VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
VŨ VĂN KHƯƠNG
TỪ NGỮ CÔNG GIÁO TRONG CÁC BẢN KINH NGUYỆN
CỦA CÁC GIÁO PHẬN DÒNG TẠI VIỆT NAM
LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC
HÀ NỘI, 2020
VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
VŨ VĂN KHƯƠNG
TỪ NGỮ CÔNG GIÁO TRONG CÁC BẢN KINH NGUYỆN
CỦA CÁC GIÁO PHẬN DÒNG TẠI VIỆT NAM
Ngành: Ngôn ngữ Việt Nam
Mã số: 9.22.01.02
LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Công Đức
HÀ NỘI, 2020
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1
1. Tính cấp thiết của đề tài .............................................................................. 1
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ............................................ 2
2.1. Mục đích nghiên cứu ................................................................................. 2
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................ 3
3. Đối tượng, phạm vi và ngữ liệu nghiên cứu ............................................... 3
3.1. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................ 3
3.2. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................... 4
3.3. Ngữ liệu nghiên cứu .................................................................................. 4
4. Phương pháp nghiên cứu của đề tài .............................................................. 8
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án ......................................................... 9
6. Ý nghĩa lí luận và thực tiễn của luận án ..................................................... 10
6.1. Ý nghĩa lí luận: ............................................................................................ 10
6.2. Ý nghĩa thực tiễn: ........................................................................................ 10
7. Cấu trúc luận án ............................................................................................ 11
Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ
THUYẾT LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU ................................. 12
1.1. Đặt vấn đề ................................................................................................ 12
1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu ........................................................... 12
1.2.1. Các nghiên cứu từ ngữ Công giáo trên thế giới ..................................... 13
1.2.2. Các nghiên cứu từ ngữ Công giáo trong nước ....................................... 20
1.3. Cơ sở lí thuyết của việc nghiên cứu các từ ngữ Công giáo trong các bản
kinh nguyện của các Giáo phận Dòng tại Việt Nam ...................................... 24
1.3.1. Mối quan hệ hữu cơ giữa ngôn ngữ và tôn giáo .................................... 24
1.3.2. Định vị lớp từ vựng Công giáo trong từ vựng tiếng Việt ....................... 26
1.3.3. Quan niệm về con đường hình thành và phát triển từ vựng tiếng Việt 28
1.3.4. Quan niệm về tiếp xúc ngôn ngữ và vay mượn trong ngôn ngữ ................ 32
1.3.5. Quan niệm về từ và ngữ ........................................................................... 33
1.3.6. Quan niệm về nghĩa của từ và sự phát triển nghĩa của từ .................... 37
1.3.7. Lí thuyết định danh ................................................................................. 38
1.3.8. Sơ lược về Công giáo và Công giáo tại Việt Nam................................... 39
1.3.9. Công giáo với văn hóa Việt .................................................................. 40
1.4. Tiểu kết ...................................................................................................... 42
Chương 2 CON ĐƯỜNG HÌNH THÀNH TỪ NGỮ CÔNG GIÁO TRONG
CÁC BẢN KINH NGUYỆN CỦA CÁC GIÁO PHẬN DÒNG TẠI VIỆT
NAM ................................................................................................................... 44
2.1. Đặt vấn đề ................................................................................................... 44
2.2. Con đường vay mượn từ ngữ Công giáo nước ngoài ............................. 45
2.2.1. Lí do của việc vay mượn từ vựng Công giáo nước ngoài ...................... 45
2.2.2. Nguồn gốc các từ ngữ Công giáo vay mượn ......................................... 46
2.2.3. Cách thức tiếp nhận từ ngữ Công giáo vay mượn ................................. 60
2.3. Con đường tự tạo các từ ngữ mới ............................................................. 66
2.3.1. Cách dùng hình thức mới để diễn đạt một nghĩa mới ............................ 66
2.3.2. Cách dùng hình thức có sẵn để diễn đạt một nghĩa mới ...................... 70
2.4. Tiểu kết ....................................................................................................... 73
Chương 3 ĐẶC ĐIỂM CẤU TRÚC VÀ NGỮ NGHĨA CỦA CÁC TỪ NGỮ
CÔNG GIÁO TRONG CÁC BẢN KINH NGUYỆN CỦA CÁC GIÁO
PHẬN DÒNG TẠI VIỆT NAM ...................................................................... 75
3.1. Đặt vấn đề ................................................................................................... 75
3.2. Đặc điểm cấu trúc của các từ ngữ Công giáo trong các bản kinh nguyện
của các Giáo phận Dòng tại Việt Nam ........................................................... 75
3.2.1. Đặc điểm từ đơn Công giáo ..................................................................... 77
3.2.2. Đặc điểm từ ghép Công giáo .................................................................... 82
3.2.3. Đặc điểm các tổ hợp định danh Công giáo ............................................. 88
3.3. Đặc điểm ngữ nghĩa của các từ ngữ Công giáo trong các bản kinh
nguyện của các Giáo phận Dòng tại Việt Nam ............................................... 93
3.3.1. Các đặc trưng cơ bản làm cơ sở định danh của từ ngữ Công giáo ....... 94
3.3.2. Đặc điểm phân loại theo phạm trù ngữ nghĩa của từ ngữ Công giáo. 103
3.4. Tiểu kết ...................................................................................................... 114
Chương 4 TỪ NGỮ CÔNG GIÁO TRONG ĐỜI SỐNG TIẾNG VIỆT .. 116
4.1. Đặt vấn đề ................................................................................................. 116
4.2. Các tác động Việt hóa lớp từ ngữ Công giáo vay mượn ....................... 116
4.2.1. Ảnh hưởng của cấu trúc tiếng Việt đến các từ ngữ Công giáo vay mượn
về mặt ngữ âm và chữ viết ............................................................................... 117
4.2.2. Ảnh hưởng của cấu trúc tiếng Việt đến các từ ngữ Công giáo vay mượn
về mặt ngữ nghĩa ............................................................................................. 119
4.3. Sự tham gia vào tiếng Việt toàn dân của các từ ngữ Công giáo thể hiện
qua văn học Việt Nam ..................................................................................... 121
4.3.1. Sự tham gia vào tiếng Việt toàn dân của các từ ngữ Công giáo thể hiện
qua tục ngữ, ca dao tiếng Việt ......................................................................... 121
4.3.2. Sự tham gia vào tiếng Việt toàn dân của các từ ngữ Công giáo thể hiện
qua văn học viết ................................................................................................ 128
4.4. Tiểu kết ...................................................................................................... 141
KẾT LUẬN ...................................................................................................... 143
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ ......... 151
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 152
PHỤ LỤC ......................................................................................................... 164
