LUẬN VĂN: Phát triển nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở tỉnh Kon Tum

Chia sẻ: Nguyen Hai | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:111

Thêm vào BST

Báo xấu

120
lượt xem 25
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hiện nay, Việt Nam đã bước vào năm thứ 20 thực hiện đường lối đổi mới đất nước với nhiệm vụ trọng tâm là công nghiệp hoá, hiện đại hoá gắn với kinh tế tri thức nhằm đưa nước ta thoát khỏi tình trạng một nước nông nghiệp nghèo nàn, lạc hậu, trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020 trong bối cảnh khoa học công nghệ và toàn cầu hoá phát triển mạnh mẽ, làm gia tăng gay gắt tính chất cạnh tranh trong cuộc đua phát triển giữa các quốc gia. ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: LUẬN VĂN: Phát triển nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở tỉnh Kon Tum

LUẬN VĂN: Phát triển nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở tỉnh Kon Tum
Mở đầu 1. Tính cấp thiết của đề tài Hiện nay, Việt Nam đã bước vào năm thứ 20 thực hiện đường lối đổi mới đất nước với nhiệm vụ trọng tâm là công nghiệp hoá, hiện đại hoá gắn với kinh tế tri thức nhằm đưa nước ta thoát khỏi tình trạng một nước nông nghiệp nghèo nàn, lạc hậu, trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020 trong bối cảnh khoa học công nghệ và toàn cầu hoá phát triển mạnh mẽ, làm gia tăng gay gắt tính chất cạnh tranh trong cuộc đua phát triển giữa các quốc gia. Sự nghiệp đổi mới và công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước mà Việt Nam đang tiến hành trong điều kiện mới có thành công hay không hoàn toàn phụ thuộc vào sức sáng tạo của nguồn lực con người Việt Nam. Nhận thức rõ điều này, Đảng Cộng sản Việt Nam khẳng định: Nguồn lực con người Việt Nam là vốn quí nhất trong điều kiện các nguồn lực khác của chúng ta còn hạn chế, do đó “lấy việc phát triển nguồn lực con người làm yếu tố cơ bản cho sự phát triển nhanh và bền vững” [9, tr.85] Sự thành công của cách mạng Việt Nam có sự đóng góp tích cực của mỗi con người, mỗi cộng đồng người, mỗi địa phương trên đất nước Việt Nam, trong đó có đồng bào các dân tộc thiểu số - một bộ phận đặc biệt quan trọng cấu thành nguồn lực con người Việt Nam. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan nên trình độ phát triển giữa cộng đồng các dân tộc Việt Nam vẫn còn có sự chênh lệch khá lớn về mọi mặt, trong đó có trình độ phát triển của nguồn nhân lực, biểu hiện tập trung ở chất lượng của nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số còn thấp, chưa đáp ứng được với yêu cầu của tiến trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Kon Tum là một tỉnh miền núi, nằm trong khu vực Tây Nguyên và là tỉnh có tỷ lệ đồng bào dân tộc thiểu số chiếm số đông trong dân cư (51,14%), và là chủ thể đóng vai trò đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển toàn diện của tỉnh. Trong hai
cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ, đồng bào dân tộc thiểu số ở Kon Tum đã cùng với đồng bào Tây Nguyên và nhân dân cả nước đóng góp sức người, sức của vào sự nghiệp giải phóng dân tộc. Từ sau khi giải phóng đến nay, dưới sự lãnh đạo của Đảng, đồng bào các DTTS ở Kon Tum vẫn không ngừng phát huy tinh thần yêu nước, truyền thống cách mạng, tích cực sản xuất, xóa đói giảm nghèo, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần. Song, một thực trạng đ ang diễn ra trong nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số ở KonTum là đông về số l ượng, yếu về chất lượng, thể hiện rõ nét và tập trung ở t rình độ học vấn, trình đ ộ tay nghề, trình độ chuyên môn kỹ thuật, kỹ năng lao đ ộng của lực l ượng này còn rất thấp, cộng với chịu ảnh h ưởng nặng nề của những phong tục tập quán, lối sống cò n nh ững nét cỗ hủ, lạc hậu. Bên cạnh đó, nhiều chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước đối với việc phát triển n guồn nhân lực các dân tộc thiểu số cũng ch ưa được cụ thể hoá một cách phù hợp với điều kiện của từng vùng, từng dân tộc sống trên địa bàn tỉnh KonTum. Do đó, nhi ều tiềm năng to lớn, nhất là tiềm n ăng con người của đồng bào các dân tộc thiểu số tỉnh KonTum vẫn ch ưa đư ợc khai thác và sử dụng có hiệu quả, chưa chuyển hoá thành nội lực cho sự phát triển nhanh và bền vững, ch ưa đáp ứng đ ược yêu cầu t hực tiễn của quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá của tỉnh. Đây là một trong những nguyên nhân chính cản trở sự phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Kon Tum. Vì vậy, việc nghiên cứu khoa học nhằm “Phát triển nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở tỉnh Kon Tum” là vấn đề đang đặt ra cấp thiết và có ý nghĩa thiết thực đối với tiến trình phát triển của tỉnh Kon Tum trong giai đoạn hiện nay. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Trong những năm gần đây, nguồn nhân lực và phát triển nguồn nhân lực là vấn đề được đề cập nghiên cứu ở những mức độ và góc độ khác nhau. Nhiều công trình đã nghiên cứu một cách có hệ thống các vấn đề về nguồn nhân lực, về giáo dục - đào tạo, về nâng cao chất lượng và sử dụng có hiệu quả nguồn nhân lực, đáng chú ý là những công trình sau: - "Phát triển nguồn nhân lực giáo dục đại học Việt Nam" do TS. Đỗ Minh Cương - PGS.TS Nguyễn Thị Loan chủ biên, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001. Cuốn sách làm rõ quan điểm, định hướng chiến lược và giải pháp chủ yếu cho việc phát triển năng lực giáo dục bậc cao ở nước ta trong thời kỳ mới. - "Nguồn lực trí tuệ trong sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam" của tác giả TS. Bùi Thị Ngọc Lan, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002. Cuốn sách tập trung làm rõ trí tuệ, nguồn lực trí tuệ, vai trò, đặc điểm, thực trạng phát huy và xu hướng phát triển của nguồn lực trí tuệ Việt Nam- bộ phận tinh hoa trong nguồn nhân lực Việt Nam thời gian qua. Trên cơ sở đó, tác giả đưa ra những phương hướng và giải pháp chủ yếu nhằm phát huy nguồn lực trí tuệ Việt Nam trong công cuộc đổi mới và xây dựng đất nước theo định hướng XHCN. - "Phát triển giáo dục và đào tạo nhân tài" của Nghiêm Đình Vỳ, Nguyễn Đắc Hưng chủ biên, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002. Quyển sách tập trung giới thiệu khái quát về lịch sử giáo dục Việt Nam. Những cơ hội, thách thức và nhiệm vụ đặt ra đối với giáo dục Việt Nam trong những năm đầu thế kỷ XXI. Từ đó, tác giả đưa ra một số giải pháp, kiến nghị nhằm phát hiện, đào tạo, bồi dưỡng tài năng và nguồn nhân lực cho đất nước trong thời kỳ CNH, HĐH. - "Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước", do PTS. Mai Quốc Chánh chủ biên, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999. Cuốn sách đã phân tích vai trò của nguồn nhân lực và việc nâng cao
chất lượng nguồn nhân lực, từ đó đề xuất những giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực nước ta đáp ứng yêu cầu CNH, HĐH đất nước. - "Phát triển nguồn nhân lực - kinh nghiệm thế giới và thực tiễn nước ta" của PGS. Trần Văn Tùng, Lê ái Lâm, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996. Cuốn sách giới thiệu khái quát về vai trò của nguồn nhân lực ở một số nước trên thế giới dưới tác động của giáo dục - đào tạo, đồng thời nêu bật vai trò của giáo dục - đào tạo trong việc phát triển nguồn nhân lực ở Việt Nam. Vấn đề con người, nguồn nhân lực cũng là đề tài nghiên cứu của một số luận án, luận văn đáng chú ý: Luận án tiến sĩ "Nguồn lực con người trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước" của tác giả Đoàn Văn Khái (2000); Luận án tiến sĩ "Trí thức người dân tộc thiểu số ở Việt Nam trong công cuộc đổi mới (chủ yếu ở vùng dân tộc thiểu số phía Bắc)" của Trịnh Quang Cảnh, 2001; Luận án tiến sĩ "Phát huy nguồn lực thanh niên trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam hiện nay" của tác giả Nguyễn Thị Tú Oanh (1999); Luận văn thạc sĩ "Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở tỉnh Quảng Ninh" của tác giả Vũ Thị Phương Mai (2004); Luận văn thạc sĩ "Phát triển nguồn lực con người trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở tỉnh Bến Tre" của tác giả Lê Thị Mai (2005). Bên cạnh đó, nhiều nhà khoa học, nhà quản lý đã có những công trình, bài viết về vấn đề nguồn nhân lực các DTTS và đã được đăng tải trên các Tạp chí như: “Chính sách dân tộc đã thực sự đi vào cuộc sống đồng bào các dân tộc thiểu số ở Kon Tum” của Nguyễn Thanh Cao, tạp chí Tư tưởng Văn hoá 2004; “Chính sách cử tuyển- một chủ trương đúng trong chính sách dân tộc của Đảng và Nhà nước ta về phát triển giáo dục, đào tạo ở vùng miền núi, vùng dân tộc thiểu số” của Nguyễn Thị Mỹ Trang- Lại Thị Thu Hà, Tạp chí Dân tộc học 2005; “Dạy nghề, giải quyết việc làm cho thanh niên dân tộc thiểu số tại Kon Tum” của Lê Văn Quyền, Tạp chí Lao
động và xã hội 2005; “Vấn đề dân số và nguồn nhân lực vùng dân tộc thiểu số ở nước ta” của Nguyễn Thế Huệ, Tạp chí Cộng sản 2004... Các bài viết này b ước đầu đề cập đến các vấn đề cấp bách hiện nay như giáo dục - đào tạo, việc làm cho đồng bào dân tộc thiểu số... Nhìn chung chưa có một công trình nào nghiên cứu trực tiếp và có hệ thống về phát triển nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số ở Kon Tum. Việc nhận thức rõ hơn, đánh giá đúng thực trạng nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số là cơ sở thực tiễn quan trọng để tìm ra phương hướng, giải pháp phát triển và sử dụng có hiệu quả nguồn nhân lực này phục vụ cho sự nghiệp CNH, HĐH vẫn là một đề tài cần được tiếp tục nghiên cứu, nhất là từ góc độ chính trị, xã hội và từ thực tiễn của một tỉnh như Kon Tum. 3. Mục tiêu, nhiệm vụ của luận văn - Mục tiêu: Trên cơ sở làm rõ thực trạng và xu hướng phát triển nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số ở tỉnh Kon Tum, luận văn đề xuất những phương hướng cơ bản và giải pháp chủ yếu để phát triển nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số của Kon Tum trong tiến trình CNH, HĐH của tỉnh. - Nhiệm vụ: Luận văn làm rõ khái niệm, đặc điểm, vai trò của nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số trong sự nghiệp CNH, HĐH; phân tích những nhân tố tác động đến sự phát triển của nguồn nhân lực này. - Phân tích thực trạng của nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số, từ đó đưa ra những dự báo khoa học về xu hướng phát triển của nó trong sự nghiệp CNH, HĐH của tỉnh. - Xây dựng hệ thống quan điểm và giải pháp chủ yếu nhằm tiếp tục phát triển nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số ở tỉnh Kon Tum trong quá trình CNH, HĐH.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số của tỉnh KonTum trong sự nghiệp CNH, HĐH - chủ yếu là nguồn nhân lực trong độ tuổi lao động. - Phạm vi nghiên cứu: từ góc độ chính trị - xã hội đề tài nghiên cứu quá trình phát triển nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số ở tỉnh Kon Tum, đặc biệt từ khi thực hiện chiến lược đẩy mạnh CNH, HĐH đất nước (từ 1991 đến nay). 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu - Cơ sở lý luận: những vấn đề của luận văn được luận giải dựa trên quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; quan điểm cơ bản của Đảng và Nhà nước ta; những chủ trương, chính sách của Đảng bộ và ủy ban nhân dân tỉnh Kon Tum... về các vấn đề liên quan đến đề tài. Ngoài ra, những công trình nghiên cứu gần đây về vấn đề này được tác giả quan tâm coi trọng nghiên cứu và kế thừa. - Phương pháp nghiên cứu: luận văn sử dụng phương pháp duy vật lịch sử, lôgíc lịch sử, cùng các phương pháp bổ trợ của các ngành khoa học liên ngành khác như phân tích, tổng hợp, thống kê, điều tra xã hội học... để nghiên cứu sự phát triển nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số dưới góc độ chính trị - xã hội. 6. Đóng góp mới của luận văn - Luận văn góp phần làm rõ thực trạng việc phát triển nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số tỉnh Kon Tum trong sự nghiệp CNH, HĐH đất nước.
- Đề xuất một hệ thống các quan điểm và giải pháp nhằm phát triển nhanh nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số ở KonTum đáp ứng yêu cầu CNH, HĐH của tỉnh. 7. ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - ý nghĩa lý luận của luận văn: ở những mức độ nhất định những kết quả nghiên cứu của luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu và giảng dạy một số vấn đề của chủ nghĩa xã hội, như vấn đề nguồn nhân lực, vấn đề dân tộc v.v.. - ý nghĩa thực tiễn: Những kết quả đạt được của luận văn có thể là cơ sở thực tiễn đáng tin cậy để các cấp lãnh đạo, các ngành của tỉnh tham khảo trong quá trình hoạch định chính sách phát triển nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số trong sự nghiệp CNH, HĐH của Kon Tum 8. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn được kết cấu gồm 3 chương, 7 tiết.
Chương 1 Nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số trước yêu cầu của công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở tỉnh Kon Tum 1.1. Nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số 1. 1.1.Những quan niệm chung * Quan niệm về nguồn nhân lực: Ngày nay, trong quá trình đổi mới và phát triển, vấn đề nguồn lực phát triển của một quốc gia, dân tộc đang được đặc biệt chú ý nghiên cứu. Xác định được các nguồn lực là điều hết sức quan trọng, đảm bảo khả năng thực thi của chiến lược phát triển kinh tế - xã hội. Dựa vào các tiêu chí khác nhau người ta phân loại các nguồn lực như: Nguồn lực con người, vị trí địa lý, tài nguyên thiên nhiên, cơ sở vật chất - kỹ thuật, nguồn vốn, nguồn lực bên ngoài (sự hợp tác quốc tế) .v.v..Các nguồn lực này có quan hệ chặt chẽ với nhau, cùng tham gia vào quá trình cải tạo tự nhiên và xã hội, nhưng mức độ tác động và vai trò của chúng đối với quá trình phát triển kinh tế - xã hội không giống nhau. Trong tất cả các nguồn lực thì nguồn lực con người là quan trọng nhất, vì nó tham gia vào quá trình sản xuất và tái sản xuất mở rộng, phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, bởi vì phải thông qua hoạt động của con người thì các nguồn lực khác mới có thể phát huy được tác dụng, mới có thể biến tiềm năng thành hiện thực. Chính con người phát hiện và sáng tạo ra những nguồn lực mới phát triển và phát huy nguồn lực tinh thần và sử dụng nó để phục vụ con người. Nói đến nguồn lực con người tức là nói đến những gì cấu thành khả năng, năng lực, sức mạnh sáng tạo của con người.
ở nước ta khái niệm nguồn nhân lực được sử dụng tương đối rộng rãi kể từ đầu thập niên 90 của thế kỷ XX, tuy nhiên cho đến nay mới ở mức độ nghiên cứu, ở những góc độ, khía cạnh khác nhau. Giáo sư Viện sỹ Phạm Minh Hạc cho rằng: "Nguồn lực con người là dân số và chất lượng con người, bao gồm cả thể chất và tinh thần, sức khỏe, trí tuệ, năng lực và phẩm chất" [14, tr.328]. GS.TS Hoàng Chí Bảo quan niệm "Nguồn lực con người là sự kết hợp thể lực và trí lực, cho thấy khả năng sáng tạo, chất lượng hiệu quả hoạt động và triển vọng mới phát triển của con người” [1, tr.14]. Ngoài thể lực và trí lực, theo tác giả "cái làm nên nguồn lực con người là kinh nghiệm sống, đặc biệt là những kinh nghiệm nếm trải trực tiếp của con người, là nhu cầu và thói quen vận dụng tổng hợp tri thức và kinh nghiệm của mình, của cộng đồng vào việc tìm tòi sáng tạo” [1, tr.15]. Xét theo nghĩa đó, nguồn nhân lực bao hàm trong đó toàn bộ sự phong phú, sự sâu sắc đổi mới thường xuyên các năng lực trí tuệ, năng lực thực hành, tổ chức quản lý... Trong lời phát biểu khai mạc Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII, nguyên Tổng Bí thư Đỗ Mười khẳng định: Nguồn lực con người là quý báu nhất... Nguồn lực đó là người lao động có trí tuệ cao, có tay nghề thành thạo, có phẩm chất tốt đẹp, được đào tạo, bồi dưỡng và phát huy bởi một nền giáo dục tiên tiến gắn liền với một nền khoa học công nghệ hiện đại [10, tr.9]. Quan niệm này nêu lên một cách toàn diện những yếu tố cần có của người lao động với tư cách là nguồn lao động - nguồn lực quan trọng nhất của quốc gia. Bên cạnh đó, khái niệm "nguồn lực con người", "tài nguyên con người" cũng được sử dụng phổ biến. Theo một số tác giả thì đây là khái niệm đều được dịch từ cụm từ Human Resources. TS. Đoàn Văn Khái cho rằng: trong thực tế, khái niệm "nguồn nhân lực" ngoài nghĩa rộng được hiểu như "nguồn lực con người", thường còn hiểu theo nghĩa hẹp là nguồn lao động, có khi còn được hiểu là lực lượng lao động. Khái niệm "tài nguyên con người" được sử dụng với ý nghĩa nhấn mạnh
phương diện khách thể của con người, coi con người như một nguồn tài nguyên, một loại của cải quý giá cần được khai thác triệt để, hợp lý có hiệu quả, nhất là nguồn tiềm năng trí tuệ. Từ một số cách tiếp cận và những nội dung trên có thể hiểu nguồn nhân lực là phạm trù dùng để chỉ số dân, cơ cấu dân số, đặc biệt là chất lượng người với tất cả những tiềm năng, năng lực và phẩm chất làm nên sức mạnh của nó trong sự phát triển xã hội. * Quan niệm về nguồn nhân lực các DTTS: Dân tộc thiểu số: Trong từ điển bách khoa Việt Nam và nhiều từ điển tiếng Việt khác đã nêu rõ khái niệm này: Dân tộc thiểu số: dân tộc có số dân ít (có thể là hàng trăm, hàng ngàn và cho đến hàng triệu) cư trú trong một quốc gia thống nhất có nhiều dân tộc, trong đó có một dân tộc có số dân đông, trong các quốc gia có nhiều thành phần dân tộc, mỗi dân tộc thành viên có hai ý thức: ý thức về tổ quốc chung và ý thức về dân tộc mình. Những DTTS có thể cư trú tập trung hoặc rải rác xen kẽ, thường ở những vùng ngoại vi, vùng hẻo lánh, vùng điều kiện phát triển kinh tế - xã hội còn khó khăn. Vì vậy, các Nhà nước tiến bộ thường thực hiện chính sách bình đẳng dân tộc, nhằm xóa bỏ dần những chênh lệch trong sự phát triển kinh tế - xã hội giữa dân tộc đông người và các dân tộc thiểu số [33, tr.655].
Như vậy, quan niệm trên đã nói lên nét đặc thù của các DTTS đó là: có số dân ít, cư trú trong một quốc gia thống nhất; trong quốc gia đó có thể có hai, ba, bốn, thậm chí vài chục DTTS như ở Việt Nam, Trung Quốc, Nga [34, tr.239]. DTTS dù dân số ít song có tiếng nói riêng và có thể có chữ viết riêng, những phong tục tập quán, những truyền thống văn hóa bản địa có nhiều nét độc đáo riêng. ở một số nước thuộc địa, phụ thuộc do bị chủ nghĩa thực dân, chủ nghĩa tư bản thực hiện chính sách đồng hóa cưỡng bức và chính sách ngu dân, nên một số dân tộc thiểu số có thể mất dần tiếng nói và những nét văn hóa truyền thống của dân tộc mình. Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc với 54 thành phần dân tộc. Dân tộc Kinh (Việt) là dân tộc đa số, chiếm 83,6% dân số, 53 dân tộc còn lại là DTTS. T rong l ịch sử dựng n ư ớc và giữ n ư ớc, các dân tộc sống trên đ ất n ư ớc V i ệt Nam dù nguồn gốc lịch sử, ngôn ngữ, v ăn hóa có khác nhau, song luôn l uôn đoàn kết c h ống ngoại xâm. Khi đ ất n ư ớc hòa bình thì cùng làm ă n sinh s ống trong sự hòa hợp bình đ ẳng. Sự cộng c ư lâu đ ời, cộng với sự thử thách kh ắc nghiệt th ư ờng xuyên của thiên tai và chiến tranh đ ã làm cho các dân t ộc a nh em gắn bó chặt chẽ với nhau. Tình đ oàn kế t gi ữa các dân tộc đ ã tr ở thành t ruy ền thống lịch sử, là giá trị tinh thần cực kỳ to lớn của nhân dân Việt Nam. T ruy ền thống này đ ã đ ư ợc Hồ Chí Minh gìn giữ, bồi đ ắp và biến thành sức mạnh vật chất to lớn trong cuộc chiến tranh chống kẻ thù xâm l ư ợc cũng n hư t rong quá trình xây d ựng chủ nghĩa xã hội. * Đặc điểm nguồn nhân lực các DTTS: + Hầu hết các DTTS sống xen kẽ với nhau và cư trú chủ yếu ở vùng sâu, vùng xa, vùng núi cao hiểm trở và những địa bàn trọng yếu có vị trí chiến lược quan trọng về kinh tế an ninh, quốc phòng và còn có ý nghĩa quan trọng đối với vấn đề
môi trường sinh thái. Trong tiến trình lịch sử, các DTTS đã khai phá những vùng đất hoang vu, khó khăn để tồn tại và phát triển đồng thời góp phần quan trọng vào việc bảo vệ độc lập, chủ quyền lãnh thổ quốc gia. + Các DTTS đoàn kết thống nhất trong cộng đồng chung, có truyền thống yêu nước nồng nàn và là lực lượng cách mạng to lớn. Điều đó, được chứng minh qua hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, đồng bào các DTTS đã đoàn kết thống nhất, một lòng một dạ dưới sự lãnh đạo của Đảng, đã đóng góp sức người sức của vào sự nghiệp giải phóng dân tộc, giải phóng đất nước. Ngày nay, trong sự nghiệp CNH, HĐH đất nước, đồng bào các DTTS không ngừng phát huy tinh thần yêu nước, truyền thống cách mạng, tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, đoàn kết giúp nhau cùng phát triển, tích cực sản xuất, XĐGN, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần, đấu tranh chống các thế lực thù địch đang tìm cách chia rẽ khối đại đoàn kết các dân tộc, cùng nhau xây dựng đất nước, góp phần tăng cường khối đại đoàn kết các dân tộc + Các DTTS có nền văn hoá rất đa dạng và phong phú mang đậm bản sắc của dân tộc mình, cho dù có sự phát triển giao thoa giữa các nền văn hoá, giữa các dân tộc với nhau.Tuy nhiên, do nhiều dân tộc cư trú ở những địa bàn xa xôi, hiểm trở, tách biệt, không thuận lợi cho phát triển nên việc bảo lưu, giữ gìn bản sắc văn hoá của các dân tộc, việc loại bỏ những phong tục tập quán cổ hủ, lạc hậu và việc tiếp thu những giá trị mới, tiến bộ cũng gặp nhiều khó khăn. + Chất lượng nguồn nhân lực các DTTS nhìn chung còn thấp, chưa đáp ứng được yêu cầu của quá trình CNH, HĐH. Mặc dù trong những năm qua, Đảng và Nhà nước ta đã quan tâm đầu tư, xây dựng cơ sở vật chất phục vụ cho phát triển nguồn nhân lực này, nhưng hiện nay so với dân tộc đa số, trình độ học vấn của nguồn nhân lực các DTTS nhìn chung còn rất thấp, tỷ lệ mù chữ, tái mù chữ cao, trình độ chuyên môn kỹ thuật, tay nghề thấp, lực lượng lao động tập trung chủ yếu trong lĩnh vực
nông nghiệp, ở nông thôn và hầu hết chưa qua đào tạo. Bên cạnh đó, đồng bào các DTTS còn chịu ảnh hưởng nặng của những tư tưởng, tâm lý, thói quen của người sản xuất nhỏ và các phong tục tập quán cũ, lạc hậu. Đó là những nguyên nhân trực tiếp ảnh hưởng đến quá trình phát triển của nguồn nhân lực này. * Quan niệm về phát triển NNL các DTTS: Suy cho cùng, toàn bộ học thuyết của chủ nghĩa Mác -Lênin là hướng tới giải phóng con người khỏi mọi sự áp bức bóc lột, bất bình đẳng xã hội; tạo mọi điều kiện để con người phát triển toàn diện. Khẳng định điều này, Ph. Ăngghen viết: “Dĩ nhiên xã hội không thể nào giải phóng cho mình được, nếu không giải phóng cho mỗi một cá nhân riêng biệt” [19,tr.406]. Nh ư vậy,để phát triển xã hội phải lấy sự phát triển con người làm mục đích, hướng tới xây dựng con người hoàn thiện với tư cách là chủ thể của sự phát triển xã hội. Trong tiến trình của cuộc cải biến cách mạng, con người luôn luôn là mục tiêu, đồng thời là động lực của tiến trình đó. Thực tế cho thấy, ở đâu các lực lượng cách mạng mà đánh giá đúng vai trò của con người, biết phát huy nó một cách có hiệu quả thì sự nghiệp cách mạng ở đó giành thắng lợi. Ngày nay trong điều kiện quốc tế hoá quan hệ kinh tế thế giới, hoạt động sản xuất thương mại, trao đổi thông tin khoa học - kỹ thuật, chuyển giao công nghệ đang phát triển mạnh; xu thế chung của các nước là cùng nhau giải quyết những vấn đề chính trị, xã hội, văn hoá và sự ảnh hưởng, tác động lẫn nhau giữa các nước, các khu vực, giữa các vùng, các dân tộc khác nhau của đời sống xã hội ngày càng trở nên sâu sắc hơn đã khiến cho mối quan hệ giữa người với người ngày càng trở nên gắn bó. Hiện nay, Việt Nam đang phát triển kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường định hướng XHCN, đẩy mạnh CNH, HĐH gắn với kinh
tế tri thức nhằm thực hiện chiến lược vừa phát triển “tuần tự” vừa “đi tắt đón đầu” để tránh nguy cơ tụt hậu, lạc hậu, tạo ra sự phát triển nhanh nên nhất thiết phải coi trọng phát triển nguồn lực con người, xây dựng và phát triển nguồn nhân lực đủ về số lượng, mạnh về chất lượng. Chiến lược phát triển nguồn nhân lực trong bối cảnh nền kinh tế thị trường, trong giai đoạn đẩy mạnh CNH, HĐH theo cách đó phải được hoạch định, được xuất phát từ quan niệm của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về tính tất yếu phải xây dựng con người, phát triển con người. - Một số quan niệm phát triển nguồn nhân lực: Liên hợp quốc sử dụng khái niệm "phát triển nguồn lực con người” theo nghĩa rộng bao gồm giáo dục, đào tạo và sử dụng tiềm năng con người nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao chất lượng cuộc sống. UNESCO sử dụng khái niệm “phát triển nguồn lực con người” theo nghĩa hẹp, đó là làm cho toàn bộ sự lành nghề của dân cư luôn luôn phù hợp trong mối quan hệ với phát triển của đất nước. Theo tổ chức lao động quốc tế (ILO), phát triển nguồn nhân lực không phải chỉ có sự chiếm lĩnh hành nghề hoặc vấn đề đào tạo nói chung, mà là phát triển năng lực và sử dụng năng lực đó của con người để tiến tới có được việc làm hiệu quả, cũng như thoả mãn nghề nghiệp và cuộc sống cá nhân. ở nước ta “phát triển nguồn nhân lực” được các nhà khoa học Việt Nam nêu khá nhiều trong các công trình nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau: Theo GS.VS.TS Phạm Minh Hạc:
Phát triển nguồn nhân lực được hiểu về cơ bản là gia tăng giá trị cho con người trên các mặt như đạo đức, trí tuệ, kỹ năng, tâm hồn, thể lực... làm cho con người trở thành những người lao động có những năng lực phẩm chất mới và cao, đáp ứng được những yêu cầu to lớn của sự phát triển kinh tế - xã hội, của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước [14, tr.285]. TS. Nguyễn Hữu Dũng cho rằng: phát triển nguồn nhân lực được coi là quá trình làm biến đổi về số lượng, chất lượng và cơ cấu nguồn nhân lực ngày càng đáp ứng tốt hơn yêu cầu của sự phát triển kinh tế - xã hội [5, tr.13]. Theo tác giả, quá trình này bao gồm sự phát triển về thể lực, trí lực, khả năng nhận thức và tiếp thu kiến thức, tay nghề, tính năng động xã hội và sức sáng tạo của con người. Như vậy, mặc dù với nhiều cách tiếp cận và quan niệm khác nhau về phát triển nguồn nhân lực, song tựu chung lại, phát triển nguồn lực con người chính là nhằm phát triển con người cao về trí tuệ, khoẻ mạnh về thể chất, trong sáng về tinh thần... Tuy nhiên, sự phát triển đó phải gắn với từng đối tượng, từng dân tộc. Tiếp thu các quan điểm nêu trên trong công cuộc đổi mới đất nước, Đảng cộng sản Việt Nam thống nhất quan điểm: lấy việc phát huy nguồn lực con người làm yếu tố cơ bản cho sự phát triển nhanh và bền vững. Hiện nay, Việt Nam đang trong quá trình “đẩy mạnh CNH, HĐH gắn với phát triển kinh tế tri thức” nhằm “tranh thủ cơ hội thuận lợi do bối cảnh quốc tế tạo ra và tiềm năng lợi thế của nước ta để rút ngắn quá trình CNH, HĐH đất nước theo định hướng XHCN” [13, tr.87]. Một trong những đặc trưng của kinh tế tri thức là phát triển chủ yếu dựa vào tri thức. Mà tri thức là do con người sáng tạo ra. Do vậy, sự thành bại trong công cuộc đổi mới và CNH, HĐH đất nước gắn với phát triển kinh tế tri thức hoàn toàn phụ thuộc vào sức lực và trí tuệ sáng tạo của con người Việt Nam. Vì vậy, chăm lo phát triển nguồn
nhân lực chất lượng cao để tạo ra năng lực nội sinh cho phát triển trở thành vấn đề cốt tử của cách mạng nước ta. Mặt khác, Việt Nam xuất phát từ một nước nông nghiệp còn ở tình trạng nghèo nàn lạc hậu, tiến lên công nghiệp hoá, hiện đại hoá, chúng ta không chỉ dựa vào nguồn lực tự nhiên vốn có của đất nước, mà trước hết phải phát huy mọi tiềm năng sáng tạo của nguồn lực con người Việt Nam, trong đó nguồn nhân lực các DTTS đóng vai trò quan trọng trong tiến trình phát triển chung của đất nước Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan, nguồn lực này chủ yếu còn ở dạng tiềm năng, chưa được chú ý, khai thác và sử dụng một cách có hiệu quả trong phát triển. Do đó xây dựng chiến lược nhằm phát triển toàn diện nguồn nhân lực này, tạo ra năng lực nội sinh trong tiến trình phát triển là một nhiệm vụ cần thiết. Để phát huy có hiệu quả nguồn nhân lực trước hết là không ngừng cải thiện và nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho đồng bào DTTS, trên cơ sở đó tạo ra một đội ngũ người lao động có chất lượng, một nguồn nhân lực dồi dào. Điều này chỉ có thể thực hiện được khi có sự kết hợp hài hoà giữa tăng trưởng kinh tế với tiến bộ và công bằng xã hội, với nâng cao chất lượng cuộc sống để tạo điều kiện và cơ hội cho mọi thành viên trong cộng đồng nâng cao trình độ học vấn và văn hoá, trình độ tay nghề và kỹ năng lao động, chăm sóc sức khoẻ cho đồng bào các DTTS, khơi dậy và phát huy tinh thần lao động tích cực, tự giác, năng lực làm chủ và khả năng sáng tạo của mỗi con người, đồng thời phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, tạo ra động lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Tóm lại, phát triển nguồn nhân lực các DTTS là quá trình làm biến đổi về số lượng, về cơ cấu ngành nghề và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực này một cách phù hợp với điều kiện địa lý, kinh tế - xã hội của từng dân tộc, đồng thời làm gia tăng các giá trị tinh thần, đạo đức, trí tuệ, kỹ năng... cho người DTTS nhằm đáp ứng yêu cầu của sự phát triển kinh tế - xã hội.
1.1.2. Vai trò của nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá Thứ nhất, nguồn nhân lực các DTTS là chủ thể thực hiện quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở vùng đồng bào DTTS và là chủ thể hưởng thụ những thành quả mà công nghiệp hoá, hiện đại hoá mang lại. Trong học thuyết duy vật lịch sử của mình, các nhà sáng lập chủ nghĩa Mác- Lênin coi con người không chỉ là chủ thể của hoạt động sản xuất vật chất, là yếu tố hàng đầu, yếu tố đóng vai trò quyết định trong lực lượng sản xuất, mà hơn nữa con người còn đóng vai trò là chủ thể hoạt động của quá trình lịch sử. Bằng hoạt động lao động sản xuất, con người đã cải tạo tự nhiên để thoả mãn nhu cầu của mình, đồng thời cải tạo chính bản thân mình. Ph. Ăngghen viết: “Lao động là nguồn gốc của mọi của cải..., là điều kiện cơ bản đầu tiên của toàn bộ đời sống loài người và như thế đến một mức mà trên ý nghĩa nào đó, chúng ta phải nói: lao động đã sáng tạo ra bản thân con người” [20, tr.641]. Đối với đồng bào các DTTS, chính sách dân tộc nhất quán: “Bình đẳng, đoàn kết, tôn trọng và giúp đỡ nhau cùng tiến bộ” [13, tr.121] của Đảng và Nhà nước ta đang từng bước đi vào cuộc sống, làm cho đồng bào các dân tộc nhận thức rõ được tầm quan trọng của sự nghiệp CNH, HĐH. Chính vì vậy, bằng sự nỗ lực phấn đấu không ngừng, các DTTS cùng với nhân dân cả nước đóng vai trò là chủ thể tích cực tham gia trực tiếp vào quá trình lao động sản xuất, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần, đồng thời góp phần quan trọng vào quá trình CNH, HĐH, mà trước hết là CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn nơi địa phương đồng bào sinh sống, thực hiện tốt công tác xoá đói giảm nghèo, định canh định cư, góp sức người, sức của vào xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn; từng bước xoá bỏ phương thức sản xuất lạc hậu, kém hiệu quả, đưa tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất, khắc phục tình trạng chênh lệch quá lớn giữa vùng núi, vùng sâu, vùng xa với vùng đồng bằng.
Thứ hai, nguồn nhân lực các DTTS là chủ thể sáng tạo, giữ gìn, phát huy và hưởng thụ các giá trị bản sắc văn hoá dân tộc của các tộc người, góp phần làm phong phú và đa dạng nền văn hoá chung của cộng đồng dân tộc Việt Nam. Văn hoá Việt Nam là nền văn hoá dân tộc có chiều sâu cội nguồn có chiều dài lịch sử và chủ thể sáng tạo văn hoá rất thông minh, cần cù. Đó là kết quả hàng nghìn năm lao động, sáng tạo, đấu tranh kiên cường dựng nước và giữ nước của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, trong đó không thể không nói đến sự đóng góp to lớn của nguồn nhân lực các DTTS trong nền văn hoá chung. Văn hoá mang tính dân tộc vì nó được sáng tạo, lưu truyền trong cộng đồng dân tộc với một sắc thái riêng và được kết tinh trong quá trình lao động, sản xuất, nó thể hiện đặc tính riêng như: phong cách truyền thống, khát vọng, thế giới tinh thần, tâm hồn, nhân cách của con người, thể hiện sức sống, trình độ phát triển của mỗi dân tộc. Thông qua đó, văn hoá của mỗi vùng, mỗi dân tộc thể hiện tính đặc sắc, tính độc đáo, đặc thù, chẳng hạn: Nét độc đáo của vùng văn hoá Tây Bắc được thể hiện ở : các làn điệu Xoè Thái, múa khèn của người Mông, tục uống rượu cần bên bếp lửa, bộ Sử thi Đẻ đất, Đẻ nước, Trường ca út Thêm, làn điệu Then... Vùng văn hoá Trường Sơn - Tây Nguyên đó là nghệ thuật cồng chiêng, lễ bỏ mả, tục đâm trâu, tượng nhà mồ, đặc biệt là các trường ca nổi tiếng như: Trường ca Đam San, Xing Nhã, Đăm Di... Vùng văn hoá Tây Nam Bộ là nơi có sự hiện diện của đồng bào Khơ-me với nghệ thuật sân khấu Dù Kê, Dì Kê đặc sắc...
Tất cả các yếu tố văn hoá trên thể hiện tính độc đáo của mỗi dân tộc, từ đó tạo nên bản sắc văn hoá Việt Nam thống nhất trong đa dạng. Trong điều kiện toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế hiện nay, việc tiếp thu những tinh hoa văn hoá nhân loại để bổ sung làm phong phú và phát triển nền văn hoá dân tộc theo hướng hiện đại, đang trở thành cơ hội của các quốc gia, các dân tộc. Nguyên Tổng Bí thư Đỗ Mười khẳng định: “Cùng với khoa học và công nghệ, giáo dục và đào tạo, các hoạt động văn hoá văn nghệ có vị trí quan trọng trong việc hình thành nhân cách, làm phong phú đời sống tinh thần Việt Nam. Bản sắc dân tộc và tính chất tiên tiến của nền văn hoá phải được thấm đậm...” [21,tr.268]. Trong điều kiện đó, đòi hỏi phải đấu tranh không khoan nhượng với xu thế lai căng làm băng hoại văn hoá bản địa truyền thống của đồng bào các DTTS. Thực tế hiện nay cho thấy, xu thế “Kinh hoá” đang diễn ra đã làm mất đi những nét văn hoá riêng của một bộ phận DTTS, ví dụ: nhà Sàn, nhà Rông được thay thế bằng những vật liệu mơí (xi măng, sắt thép...); hay trang phục truyền thống ít được giới trẻ ưa chuộng, thay vào đó là các bộ âu phục; một số phong tục, tập quán như cưới xin cũng ít nhiều bị thay đổi từ trang phục cho đến hình thức tổ chức...; hiện tượng nam nữ thanh niên không thiết tha với những làn điệu truyền thống của dân tộc mình; bên cạnh đó, còn xảy ra tình trạng đáng lo ngại như: nạn đào bới cổ vật, trộm cắp nhạc cụ truyền thống của các dân tộc v.v.. Vì vậy, việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá các DTTS trong giai đoạn hiện nay là nhiệm vụ quan trọng nhằm bảo tồn, phát triển các giá trị văn hoá truyền thống, tiếp thu có chọn lọc các giá trị văn hoá tiên tiến phù hợp với điều kiện kinh tế, chính trị của từng dân tộc, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho đồng bào các DTTS tiếp tục phát triển, sáng tạo và hưởng thụ các giá trị văn hoá mới.