chiếm 38,2%. Tỉ lệ học sinh dành thời gian chơi điện tử mỗi

ngày ≥ 2 giờ là 21,8% và tỉ lệ học sinh không tham gia hoạt động ngoài trời

chiếm 32,7%. Kết quả nghiên cứu này cũng gần tương đương với kết quả

nghiên cứu của Lương Ngọc Khuê và cs (2011) với tỉ lệ học sinh có thời gian

xem tivi trong ngày ≥ 2 giờ là 31,8%; thời gian đọc truyện, báo, tạp chí trong

ngày ≥ 2 giờ là 4,1% và thời gian sử dụng máy tính trong ngày ≥ 2 giờ là

12,7% [29]. Hiện nay, thói quen giải trí bằng những trò chơi trên internet,

máy tính, truyện tranh ... đòi hỏi mắt phải liên tục làm việc nhìn gần, như trò

chơi điện tử làm mắt phải điều tiết nhiều khiến tình trạng trẻ bị cận thị gia

tăng. Nhiều loại sách in cho trẻ em đọc như các loại truyện tranh, sách báo in

chữ quá nhỏ cũng làm cho mắt phải điều tiết liên tục gây tăng gánh nặng cho

mắt. Việc quá tải trong các hoạt động cần tập trung nhìn gần như học tập, làm

106

việc, giải trí, máy tính... đã góp phần làm cho tỉ lệ cận thị/TKX trong học sinh

gia tăng nhanh chóng [18], [26], [31]. Nghiên cứu của Nguyễn Chí Dũng

(2002) công bố có đến 40% trẻ em mắc cận thị liên quan đến thời gian và mức

độ sử dụng mắt như làm việc quá 8 giờ/ngày và liên tục trên 2 giờ, cường độ

ánh sáng và tư thế làm việc, học tập không phù hợp, ít có thời gian vui chơi

ngoài trời [13]. Nghiên cứu của Saw S. M. và cs (2002) cho kết quả nhóm học

sinh có thời gian nhìn gần nhiều và thời gian hoạt động ngoài trời ít có tỉ lệ

cận thị cao hơn rõ rệt nhóm học sinh có thời gian nhìn gần ít hơn và thời gian

hoạt động ngoài trời nhiều hơn [111]. Nghiên cứu của Dương Tòng Chinh và

cs (2014) đã chứng minh rõ mối liên quan có ý nghĩa thống kê giữa thời gian

chơi game ≥ 2 giờ/ngày của học sinh với việc mắc TKX [9]. Các nghiên cứu

của Rose K.A và cs (2008) đã khuyến cáo về việc tăng thời gian cho các hoạt

động ngoài trời cho học sinh có thể giảm nguy cơ bị TKX [108], [109].

Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cũng cho thấy hầu hết (98,1%) học

sinh được nghiên cứu đều có góc học tập ở nhà, nhưng tỉ lệ học sinh có góc

học tập gần cửa sổ chỉ đạt 67,2%. Kết quả này phù hợp với nghiên cứu của

Ngô Thị Trang và cs tại Hà Nam (2013) với 5,4% học sinh cho rằng góc học

tập không đủ ánh sáng; 23,4% học sinh thường đọc bài, đọc sách khi thiếu

ánh sáng ở nhà [50]. Lý giải điều này theo chúng tôi là do nghiên cứu của

chúng tôi được tiến hành tại nội thành thành phố Thái Nguyên, dân cư đông

đúc, phần lớn nhà dân được thiết kế kiểu nhà ống, san sát nhau vì thế thiếu

không gian, ánh sáng tự nhiên; mặt khác có thể do chưa quan tâm nên cách

bài trí/sắp xếp nhà ở, góc học tập cho học sinh chưa được phụ huynh thực sự

quan tâm hoặc có những gia đình thì thực sự khó khăn trong sắp xếp góc học

cho cón em đảm bảo yêu cầu ánh sáng, nơi gần của sổ. Kết quả nghiên cứu

của Lương Ngọc Khuê và cs (2011) cho thấy tỉ lệ học sinh được ngồi học ở

bàn học tại nhà có hiệu số chiều cao bàn và ghế phù hợp (từ 25 - 28 cm)

chiếm 10,5%; 31,2% phụ huynh học sinh cho con học bằng đèn tuýp đơn

107

thuần và chỉ có 11,2% phụ huynh cho con học bằng đèn chống cận thị [29].

So sánh với nghiên cứu của chúng tôi, cho kết quả cao hơn với 36,3% sử

dụng bàn ghế có hiệu số bàn ghế phù hợp để ngồi học và 73,5% sử dụng đèn

bàn chống cận thị để chiếu sáng tại góc học tập. Lý giải điều này theo chúng

tôi là do sự khác biệt về địa điểm và về thời gian nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu bảng 3.11 cho thấy có 88,0% học sinh có quan tâm

để ý tư thế ngồi học. Tỉ lệ cao nhất là ngồi thẳng, ngay ngắn (mặt cách bàn

25-30 cm), chiếm 54,4%. Tỉ lệ học sinh ngồi cúi đầu gần sách vở vẫn còn khá

cao 22,9%; vở ghi để lệch chiếm 12,5% và nằm học chiếm 3,4%, đây chính là

các nguy cơ dẫn đến học sinh có thể bị TKX. Kết quả này có đôi chút khác

biệt so với nghiên cứu của Lương Ngọc Khuê và cs (2011), với tỉ lệ học sinh

ngồi thẳng, ngay ngắn là 41,1%, ngồi lệch là 22,0%, đầu cúi quá thấp là

30,9% và vở ghi để lệch là 23,7% [29]. Nghiên cứu của Lương Ngọc Khuê và

cs (2011) thấy chỉ có 8,4% phụ huynh được hỏi trả lời là có quan sát tư thế

học của con mình [29]. Trong khi kết quả nghiên cứu của chúng tôi cao hơn

với 37,6% học sinh thường xuyên được bố mẹ nhắc nhở ngồi đúng tư thế khi

học; 22,1% học sinh thỉnh thoảng được bố mẹ nhắc nhở ngồi đúng tư thế khi

học, như vậy vẫn còn tỉ lệ khá cao phụ huynh học sinh chưa nhắc nhở tư thế

học tập cho học sinh, đây là vấn đề rất đáng quan tâm TT-GDSK cho phụ

huynh để phòng TKX cho học sinh. Việc ngồi học không đúng tư thế sẽ ảnh

hưởng rất lớn về sức khỏe của mắt. Sự thiếu quan tâm của phụ huynh khi cho

rằng con mình đã lớn không cần nhắc nhở /quan tâm vô hình chung đã làm

tăng nguy cơ bị TKX ở lứa tuổi học sinh. Kết quả nghiên cứu định tính tại

Hộp 3.2 cũng khẳng định rõ điều này: việc phòng ngừa TKX cho học sinh

THCS ở các phụ huynh còn rất hạn chế. Ngay chính học sinh cũng vì áp lực

học nhiều mà không quan tâm đến vấn đề này và ít có thời gian vận động.

Kết quả trên đây là minh chứng đòi hỏi phải có một nghiên cứu can

thiệp TT-GDSK về TKX ở lứa tuổi học sinh, nhằm phòng ngừa cho học sinh.

108

Qua đó nâng cao chất lượng sống và học tập của học sinh cũng như giảm

thiểu các chi phí y tế và biến chứng do TKX gây nên. Cần xây dựng kế hoạch,

có sự phối hợp giữa nhà trường, y tế trường học và gia đình học sinh để thực

hiện các can thiệp TT-GDSK cho học sinh, tạo điều kiện thực hành, từ đó có

thể giúp học sinh thực hành biện pháp phòng ngừa TKX một cách hiệu quả.

4.1.2.2. Thực trạng phòng ngừa tật khúc xạ của phụ huynh học sinh

* Kiến thức của phụ huynh về tật khúc xạ

Kết quả bảng 3.12. cho thấy, tỉ lệ phụ huynh biết khái niệm TKX bao

gồm cận thị, viễn thị và loạn thị chiếm 14,3%. Có 91,2% phụ huynh không

biết tác hại của TKX và 92,7% phụ huynh biết các biện pháp phòng ngừa

TKX. Việc chưa hiểu đúng về TKX của phụ huynh vô hình chung sẽ làm

giảm sự quan tâm của phụ huynh học sinh trong vấn đề này, qua đó có khả

năng làm tăng nguy cơ mắc TKX ở học sinh. Nghiên cứu của Hoàng Hữu

Khôi và cs (2016) thấy học sinh có bố mẹ bị TKX thì có nguy cơ bị TKX cao

gấp 2,2 lần các học sinh khác [27]. Nghiên cứu của Vũ Quang Dũng (2008),

cho thấy học sinh có tiền sử gia đình bị cận thị thì có nguy cơ mắc cận thị cao

gấp 2,3 lần các học sinh không có tiền sử gia đình bị cận thị [18]. Nghiên cứu

của Jenny M. I. (2008) cho kết quả các học sinh có bố mẹ bị TKX thì có khả

năng mắc TKX cao gấp 2,7 lần các học sinh không có bố mẹ bị TKX [23].

Nghiên cứu của Li Juan Wu (2015) thấy học sinh có cha mẹ bị TKX thì khả

năng mắc TKX của các em cao gấp 2,28 lần những học sinh khác [28]. Các

nghiên cứu trên đã cho thấy mối liên quan giữa tiền sử gia đình có người bị

TKX với TKX ở học sinh. Tuy nhiên, theo y văn cũng cần khẳng định rõ mối

liên quan này không chắc chắn; hay nói cách khác là có những trẻ có tiền sử

bị TKX mà vẫn không bị TKX.

Bảng 3.12. cũng cho thấy, tỉ lệ phụ huynh cho rằng TKX ở lứa tuổi học

sinh không cần đeo kính 10,6% và biết các biện pháp điều trị TKX là 17,6%.

Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cũng khá phù hợp với nghiên cứu Lê Thị

109

Thanh Xuyên (2009) tại thành phố Hồ Chí Minh: 72,6% phụ huynh không

biết TKX có thể là nguyên nhân gây lác; 30,5% phụ huynh không biết TKX

có thể là nguyên nhân gây nhược thị, 22,8% phụ huynh được nghiên cứu cho

biết đeo kính điều chỉnh cận thị sẽ làm tăng độ cận thị [57]. Đánh giá chung

cho thấy chỉ có 10% phụ huynh có kiến thức tốt về phòng ngừa TKX, 34,7%

khá, 44% trung bình, 11,4% yếu. Về thái độ - hành vi: tỉ lệ phụ huynh có hành

vi phòng ngừa TKX mức độ tốt 2,6%, khá: 27%, trung bình: 62%, yếu: 8,3%

[57]. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi và Lê Thị Thanh Xuyên đều cho thấy,

còn tồn tại nhiều quan niệm lệch lạc, sai lầm về TKX, kiến thức cũng như thái

độ và hành vi về TKX của phụ huynh còn chưa tốt. Chính vì vậy, cần tăng

cường truyền thông, nâng cao KAP về TKX ở lứa tuổi học sinh dành cho phụ

huynh để giảm nguy cơ mắc TKX ở học sinh THCS.

* Thực hành của phụ huynh về phòng ngừa tật khúc xạ cho học sinh

Kết quả bảng 3.13. cho thấy, tỉ lệ phụ huynh nhận định trẻ từng có biểu

hiện bất thường ở mắt là 44,6%. Có 420 phụ huynh học sinh cho con đi khám

mắt định kỳ (chiếm tỉ lệ 37,2%), trong đó đa phần các phụ huynh cho học sinh

khám ở bác sĩ chuyên khoa mắt (94,8%) và khám mắt định kỳ 6 tháng - 1

năm/lần là 68,8%. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cũng gần tương đương

so với nghiên cứu của Lê Thị Thanh Xuyên (2007) [57] với tỉ lệ 71,0% phụ

huynh biết 6 tháng - 1 năm phải kiểm tra thị lực và mắt cho trẻ. Thực tế có

nhiều học sinh bị TKX nhưng không được khám phát hiện để can thiệp điều

trị và điều chỉnh kính kịp thời, đó chính là do thiếu sự quan tâm của gia đình

trong công tác khám mắt định kỳ. Bên cạnh việc thiếu sự quan tâm của gia

đình về chăm sóc mắt cho học sinh thì kiến thức và ý thức tự chăm sóc sức

khỏe đặc biệt là chăm sóc sức khỏe mắt của học sinh còn hạn chế. Nhiều em

học sinh bị TKX nhưng không biết mình bị từ khi nào, đặc biệt là những em

bị TKX 1 mắt. Điều này đồng nghĩa với việc các em không được khám/điều

chỉnh kính kịp thời dẫn tới nguy cơ bị nhược thị là rất cao. Mặt khác cũng có

110

nhiều em biết mình bị nhìn mờ nhưng không nói với gia đình để đi khám và

luôn phải sử dụng đôi mắt không đảm bảo thị lực để học tập, điều này sẽ gây

cho mắt phải điều tiết nhiều, nhức mỏi, đau dầu, nhìn mờ và gây ra mức độ

TKX ngày càng cao. Như vậy có thể nhận thấy là sự phối hợp giữa phụ huynh

học sinh và học sinh để chăm sóc mắt, phòng ngừa TKX cho học sinh là vấn

đề cần được quan tâm giáo dục hiện nay.

Thực tế cho thấy trong khi các thầy, cô giáo phải chịu sức ép về thành

tích học tập của học sinh nên chỉ quan tâm nhiều đến hoàn thành chương trình

dạy học, thì các phụ huynh thường chỉ quan tâm nhiều đến kết quả học tập

của con mà không quan tâm nhiều tới sức khỏe mắt của học sinh [49]. Trong

khi các hoạt động hàng ngày bao gồm học tập trên lớp, giải trí, sinh hoạt và

học thêm của học sinh cũng có vai trò không nhỏ đối với TKX ở lứa tuổi học

sinh. Nghiên cứu của Trần Thị Dung (2010) thấy: tỉ lệ TKX của học sinh có

học thêm (54,76%) cao hơn so với học sinh không đi học thêm (5,68%) [16].

Điều này hoàn toàn phù hợp với thực tế, vì việc học thêm làm gia tăng thời

gian sử dụng mắt để nhìn gần, qua đó làm tăng tỉ lệ TKX. Kết quả nghiên cứu

của chúng tôi thấy tỉ lệ học sinh có tham gia lớp học thêm chính khóa là

93,2%. Đây là một tỉ lệ cao và có ảnh hưởng nhất định tới sức khỏe mắt của

học sinh. Kết quả của chúng tôi cao hơn nghiên cứu của Lương Ngọc Khuê và

cs (2011) với tỉ lệ học thêm là 81,9% [29]. Có sự khác biệt này theo chúng tôi

là do thời gian nghiên cứu khác nhau.

Hiện nay, thói quen giải trí bằng những trò chơi trên internet, máy

tính... đòi hỏi mắt phải liên tục làm việc và quá tải trong các hoạt động cần tập

trung nhìn gần như học tập, làm việc, giải trí, máy tính... đã góp phần làm cho

tỉ lệ TKX trong học sinh gia tăng nhanh chóng [18], [26], [31]. Một trong

những yếu tố liên quan đến hoạt động nhìn gần của học sinh chính là sự quan

tâm của phụ huynh trong việc nhắc nhở và giáo dục con mình sử dụng thời

gian hợp lý cho các hoạt động chơi game, sử dụng máy tính, ngồi học không

111

đúng tư thế... Kết quả bảng 3.14 cho thấy: tỉ lệ học sinh có thời gian sử dụng

máy tính ≥ 2 giờ để học là 18,6%. Tỉ lệ học sinh có thời gian chơi điện tử ≥ 2

giờ/ngày là 21,8% và xem tivi ≥ 2 giờ/ngày là 38,2%. So sánh với nghiên cứu

của Lương Ngọc Khuê và cs (2011) với tỉ lệ học sinh sử dụng máy tính ≥ 2

giờ/ngày là 12,7%, xem tivi ≥ 2 giờ/ngày là 31,8% [29]; thì nghiên cứu của

chúng tôi có tỉ lệ cao hơn đôi chút. Đây là sự khác biệt do địa bàn nghiên cứu

và thời gian nghiên cứu. Nghiên cứu của Hoàng Hữu Khôi (2017) [28] cho

thấy những học sinh thường xuyên chơi điện tử thì nguy cơ mắc TKX cao gấp

2,39 lần so với những học sinh không thường xuyên chơi điện tử. Nghiên cứu

của Vũ Quang Dũng (2013) ở Thái Nguyên, cũng cho kết quả thời gian chơi

điện tử có mối liên quan chặt chẽ với tỉ lệ mắc TKX của học sinh [19].

Bảng 3.14 cho kết quả: tỉ lệ học sinh tham gia hoạt động ngoài trời là

67,3% và giúp việc gia đình ≥ 2 giờ/ngày là 38,4%. Thực tế tại các thành phố,

việc thiếu các sân chơi thể thao cho các em hoạt động ngoài trời dẫn tới việc

các em phải thường xuyên hoạt động giải trí sau giờ học bằng việc xem ti vi,

đọc truyện và chơi điện tử… càng làm cho mắt phải làm việc ở khoảng cách

nhìn gần với cường độ nhiều hơn và làm gia tăng nguy cơ mắc TKX. Nghiên

cứu của Hoàng Hữu Khôi (2017) [28] cho kết quả những học sinh không

thường xuyên hoạt động thể thao ngoài trời nguy cơ mắc TKX cao gấp 1,68

lần so với những học sinh thường xuyên hoạt động thể thao ngoài trời. Nghiên

cứu của Dirani M. (2009) [67], Jeremy A.G (2012) [72], Ju-Xiang (2015) [82]

cũng đã chứng minh rằng việc thường xuyên hoạt động thể thao ngoài trời sẽ

giảm nguy cơ mắc TKX ở học sinh. Nghiên cứu của Manbir Nagra (2014) so

sánh tỉ lệ TKX của một nhóm học sinh sinh sống tại Singapore (dành thời

gian 3,05 giờ mỗi tuần cho các hoạt động thể thao ngoài trời) và một nhóm

sống tại Australia (dành thời gian 13,75 giờ mỗi tuần cho các hoạt động thể

thao ngoài trời) cho kết quả: nhóm học sinh ở Singapore có tỉ lệ TKX là

29,1% cao hơn rất nhiều so với nhóm học sinh ở Australia với tỉ lệ TKX là

112

3,3% [92]. Điều này chứng minh các hoạt động thể thao ngoài trời làm giảm

nguy cơ mắc TKX. Tỉ lệ học sinh có hoạt động thể thao ngoài trời chưa thật

sự cao và giúp việc gia đình còn thấp chính là các chỉ số quan trọng trong

nghiên cứu can thiệp cần chú ý cải thiện là rất cần thiết, nhằm giảm thiểu

TKX ở lứa tuổi học sinh.

Không chỉ hoạt động hỗ trợ của phụ huynh về việc nhìn gần và nhìn xa

của học sinh có ảnh hưởng đến TKX mà các yếu tố khác như góc học tập của

trẻ, điều kiện ánh sáng ở góc học tập, bàn ghế học mà gia đình mua cho trẻ

hay điều kiện kinh tế gia đình cũng có liên quan đến TKX. Kết quả nghiên

cứu của chúng tôi cho thấy: tỉ lệ học sinh có góc học tập gần cửa sổ là 67,2%;

tỉ lệ phụ huynh trang bị cho con bàn ghế không phù hợp là 63,7%; tỉ lệ dùng

đèn không phù hợp là 26,5%. So sánh với nghiên cứu của Lương Ngọc Khuê

và cs (2011): 89,5% cha/mẹ học sinh mua bàn ghế không phù hợp theo tiêu

chuẩn; 31,2% cha/mẹ cho học sinh ngồi học bằng đèn tuýp đơn thuần [29].

Như vậy kết quả của chúng tôi tốt hơn đôi chút. Việc thiếu ánh sáng và ánh

sáng không phù hợp ở góc học tập cũng là yếu tố nguy cơ dẫn đến mắc TKX

ở học sinh. Do vậy, phụ huynh cần tạo cho học sinh một góc học tập tại nhà

hợp lý với đủ ánh sáng, qua đó sẽ làm giảm nguy cơ mắc TKX cho học sinh.

Kết quả bảng 3.16. cho thấy, tỉ lệ phụ huynh không để ý tư thế con học

chiếm 22,0%, tỉ lệ phụ huynh thường xuyên nhắc học sinh ngồi đúng tư thế

khi học bài là 37,6%. Nghiên cứu của chúng tôi cho kết quả tốt hơn so với

nghiên cứu của Lương Ngọc Khuê và cs (2011): có tỉ lệ 91,6% phụ huynh

không quan sát tư thế ngồi học của học sinh [29]. Việc nhiều phụ huynh chưa

quan tâm, nhắc nhở tư thế học tập cho học sinh là vấn đề rất đáng quan tâm.

Việc tiến hành TT-GDSK cho phụ huynh để phòng TKX cho học sinh, đặc

biệt là chú ý đảm bảo góc học tập tại nhà hợp lý, giám sát con em đảm bảo tư

thế ngồi học đúng tư thế và sử dụng thời gian học tập/phương tiện điện tử phù

hợp sẽ làm giảm nguy cơ mắc TKX. Ngược lại, sự thiếu quan tâm của phụ

113

huynh khi cho rằng con mình đã lớn không cần nhắc nhở /quan tâm vô hình

chung đã làm tăng nguy cơ bị TKX ở lứa tuổi học sinh.

4.1.2.3. Các yếu tố liên quan tật khúc xạ ở lứa tuổi học sinh

TKX ảnh hưởng không nhỏ đến giáo dục, y tế và xã hội do các tác hại

và gánh nặng sức khỏe y tế của TKX tạo ra. Các nghiên cứu trên thế giới và

Việt Nam đã phân tích nhiều yếu tố liên quan đến TKX ở lứa tuổi học sinh,

mỗi nghiên cứu cho các kết quả cụ thể khác nhau. Việc phân tích các yếu tố

liên quan đến TKX ở lứa tuổi học sinh sẽ là cơ sở vững chắc để đề xuất các

biện pháp can thiệp phù hợp, nhằm hạn chế tác động không mong muốn của

các yếu tố này, tạo ra các tác động tích cực để hạn chế yếu tố ảnh hưởng xấu,

nhằm phòng ngừa TKX ở lứa tuổi học sinh.

Giới cũng là yếu tố có khả năng ảnh hưởng tới TKX. Mối liên quan

giữa giới và TKX cũng không được thật sự khẳng định rõ ràng ở tất cả các

nghiên cứu (có nghiên cứu cho thấy mối liên quan, có nghiên cứu chưa chứng

minh được mối liên quan giữa giới và TKX). Giả thuyết đặt ra là giới nữ có

thể bị TKX cao hơn nam, điều này có thể giải thích do nữ học sinh có xu

hướng chăm học hơn nam, vì thế mắt làm việc nhiều hơn. Mối liên quan giữa

giới và CTHĐ được chứng minh trong nghiên cứu của You Qi Sheng và cs

(2012) với kết quả: nữ giới có nguy cơ mắc cận thị cao hơn 1,35 lần so với nam

giới (95%CI: 1,25 - 1,47) [129]. Nghiên cứu của Phạm Văn Tần (2010) cho

kết quả phân tích mô hình hồi quy: học sinh nữ mắc cận thị cao hơn so với học

sinh nam với tỉ số chênh OR = 1,6; 95%CI: 1,0 - 2,4) [42], [43]. Tuy nhiên,

nghiên cứu của Paudel Prakash và cs (2014) tại Bà Rịa - Vũng Tàu chưa

chứng minh được mối liên quan giữa giới và TKX ở lứa tuổi học sinh [104].

Nghiên cứu của chúng tôi đồng thuận với các nghiên cứu của: You Qi Sheng

và cs (2012), Phạm Văn Tần (2010) và Alam H. và cs (2008) khi cho kết quả:

học sinh nữ có nguy cơ mắc TKX cao gấp 1,3 lần học sinh nam với tỉ số

chênh OR = 1,3; 95%CI: 1,0 - 1,7; p < 0,05.

114

Trong chương trình học tập, do chịu sức ép nặng về thành tích, học sinh

thường phải học rất nhiều, do đó mắt phải làm việc liên tục. Thêm vào đó,

thời gian biểu bố trí không hợp lý, điều kiện có sở vật chất không đảm bảo

như bàn ghế, ánh sáng, góc học tập..., làm cho trẻ phải làm việc bằng mắt

trong tư thế nhìn quá gần, mặt khác thời gian hoạt động ngoài trời và nghỉ

ngơi thư giãn cho mắt quá ít. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cho thấy: học

sinh học thêm có tỉ lệ TKX (35,6%) cao hơn học sinh không đi học thêm

(23,9%). Học sinh học thêm có nguy cơ mắc TKX cao gấp 1,8 lần học sinh

không đi học thêm với tỉ số chênh OR = 1,8; 95%CI: 1,0 - 3,3; p < 0,05. Kết

quả nghiên cứu của chúng tôi phù hợp với một số nghiên cứu: Nghiên cứu của

Trần Thị Dung (2010) thấy: có sự liên quan rõ rệt giữa thời lượng sử dụng

mắt nhìn gần với tỉ lệ TKX ở học sinh: Tỉ lệ TKX của học sinh có học thêm

(54,76%) cao hơn so với học sinh không đi học thêm (5,68%) [16]. Nghiên

cứu của Saw S. M. và cs (2002) cho kết quả: nhóm học sinh có học thêm, thì

có nguy cơ bị cận cao hơn nhiều so với nhóm học sinh không học thêm [111].

Nghiên cứu Phạm Thị Vượng (2007) đã chỉ ra rằng học sinh có thời gian học

thêm trong tuần trên 10 giờ thì nguy cơ mắc cận thị cao gấp 2,56 lần so với

học sinh học ít hơn 10 giờ mỗi tuần [55]. Như vậy nghiên cứu của chúng tôi

và các nghiên cứu trước đã chỉ rõ ràng thời gian học thêm có liên quan đến

mắc TKX ở học sinh.

Bảng 3.19 cho thấy: không có mối liên quan giữa TKX ở lứa tuổi học

sinh với thời gian sử dụng máy tính để học của học sinh (p > 0,05). Điều này

có thể do đối tượng nghiên cứu là học sinh THCS, phụ huynh thường có thói

quen nhắc nhở sát sao trong việc cho sử dụng máy tính đúng cách. Kết quả

khác của bảng 3.19 đã chứng minh được mối liên quan giữa mắc TKX ở lứa

tuổi học sinh với thời gian chơi điện tử và xem tivi. Học sinh chơi điện tử ≥ 2

giờ mỗi ngày có nguy cơ mắc TKX cao gấp 1,5 lần học sinh chơi điện tử < 2

giờ mỗi ngày với tỉ số chênh OR = 1,5; 95%CI: 1,1 - 2,1; p < 0,05. Học sinh

115

xem tivi ≥ 2 giờ mỗi ngày có nguy cơ mắc TKX cao gấp 1,3 lần học sinh xem

tivi < 2 giờ mỗi ngày với tỉ số chênh OR = 1,3; 95%CI: 1,0 - 1,7; p < 0,05.

Nghiên cứu của Dương Tòng Chinh và cs (2014) về TKX ở Long Xuyên, An

Giang thấy: chơi game nhiều hơn 2 giờ trong ngày có nguy cơ cao mắc TKX

so với nhóm chơi game < 2h/ngày với tỉ số chênh: OR = 3,5; 95%CI: 1,2 -

10,4 [9]. Nghiên cứu của Saxena Rohit và cs (2015) ở Delhi, Ấn Độ đã chứng

minh mối liên quan thuận giữa cận thị với trẻ có thói quen học/đọc sách > 5

giờ/ngày (p < 0,001), xem ti vi > 2 giờ/ngày (p < 0,001) và chơi game trên máy

vi tính/trên điện thoại (p < 0,001) [112]. Nghiên cứu của You Qui Sheng và cs

(2012) thấy: thời gian xem ti vi < 2h/ngày là yếu tố làm giảm nguy cơ mắc

cận thị (OR = 0,93; 95%CI: 0,89 - 0,97) [129]. Hiện nay, thói quen giải trí

bằng những trò chơi trên internet, máy tính, truyện tranh... đòi hỏi mắt phải

liên tục làm việc nhìn gần, như trò chơi điện tử làm mắt phải điều tiết nhiều,

khiến tình trạng trẻ bị cận thị gia tăng. Nhiều loại sách in cho trẻ em đọc như

các loại truyện tranh, sách báo in chữ quá nhỏ cũng làm cho mắt phải điều tiết

liên tục gây tăng gánh nặng cho mắt. Việc quá tải trong các hoạt động cần tập

trung nhìn gần như học tập, làm việc, giải trí, máy tính... đã góp phần làm cho

tỉ lệ TKX trong học sinh gia tăng nhanh chóng [18], [26], [31].

Một vấn đề rất đáng quan tâm là hoàn toàn có thể phòng tránh được

mắc TKX hoặc hạn chế tiến triển xấu của TKX nếu có hiểu biết đầy đủ và

thực hành đúng các biện pháp để phòng ngừa TKX. Nghiên cứu của chúng

tôi cho thấy: tỉ lệ TKX ở học sinh không tham gia hoạt động ngoài trời là

40,9%, cao hơn so với học sinh có tham gia hoạt động ngoài trời (31,9%).

Học sinh không hoạt động ngoài trời có nguy cơ mắc TKX cao gấp 1,5 lần

học sinh thường xuyên hoạt động ngoài trời với tỉ số chênh OR = 1,5;

95%CI: 1,1 - 1,9; p < 0,05. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cũng tương tự

với kết quả nghiên cứu của Saxena Rohit và cs (2015) trên 9.884 trẻ em ở

Delhi, Ấn Độ đã chứng minh mối liên quan giữa việc trẻ tham gia hoạt động

116

ngoài trời > 2 giờ/ngày với cận thị (p < 0,05) [112]. Nghiên cứu của You Qui

Sheng và cs (2012) đã cho thấy: sử dụng protein bổ sung và cảm thấy vui vẻ

về cuộc sống cũng là 2 yếu tố làm giảm nguy cơ mắc cận thị ở học sinh, với tỉ

số chênh lần lượt là OR = 0,94; 95%CI: 0,90 - 0,99, và OR = 0,93; 95%CI:

0,89 - 0,98 [129]. Nghiên cứu của Saw S. M. và cs (2002) cho kết quả nhóm

học sinh có thời gian nhìn gần nhiều và thời gian hoạt động ngoài trời ít có tỉ

lệ cận thị cao hơn rõ rệt nhóm học sinh có thời gian nhìn gần ít và thời gian

hoạt động ngoài trời nhiều [111]. Mới đây, tại Hội nghị cận thị và chăm sóc

TKX tổ chức tại thành phố Hồ Chí Minh (2018) có sự tham dự của nhiều đại

biểu quốc tế và trong nước; WHO và tổ chức BHVI của Úc đã khẳng định

mỗi ngày trẻ em cần sinh hoạt ngoài trời ít nhất 2 giờ (12 - 15 giờ/tuần) để

ngăn ngừa mắc cận thị. Giải thích điều này, Morgan cho rằng có 3 lý thuyết

được đưa ra gồm: (1) Ánh sáng mặt trời về phía cuối dải tia cực tím kích

thích võng mạc của mắt sản sinh ra chất làm ngăn chặn sự dài ra của trục

nhãn cầu, qua đó làm cận thị chậm tiến triển. (2) Lý thuyết không gian

dioptric: ra ngoài trời, không gian rộng lớn hơn bắt buộc mắt phải nhìn xa,

nên được thả lỏng điều tiết, mà tình trạng co cứng điều tiết kéo dài sẽ dẫn tới

cận thị mắc phải và ra ngoài trời cũng khiến cận thị chậm tiến triển. (3) Lý

thuyết “ánh sáng - dopamine” (Morgan): ánh sáng ngoài trời làm co đồng tử,

làm tăng độ sâu thị trường và giảm độ mờ của ảnh và kích thích võng mạc

phóng thích chất dopamine, chất này sẽ ức chế các chất dẫn truyền thần kinh

làm ức chế sự phát triển chiều dài trục nhãn cầu.

Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cũng tương đồng các nghiên cứu

trước đó. Tuy nhiên nghiên cứu của chúng tôi chưa chứng minh được mối

liên quan giữa TKX với thời gian giúp việc gia đình mỗi ngày của học sinh.

Mặc dù tỉ lệ trẻ giúp việc gia đình ≥ 2 giờ bị TKX (33,2%) thấp hơn so với trẻ

giúp việc gia đình < 2 giờ (35,9%) nhưng sự khác biệt không có ý nghĩa

thống kê (p > 0,05). Lý giải điều này theo chúng tôi là do: (1) Trẻ em ở thành

117

phố thường ít phải làm việc nhà hoặc ít việc được phụ huynh giao cho làm,

(2) Mặc dù trẻ không làm việc nhà nhưng trẻ lại dành thời gian cho hoạt động

ngoại khóa khác, (3) Việc xác định chính xác thời lượng làm việc nhà trung

bình hàng ngày của mỗi trẻ có thể có sai số.

Không chỉ các yếu tố kể trên (nhìn gần, giới, hoạt động ngoài trời, khối

lớp học...) có ảnh hưởng đến mắc TKX mà các yếu tố khác như góc học tập

của trẻ, điều kiện ánh sáng ở góc học tập, bàn ghế học mà gia đình mua cho

trẻ hay điều kiện kinh tế gia đình cũng có liên quan đến mắc TKX. Kết quả

nghiên cứu của chúng tôi thấy: Không có mối liên quan giữa mắc TKX với

góc học tập gần cửa sổ của học sinh (p > 0,05). Học sinh học ở bàn ghế có

hiệu số không phù hợp có nguy cơ mắc TKX cao gấp 1,3 lần học sinh học ở

bàn ghế phù hợp với tỉ số chênh OR = 1,3; 95%CI: 1,0 - 1,9; p < 0,05. Học

sinh không dùng đèn chống cận thị có nguy cơ mắc TKX cao gấp 1,3 lần học

sinh dùng đèn chống cận thị với tỉ số chênh OR = 1,3; 95%CI: 1,0 - 1,8; p <

0,05. Nghiên cứu của Phạm Văn Tần (2010) về cận thị ở học sinh tại bốn

trường THCS thành phố Bắc Ninh cho kết quả phân tích mô hình hồi quy

tuyến tính: học sinh không có góc học tập mắc cận thị cao hơn so với có góc

học tập (OR = 2,2; 95%CI: 1,2 - 3,8) [42], [43]. Nghiên cứu của Lê Thị

Thanh Hương và cs (2016) về CTHĐ của học sinh tiểu học tại 3 trường thuộc

quận Thanh Xuân, Hà Nội cũng cho thấy mối liên quan giữa hiệu số sử dụng

bàn ghế và hệ số ánh sáng tự nhiên với tỉ lệ cận thị ở học sinh tiểu học tại 3

trường nghiên cứu [24]. Nghiên cứu của Trịnh Thị Bích Ngọc và cs (2014) về

TKX ở học sinh tiểu học trên 15.570 học sinh với 8402 nam và 7168 nữ cho

kết quả về yếu tố nguy cơ ảnh hưởng đến TKX là: cường độ chiếu sáng và

tiêu chuẩn về kích thước bàn ghế [35]. Như vậy, nghiên cứu của chúng tôi

phù hợp với nghiên cứu trước, khi kết quả đạt được cho thấy có mối liên quan

giữa hiệu số bàn ghế không phù hợp và không sử dụng đèn chống cận thị với

tăng tỉ lệ mắc TKX ở học sinh THCS.

118

Có mối liên quan giữa mắc TKX với tư thế ngồi học của học sinh. Học

sinh ngồi học không đúng tư thế có nguy cơ mắc TKX cao gấp 1,4 lần học

sinh ngồi học đúng tư thế với tỉ số chênh OR = 1,4; 95%CI: 1,1 - 1,8; p <

0,05. Tuy nhiên kết quả nghiên cứu của chúng tôi cũng chưa chứng minh

được mối liên quan giữa mắc TKX với việc nhắc nhở học sinh ngồi học đúng

tư thế của phụ huynh học sinh (p > 0,05). Lý giải điều này theo chúng tôi là

có những học sinh THCS ngồi học đúng tư thế là được tập sát sao từ quá trình

học tiểu học. Việc nhắc nhở của phụ huynh chỉ giúp học sinh ngồi học ngay

đúng tư thế ngay tại thời điểm nhắc mà không duy trì thành thói quen lâu dài

như việc ngồi đúng tư thế từ trước. Việc ngồi học không đúng tư thế có ảnh

hưởng rất lớn về sức khỏe của mắt. Sự thiếu quan tâm của phụ huynh khi cho

rằng con mình đã lớn không cần nhắc nhở/quan tâm quan sát, vô hình chung

đã làm tăng nguy cơ mắc TKX ở lứa tuổi học sinh. Kết quả nghiên cứu của

chúng tôi cũng phù hợp với nghiên cứu của Phạm Văn Tần (2010): học sinh

có thói quen ngồi học không đúng mắc cận thị cao hơn so với ngồi học đúng

(OR = 2,6; 95%CI: 1,7 - 3,9) [42], [43]. Mặc dù tỉ lệ TKX ở nhóm học sinh

thường xuyên được nhắc nhở về tư thế ngồi học (34,6%) thấp hơn so với

nhóm không được nhắc (35,0%) nhưng sự khác biệt không có ý nghĩa thống

kê (p > 0,05). Giải thích điều này theo chúng tôi là do tâm lý chủ quan của

các phụ huynh. Khi con bị mắc TKX thì không biết, chỉ khi nào đi khám con

bị TKX rồi, nghe CBYT/giáo viên tư vấn thì mới quan tâm để ý tư thế học

của con.

Nghiên cứu của chúng tôi cho kết quả: có mối liên quan giữa mắc TKX

với việc khám mắt định kỳ của học sinh: học sinh đi khám mắt định kỳ 6

tháng - 1 năm/lần có tỉ lệ TKX (49,1%) cao hơn nhóm còn lại (30,0%). Học

sinh được đi khám mắt định kỳ có nguy cơ mắc TKX cao gấp 2,3 lần học

sinh không được đi khám mắt định kỳ với tỉ số chênh OR = 2,3; 95%CI: 1,7 -

119

3,0; p < 0,05. Kết quả này mang tính mâu thuẫn với lý thuyết khách quan:

phụ huynh quan tâm tốt hơn đến học sinh lại bị bệnh cao hơn, nhưng lại phù

hợp với thực tế. Thực tế ở Việt Nam, các phụ huynh thường chỉ quan tâm đến

kết quả học tập của con mà không quan tâm nhiều tới sức khỏe mắt của học

sinh [49]. Chỉ khi nào con được cô giáo phát hiện hoặc thông qua khám sức

khỏe định kỳ phát hiện bệnh thì phụ huynh mới dành thời gian để chăm sóc

mắt cho con theo tư vấn của CBYT. Hay có thể nói là đi khám định kỳ cho

trẻ để theo dõi và chăm sóc, phòng ngừa TKX bị nặng hơn chứ không phải đi

khám định kỳ để phòng TKX cho trẻ.

Nghiên cứu cho thấy: có mối liên quan giữa TKX với kiến thức của học

sinh và kiến thức của phụ huynh về TKX (p < 0,05): Học sinh có kiến thức

trung bình về phòng ngừa TKX có nguy cơ mắc TKX cao gấp 2,6 lần học

sinh có kiến thức tốt, học sinh có kiến thức yếu về phòng ngừa TKX có nguy

cơ mắc TKX cao gấp 2,3 lần học sinh có kiến thức tốt. Sự khác biệt có ý

nghĩa thống kê với p < 0,05. Phụ huynh có kiến thức phòng ngừa TKX mức

độ trung bình và yếu thì học sinh có nguy cơ mắc TKX cao gấp 1,7 lần so với

học sinh có phụ huynh kiến thức tốt với tỉ số chênh OR = 1,7; 95%CI: 1,1 -

2,5; p < 0,05. Kết quả này hoàn toàn phù hợp với khoa học hành vi: kiến thức

tốt, thái độ tốt thì thực hành tốt, bệnh ít; kiến thức thấp, thái độ không quan

tâm thì thực hành không tốt, bệnh nhiều. Thực tế cho thấy không chỉ KAP

phòng ngừa TKX của học sinh chưa đáp ứng được yêu cầu, mà KAP về

phòng ngừa TKX của phụ huynh học sinh và giáo viên cũng còn thấp. Nhận

thức đúng về TKX ở lứa tuổi học sinh là rất cần thiết; thực hành đúng của

phụ huynh và học sinh về phòng ngừa TKX ở lứa tuổi học sinh là vấn đề đặc

biệt quan trọng. Vì vậy, nâng cao KAP cho học sinh và phụ huynh về phòng

ngừa TKX là giải pháp rất hữu ích, hiệu quả và cần thiết nhằm giảm thiểu tác

hại của mắc TKX ở lứa tuổi học sinh và gánh nặng do TKX ở lứa tuổi học

120

sinh gây nên đối với y tế, giáo dục và xã hội.

Ngày nay khi xã hội ngày càng phát triển với xu hướng hội nhập và

toàn cầu hóa đòi hỏi con người phải chịu áp lực công việc ngày càng nhiều

hơn. Học sinh phải chịu áp lực về thành tích học tập và sự kỳ vọng của cha

mẹ vào tương lai dẫn đến cường độ học tập và các hoạt động nhìn gần hàng

ngày của các em là rất lớn, mắt phải điều tiết liên tục nhiều giờ trong ngày đã

dẫn đến tỷ lệ mắc tật khúc xạ của học sinh ngày càng tăng cao. Bên cạnh đó

việc thiếu các sân chơi thể thao cho các em hoạt động ngoài trời dẫn tới việc

các em phải thường xuyên hoạt động giải trí sau giờ học bằng việc xem ti vi,

đọc truyện và chơi điện tử…càng làm cho mắt phải làm việc ở khoảng cách

nhìn gần với cường độ nhiều hơn. Do đó, hoạt động truyền thông cho học

sinh cần tập trung vào các hoạt động giảm nhìn gần, tăng hoạt động ngoài trời

và ngồi đúng tư thế thì mới thực sự có hiệu quả trong phòng ngừa TKX.

4.2. Thực trạng quản lý và đánh giá mô hình can thiệp và ứng dụng công

nghệ thông tin trong quản lý tật khúc xạ cho học sinh trung học cơ sở

4.2.1. Thực trạng quản lý tật khúc xạ cho học sinh trung học cơ sở

Nghiên cứu của Hoàng Văn Tiến (2006) đã chứng minh rõ trên thực tế

là giáo viên phải chịu sức ép về thành tích học tập của học sinh, nên chỉ quan

tâm hoàn thành chương trình học, các phụ huynh thường chỉ quan tâm đến kết

quả học tập của con, mà không quan tâm tới sức khỏe về mắt của con em

mình [49]. Nghiên cứu của Nguyễn Đức Minh (2008) cho kết quả về hoạt

động tuyên truyền về chăm sóc bảo vệ mắt trong trường học chưa được quan

tâm đúng mức [31]. Do đó, các hoạt động TT-GDSK, trong đó có tuyên

truyền khám mắt định kỳ, là hoạt động ưu tiên cần thiết phải được tiến hành

tại các trường học, vì thực tế là tình hình mắc TKX của học sinh có xu hướng

gia tăng như các nghiên cứu đã chỉ ra. Kết quả này cũng phù hợp với nghiên

cứu định tính tại Hộp 3.1 trong nghiên cứu của chúng tôi: Chưa có hoạt động

121

truyền thông phòng ngừa TKX tại trường học. Chỉ có một số hoạt động đơn lẻ

từ phía giáo viên như đổi chỗ ngồi cho học sinh. Bên cạnh đó, sự kết hợp giữa

giáo viên và gia đình về phòng ngừa TKX còn hạn chế.

Y tế trường học có vai trò quan trọng trong chăm sóc sức khỏe học

sinh, ngành y tế gần đây cũng đã có những quan tâm đến chỉ đạo phát triển y

tế trường học. Để phòng chống các bệnh về mắt thì y tế trường học có vai trò

then chốt. Y tế trường học cần phải thực hiện nhiệm vụ theo dõi thường

xuyên sức khỏe của học sinh. Khi học sinh có bất kỳ triệu chứng gì về sức

khỏe thì cần được gặp, khám và tư vấn bởi CBYT học đường. Thực tế thì

nhiều học sinh không gặp/hỏi CBYT trường học, trong khi tỉ lệ học sinh có

các triệu chứng bất thường của TKX lại chiếm cao. Khi học sinh có các triệu

chứng như mỏi mắt, nhìn mờ... là những triệu chứng đầu tiên báo hiệu các rối

loạn về TKX có thể gặp phải thì cần được phát hiện sớm để có những chế độ

điều trị, phòng ngừa thích hợp. Nhưng thực tế nghiên cứu cho thấy chất lượng

hoạt động của y tế trường học chưa cao. Khi học sinh bị mắc cận thị nhẹ hoặc

rối loạn điều tiết (cận thị giả) thì không được phát hiện sớm, chỉ đến khi học

sinh nhìn quá kém thì bố mẹ và thầy cô giáo mới biết, khi đó đưa trẻ đi khám

thì đã mắc cận thị thật sự [18]. Mạng lưới CBYT trong các trường học vẫn

còn thiếu về số lượng, chưa bảo đảm chất lượng (trình độ chuyên môn của

CBYT học đường chưa đáp ứng với yêu cầu chăm sóc sức khỏe của học sinh),

còn thiếu cơ sở vật chất, trang thiết bị và kinh phí hoạt động, đây là những

vấn đề đang tồn tại rất cần được quan tâm giải quyết [18], [31]. Kết quả PVS

Hộp 3.1 với CBYT học đường cũng thấy: “... kinh phí thấp, chuyên môn

không được đào tạo, thời gian hoạt động không có, do đó mà hầu như không

thực hiện được hoạt động truyền thông nào về TKX ở lứa tuổi học sinh...”

Một yếu tố có vai trò và ảnh hưởng quan trọng đối với học sinh tại nhà

trường đó chính là giáo viên. Việc giáo viên hướng dẫn học sinh cách phòng

ngừa TKX thông qua tư thế ngồi học, thường xuyên đổi vị trí nhìn cho học

122