Luận văn Thạc sĩ Báo chí học: Phóng sự điều tra kinh tế trên kênh truyền hình Công an nhân dân

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:175

Thêm vào BST

Báo xấu

29
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn: Trên cơ sở tìm hiểu, làm rõ cơ sở lý luận của phóng sự điều tra truyền hình, phóng sự điều tra kinh tế truyền hình, luận văn đánh giá đúng thực trạng chất lượng phóng sự điều tra kinh tế trên kênh ANTV, đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng của phóng sự điều tra kinh tế trên ANTV. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Báo chí học: Phóng sự điều tra kinh tế trên kênh truyền hình Công an nhân dân

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- HOÀNG THỊ XUÂN LÝ PHÓNG SỰ ĐIỀU TRA KINH TẾ TRÊN KÊNH TRUYỀN HÌNH CÔNG AN NHÂN DÂN (KHẢO SÁT TỪ THÁNG 1/2014 – 6/2015) LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Báo chí học Hà Nội - 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- HOÀNG THỊ XUÂN LÝ PHÓNG SỰ ĐIỀU TRA KINH TẾ TRÊN KÊNH TRUYỀN HÌNH CÔNG AN NHÂN DÂN (KHẢO SÁT TỪ THÁNG 1/2014 – 6/2015) Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Báo chí học Mã số: 60320101 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Trí Nhiệm Xác nhận đã chỉnh sửa theo yêu cầu của Hội đồng Hà Nội - 2015
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan công trình nghiên cứu này là do tôi trực tiếp thực hiện. Số liệu và kết quả có trong công trình là sự thật. Tôi xin chịu trách nhiệm về tính xác thực của nội dung luận văn này. Hà Nội, tháng 10 năm 2015 Tác giả luận văn Hoàng Thị Xuân Lý
LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu công trình khoa học này, tôi đã nhận đƣợc sự giúp đỡ của lãnh đạo trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội), sự ân cần giảng dạy và chỉ bảo của các thầy giáo, cô giáo ở khoa Báo chí và các phòng, khoa của nhà trƣờng. Đặc biệt, quá trình nghiên cứu, tôi đã đƣợc TS. Nguyễn Trí Nhiệm – Trƣởng khoa Truyền hình (Học viện Báo chí và Tuyên truyền) trực tiếp hƣớng dẫn giúp tôi có đƣợc định hƣớng tốt và bắt tay vào khảo sát, nghiên cứu đƣợc thuận lợi. Tôi xin trân trọng và bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc về sự quan tâm, giúp đỡ tận tình của nhà trƣờng và của TS. Nguyễn Trí Nhiệm. Tôi xin trân trọng cảm ơn lãnh đạo, phóng viên Truyền hình Công an nhân dân; nhất là Trung tá Cao Xuân Long - Trƣởng phòng Thời sự, Đại úy Đặng Trí Nghiêm - Phó trƣởng ban Chuyên đề, Thƣợng úy Trần Đức Luật – Phóng viên Ban chuyên đề… đã tạo điều kiện thuận lợi, cung cấp tƣ liệu, giúp tôi trong suốt thời gian tiến hành khảo sát và nghiên cứu công trình này. Tôi bày tỏ sự cảm ơn chân thành nhất đến lãnh đạo, đồng nghiệp Công an tỉnh Hà Tĩnh đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu luận văn này./. Hà Nội, tháng 10 năm 2015 Tác giả luận văn Hoàng Thị Xuân Lý
MỤC LỤC MỤC LỤC ................................................................................................................................. 1 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .................................................................................................. 2 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ .................................................................................. 4 MỞ ĐẦU.................................................................................................................................... 5 1. Lý do chọn đề tài .....................................................................................................5 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ......................................................................................7 2.1. Tài liệu nƣớc ngoài ..............................................................................................7 2.2. Tài liệu nghiên cứu trong nƣớc ............................................................................8 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................11 3.1. Mục đích nghiên cứu của luận văn ....................................................................11 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn ....................................................................11 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .........................................................................12 4.1 Đối tƣợng nghiên cứu..........................................................................................12 4.2 Phạm vi nghiên cứu .............................................................................................12 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu............................................................12 5.1. Cơ sở lý luận ......................................................................................................12 5.2. Phƣơng pháp nghiên cứu....................................................................................12 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài ..................................................................13 6.1.Ý nghĩa lý luận ....................................................................................................13 6.2.Ý nghĩa thực tiễn .................................................................................................13 7. Cấu trúc của luận văn ............................................................................................14 Chƣơng 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÓNG SỰ ĐIỀU TRA KINH TẾ TRUYỀN HÌNH ...................................................................................................................... 15 1.1. Một số khái niệm liên quan đến phóng sự điều tra kinh tế truyền hình .............15 1.1.1. Phóng sự ..........................................................................................................15 1.1.2. Phóng sự điều tra .............................................................................................17 1.1.3. Phóng sự điều tra truyền hình .........................................................................18 1
1.1.4. Phóng sự điều tra kinh tế truyền hình .............................................................20 1.2. Sự ra đời và đặc điểm của phóng sự điều tra truyền hình ..................................22 1.2.1. Sự ra đời của phóng sự điều tra truyền hình ...................................................22 1.2.2. Đặc điểm của phóng sự điều tra truyền hình ..................................................24 1.3. Vai trò của phóng sự điều tra kinh tế truyền hình ..............................................27 1.3.1. Vai trò của phóng sự điều tra kinh tế trên báo chí ..........................................27 1.3.2. Vai trò của phóng sự điều tra kinh tế trên truyền hình ...................................28 1.4. Yêu cầu của một tác phẩm phóng sự điều tra kinh tế trên truyền hình..............29 1.4.1. Yêu cầu về nội dung ........................................................................................29 1.4.2. Yêu cầu về hình thức.......................................................................................30 1.4.3. Yêu cầu phóng sự điều tra kinh tế trên truyền hình ANTV ............................33 Tiểu kết chƣơng 1 .................................................................................................................... 35 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG CHẤT LƢỢNG CỦA PHÓNG SỰ ĐIỀU TRA KINH TẾ TRÊN KÊNH TRUYỀN HÌNH ANTV (Khảo sát từ tháng 1/2014 – 6/2015) ............... 36 2.1. Giới thiệu về truyền hình ANTV .......................................................................36 2.2. Thực trạng của phóng sự điều tra kinh tế trên truyền hình ANTV ....................40 2.2.1. Khái quát về phóng sự điều tra kinh tế trên truyền hình ANTV trong thời gian khảo sát ......................................................................................................................40 2.2.2. Nội dung của phóng sự điều tra kinh tế trên kênh truyền hình ANTV ................... 49 2.3. Đánh giá thành công, hạn chế và nguyên nhân thành công, hạn chế.......................... 71 Chƣơng 3: MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG CỦA PHÓNG SỰ ĐIỀU TRA KINH TẾ TRÊN TRUYỀN HÌNH ANTV ... 83 3.1. Một số vấn đề đặt ra ...........................................................................................83 3.2. Giải pháp nâng cao chất lƣợng phóng sự điều tra kinh tế trên truyền hình ANTV... 88 KẾT LUẬN ........................................................................................................................... 105 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................... 108 2
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ANTV : An ninh ti vi CAND : Công an nhân dân ĐBQH : Đại biểu Quốc hội NXB : Nhà xuất bản UBND : Ủy ban nhân dân PV : Phóng viên TAND : Tòa án nhân dân 3
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ Biểu đồ 2.1: Mức độ khán giả thƣờng xuyên theo dõi truyền hình ANTV Biểu đồ 2.2: Khán giả quan tâm đến các chuyên mục của truyền hình ANTV Biểu đồ 2.3: Mức độ khán giả quan tâm đến phóng sự điều tra Biểu đồ 2.4: Sự quan tâm của khán giả về phóng sự điều tra kinh tế Biểu đồ 2.5: Tỷ lệ phóng sự điều tra kinh tế trên truyền hình ANTV Biểu đồ 2.6: Công chúng đánh giá phóng sự điều tra kinh tế trong các chuyên mục của truyền hình ANTV Biểu đồ 2.7: Nội dung phóng sự điều tra kinh tế của truyền hình ANTV Biểu đồ 2.8: Hình thức phóng sự điều tra kinh tế của truyền hình ANTV Sơ đồ 3.1: Mô phỏng phóng sự điều tra kinh tế trên ANTV 4
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ngày nay, truyền hình là một trong những phƣơng tiện truyền thông chúng lôi cuốn sự chú ý của đông đảo công chúng bởi khả năng thông tin trực quan sinh động bằng hình ảnh và âm thanh. Một trong những thể loại chiếm vị trí hàng đầu và không thể thiếu trong các chƣơng trình truyền hình là phóng sự điều tra – thể loại có giá trị thông tin và hiệu quả cao. Với tần suất sử dụng nhiều, phóng sự điều tra truyền hình đã đáp ứng nhu cầu kịp thời cho công chúng với cách tiếp cận và nhìn nhận những vấn đề, những hiện tƣợng nảy sinh trong cuộc sống, nhất là những hiện tƣợng tiêu cực, những “mảng tối” mà đông đảo dƣ luận quan tâm, đƣợc thể hiện bằng các yếu tố: hình ảnh, tiếng động, lời bình và âm nhạc .... Phóng sự điều tra truyền hình có thể trình bày, trả lời một cách thuyết phục nhất về một vấn đề nào đó thông qua các nhân vật, sự kiện, để giúp ngƣời xem có nhận thức sâu sắc về vấn đề ấy. Từ sự cấp bách mà cuộc sống đặt ra, phóng sự điều tra truyền hình với lợi thế về hình ảnh đã phanh phui nhiều vụ việc tiêu cực, những hành vi phạm tội đƣợc che đậy dƣới vỏ bọc khác nhau giúp các cơ quan thực thi pháp luật có thêm những bằng chứng cụ thể, sinh động trong đấu tranh phòng chống tội phạm, vi phạm pháp luật. Với khả năng tạo ra hiệu quả thiết thực, phóng sự điều tra nói chung và phóng sự điều tra truyền hình nói riêng đƣợc sử dụng nhiều trên các trang báo và các chƣơng trình truyền hình hàng ngày. Nó luôn có sự hấp dẫn không chỉ đối với công chúng và mà chính những ngƣời làm báo. Phóng sự điều tra là “đất dụng võ” của những ngƣời làm báo tài năng, có phẩm chất đạo đức trong sáng, không quản ngại nguy hiểm, khó khăn, vất vả, tiên phong trong đấu tranh chống cái xấu, cái ác, vì một xã hội tốt đẹp hơn. Sự xuất hiện của phóng sự điều tra truyền hình nhƣ một mũi nhọn xung kích đi sâu vào các sự kiện, các vấn đề nóng bỏng nhất trong đời sống xã hội, là một minh chứng tiêu biểu cho sự phát triển của báo chí nƣớc ta. 5
Đối với kinh tế, một lĩnh vực quan trọng trong đời sống xã hội. Bên cạnh các lĩnh vực nhƣ chính trị, xã hội… thì kinh tế luôn đƣợc dƣ luận quan tâm; Từ vấn đến kinh tế vĩ mô, từ các chính sách, quyết sách, hoạch định về kinh tế đến lĩnh vực kinh tế dân sinh, tiêu dùng. Bên cạnh vấn đề tốt, những điểm sáng, là những góc khuất, những mảng tối trong lĩnh vực kinh tế luôn đƣợc dƣ luận quan tâm. Bám sát hơi thơ cuộc sống đặt ra, báo chí đã không đứng ngoài cuộc đối với các vấn đề về kinh tế. Nhất là trong giai đoạn đất nƣớc mở cửa hội nhập quốc tế, kinh tế là đề tài phản ánh phong phú đa dạng của báo chí. Báo chí phản ánh nguyện vọng của nhân dân từ khi bắt đầu manh nha hình thành các quy định về kinh tế, hay những bất cập trong đời sống nhƣ liên quan đất đai, triển khai các dự án, chuyển đổi cơ cấu kinh tế, buôn lậu gian lận thƣơng mại, hoạt động tín dụng đen… Nhất là đối với các hành vi tham nhũng, cố ý làm trái, lạm dụng chức vụ quyền hạn trong khi hành công vụ đối với những cán bộ hoạt động trong các cơ quan công quyền gây bức xúc trong quần chúng nhân dân. Bằng những tác phẩm phóng sự điều tra, báo chí đã góp phần thanh lọc những điều xấu, những tập thể, cá nhân vi phạm pháp luật, đóng góp xứng đáng trong công cuộc xây dựng Đảng, phát triển kinh tế của đất nƣớc, tạo sự đồng thuận trong nhân dân. Trƣớc yêu cầu, đòi hỏi về nhiệm vụ tuyên truyền, đƣợc sự đồng ý của Thủ tƣớng Chính phủ, tháng 12 năm 2011, truyền hình Công an nhân dân (ANTV) ra đời. Đây là bƣớc ngoặt quan trọng đánh dấu sự phát triển của báo chí Công an nhân dân trong hệ thống báo chí cách mạng Việt Nam. Với lợi thế về nguồn tin, đề tài phản ánh về an ninh trật tự, trong đó có lĩnh vực kinh tế, truyền hình ANTV đã mang đến một cách thức thể hiện mới về thể loại phóng sự điều tra. Có mặt khá nhiều trên các bản tin, trong các chuyên mục độc lập với các dạng phóng sự điều tra khác nhau nhƣ phóng sự điều tra nêu vấn đề, phóng sự điều tra giải quyết vấn đề... đã góp phần mang đến sự thành công của truyền hình ANTV sau gần 4 năm hòa chung với hệ thống báo chí nƣớc nhà, đáp ứng các tiêu chí riêng có của truyền hình ANTV “hấp dẫn, nhân văn, tin cậy, kịp thời” đƣợc đông đảo công chúng đón nhận. Sự thành công đó là động lực để những ngƣời thực hiện các chƣơng trình của 6
truyền hình ANTV tiếp tục đi sâu tìm hiểu những vấn đề mà thực tế cuộc sống đặt ra, nhất là trên lĩnh vực kinh tế. Bên cạnh kết quả đạt đƣợc thì phóng sự điều tra kinh tế trên truyền hình ANTV còn có một số hạn chế nhất định về nội dung, hình thức cần sớm đƣợc khắc phục, để đáp ứng nhu cầu tìm hiểu thông tin của công chúng từ những ngƣời làm báo mang trên mình sắc phục Công an nhân dân. Tuy đƣợc sử dụng nhiều, nhƣng phóng sự điều tra kinh tế trên truyền hình vẫn còn những vấn đề phải làm sáng tỏ hơn cả về lý luận và thực tiễn. Nhiều câu hỏi đặt ra: Đâu là tiêu chí của một phóng sự điều tra kinh tế truyền hình đạt chất lƣợng? Điều gì sẽ thay đổi cục diện cho thể loại phóng sự điều tra, nhất là phóng sự điều tra về kinh tế? Từ sự thành công nhất định của phóng sự điều tra kinh tế trên truyền hình ANTV có thể nhân rộng đến các kênh truyền hình khác hay không? Với mong muốn đi sâu tìm hiểu về phóng sự điều tra kinh tế truyền hình và sự trải nghiệm của một cán bộ Công an có 10 năm làm công tác tuyên truyền, tôi quyết định chọn đề tài “Phóng sự điều tra kinh tế trên kênh truyền hình Công an nhân dân” để thực hiện luận văn cao học của mình. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Từ trƣớc đến nay, có khá nhiều tài liệu nghiên cứu liên quan đến thể loại phóng sự nói chung, phóng sự truyền hình nói riêng, trong đó có một số nội dung đề cập đến phóng sự điều tra, phóng sự điều tra truyền hình: 2.1. Tài liệu nước ngoài “Phóng sự truyền hình” của hai tác giả ngƣời Pháp Brigitte Besse và Didier Desormeaux (2003), NXB Thông tấn, đã trình bày khá tỉ mỉ, khoa học các kỹ năng, phƣơng pháp làm phóng sự truyền hình: Từ những quy tắc tiếp cận, xử lý các sự kiện đến sản xuất thông tin, cách xây dựng phóng sự, cách dàn dựng cảnh, bố trí kỹ thuật trƣờng quay, âm thanh, hình ảnh, cách viết lời bình, biên tập…Đây chính là cơ sở để thực hiện phóng sự điều tra truyền tra truyền hình về các lĩnh vực của đời sống xã hội nói chung và phóng sự điều tra về kinh tế trên truyền hình nói riêng. Tuy nhiên đối với nội dung sát với đề tài hơn thì sách vẫn chƣa đề cập tới. 7
“Phóng sự: Tính chuyên nghiệp và đạo đức” của tác giả ngƣời Nga M.I Sostak (2003), NXB Thông Tấn, đề cập vấn đề giữa tính chuyên nghiệp và đạo đức của nhà báo khi thực hiện phóng sự. Làm thế nào để nhà báo thực hiện nhuần nhuyễn đƣợc hai vấn đề đó… Cũng nhƣ tác giả “phóng sự truyền hình”, tác giả “phóng sự: tính chuyên nghiệp và đạo đức” không phân loại các dạng phóng sự nhƣ ở Việt Nam. “Bước vào nghề báo” của hai tác giả Leonard Ray Tell và Ron Taylor, (1993), NXB Thành phố Hồ Chí Minh, đã đề cập đến các nội dung khi bƣớc vào nghề báo nhƣ: điều kiện làm việc, vấn đề hàng ngày, ý tƣởng và phân công, nguồn tin và tƣ liệu, cách viết báo… Trong số các nội dung đó, nhóm tác giả đã đề cập đến các đặc điểm khi viết phóng sự điều tra và cốt lõi của phóng sự điều tra phải có những chứng cứ quan trọng, đồng thời cũng cho rằng phóng sự điều tra có vị trí quyến rũ trong nghề báo. Tuy nhiên, nhóm tác giả không đƣa ra khái niệm, các nội dung lý luận về phóng sự điều tra. Cuốn “Nhà báo hiện đại” của Ban biên soạn The Missouri Group thuộc khoa Báo chí Đại học Missouri, Mỹ (2005) đã đề cập đến xu hƣớng tích hợp báo in, truyền hình và báo trực tuyến chung một tòa soạn. Sách đã hƣớng dẫn tác nghiệp bằng các ví dụ cụ thể với sự hỗ trợ của máy tính và những cơ sở dữ liệu trên mạng Internet. Cách làm tin và viết tin cho báo trực tuyến, cách chuẩn bị và xúc tiến một cuộc phỏng vấn, cách xử lý và thông tin những số liệu, cách giải quyết những thông cáo báo chí... Về phóng sự điều tra, nhóm tác giả đã cung cấp những nội dung nhƣ quy trình làm phóng sự điều tra, cách tìm đƣợc nguồn tin và tài liệu; Những trở ngại phải đối mặt khi làm một phóng viên điều tra. Với tính chất tổng kết hoạt động thực tiễn của phóng sự điều tra nhóm tác giả đã đƣa ra nhiều vấn đề sâu sắc về phóng sự điều tra nhƣng về góc độ đặc điểm, đặc trƣng của thể loại và trên loại hình báo chí truyền hình hình các tác giả chƣa đề cập đến. 2.2. Tài liệu nghiên cứu trong nước “Phóng sự báo chí” do tập thể giảng viên khoa Phát thanh – Truyền hình, Phân viện Báo chí và tuyên truyền thực hiện, NXB Lý luận Chính trị (2005), đƣợc xem là công trình đầu tiên khảo sát một cách toàn diện về thể loại phóng sự trên các loại hình báo chí (báo in, báo mạng điện tử, báo nói, báo hình), có tính lý luận và 8
thực tiễn cao. Trong phần phóng sự truyền hình, nhóm tác giả đã đƣa ra một số khái niệm về thể loại và chia phóng sự theo phƣơng thức sáng tạo thành một số dạng, trong đó có phóng sự điều tra. Tác giả đề cập hoàn cảnh xuất hiện phóng sự điều tra và đƣa ra một số thủ pháp về hình ảnh khi thực hiện điều tra; đồng thời, nhận định đây là thể loại khó thực hiện vì liên quan đến nhiều ngƣời và các yếu tố về năng lực chuyên môn cũng nhƣ đạo đức ngƣời làm báo. Về vấn đề lý luận đặc điểm, thể loại của phóng sự điều tra nhóm tác giả cũng chƣa đƣa ra một cách cụ thể, thuyết phục. “Giáo trình báo chí truyền hình” của tác giả Dƣơng Xuân Sơn, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội (2011) là công trình nghiên cứu khá đầy đủ và toàn diện về truyền hình nhƣ tìm hiểu về nguyên lý truyền hình, sự ra đời của truyền hình, chức năng của truyền hình, cách thức sản xuất chƣơng trình truyền hình, tổ chức sản xuất cầu truyền hình và các thể loại báo chí truyền hình. Trong nội dung về thể loại phóng sự truyền hình tác giả đã chia phóng sự điều tra là một trong những dạng của phóng sự. Tác giả cho rằng, đây là loại tác phẩm mang lại sức nặng đối với dƣ luận, đồng thời là nơi để phóng viên thể hiện bản lĩnh, đạo đức nghề nghiệp, trình độ, năng lực của mình. “Để viết phóng sự thành công” của Nhà báo Huỳnh Dũng Nhân (2012), NXB Thông tấn đƣợc viết lên từ những trải nghiệm của chính tác giả qua những thời kì viết phóng sự dày dạn. Cuốn sách là những chia sẻ chân tình và tâm huyết của tác giả với sinh viên và những ngƣời làm báo trẻ. Nội dung tác phẩm gồm các nội dung nhƣ tìm hiểu về phóng sự, kỹ thuật viết phóng sự, những lý luận về thể loại điều tra. Tuy nhiên, đối với phóng sự điều tra truyền hình tác giả cũng chƣa đề cập đến. Cuốn “Công việc của Người viết báo”, Hữu Thọ (1998), NXB Giáo dục, gồm hai phần chính. Phần thứ nhất: “Công việc của người viết báo” là tập hợp những bài giảng, bài nói với sinh viên và các cuộc trao đổi kinh nghiệm của tác giả với đồng nghiệp. Phần thứ hai: “Nghĩ về nghề báo” là tập hợp hơn 20 bài nói, bài viết đề cập đến những khía cạnh quan trọng của nghề làm báo, qua đó toát lên sự trải nghiệm và lòng yêu nghề, say nghề của tác giả. Trong phần thứ nhất, có nội 9
dung báo chí điều tra. Tác giả cho rằng điều tra, hay còn gọi là phóng sự điều tra là một thể loại phản ánh của báo chí có thế mạnh riêng. Tác giả đã nêu ra thời cơ xuất hiện tác phẩm điều tra, đặc điểm của thể loại điều tra, hoạt động điều tra của phóng viên, phƣơng pháp thể hiện đặc thù của điều tra. Tuy đã công nhận phóng sự điều tra là môt thể loại nhƣng đối với báo chí truyền hình, thể loại phóng sự điều tra tác giả cũng chƣa đề cập đến. Phần thứ hai với nội dung “Nghĩ về nghề báo” tác giả Hữu Thọ đã đề cập đến vấn đề: Viết kinh tế trong kinh tế thị trƣờng [27, tr.371]: “Trách nhiệm xã hội, trách nhiệm công dân của ngƣời làm báo Việt Nam trong quá trình thông tin kinh tế”. Ngoài nêu những thành tựu của đất nƣớc trong phát triển kinh tế, tác giả phân tích những vấn đề về trách nhiệm của ngƣời làm báo trong việc xử lý một số tình huống thông tin kinh tế quan trọng; đảm bảo tính trung thực nghề nghiệp của ngƣời làm báo trong nền kinh tế thị trƣờng. Tuy không đề cập đến loại hình báo chí cụ thể nào, nhƣng tác giả Hữu Thọ đã nêu lên vấn đề đạo đức của ngƣời làm báo trong phản ánh vấn đề kinh tế. Cuốn “Báo chí Việt Nam thời kỳ đổi mới” của PGS.TS Dƣơng Xuân Sơn, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội (2015) đã khẳng định những đóng góp của báo chí trong thời kỳ đổi mới, đồng thời tập trung nghiên cứu về vai trò của báo chí đƣợc thể hiện trên các vấn đề: Báo chí đối với lĩnh vực đổi mới kinh tế; Báo chí đối với công cuộc phòng, chống tham nhũng; Báo chí với vấn đề Nông nghiệp nông thôn; Kinh tế báo chí… tìm ra những hạn chế, khiếm khuyết để báo chí phát triển hơn nữa trong những năm tiếp theo. Tuy nhiên đối với vấn đề liên quan đến đề tài nghiên cứu thì tác giả chƣa đề cập rõ nét. Ngoài ra, một số khóa luận tốt nghiệp và luận văn sau đại học nghiên cứu về thể loại phóng sự, điều tra trên báo in, báo mạng, phóng sự truyền hình nhƣ Phóng sự trên Báo Thanh niên của Bùi Thị Vân Anh; Phóng sự trên báo Nhân dân của Nguyễn Bảo Khánh, Phóng sự trên báo Lao động của Phạm Minh Tú, Phóng sự Báo An ninh Thế giới của Hà Thúy Quỳnh, Phóng sự điều tra trên Báo Công an TP Hồ Chí Minh: vấn đề thể loại và giải pháp phát triển của Trần Thị Ngọc Anh; Thể 10
loại điều tra trên báo Công an nhân dân về đề tài phòng chống tệ nạn ma túy của Nguyễn Thu Hà; Thể loại điều tra qua thư bạn đọc của Ban Bạn đọc Báo Lao động của Nguyễn Quốc Hƣng …(tại Trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Hà Nội); Phóng sự báo chí và xu hướng phát triển hiện nay của Phạm Văn Hoành, Phóng sự với đề tài chống tham nhũng của Nguyễn Thị Huế, Phóng sự trong chương trình thời sự 19h của Đài Truyền hình Việt Nam của Thái Kim Chung, Phóng sự điều tra trên báo in về đề tài nông nghiệp nông thôn của Nguyễn Văn Hùng… (tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền). Các công trình khoa học đã nghiên cứu cụ thể về phóng sự, điều tra, phóng sự điều tra đối với các đề tài phóng chống tham nhũng, nông nghiệp nông thôn, phòng chống ma túy… Ngoài ra, còn có các công trình mới nghiên cứu về phóng sự điều tra, phóng sự điều tra truyền hình....mà tác giả chƣa đề cập đến trong luận văn này. Tuy nhiên, trong các tài liệu và công trình nghiên cứu trên đây chƣa có tài liệu nào nghiên cứu về phóng sự điều tra kinh tế trên kênh truyền hình ANTV. Ngƣời thực hiện đề tài này, trên cơ sở nghiên cứu, tiếp thu, kế thừa, tham khảo có chọn lọc các công trình, đề tài khoa học trƣớc đây, quá trình nghiên cứu đề tài luận văn sẽ tiếp tục khẳng định thế mạnh của phóng sự điều tra kinh tế trên truyền hình trong xu thế phát triển chung của báo chí hiện đại và trƣờng hợp cụ thể của thể loại này trên kênh truyền hình ANTV. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu của luận văn Trên cơ sở tìm hiểu, làm rõ cơ sở lý luận của phóng sự điều tra truyền hình, phóng sự điều tra kinh tế truyền hình, luận văn đánh giá đúng thực trạng chất lƣợng phóng sự điều tra kinh tế trên kênh ANTV, đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lƣợng của phóng sự điều tra kinh tế trên ANTV. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn Để đạt đƣợc mục tiêu trên, tác giả luận văn thực hiện những nhiệm vụ cụ thể sau: + Luận văn tìm hiểu, phân tích cơ sở lý luận phóng sự điều tra kinh tế truyền hình. 11
+ Khảo sát thực trạng chất lƣợng phóng sự điều tra kinh tế trên truyền hình ANTV (từ tháng 1/2014 đến tháng 6/2015). + Đánh giá những thành công và hạn chế nội dung, hình thức của phóng sự điều tra kinh tế trên truyền hình ANTV. + Đề xuất giải pháp để nâng cao chất lƣợng phóng sự điều tra kinh tế trên kênh ANTV. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của luận văn là phóng sự điều tra kinh tế trên truyền hình ANTV. 4.2 Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của luận văn là phóng sự điều tra kinh tế đƣợc phát sóng trên ANTV từ tháng 1/2014 đến tháng 6/2015. 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Đề tài đƣợc nghiên cứu dựa trên quan điểm của học thuyết Mác – Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về báo chí cách mạng, theo quan điểm đƣờng lối của Đảng và Nhà nƣớc đối với báo chí, lý luận báo chí, lý luận báo truyền hình, tâm lý học báo chí, xã hội học báo chí. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Luận văn nghiên cứu dựa trên cơ sở các phƣơng pháp nhƣ sau: + Nghiên cứu tài liệu: giúp cho tác giả nắm đƣợc phƣơng pháp của các nghiên cứu đã thực hiện trƣớc đây; có thêm kiến thức sâu, rộng về lĩnh vực đang nghiên cứu và làm rõ hơn đề tài nghiên cứu của luận văn. + Phƣơng pháp khảo sát, thống kê để lƣợng hóa một số thông tin cần thiết cho quá trình nghiên cứu nhƣ số lƣợng phóng sự điều tra phóng sự điều tra kinh tế trên kênh truyền hình ANTV trong thời gian tiến hành khảo sát. + Phƣơng pháp điều tra xã hội học: tác giả dùng phƣơng pháp phỏng vấn sâu và dùng bảng hỏi thu thập ý kiến công chúng. Quá trình nghiên cứu luận văn, tác 12
giả đã phỏng vấn 10 ngƣời là phóng viên, biên tập viên, quay phim, kỹ thuật viên, phát thanh viên, đại diện cơ quan cảnh sát điều tra về kinh tế và chức vụ để thu thập thông tin trong thực hiện đề tài. Ngoài ra, sử dụng bảng hỏi trƣng cầu ý kiến công chúng đánh giá của công chúng đối với đối tƣợng nghiên cứu. Với việc lập một nội dung bảng hỏi, thông qua Facebook, Zalo, Gmail tác giả đã thu nhận đƣợc 210 ý kiến đánh giá về phóng sự điều tra kinh tế trên truyền hình ANTV. Bằng phần mềm phân tích của gmail google đã xử lý thông tin chính xác từ số liệu thu thập đƣợc. Từ đó, tác giả nắm đƣợc yêu cầu của công chúng trƣớc thực trạng chất lƣợng của phóng sự điều tra kinh tế trên truyền hình ANTV để đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lƣợng trong thời gian tới. + Phƣơng pháp phân tích tác phẩm: Với việc sử dụng phƣơng pháp này, tác giả phân tích nội dung, hình thức thông qua xem tác phẩm sau khi phát sóng, đọc kịch bản để đánh giá đúng thực trạng phóng sự điều tra kinh tế trên truyền hình ANTV hiện nay. Từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao chất lƣợng phóng sự này trên ANTV trong tổng quan các thể loại báo chí khác trên kênh truyền hình ANTV và phóng sự điều tra kinh tế trên các Đài truyền hình khác. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài 6.1.Ý nghĩa lý luận Nghiên cứu thành công đề tài, luận văn bổ sung thêm lý luận về phóng sự điều tra truyền hình; phóng sự điều tra truyền hình về đề tài kinh tế. Khẳng định vị trí, vai trò của phóng sự điều tra kinh tế truyền hình trong sự vận động, phát triển chung của báo chí. 6.2.Ý nghĩa thực tiễn + Thông qua việc khảo sát, đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp nâng cao chất lƣợng phóng sự điều tra kinh tế trên truyền hình ANTV là tài liệu tham khảo cho truyền hình ANTV nói riêng và các Đài Truyền hình nói chung. + Một số nội dung của luận văn sẽ làm phong phú thêm tài liệu tham khảo cho công tác nghiên cứu, giảng dạy, học tập về phóng sự điều tra truyền hình; góp phần vào việc nâng cao kỹ năng sáng tạo tác phẩm cho những ngƣời làm phóng sự 13
điều tra truyền hình. Đồng thời, thêm một nguồn thông tin cho các nhà nghiên cứu, cơ quan quản lý và những ai quan tâm về vấn đề này. + Quá trình nghiên cứu đề tài cũng giúp ngƣời thực hiện đề tài nâng cao hơn về cơ sở lý luận báo chí và khả năng hoạt động trong chuyên môn của mình, nhất là sáng tạo các phẩm phóng sự điều tra truyền hình về lĩnh vực kinh tế. 7. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn gồm 3 chƣơng, 10 tiết, cụ thể nhƣ sau: Chương 1: Một số vấn đề lý luận về phóng sự điều tra kinh tế truyền hình. Chương 2: Thực trạng chất lƣợng của phóng sự điều tra kinh tế trên kênh Truyền hình ANTV. Chương 3: Một số giải pháp nâng cao chất lƣợng phóng sự điều tra kinh tế trên Truyền hình ANTV. 14
Chƣơng 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÓNG SỰ ĐIỀU TRA KINH TẾ TRUYỀN HÌNH 1.1. Một số khái niệm liên quan đến phóng sự điều tra kinh tế truyền hình 1.1.1. Phóng sự Phóng sự là một trong những thể loại báo chí đƣợc công chúng yêu quý và cũng là một trong những thể loại khó đối với ngƣời làm báo. Nó có vai trò quan trọng đối với các cơ quan báo chí. Đây là thể loại có những đặc trƣng riêng, nổi bật, tạo đƣợc hiệu lực và hiệu quả tác động lớn đối với xã hội. Nhiều phóng sự đã tạo ra những hiệu ứng xã hội mạnh mẽ. Theo các nhà nghiên cứu thế giới thì phóng sự chỉ thực sự xuất hiện trên báo chí phƣơng Tây ở thế kỷ XIX. Đến thế kỷ XX thể loại này nhanh chóng chiếm lĩnh văn đàn, báo giới. Theo nhóm tác giả G.V.Cudơnhetxốp, X.L.Xvich, A.la.lurốpxki trong cuốn “Báo truyền hình tập 1” đƣa ra nhận định: “Phóng sự là thể loại báo chí thông tin nhanh chóng trên báo chí về một sự kiện nào đó mà phóng viên chứng kiến hoặc can dự vào. Trong thể loại phóng sự, yếu tố đứng đầu là sự cảm nhận của cá nhân đối với sự kiện, hiện tượng, sự lựa chọn các sự việc do tác giả bài phóng sự thực hiện” [39, tr.59]. Trong từ điển tiếng Việt thì “Phóng sự được hiểu là một thể văn chuyên miêu tả những việc có thật mang tính thời sự xã hội” [35, tr.1009]. Ở Việt Nam, báo chí đƣợc đƣa vào cùng với những bƣớc chân xâm lƣợc của thực dân Pháp và phóng sự là thể loại tân văn, là sản phẩm của quá trình giao lƣu, tiếp xúc với văn hóa, văn học phƣơng Tây. Vì thế ở Việt Nam, từ Phóng sự xuất hiện lần đầu tiên trong Việt Nam tự điển của hội Khai trí tiến đức, đƣợc giải nghĩa “Phóng sự: người hỏi tin cho nhà báo”. Trong cuốn Hán Việt từ điển do Đào Duy Anh biên soạn (xuất bản lần đầu tiên năm 1932), phóng sự đƣợc giải thích rằng: Phóng có nghĩa là bắt chước, phỏng theo; sự có nghĩa là sự việc. Tổng hợp lại Phóng sự có nghĩa là phỏng theo sự việc. 15
Nhiều nhà nghiên cứu đã cho rằng: Phóng sự bắt đầu manh nha từ những tác phẩm có tính chất ngƣời thực, việc thực nhƣ “Hoàng Lê Nhất Thống chí” của Ngô Gia Văn Phái, hoặc “Phóng sự xuất hiện cùng với sự xuất hiện của báo chí”. Theo TS. Nguyễn Thị Thoa trong “Phóng sự báo chí” (2005) thì phóng sự chỉ có thể xuất hiện ở Việt Nam vào những năm 1930 của thế kỷ XX, mặc dù báo chí Việt Nam có từ năm 1865. Nghiên cứu về thể ký báo chí, TS. Nguyễn Đức Dũng coi phóng sự là một phần của ký báo chí và khẳng định: Phóng sự là một thể loại đứng giữa văn học và báo chí, có khả năng trình bày, diễn tả những sự kiện; con ngƣời, tình huống điển hình trong một quá trình phát sinh, phát triển dƣới dạng một bức tranh toàn cảnh vừa khái quát, vừa chi tiết sống động với vai trò quan trọng của nhân vật trần thuật và bút phát linh hoạt, ngôn ngữ giàu chất văn học [5, tr. 83]. Tác giả Dƣơng Xuân Sơn trong cuốn “Các thể loại báo chí chính luận nghệ thuật” đã đƣa ra quan niệm: “Phóng sự là một thể loại báo chí, phản ánh những sự kiện, sự việc, vấn đề đang diễn ra trong hiện thực khách quan đến hoạt động và số phận của một hoặc nhiều người bằng phương pháp miêu tả hay tự thuật, kết hợp với nghị luận ở mức độ nhất định. Trong phóng sự vai trò của cái tôi trần thuật – nhân chứng khách quan rất quan trọng” [25, tr.41]. Các quan niệm về phóng sự dù có khác nhau ít nhiều nhƣng nhìn chung đều bao trùm những đặc điểm mang tính đặc trƣng chung cơ bản, có thể khái quát: Phóng sự là tác phẩm báo chí phản ánh những sự kiện, sự việc có thật, những con người thật trong đời sống xã hội và mang lại ý nghĩa với cộng đồng. Phóng sự không chỉ đưa đến cho công chúng bức tranh mô tả con người, sự kiện đơn thuần mà còn có thể đi sâu khám phá số phận một con người, một tập thể người có tính chất điển hình, trong bối cảnh điển hình hoặc khắc họa những biến cố lịch sử một cách sống động. Phóng sự còn đi sâu làm rõ những tình tiết bản chất bên trong của sự kiện, giúp công chúng không những biết nó xảy ra, xảy ra như thế nào mà còn hiểu tại sao nó lại xảy ra như vậy. Nó được sử dụng kết cấu, ngôn ngữ, bút pháp linh hoạt và có sự xuất hiện của cái tôi – tác giả. Chính điều này làm nên bản sắc riêng của phóng sự. 16