luận văn:BIỆN PHÁP QUẢN LÝ CỦA TỔ TRƯỞNG CHUYÊN MÔN ĐỐI VỚI CÔNG TÁC XÂY DỰNG HỒ SƠ MÔN HỌC CỦA GIÁO VIÊN TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

Chia sẻ: Nguyễn Thị Bích Ngọc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:97

Thêm vào BST

Báo xấu

245
lượt xem 100
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo luận văn - đề án 'luận văn:biện pháp quản lý của tổ trưởng chuyên môn đối với công tác xây dựng hồ sơ môn học của giáo viên trường trung học phổ thông', luận văn - báo cáo, thạc sĩ - tiến sĩ - cao học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: luận văn:BIỆN PHÁP QUẢN LÝ CỦA TỔ TRƯỞNG CHUYÊN MÔN ĐỐI VỚI CÔNG TÁC XÂY DỰNG HỒ SƠ MÔN HỌC CỦA GIÁO VIÊN TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

1 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM ––––––––––––––––––––––– NÔNG THỊ HẢO BIỆN PHÁP QUẢN LÝ CỦA TỔ TRƢỞNG CHUYÊN MÔN ĐỐI VỚI CÔNG TÁC XÂY DỰNG HỒ SƠ MÔN HỌC CỦA GIÁO VIÊN TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC THÁI NGUYÊN, NĂM 2009 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
2 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM ––––––––––––––––––––––– NÔNG THỊ HẢO BIỆN PHÁP QUẢN LÝ CỦA TỔ TRƢỞNG CHUYÊN MÔN ĐỐI VỚI CÔNG TÁC XÂY DỰNG HỒ SƠ MÔN HỌC CỦA GIÁO VIÊN TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Chuyên ngành : Quản lý Giáo dục Mã số : 60 14 05 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS PHẠM HỒNG QUANG THÁI NGUYÊN, NĂM 2009 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
3 LỜI CẢM ƠN Xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu trƣờng Đại học Sƣ phạm - Đại học Thái Nguyên, Khoa sau đại học, Khoa Tâm lý Giáo dục đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn PGS. TS Phạm Hồng Quang đã tận tình chỉ dẫn, giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn Tập thể Cán bộ, giáo viên, nhân viên Trƣờng trung học phổ thông Bình Yên, bạn bè đã quan tâm, giúp đỡ và động viên tôi hoàn thành luận văn này. Thái Nguyên, ngày 31 tháng 10 năm 2009 Tác giả Nông Thị Hảo Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
4 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Giá trị nhỏ nhất : GTNN Giá trị lớn nhất : GTLN Giáo viên : GV Học sinh : HS Máy tính bỏ túi : MTBT Sách giáo khoa : SGK Trung học phổ thông : THPT Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
5 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1 1. Lí do chọn đề tài .................................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................... 2 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu...................................................................... 2 4. Giả thuyết khoa học ............................................................................................. 2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................................... 2 6. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................. 2 7. Phƣơng pháp nghiên cứu ..................................................................................... 2 7.1. Nhóm phƣơng pháp lý luận .......................................................................... 2 7.2. Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn ..................................................... 3 7.3. Nhóm phƣơng pháp toán học ........................................................................ 3 8. Cấu trúc luận văn ................................................................................................. 3 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ CÔNG TÁC XÂY DỰNG HỒ SƠ MÔN HỌC Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG .... 4 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ................................................................................ 4 1.2. Ý nghĩa, tầm quan trọng của hồ sơ môn học đối với hoạt động dạy học ở trƣờng THPT ...................................................................................................... 4 1.2.1. Khái niệm hồ sơ......................................................................................... 4 1.2.2. Hồ sơ môn học........................................................................................... 4 1.3. Một số khái niệm .............................................................................................. 8 1.3.1. Khái niệm quản lý ..................................................................................... 8 1.3.2. Quản lý giáo dục ........................................................................................ 9 1.3.3. Hoạt động dạy học ................................................................................... 10 1.3.3.1. Mục đích và nhiệm vụ dạy học ....................................................... 10 1.3.3.2. Nội dung dạy học ........................................................................... 11 1.3.3.3. Phƣơng pháp và phƣơng tiện dạy học ............................................. 11 1.3.3.4. Giáo viên với hoạt động dạy ........................................................... 13 1.3.3.5. Học sinh với hoạt động học ............................................................ 13 1.3.4. Các biện pháp quản lý công tác xây dựng hồ sơ môn học ........................ 17 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
6 1.4. Cơ sở lý luận của công tác quản lý hồ sơ môn học .......................................... 17 1.4.1. Những căn cứ pháp lý .............................................................................. 17 1.4.2. Quản lý công tác xây dựng hồ sơ môn học ở trƣờng THPT ...................... 17 1.5. Vai trò của tổ trƣởng chuyên môn trong quản công tác xây dựng hồ sơ môn học ở trƣờng THPT .................................................................................. 19 1.5.1. Tổ trƣởng chuyên môn xây dựng kế hoạch để tổ viên hoàn thành hồ sơ môn học .......................................................................................... 19 1.5.2. Tổ trƣởng chuyên môn tổ chức cho giáo viên xây dựng hồ sơ môn học ... 20 1.5.3. Yêu cầu đối với trƣởng bộ môn ............................................................... 20 1.5.4. Tổ trƣởng chuyên môn kiểm tra, đánh giá công tác xây dựng hồ sơ môn học ...... 22 1.6. Vai trò của hiệu trƣởng trong quản công tác xây dựng Hồ sơ môn học ở trƣờng THPT .................................................................................................... 22 1.6.1. Hiệu trƣởng định hƣớng công tác xây dựng hồ sơ môn học trên cơ sở đổi mới phƣơng pháp dạy học ................................................................... 23 1.6.2. Hiệu trƣởng tạo mọi điều kiện thuận lợi để giáo viên xây dựng hồ sơ môn học, triển khai kế hoạch dạy học trên đối tƣợng học sinh .................. 23 1.6.3. Hiệu trƣởng điều hành mối quan hệ phối hợp giữa các tổ chuyên môn, các tổ chức trong nhà trƣờng nhằm huy động sức mạnh tập thể ................ 23 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ CÔNG TÁC XÂY DỰNG HỒ SƠ MÔN HỌC Ở TRƢỜNG THPT BÌNH YÊN TỈNH THÁI NGUYÊN.............. 26 2.1. Vài nét về trƣờng THPT Bình Yên - Định Hoá - Thái nguyên ........................ 26 2.2. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học ở trƣờng THPT Bình Yên ................... 29 2.2.1. Công tác xây dựng kế hoạch .................................................................... 29 2.2.2. Về công tác tổ chức ................................................................................. 29 2.2.3. Công tác chỉ đạo thực hiện kế hoạch ........................................................ 30 2.3. Thực trạng quản lý công tác xây dựng hồ sơ môn học của giáo viên ............... 33 2.3.1. Về nhận thức ........................................................................................... 33 2.3.2. Điều kiện phục vụ công tác xây dựng hồ sơ môn học............................... 35 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
7 2.3.3. Thực trạng tổ chức chỉ đạo công tác xây dựng hồ sơ môn học ở trƣờng THPT Bình Yên .......................................................................... 37 2.3.4. Thực trạng công tác xây dựng hồ sơ môn học của giáo viên trƣờng THPT Bình Yên ...................................................................................... 37 2.3.5. Thực trạng kiểm tra đánh giá công tác xây dựng hồ sơ môn học ở trƣờng THPT Bình Yên .......................................................................... 40 CHƢƠNG 3. ĐỀ XUẤT CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ CÔNG TÁC XÂY DỰNG HỒ SƠ MÔN HỌC Ở TRƢỜNG THPT ............................ 43 3.1. Nguyên tắc trong quản lý công tác xây dựng hồ sơ môn học ........................... 43 3.1.1. Đảm bảo tính mục đích ............................................................................ 43 3.1.2. Đảm bảo tính thực tiễn và phù hợp với lý luận ......................................... 43 3.1.3. Đảm bảo tính hiệu quả ............................................................................. 43 3.2. Các biện pháp quản lý công tác xây dựng hồ sơ môn học ............................... 43 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ...................................................................... 57 1. Kết luận ............................................................................................................. 57 2. Một số khuyến nghị ........................................................................................... 58 2.1. Đối với Chính phủ ................................................................................... 58 2.2. Đối với Bộ giáo dục và Đào tạo ............................................................... 58 2.3. Đối với Sở Giáo dục và Đào tạo .............................................................. 58 2.4. Đối với các nhà trƣờng ............................................................................ 58 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 59 PHỤ LỤC ............................................................................................................. 60 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
8 DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1: Chất lƣợng học sinh tuyển vào lớp đầu cấp thấp thể hiện ở kết quả khảo sát môn Ngữ văn, Toán đầu năm lớp 10 ............................................... 28 Bảng 2: Chất lƣợng hai mặt giáo dục 3 năm từ 2006-2009 ........................................ 28 Bảng 3: Kết quả khảo sát nhận thức của giáo viên về hồ sơ môn học ....................... 34 Bảng 4: Kết quả khảo sát nhận thức về tầm quan trọng và nhu cầu bồi dƣỡng về kiến thức, kỹ năng ...................................................................................... 36 Bảng 5: Kết quả trƣng cầu ý kiến khảo nghiệm các biện pháp quản lý của tổ trƣởng chuyên môn đối với công tác xây dựng hồ sơ môn học .................... 54 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1: Quá trình kiến tạo hồ sơ môn học ................................................................... 5 Sơ đồ 2: Quan hệ tác động giữa giáo viên - học sinh - tài liệu học tập ..................... 14 Sơ đồ 3: Quan hệ công tác quản lý hồ sơ môn học ..................................................... 24 Sơ đồ 4: Cơ cấu tổ chức của trƣờng THPT Bình Yên ................................................ 27 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1. Hoạt động dạy học - giáo dục là hoạt động chủ yếu trong nhà trƣờng. Yếu tố quyết định chất lƣợng hoạt động dạy học là năng lực của ngƣời giáo viên. Năng lực dạy học của ngƣời giáo viên biểu hiện ở các chuẩn bị, tổ chức dạy học, kiểm tra đánh giá. Đặc biệt là năng lực tự nghiên cứu của giáo viên. Năng lực của mỗi giáo viên đƣợc thể hiện chủ yếu trong quá trình chuyển hoá sƣ phạm - quá trình chuyển hoá tri thức khoa học thành tri thức dạy học. Để hoạt động dạy học - giáo dục trong trƣờng trung học phổ thông (THPT) đạt chất lƣợng và hiệu quả, đòi hỏi công tác xây dựng hồ sơ môn học của giáo viên phải đƣợc tiến hành một cách khoa học đáp ứng yêu cầu đổi mới, phù hợp với đối tƣợng học sinh và điều kiện dạy học. 2. Trong quá trình dạy học 3 yếu tố: Mục tiêu, nội dung, phƣơng pháp dạy học có mối quan hệ biện chứng. Cùng với quá trình đổi mới nội dung, chƣơng trình, sách giáo khoa phổ thông là quá trình đổi mới phƣơng pháp dạy học. Để thực hiện đổi mới phƣơng phƣơng pháp dạy học, ở từng bài giảng đòi hỏi giáo viên phải thiết kế kế hoạch bài giảng theo hƣớng tích cực cao độ. Công tác xây dựng hồ sơ môn học cần phải đƣợc coi trọng bởi đây là biểu hiện cụ thể của ngƣời giáo viên trong quá trình đổi mới phƣơng pháp dạy học. 3. Thực tiễn quản lý hoạt động dạy học tại trƣờng THPT Bình Yên đã cho thấy: đối với những giáo viên tâm huyết với nghề, dạy giỏi… rất chú trọng công tác xây dựng hồ sơ môn học. Những giáo viên trình độ chuyên môn yếu, tay nghề chƣa cao lại coi nhẹ công tác xây dựng hồ sơ môn học, hoặc có làm để đối phó kiểm tra dẫn đến chất lƣợng hoạt động dạy học hạn chế. 4. Hoạt động quản lý công tác xây dựng hồ sơ môn học còn mang nặng tính chất hành chính, chƣa đi sâu vào quản lý chất lƣợng, chƣa có tiêu chí đánh giá cụ thể. Từ những lý do nêu trên chúng tôi chọn đề tài: Biện pháp quản lý của tổ trưởng chuyên môn đối với công tác xây dựng hồ sơ môn học của giáo viên trường trung học phổ thông. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
2 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất các biện pháp quản lý nhằm nâng cao chất lƣợng chuẩn bị hồ sơ môn học ở trƣờng trung học phổ thông. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu là hoạt động quản lý công tác xây dựng Hồ sơ môn học ở trƣờng Trung học phổ thông Bình Yên, Định Hóa, Thái Nguyên. - Đối tƣợng nghiên cứu: Các biện pháp quản lý công tác xây dựng hồ sơ môn học ở trƣờng trung học phổ thông Bình Yên. 4. Giả thuyết khoa học Nếu có biện pháp quản lý hoạt động xây dựng hồ sơ môn học phù hợp chất lƣợng hồ sơ môn học đƣợc nâng lên góp phần nâng cao chất lƣợng hoạt động dạy học - giáo dục. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Xây dựng cơ sở lý luận của hoạt động quản lý công tác xây dựng hồ sơ môn học của giáo viên ở trƣờng trung học phổ thông. 5.2. Thực trạng quản lý công tác xây dựng hồ sơ môn học của giáo viên ở trƣờng THPT Bình Yên. 5.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý công tác xây dựng hồ sơ môn học ở trƣờng trung học phổ thông. 6. Phạm vi nghiên cứu Tập trung nghiên cứu các biện pháp quản lý công tác xây dựng hồ sơ môn học của giáo viên THPT, đặc biệt là công tác xây dựng kế hoạch bài giảng (giáo án). 7. Phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp lý luận Sử dụng phƣơng pháp nghiên cứu tài liệu, phân tích, tổng hợp, khái quát hoá; hệ thống hoá để xây dựng hệ thống các vấn đề lý luận của đề tài: + Lý luận về quản lý dạy học và cơ sở pháp lý của quản lý hoạt động dạy học. + Quản lý công tác xây dựng hồ sơ môn học ở trƣờng trung học phổ thông. + Xây dựng một số biện pháp quản lý công tác xây dựng hồ sơ môn học. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
3 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra: Phƣơng pháp này đƣợc sử dụng để thu thập ý kiến của các đối tƣợng thông qua việc trƣng cầu ý kiến. Nội dung ý kiến trƣng cầu là các vấn đề liên quan đến thực trạng của vấn đề nghiên cứu. - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: Tổng kết kinh nghiệm của các tổ chuyên môn về quản lý công tác xây dựng hồ sơ môn học. - Phương pháp chuyên gia: Phƣơng pháp này dùng khi xin ý kiến của các chuyên gia về các vấn đề “đánh giá thực trạng, các biện pháp đƣợc đề xuất”. 7.3. Nhóm phương pháp toán học Phƣơng pháp thống kê: Phƣơng pháp này dùng để xử lý các số liệu đã thu thập đƣợc. 8. Cấu trúc luận văn Luận văn gồm 3 phần chính: Ngoài phần Mở đầu, phần Kết luận, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, phần Nội dung gồm 3 chƣơng: Chƣơng I. Cơ sở lý luận của quản lý công tác xây dựng hồ sơ môn học ở trƣờng trung học phổ thông Chƣơng II. Thực trạng quản lý công tác xây dựng hồ sơ môn học ở trƣờng Trung học phổ thông Bình Yên - Định Hoá - Thái Nguyên Chƣơng III. Đề xuất các biện pháp quản lý công tác xây dựng hồ sơ môn học ở trƣờng trung học phổ thông Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
4 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ CÔNG TÁC XÂY DỰNG HỒ SƠ MÔN HỌC Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Trong quá trình dạy học 3 yếu tố: Mục tiêu, nội dung, phƣơng pháp dạy học có mối quan hệ biện chứng. Cùng với quá trình đổi mới nội dung, chƣơng trình, sách giáo khoa phổ thông là quá trình đổi mới phƣơng pháp dạy học. Để thực hiện đổi mới phƣơng phƣơng pháp dạy học, ở từng bài giảng đòi hỏi giáo viên phải thiết kế kế hoạch bài giảng theo hƣớng tích cực cao độ. Biểu hiện cụ thể của ngƣời giáo viên trong quá trình đổi mới phƣơng pháp dạy học là công tác xây dựng hồ sơ môn học. Quản lý hoạt động dạy học ở trƣờng phổ thông phải đƣợc tiến hành ở tất cả các khâu: chuẩn bị hồ sơ, tiến hành giảng dạy, kiểm tra đánh giá. Đã có nhiều công trình nghiên cứu các biện pháp quản lý hoạt động dạy học trong trƣờng THPT, song các biện pháp quản lý của tổ tƣởng chuyên môn đối với công tác xây dựng hồ sơ môn học của giáo viên ở trƣờng THPT chƣa có tác giả nào nghiên cứu, đây là một vấn đề mới mẻ đang cần đƣợc quan tâm nghiên cứu. 1.2. Ý nghĩa, tầm quan trọng của hồ sơ môn học đối với hoạt động dạy học ở trƣờng THPT 1.2.1. Khái niệm hồ sơ: Hồ sơ là “Tài liệu tổng hợp có liên quan với nhau về một ngƣời, một sự việc, một vấn đề” [18, 457]. 1.2.2. Hồ sơ môn học bao gồm: Kế hoạch giảng dạy bộ môn; Giáo án (kế hoạch bài giảng); các loại tài liệu có liên quan khác. * Kế hoạch dạy học bộ môn: Kế hoạch là “toàn bộ nói chung những điều vạch ra một cách có hệ thống những công việc dự định làm trong một thời gian nhất định với cách thức, trình tự, thời hạn tiến hành” [18, tr. 484]. - Nhƣ vậy, kế hoạch dạy học bộ môn là những điều vạch ra một cách có hệ thống công việc dạy học một bộ môn cụ thể ở một lớp học cụ thể trong khoảng thời gian một năm học. Kế hoạch bộ môn phải thể hiện đƣợc mục tiêu môn học về kiến thức, kỹ năng, thái độ của ngƣời học đạt đƣợc sau khi kết thúc môn học. Kế hoạch cũng phải vạch ra đƣợc cách thức (phƣơng pháp), trình tự tiến hành các bài học, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
5 điều kiện phục vụ cho hoạt động dạy học đồng thời có kế hoạch kiểm tra đánh giá quá trình dạy - học thu thông tin và điều chỉnh hoạt động dạy của giáo viên, định hƣớng điều chỉnh hoạt động học của học sinh. Nhƣ vậy khi xây dựng kế hoạch dạy học bộ môn sẽ giúp giáo viên hình dung toàn bộ những hoạt động nhằm thực hiện mục tiêu môn học. * Kế hoạch bài giảng - giáo án - Giáo án là “Bài soạn của giáo viên để lên lớp giảng dạy” [18, tr. 395]. Trƣớc đây theo cách hiểu thông thƣờng của nhiều giáo viên bài soạn là bản ghi những ý chính của bài học giáo viên chắt lọc chủ yếu từ sách giáo khoa để lên lớp giảng bài. - Kế hoạch bài giảng (giáo án theo cách gọi khi đổi mới phƣơng pháp dạy học) là những điều vạch ra có hệ thống những công việc dự định thực hiện trong một tiết học trong đó nêu rõ hoạt động của thầy và hoạt động của trò với cách thức, trình tự, thời gian thực hiện, điều kiện phục vụ cho bài giảng nhằm đạt mục tiêu bài học. * Tài liệu là “văn bản giúp cho việc tìm hiểu một vấn đề gì đó” [18, tr. 869]. Nhƣ vậy các tài liệu phục vụ cho giờ giảng hay sinh hoạt chuyên đề: Có thể là tranh ảnh, bài báo, công trình nghiên cứu, các văn bản khác liên quan đến nội dung dạy học mà ngƣời giáo viên sƣu tầm đƣợc. Tài liệu phục vụ cho giờ giảng cũng có thể là hƣớng dẫn quy trình tiến hành một thí cũng có thể là phiếu học tập giáo viên sử dụng khi tiến hành bài giảng, mẫu báo cáo sau giờ thực hành, hƣớng dẫn chuẩn bị bài gửi tới học sinh trƣớc khi tiến hành giờ giảng để học sinh chuẩn bị… * Hồ sơ môn học là sản phẩm lao động sƣ phạm của mỗi cá nhân thể hiện năng lực chuyển hoá sƣ phạm của giáo viên, thể hiện tâm huyết, trách nhiệm của giáo viên với nghề dạy học. Chƣơng trình GDPT, Sách giáo khoa. Quá trình chuyển hóa Tài liệu tham khảo, sách Hồ sơ môn học giáo viên….. sƣ phạm của giáo viên Internet, thiết bị dạy học, phƣơng tiện khác Sơ đồ 1: Quá trình kiến tạo hồ sơ môn học Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
6 Theo lý luận dạy học, năng lực ngƣời giáo viên thể hiện ở quá trình chuyển hóa tri thức khoa học thành tri thức dạy học sẽ có ý nghĩa sau đây: i) Đảm bảo tính mới, thời sự của khoa học - Nội dung đƣa vào dạy học phải đáp ứng đƣợc mục tiêu đào tạo, mục đích dạy học. - Nội dung dạy học phải phù hợp với hoàn cảnh và điều kiện của đất nƣớc. ii) Hoạt động soạn bài cần phải quan tâm xây dựng kế hoạch bài giảng. Kế hoạch bài giảng phải thể hiện đƣợc các nội dung cốt lõi, thể hiện cách thức tổ chức dạy học và cách thức học của ngƣời học; thể hiện rõ nét kế hoạch dạy học, trong kế hoạch bài giảng phải chứa đựng các hình thức học bổ trợ nhƣ yêu cầu thảo luận, viết tiểu luận… Kế hoạch bài giảng là tài liệu bắt buộc giáo viên phải chuẩn bị. Kế hoạch bài giảng hiện đại còn phải đảm bảo các yêu cầu quan trọng nhƣ: + Hoạt động hóa ngƣời học, tức là không chỉ soạn cho ngƣời dạy mà soạn để tổ chức dạy học, có sự tham gia của ngƣời học. + Có thể sử dụng phƣơng tiện dạy học một cách tốt nhất. + Thể hiện hoạt động của giảng viên và sinh viên. * Tầm quan trọng của hồ sơ môn học đối với hoạt động dạy học - Xuất phát từ quan niệm: "Quá trình dạy học là một quá trình, trong đó dƣới tác động chủ đạo (tổ chức, điều khiển, lãnh đạo) của thầy, học sinh tự giác, tích cực tổ chức, tự điều khiển hoạt động nhận thức nhằm thực hiện tốt các nhiệm vụ dạy học" [17, tr. 156 ]. Do vậy khâu chuẩn bị của giáo viên có tầm quan trọng đặc biệt. Đổi mới phƣơng pháp dạy học theo phƣơng pháp tiên tiến tích cực mà nghị quyết TW 2 khoá VIII khẳng định: “Đổi mới phƣơng pháp giảng dạy, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tƣ duy sáng tạo của ngƣời học. Từng bƣớc áp dụng các phƣơng pháp tiên tiến và phƣơng tiện hiện đại vào quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nhiên cứƣ cho học sinh” [6]. Để thể hiện rõ quan điểm này, bản thân mỗi giáo viên phải coi công tác xây dựng hồ sơ môn học là một nhiệm vụ quan trọng đặc biệt. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
7 Theo tác giả Nguyễn Hữu lƣợng “Yêu cầu của phƣơng pháp dạy học mới là ngƣời học phải tự xây dựng, tìm tòi kiến thức với sự hƣớng dẫn của thầy giáo, ngƣời ta gọi là phƣơng pháp hoạt động. Ngƣời học chẳng những phải hình thành đƣợc các kiến thức, kỹ năng, thái độ mà quan trọng hơn còn phải biết đƣợc phƣơng pháp học tập nói chung và phƣơng pháp nghiên cứu từng bộ môn nói riêng” [10, tr. 10]. Điểm mấu chốt trong đổi mới phƣơng pháp dạy học là hƣớng tới hoạt động học tập chủ động, tích cực, tăng cƣờng rèn kỹ năng tƣ duy, khả năng sáng tạo cho học sinh. Nhƣ vậy thầy giáo không chỉ là ngƣời truyền kiến thức mà phải dạy cách chiếm lĩnh kiến thức, dạy cách tự học, tự nghiên cứu phát huy cao độ năng lực tƣ duy sáng tạo ở mỗi học sinh. “Mục đích cơ bản của của tổ chức dạy học là tổ chức tự học” [15,tr. 49]. Theo GS Nguyễn Cảnh Toàn: “Một trƣờng THPT nên bắt đầu chuyển từ dạy học sang dạy tự học” [19]. - Theo Jean Marc Demommé & Madeleine Roy: “Ngƣời dạy phải có trách nhiệm thực hiện hai thao tác quan trọng hàng đầu là thiết lập kế hoạch dạy học trƣớc khi bắt đầu năm học và chuẩn bị giáo án trƣớc mỗi buổi lên lớp”. [15] - Để chuẩn bị cho một tiết dạy theo phƣơng pháp mới cần phải xây dựng kế hoạch bài giảng (giáo án) chu đáo. + Trƣớc hết cần phải xác định mục tiêu kiến thức, kỹ năng, thái độ, xác định thời gian, địa điểm, điều kiện thực hiện mục tiêu bài giảng. Phần mục tiêu bài giảng, chuẩn bị của học sinh cho bài học cần thông báo từ giờ học trƣớc để học sinh nắm đƣợc. Giao nhiệm vụ chuẩn bị của học sinh cho bài học rõ ràng, kiểm tra chặt chẽ và đánh giá sự chuẩn bị khi tiến hành giảng dạy, tránh tình trạng giao cho song để đấy dẫn tới sự chây lƣời ở học sinh. + Phần hoạt động của thầy và hoạt động của trò trong giờ giảng phải đƣợc thể hiện rõ trong kế hoạch, vai trò chủ đạo của thầy phải đƣợc làm rõ, tính tự giác, tích cực chủ động của học sinh cần đƣợc phát huy. Kế hoạch bài giảng phải thể hiện rõ sự định hƣớng, dẫn dắt của thầy đối với từng hoạt động của trò có nhƣ thế thì trò mới có thể tự tổ chức quá trình học tập của bản thân. Mặc dù kế hoạch bài giảng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
8 mới chỉ nêu ra những tình huống theo dự kiến của giáo viên, thực tế khi tiến hành dạy học có những tình huống ngoài dự kiến song với sự chuẩn bị chu đáo giáo viên vẫn có thể giải quyết các tình huống phát sinh một cách có hiệu quả. Nhƣ vậy hồ sơ môn học có vai trò quyết định sự thành công của việc đổi mới phƣơng pháp dạy học trong từng giờ học, kế hoạch bài giảng phải đƣợc chuẩn bị chu đáo, có tính khả thi cao giờ giảng mới thành công. 1.3. Một số khái niệm 1.3.1. Khái niệm quản lý Theo Đại bách khoa toàn thƣ Liên Xô, 1977, “quản lý là chức năng của hệ thống có tổ chức với bản chất khác nhau (xã hội, sinh vật, kỹ thuật), nó bảo toàn cấu trúc xác định của chúng, duy trì chế độ hoạt động, thực hiện những chƣơng trình, mục đích hoạt động”. [9] Theo Harold Koontz ngƣời Mĩ: “Quản lý là một hoạt động thiết yếu nhằm đảm bảo sự phối hợp nỗ lực giữa các cá nhân để đạt đƣợc mục đích của nhóm (tổ chức). Mục tiêu của quản lý là hình thành một môi trƣờng trong đó con ngƣời có thể đạt đƣợc mục đích của nhóm với thời gian, tiền bạc, vật chất và sự bất mãn ít nhất”.[7] Quản lý là yêu cầu tự thân của mỗi tổ chức, khi xuất hiện nhóm yêu cầu phải có sự quản lý. Các Mác viết “Tất cả mọi lao động xã hội trực tiếp hay lao động chung nào tiến hành trên quy mô tƣơng đối lớn, thì ít nhiều cũng cần đến một sự chỉ đạo để điều hoà những hoạt động cá nhân và thực hiện những chức năng chung phát sinh từ sự vận động của những khí quan độc lập của nó. Một nhạc sĩ độc tấu thì tự điều khiển lấy mình nhƣng một dàn nhạc thì cần có nhạc trƣởng”. - Quản lý thực hiện các chức năng: Chức năng kế hoạch hoá, chức năng tổ chức, chức năng chỉ đạo thực hiện kế hoạch, chức năng kiểm tra đánh giá. - Quản lý có đặc điểm: + Quản lý bao giờ cũng diễn ra với hai hoạt động của chủ thể quản lý và hoạt động của đối tƣợng bị quản lý. Nếu không có chủ thể quản lý thì việc quản lý đặt ra trở thành vô nghĩa nhƣng nếu một tổ chức có nhiều chủ thể quản lý mà các chủ thể quản lý có thế lực tƣơng đồng nhau nhƣng vì những mục tiêu khác nhau thì việc quản lý trở nên phức tạp. Đối tƣợng bị quản lý sẽ gặp rất nhiều khó khăn vì công Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
9 việc chồng chéo do vậy trong quản lý phải thực hiện phân cấp, phân quyền, chức năng rõ ràng. + Quản lý bao giờ cũng liên quan đến việc trao đổi thông tin và đều có mối liên hệ ngƣợc. Thông tin đƣợc coi là mạch máu xuyên xuốt quá trình quản lý. Tất cả các chức năng quản lý đều dựa vào yếu tố thông tin vì thế thông tin cần đảm bảo đầy đủ, kịp thời, chính xác. + Quản lý bao giờ cũng phải thích nghi với sự biến đổi, có hai kiểu thích nghi: đối tƣợng bị quản lý thích nghi với chủ thể quản lý và ngƣợc lại chủ thể quản lý biến đổi thích nghi với đối tƣợng bị quản lý. + Quản lý vừa là một khoa học, vừa là một nghề, vừa là một nghệ thuật 1.3.2. Quản lý giáo dục Theo tác giả Trần Kiểm có thể hiểu quản lý giáo dục ở hai cấp độ: Ở cấp vĩ mô: Quản lý giáo dục đƣợc hiểu là những tác động tự giác (có mục đích, có ý thức, có kế hoạch, có hệ thống, hợp quy luật) của chủ thể quản lý đến tất cả các mắt xích của hệ thống (từ cấp cao nhất đến các cơ sở giáo dục là nhà trƣờng) nhằm thực hiện có chất lƣợng và hiệu quả mục tiêu phát triển giáo dục, đào tạo thế hệ trẻ mà xã hội đặt ra cho ngành giáo dục. Ở cấp độ vi mô: Quản lý giáo dục đƣợc hiểu là những tác động tự giác (có ý thức, có mục đích, có kế hoạch, có hệ thống, hợp quy luật) của chủ thể quản lý đến tập thể giáo viên, công nhân viên, tập thể học sinh, cha mẹ học sinh và các lực lƣợng xã hội trong và ngoài nhà trƣờng nhằm thực hiện có chất lƣợng và hiệu quả mục tiêu giáo dục của nhà trƣờng. + Quản lý giáo dục thuộc lĩnh vực quản lý xã hội, nó mang những nét đặc trƣng của quản lý hành chính nhà nƣớc. + Quản lý giáo dục thực chất là quản lý con ngƣời bởi vì đối tƣợng bị quản lý là con ngƣời, khách thể quản lý là các lực lƣợng xã hội tham gia vào các hoạt động của nhà trƣờng, mục tiêu quản lý là nâng cao chất lƣợng và hiệu quả của quá trình giáo dục đƣợc phản ánh ở nhân cách ngƣời học. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
10 + Quản lý giáo dục là một quá trình luôn luôn biến đổi, điều này thể hiện rõ khi quy mô quản lý tăng thì chủ thể quản lý phải đổi mới hoạt động quản lý để thích ứng với những hoạt động của mình. Nhƣ vậy chủ thể quản lý luôn phải duy trì hoạt động quản lý một cách linh hoạt, sáng tạo nhằm phát huy tối đa sức mạnh của tập thể. - Quản lý giáo dục thuộc phạm trù phƣơng pháp [9. tr. 42]. Chủ thể quản lý luôn phải tìm cách cải tiến, đổi mới công tác quản lý sao cho đạt mục đích quản lý có hiệu quả. - Quản lý nhà trƣờng có thể xem là quản lý giáo dục cấp vi mô, đây là những tác động quản lý diễn ra trong phạm vi nhà trƣờng. Hoạt động chính của trƣờng học là hoạt động dạy học do vậy quản lý nhà trƣờng chủ yếu là quản lý dạy học. Quản lý Nhà trƣờng là quản lý hoạt động dạy học [20, tr. 22]. - Quản lý hoạt động dạy học là những tác động có mục đích, có kế hoạch của Hiệu trƣởng đến tập thể giáo viên và học sinh và các lực lƣợng trong và ngoài nhà trƣờng nhằm huy động họ tham gia, hợp tác, phối hợp trong các hoạt động của nhà trƣờng giúp quá trình dạy học vận động tối ƣu tới mục tiêu dự kiến.[17] - Quản lý hoạt động dạy phải đƣợc tiến hành ở tất cả các khâu: Chuẩn bị hồ sơ môn học, tiến hành dạy học, kiểm tra đánh giá hoạt động dạy - học. 1.3.3. Hoạt động dạy học Dạy học là một quá trình trong đó dƣới vai trò chủ đạo của ngƣời thầy (tổ chức, hƣớng dẫn, điều khiển) ngƣời học tự giác, tích cực, chủ động, tự tổ chức hoạt động nhận thức nhằm thực hiện có hiệu quả mục tiêu và nhiệm vụ dạy học đề ra. Xét theo quan điểm cấu trúc hệ thống quá trình dạy học gồm các thành tố cấu trúc: Mục đích, nhiệm vụ dạy học, nội dung dạy học, phƣơng pháp, phƣơng tiện dạy học, hình thức tổ chức dạy học, giáo viên, học sinh, kết quả. 1.3.3.1. Mục đích và nhiệm vụ dạy học - Mục đích dạy học là mô hình nhân cách ngƣời học mà hoạt động dạy học cần đạt đƣợc đó là tri thức, kỹ năng, thái độ ngƣời học đạt đƣợc sau quá trình dạy học. Mục đích dạy học là thành tố giữ vị trí hàng đầu trong cấu trúc của quá trình dạy học. Mục đích dạy học có vai trò định hƣớng cho toàn bộ quá trình dạy học. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
11 - Nhiệm vụ dạy học là những việc phải làm cụ thể theo yêu cầu phát triển và bồi dƣỡng hệ thống tri thức, kỹ năng, kỹ xảo, phát triển tƣ duy sáng tạo, trên cơ sở đó hình thành thế giới quan khoa học, lý tƣởng, phẩm chất đạo đức con ngƣời. 1.3.3.2. Nội dung dạy học - Nội dung dạy học là thành tố cơ bản của quá trình dạy học bao gồm hệ thống những tri thức, kỹ năng, kinh nghiệm hoạt động sáng tạo và hệ thống thái độ mà ngƣời học cần lĩnh hội. Nó là nội dung phối hợp giữa dạy và học giữa thầy và trò và trả lời câu hỏi dạy cái gì và học cái gì? - Nội dung dạy học là một trong ba thành tố cơ bản của quá trình dạy học. Nó chịu sự định hƣớng của mục đích, nhiệm vụ dạy học nhƣng lại có vai trò chủ đạo trong việc lực chọn phƣơng pháp và hình thức tổ chức dạy học, nội dung dạy học có nhiệm vụ phản ánh mục tiêu và nhiệm vụ dạy học trong những bài học cụ thể. 1.3.3.3. Phương pháp và phương tiện dạy học - Thuật ngữ phương pháp mà tiếng Hy Lạp là Méthods có nghĩa là con đƣờng, cách thức hoạt động để đạt mục đích. - Theo PGS.TS Nguyễn Ngọc Bảo “Phƣơng pháp dạy học là hệ thống những hành động có chủ đích theo một trình tự nhất định của giáo viên để tổ chức các hoạt động nhận thức và hoạt động thực hành của học sinh, nhằm đảm bảo cho họ lĩnh hội nội dung dạy học mà chính nhờ vậy họ đạt đƣợc mục tiêu dạy học”. [1, tr. 63 ]. - Theo PGS.TS phạm Hồng Quang: “Phƣơng pháp dạy học là cách thức hoạt động, trình tự phối hợp tƣơng tác giữa giáo viên và học sinh nhằm thực hiện tốt các nhiệm vụ dạy học”. [13, tr. 59]. Nhƣ vậy phƣơng pháp dạy học là cách thức, con đƣờng để hoạt động dạy học đi đến mục tiêu. - Theo PGS.TS Nguyễn Ngọc Bảo có thể chia các phƣơng pháp dạy học ở phổ thông thành các nhóm phƣơng pháp: Nhóm phƣơng pháp tổ chức các hoạt động nhận thức - học tập gồm: Phân nhóm phƣơng pháp dùng lời; phân nhóm các phƣơng pháp dạy học trực quan; phân nhóm phƣơng pháp dạy học thực hành; nhóm phƣơng pháp kiểm tra, đánh giá, tự kiểm tra, tự đánh giá; nhóm phƣơng pháp kích thích và hình thành động cơ hoạt động nhận thức - học tập. [1, tr. 63 ] Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
12 Nhƣ vậy phƣơng pháp là cách thức hoạt động phối hợp thống nhất giữa dạy và học giữa thầy và trò nhằm thực hiện có hiệu quả mục đích và nhiệm vụ dạy học. Phƣơng pháp dạy học chịu sự định hƣớng của mục tiêu, nhiệm vụ dạy học, chịu sự chỉ đạo của nội dung dạy học nhƣng lại ảnh hƣởng trực tiếp đến hiệu quả của quá trình dạy học. Phƣơng pháp dạy học là tổ hợp các cách thức, biện pháp, thao tác đòi hỏi phải sử dụng phƣơng tiện. Phƣơng tiện dạy học góp phần vào sự thành công của phƣơng pháp. Bàn về nội dung, phƣơng pháp dạy học Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Các thầy cô giáo phải tìm cách dạy, dạy cái gì, dạy thế nào để học sinh hiểu chóng, nhớ lâu, tiến bộ nhanh”.[11] Trong dạy học hiện đại đòi hỏi ngƣời giáo viên phải vận dụng tất cả các phƣơng pháp dạy học. Không có phƣơng pháp nào chiếm ƣu thế độc tôn vấn đề là ở chỗ ngƣời giáo viên trong khi thiết kế kế hoạch bài giảng phải thận trọng lựa chọn các phƣơng pháp, có kế hoạch phối hợp linh hoạt các phƣơng pháp trong giờ dạy để dạy học hiệu quả. Lựa chọn, phối hợp các phƣơng pháp phù hợp với kiểu bài, đối tƣợng học sinh sẽ tạo sự thành công trong dạy học. Nhóm tác giả Nguyễn Ngọc Bảo - Trần Kiểm cho rằng khi lựa chọn, kết hợp các phƣơng pháp cần quán triệt các nguyên tắc sau [1, tr. 110]: 1. Các phƣơng pháp dạy học phù hợp với nguyên tắc dạy học. 2. Sự phù hợp giữa các phƣơng pháp với nhiệm vụ dạy học cụ thể. 3. Sự phù hợp giữa các phƣơng pháp với nội dung dạy học của một mục, một bài học. 4. Sự phù hợp của các phƣơng pháp với khả năng học tập của học sinh, đặc điểm tập thể lớp (môi trƣờng học tập). 5. Sự phù hợp giữa các phƣơng pháp với điều kiện, phƣơng tiện hỗ trợ dạy học và thời gian dành cho học tập. 6. Sự phù hợp giữa các phƣơng pháp với khả năng của giáo viên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn