Luận văn Thạc sĩ Báo chí học: Phóng sự ngắn phát thanh trên hệ VOV1

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:148

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích: thông qua việc khảo sát, nghiên cứu việc sử dụng phóng sự ngắn trong chương trình thời sự 6h, 12h, 18h trên Hệ VOV1 của Đài TNVN, tác giả luận văn sẽ làm rõ tình hình sử dụng phóng sự ngắn với các đặc điểm về nội dung và hình thức, kĩ năng thực hiện phóng sự ngắn. Từ đó, tác giả sẽ đưa ra một số giải pháp nâng cao chất lượng phóng sự ngắn phát thanh trên Hệ VOV1, Đài TNVN. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Báo chí học: Phóng sự ngắn phát thanh trên hệ VOV1

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- ĐINH THỊ PHƢƠNG THÚY PHÓNG SỰ NGẮN PHÁT THANH TRÊN HỆ VOV1 (Khảo sát chương trình Thời sự 6h, 12h, 18h trên Hệ Thời sự Chính trị tổng hợp VOV1 6 tháng đầu năm 2015) LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Báo chí học Hà Nội-2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- ĐINH THỊ PHƢƠNG THÚY PHÓNG SỰ NGẮN PHÁT THANH TRÊN HỆ VOV1 (Khảo sát chương trình Thời sự 6h, 12h, 18h trên Hệ Thời sự Chính trị tổng hợp VOV1 6 tháng đầu năm 2015) Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Báo chí học Mã số: 60.32.01.01 Người hướng dẫn khoa học: TS. PHẠM THỊ TH NH TỊNH Hà Nội-2015
LỜI C M ĐO N Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của tôi. Luận văn được hoàn thành dưới sự hướng dẫn của TS Phạm Thị Thanh Tịnh. Các tài liệu, số liệu trích trong luận văn là hoàn toàn có cơ sở khoa học và đáng tin cậy. Hà Nội, ngày 3 tháng 11 năm 2015 TÁC GIẢ LUẬN VĂN Đinh Thị Phƣơng Thúy
LỜI CẢM ƠN Em xin chân thành cảm ơn tới Tiến sĩ Phạm Thị Thanh Tịnh, giảng viên Khoa Phát thanh-Truyền hình, Học viện Báo chí và Tuyên truyền đã tận tình giúp đỡ em hoàn thành luận văn này. Bên cạnh đó, để có được kiến thức cũng như những kinh nghiệm không chỉ trong việc hoàn thiện luận văn mà còn đối với chuyên môn, kĩ năng tác nghiệp, em xin cảm ơn các thầy cô giáo trong khoa Báo chí, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn đã dành nhiều tâm huyết giúp đỡ cho các học viên, trong đó có em trong thời gian 2 năm học vừa qua. Xin gửi lời cảm ơn tới các anh, chị đồng nghiệp tại Đài Tiếng nói Việt Nam đã dành thời gian chia sẻ, giúp đỡ em thực hiện đề tài này.
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .............................................................................................................................. 3 CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÓNG SỰ NGẮN PHÁT THANH 15 1.1 Một số khái niệm liên quan đến đề tài .............................................................15 1.1.1 Báo phát thanh và chương trình phát thanh .............................................15 1.1.2 Phóng sự phát thanh và phóng sự ngắn phát thanh ..................................22 1.2. Đặc điểm và kĩ năng thực hiện phóng sự ngắn phát thanh .............................32 1.2.1 Đặc điểm....................................................................................................32 1.2.2 Kĩ năng thực hiện phóng sự ngắn phát thanh ...........................................34 1.3 Tiêu chí của một phóng sự ngắn phát thanh có chất lượng .............................38 TIỂU KẾT CHƢƠNG 1:................................................................................................... 41 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG SỬ DỤNG PHÓNG SỰ NGẮN ..................................... 42 TRONG CHƢƠNG TRÌNH THỜI SỰ ĐÀI TIẾNG NÓI VIỆT NAM ....................... 42 2.1 Giới thiệu về Hệ VOV1 và chương trình thời sự 6h,12h,18h trên Hệ VOV1, Đài TNVN..............................................................................................................42 2.1.1 Hệ VOV1-Đài TNVN .................................................................................42 2.1.2 Chương trình thời sự 6h,12h,18h ..............................................................43 2.1.3 Tổ chức sản xuất chương trình thời sự trên Hệ VOV1..............................45 2.2 Khảo sát phóng sự ngắn trong các chương trình thời sự 6h,12h và 18h trên Hệ VOV1 .....................................................................................................................47 2.2.1 Nội dung ....................................................................................................47 2.2.2 Hình thức ...................................................................................................55 2.3 Đánh giá thành công và hạn chế của phóng sự ngắn trên Hệ VOV1 ..............71 2.3.1 Thành công ................................................................................................71 2.3.2 Hạn chế......................................................................................................77 TIỂU KẾT CHƢƠNG 2 .................................................................................................... 84 CHƢƠNG 3: MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO ................... 85 CHẤT LƢỢNG PHÓNG SỰ NGẮN TRONG CHƢƠNG TRÌNH .............................. 85 THỜI SỰ, ĐÀI TNVN ....................................................................................................... 85 3.1 Những vấn đề đặt ra .........................................................................................85 3.1.1 Nhận thức chưa đúng về vai trò của phóng sự ngắn trong chương trình thời sự .................................................................................................................85 3.1.2 Tư duy, nghiệp vụ cũ về sản xuất phóng sự...............................................86 3.1.3 Thiếu lớp học đào tạo phóng sự ngắn ......................................................88 3.2 Giải Pháp Chủ Yếu Nâng Cao Chất Lượng Phóng Sự Ngắn Phát Thanh .......90 3.2.1 Giải pháp chung ........................................................................................90 3.2.2 Giải pháp cụ thể ........................................................................................98 TIỂU KẾT CHƢƠNG 3 .................................................................................................. 107 KẾT LUẬN ....................................................................................................................... 109 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................ 113 PHỤ LỤC.......................................................................................................................... 116 1
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Đài Tiếng nói Việt Nam VOV Đài Truyền hình Việt Nam VTV Hệ Thời sự Chính trị tổng hợp VOV1 Hệ Văn hóa đời sống khoa giáo VOV2 Trung tâm Tin TTTin Thành phố Hồ Chí Minh TP HCM Nhà xuất bản NXB Phóng viên PV Biên tập viên BTV 2
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Phóng sự có thể coi như từng lát cắt vấn đề của cuộc sống được phản ánh qua lăng kính của nhà báo. Dòng tin tức, sự kiện nếu thiếu đi những tác phẩm phóng sự sẽ khó có thể tạo nên điểm nhấn thông tin, lưu giữ được công chúng. Hay nói đúng hơn, tiếng nói phản biện xã hội của báo chí sẽ kém phần hiệu quả nếu không có những tác phẩm phóng sự. Và một nhà báo, nếu không có những tác phẩm phóng sự sẽ khó thể hiện tiếng nói, bản sắc cá nhân của chính mình trước những vấn đề đang đặt ra nhiều dấu hỏi trong xã hội. Những tác phẩm phóng sự góp phần quan trọng trong việc định hình phong cách, tiếng nói của một cơ quan báo chí, một nhà báo trong quá trình phản ánh hiện thực cuộc sống. Chương trình thời sự là một trong những chương trình trọng điểm của Hệ Thời sự Chính trị tổng hợp VOV1. Nhiệm vụ của các chương trình thời sự nói chung là cập nhật thông tin, những vấn đề xảy ra hàng ngày, hàng giờ trên khắp mọi miền đất nước và trên thế giới để cung cấp tới thính giả. Hiện nay, trên sóng Hệ Thời sự Chính trị tổng hợp có 4 chương trình thời sự/ngày, ở các khung giờ: 6h, 12h, 18h và 21h30. Ở mỗi khung giờ, nội dung của chương trình thời sự có một vai trò khác nhau. Ví dụ: chương trình thời sự 6h điểm lại một số sự kiện chính trị vừa diễn ra, cung cấp những thông tin sẽ diễn ra trong ngày và một tác phẩm bình luận về một vấn đề đang thu hút sự chú ý của dư luận. Chương trình thời sự 12h thông tin những sự kiện diễn ra trong ngày. Điểm nhấn của chương trình này là chuyên mục "Điểm nóng dư luận", tập trung bàn sâu vấn đề nóng bằng những bài phản ánh, điều tra, phỏng vấn trực tiếp qua điện thoại. Chương trình thời sự 18h là một chương trình đinh và được sự đầu tư, hỗ trợ với thời lượng 60p (tính từ ngày 1.1.2010). Bên cạnh những thông tin chính diễn ra trong ngày, chương trình thời sự 18h còn có 3
những bài phóng sự, điều tra làm điểm nhấn cho chương trình, thể hiện tiếng nói của một đài phát thanh quốc gia. Phóng sự trong chương trình thời sự là một thể loại báo chí đáp ứng nhu cầu thông tin minh bạch, khách quan đến với công chúng. Bằng việc đi sâu vào vấn đề, tìm hiểu, khai thác và phân tích, lý giải, nhà báo thực hiện tác phẩm phóng sự sẽ tìm thấy những câu trả lời, sự thật đang chìm lấp và chứa đựng nhiều mâu thuẫn trong đời sống. Với tính chất thông tin chi tiết, cụ thể những diễn biến sự việc diễn ra trong ngày đồng thời tạo ra những thông tin chiều sâu, phóng sự là thể loại báo chí hữu hiệu giúp cho các chương trình thời sự nói chung có độ “đằm” nhất định. Sự kiện, sự việc dù có diễn biến nhanh tới đâu, trong việc thông tin và định hướng thông tin cũng cần phải nhìn nhận lại vấn đề, từ đó khơi gợi tính nhân văn cũng như sự minh bạch. Với thời lượng và số lượng có hạn nhưng sự có mặt của các tác phẩm phóng sự đã làm cho chuơng trình thời sự hiệu quả hơn bởi chiều sâu phản ánh của nó. Phóng sự nói chung và phóng sự ngắn nói riêng trên sóng chương trình thời sự, Đài Tiếng nói Việt Nam đóng vai trò quan trọng.Với phạm vi phản ánh rộng rãi muôn mặt đời sống xã hội, sự xuất hiện của phóng sự ngắn trong chương trình thời sự đều nhận được sự chú ý đón nghe của thính giả bởi nó đề cập ngắn gọn nhưng sâu sắc nhiều vấn đề đang nổi cộm trong đời sống dân sinh. Hơn nữa, trong xu thế vận động của phát thanh hiện đại, phóng sự ngắn là dạng bài cần được ưu tiên sử dụng với ưu thế ngắn gọn, sinh động và có sức ảnh hưởng mạnh mẽ đến công chúng. Tuy vậy, hiện nay việc sử dụng tác phẩm phóng sự ngắn trong các chương trình thời sự chưa nhiều về số lượng cũng như chưa đồng đều về chất lượng. Nhiều khi phóng sự ngắn xuất hiện thoáng qua mà thiếu đi vai trò phân tích, định hướng. Cũng không ít phóng sự mới chỉ dừng lại ở việc "lấp sóng" 4
khiến cho người nghe chưa thực sự cảm thấy ấn tượng. Bên cạnh đó, trong các chương trình thời sự vẫn đang thiếu phóng sự ngắn chuyên về những vấn đề nóng được công chúng quan tâm. Cũng chưa có nhiều đề tài được triển khai một cách cặn kẽ, nhiều kì mà chỉ dừng lại ở dạng phản ánh, gợi mở vấn đề. Phóng viên khi tác nghiệp cũng chưa chọn ra được nhiều chi tiết hay để thu hút sự chú ý của người nghe. Xung quanh việc sáng tạo tác phẩm và sử dụng phóng sự ngắn có nhiều điều cần phải quan tâm và giải quyết. Cụ thể như: tình hình sử dụng tác phẩm phóng sự ngắn trên sóng thời sự như thế nào? Những thay đổi về mặt hình thức và nội dung của thể loại phóng sự nói chung và phóng sự ngắn nói riêng ra sao trong sự giới hạn của khung giờ thời sự; Nhà báo thực hiện tác phẩm phóng sự ngắn đang gặp những thuận lợi và khó khăn như thế nào? Chính sách ưu tiên, khuyến khích, hỗ trợ cho phóng viên thực hiện phóng sự ngắn ra sao?... Trong khi đó, việc nghiên cứu về phóng sự ngắn tại các cơ sở đào tạo vẫn đang còn thiếu trong lý luận báo chí. Hầu như không có công trình nghiên cứu nào đề cập về phóng sự ngắn phát thanh nói riêng, cũng không có một khái niệm cũng như tiêu chí cụ thể để xây dựng một tác phẩm phóng sự phát thanh. Thực tế đó đặt ra yêu cầu cần có nhiều nghiên cứu hơn nữa về phóng sự ngắn phát thanh nhằm khẳng định vai trò của dạng thức này trên sóng phát thanh và trong lòng công chúng... Với những lý do đó, tác giả quyết định chọn đề tài: “Phóng sự ngắn phát thanh trên hệ VOV1” cho luận văn Thạc sĩ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Cuốn Báo Phát thanh (2002) do Phân viện Báo chí Tuyên truyền và Đài Tiếng Nói Việt Nam phối hợp biên soạn có một chương viết về phóng sự 5
phát thanh của tác giả Đức Dũng. Tại chương XV, tác giả đề cập tới phóng sự nói chung và phóng sự phát thanh nói riêng, đặc điểm và các dạng phóng sự phát thanh, các bước thực hiện phóng sự phát thanh và những phẩm chất nghề nghiệp cần có của một người làm phóng sự phát thanh. Trong các giáo trình chuyên ngành báo phát thanh phải kể đến cuốn Lý luận Báo Phát thanh (2003), NXB Văn hóa- Thông tin, Hà Nội của tác giả Đức Dũng có một chương nghiên cứu về phóng sự phát thanh, từ trang 193 đến 217, trong đó tác giả đưa ra những quan điểm về thể loại phóng sự nói chung và phóng sự phát thanh nói riêng; kỹ năng khi đi làm phóng sự phát thanh... Với cuốn sách này, tác giả có điều kiện tham khảo những lý thuyết cơ bản về báo phát thanh đồng thời làm căn cứ nghiên cứu lý thuyết phóng sự ngắn của mình. Đặc biệt, trong cuốn Phóng sự báo chí hiện đại (2004), NXB Thông tấn, Hà Nội, tác giả-TS Đức Dũng đã sưu tầm, tuyển chọn, giới thiệu các thể loại phóng sự, những đặc điểm của phóng sự phát thanh hiện đại và những xu hướng của phóng sự, viết phóng sự. Cuốn sách gồm 2 phần. Phần 1: Phóng sự báo chí hiện đại đề cập đến quan niệm, thể loại phóng sự, nhưng đặc điểm của phóng sự báo chí hiện đại, xu hướng của phóng sự, viết phóng sự. Phần 2, tác giả giới thiệu 30 bài phóng sự chọn lọc ở các dạng bài khác nhau như : phóng sự vấn đề, phóng sự chân dung, phóng sự sự kiện, phóng sự điều tra, phóng sự về hoàn cảnh, hiện trạng. Với công trình nghiên cứu này, tác giả luận văn đã có được phông kiến thức về phóng sự nói chung, xu hướng phát triển của thể loại này song song với quá trình giao thoa với một số thể loại báo chí khác. Cuốn Các thể loại báo chí phát thanh (2004), NXB Thông tấn, tác giả Xmirnốp đã dành một phần nhỏ nói về thể loại phóng sự. Tác giả cho rằng phóng sự là thể loại báo chí năng động, linh hoạt nhất. Tác giả cũng đề cập 6
những kĩ năng làm phóng sự cần có cho một phóng viên, đặc biệt là năng lực tự ứng tác, năng lực sáng tạo tại chỗ, tại nơi diễn ra sự kiện. Bên cạnh đó, cuốn sách Phóng sự báo chí (2005), NXB Lý luận Chính trị do TS Nguyễn Thị Thoa và TS Đức Dũng chủ biên, đề cập tới sự hình thành và phát triển của phóng sự, đặc điểm thể loại, các dạng phóng sự và kỹ năng của phóng viên khi đi làm phóng sự; đưa ra những kĩ năng làm phóng sự báo in và báo mạng điện tử, phóng sự truyền hình. Cuốn sách này cũng dành một phần dung lượng nghiên cứu về phóng sự phát thanh về quan niệm, đặc điểm trong sự chi phối của đặc trưng phát thanh, vai trò của tiếng động trong phóng sự phát thanh. Đặc biệt, tác giả cũng đưa ra quy trình thực hiện phóng sự phát thanh với các bước cụ thể như: xác định chủ đề, đề tài; xây dựng đề cương; khai thác tư liệu, thể hiện tác phẩm. Đồng thời, kĩ năng làm phóng sự phát thanh cũng được đề cập với việc sử dụng máy ghi âm, kĩ năng thể hiện lời dẫn và kĩ năng phỏng vấn nhân chứng. Với mong muốn nhìn nhận toàn bộ các thể ký báo chí, trong cuốn Các thể kí báo chí, tác giả Đức Dũng có dành một phần nhỏ nói về phóng sự. Bên cạnh khái lược sự hình thành, phát triển của phóng sự trên thế giới và ở Việt Nam, tác giả đã đưa ra khái niệm riêng về phóng sự là một thể loại đứng giữa văn học và báo chí có khả năng trình bày, diễn tả những sự kiện, con người, tình huống điển hình trong một quá trình phát sinh phát triển dưới dạng một bước tranh toàn cảnh vừa khái quát, vừa chi tiết sống động với vai trò quan trọng của nhân vật trần thuật và bút pháp linh hoạt, ngôn ngữ giàu chất văn học. Tác giả cũng đưa ra những nhận định về cái tôi trần thuật trong phóng sự- là người dẫn chuyện, kết nối những dữ liệu mà tác phẩm đề cập; Tác giả cũng xây dựng kết cấu của tác phẩm phóng sự, hoàn cảnh xuất hiện phóng sự là hoàn cảnh "có vấn đề", ở những thời điểm cuộc sống đang có những chuyển biến mạnh mẽ. Tuy vậy, trong cuốn sách này tác giả mới chỉ dừng lại 7
ở phạm vi phóng sự nói chung, hoàn toàn không đề cập đến phóng sự phát thanh hay phóng sự ngắn phát thanh. Ngoài ra phải kể đến cuốn sách Phóng sự Việt Nam thời kì đổi mới (2009), NXB Chính trị-Hành chính của TS Trịnh Thị Bích Liên là công trình đầu tiên tổng kết về mặt lý thuyết và lịch sử chặng đường phát triển của phóng sự báo chí từ những năm 80 của thế kỉ 20 cho đến những năm đầu thế kỉ 21. Không chỉ đề cập chi tiết về phóng sự Việt Nam thời kì đổi mới ở các khía cạnh như khái niệm, mối quan hệ với các thể loại báo chí khác, đặc trưng, thi pháp của phóng sự… tác giả còn phân tích về số phận của phóng sự trong bối cảnh hội nhập, toàn cầu hóa. Bên cạnh các giáo trình đang được sử dụng để giảng dạy trong các trường đào tạo chuyên ngành báo chí, một số cuốn sách được viết bằng kinh nghiệm thực tế của các tác giả trong và ngoài nước cũng là tài liệu tham khảo bổ ích, cung cấp những góc nhìn thực tiễn về hoạt động tác nghiệp phát thanh, trong đó có phóng sự ngắn. Ví dụ như cuốn Nhà báo hiện đại (2007), NXB Trẻ ấn hành của Missouri Group; Cẩm nang đạo đức báo chí (2009) của GS.TS Tạ Ngọc Tấn và PGS.TS Đinh Thị Thúy Hằng, do Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp với Đại sứ quán Thụy Điển ấn hành; Cẩm nang phóng viên (2010) của tác giả Eva-Pia Worland và Ami Anderson; cuốn Giáo trình thực hành kĩ thuật và thể loại báo in do Hội Nhà báo Việt Nam xuất bản... Theo đó, nội dung đề cập về phóng sự bao gồm định nghĩa về phóng sự, những phẩm chất cần có của người phóng viên cần phát huy khi làm phóng sự, một số lời khuyên khi viết phóng sự như: chọn góc độ tốt, làm chủ thời gian, là một công chúng tích cực khi làm phóng sự...Tuy nhiên, những cuốn sách này chưa đề cập đến phóng sự ngắn phát thanh mà chỉ dừng ở thể loại phóng sự nói chung. 8
Ở mảng luận văn tốt nghiệp Cao học chuyên ngành Báo chí học, Truyền thông đại chúng cũng đã có nhiều học viên lựa chọn đề tài phóng sự để nghiên cứu. Tuy nhiên, nói về phóng sự ngắn thì hiện tại mới chỉ có một số luận văn nghiên cứu phóng sự ngắn truyền hình. Năm 2011, tác giả Phan Tư Doãn đã bảo vệ luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Báo chí học, Học Viện Báo chí Tuyên truyền với đề tài “Sử dụng phóng sự ngắn truyền hình trong chương trình thời sự 19h50 của Đài truyền hình Thành phố Hồ Chí Minh”. Năm 2014, với đề tài “ Kĩ năng làm phóng sự ngắn truyền hình cho chương trình thời sự của đài phát thanh và truyền hình địa phương”, tác giả Bùi Minh Thu đã đề cập đến những ưu điểm và hạn chế trong kĩ năng làm phóng sự ngắn truyền hình ở các Đài Phát thanh Truyền hình Phú Thọ, Tuyên Quang, Hà Giang, giải pháp nâng cao kĩ năng phóng sự ngắn trong chương trình thời sự truyền hình tại các đài địa phương. Tác giả Nguyễn Văn Long, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân Văn đã bảo vệ thành công đề tài "Kết cấu phóng sự ngắn truyền hình". Tác giả đã nghiên cứu và đề xuất các dạng kết cấu về hình thức và nội dung của phóng sự ngắn truyền hình, qua đó gợi mở những nguyên tắc sáng tạo trong hoạt động tác nghiệp, thực hiện phóng sự ngắn truyền hình... Như vậy, các công trình nghiên cứu trên đang dừng ở mức tìm hiểu về phóng sự ngắn nói chung, phóng sự ngắn truyền hình nói riêng, chưa có tác giả nào nghiên cứu về phóng sự ngắn phát thanh. Chính vì vậy tác giả lựa chọn đề tài “Phóng sự ngắn phát thanh trên hệ VOV1” với mong muốn tìm hiểu sâu hơn về nội dung, hình thức, kĩ năng thực hiện của dạng thức này trên sóng phát thanh, cụ thể là trên Hệ VOV1 hiện nay. Từ đó, tác giả luận văn cũng xác định những vấn đề còn tồn tại, vướng mắc khi sử dụng phóng sự ngắn phát thanh trên thực tế đồng thời đưa ra những giải pháp nâng cao chất lượng phóng sự ngắn trên sóng phát thanh. 9
Riêng đối với cá nhân tác giả, đề tài nghiên cứu luận văn này có ý nghĩa quan trọng trong việc nhận diện hình thức, nội dung và phương pháp sáng tạo phóng sự ngắn phát thanh, góp phần nâng cao kĩ năng nghiệp vụ của tác giả trong quá trình công tác tại Đài Tiếng nói Việt Nam. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích: thông qua việc khảo sát, nghiên cứu việc sử dụng phóng sự ngắn trong chương trình thời sự 6h, 12h, 18h trên Hệ VOV1 của Đài TNVN, tác giả luận văn sẽ làm rõ tình hình sử dụng phóng sự ngắn với các đặc điểm về nội dung và hình thức, kĩ năng thực hiện phóng sự ngắn. Từ đó, tác giả sẽ đưa ra một số giải pháp nâng cao chất lượng phóng sự ngắn phát thanh trên Hệ VOV1, Đài TNVN. Nhiệm vụ: Nghiên cứu tài liệu, tìm hiểu sự ra đời và phát triển của thể loại phóng sự nói chung và phóng sự ngắn phát thanh nói riêng để thấy được các đặc điểm về nội dung và hình thức của nó trong chương trình thời sự. Đưa ra những tiêu chí xác định một tác phẩm phóng sự ngắn phát thanh có chất lượng. Khảo sát tình hình sử dụng tác phẩm phóng sự ngắn trong các chương trình thời sự 6h, 12h, 18h. Thời gian khảo sát của tác giả là 6 tháng đầu năm 2015. Từ đó, tác giả luận văn sẽ chỉ ra những ưu điểm và hạn chế trong việc thực hiện và sử dụng tác phẩm phóng sự ngắn. Đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao chất lượng của phóng sự ngắn trong các chương trình thời sự nói riêng và chất lượng của phóng sự ngắn trên sóng phát thanh nói chung. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn này là “Phóng sự ngắn phát thanh trên Hệ VOV1”. 10
Phạm vi nghiên cứu của luận văn là chương trình thời sự 6h, 12h,18h trên Hệ Thời sự Chính trị tổng hợp VOV1, Đài TNVN trong thời gian khảo sát là 6 tháng đầu năm 2015. 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu Cơ sở lý luận: Luận văn dựa trên cơ sở lý luận chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng, Nhà nước ta về báo chí nói chung và báo phát thanh nói riêng. Bên cạnh đó là các sách, tài liệu nghiên cứu lý luận về các loại hình báo chí, trọng tâm là loại hình báo phát thanh. Phƣơng pháp nghiên cứu: để thực hiện đề tài nghiên cứu này, tác giả luận văn sử dụng các phương pháp sau: Phương pháp nghiên cứu tài liệu: để phục vụ cho việc nghiên cứu đề tài này, tác giả tìm hiểu, khai thác các sách tham khảo, tài liệu đề cập đến các chương trình thời sự trên sóng phát thanh nói chung và phóng sự ngắn trong chương trình thời sự 6h, 12h,18h, Hệ VOV1, Đài TNVN nói riêng cũng như một số tài liệu về báo chí phát thanh có liên quan để làm cơ sở lý thuyết, phục vụ cho việc hoàn thành chương 1 của luận văn. Phương pháp khảo sát thực tế: dựa vào các kịch bản chương trình thời sự 6h,12h, 18h, văn bản phóng sự ngắn được sử dụng trong chương trình, các văn bản có liên quan… Khảo sát các chương trình thời sự 6h, 12h, 18h trên Hệ VOV1 trong 6 tháng đầu năm 2015 để có những cứ liệu chính xác, trung thực nhằm tạo cơ sở cho việc phân tích, đánh giá thực trạng, đề xuất khuyến nghị và giải pháp. Phương pháp phân tích, tổng hợp, đánh giá nhằm mục đích rút ra những nét cơ bản nhất về tác phẩm phóng sự ngắn trong các chương trình thời sự 6h,12h, 18h, phân biệt nó với các thể loại khác. Đồng thời phương pháp này cũng giúp cho tác giả đưa ra những đánh giá thành công cũng như hạn 11
chế, nguyên nhân của thành công và hạn chế trong việc sử dụng thể loại báo chí này. Phương pháp so sánh, đối chiếu: tác giả luận văn sử dụng phương pháp so sánh, đối chiếu để làm nổi bật đặc điểm của phóng sự ngắn trên sóng phát thanh, đặc biệt là trong dòng chảy thông tin hiện đại đòi hỏi sự nhanh nhạy, chính xác như hiện nay, đồng thời so sánh với các thể loại báo chí khác, đặc biệt là truyền hình. Phương pháp phỏng vấn sâu: tác giả luận văn đã phỏng vấn 9 người, trong đó có 3 nhà quản lý nhằm tìm hiểu chủ trương, quan điểm về việc sử dụng phóng sự ngắn trong chương trình thời sự; phỏng vấn sâu 4 phóng viên- những người trực tiếp sáng tạo tác phẩm phóng sự ngắn; phỏng vấn sâu 2 biên tập viên làm chương trình thời sự tại Hệ VOV1. Những phỏng vấn sâu này đều hướng đến việc tìm hiểu quan điểm cá nhân về phóng sự ngắn, sự giao thoa trong cách viết các thể loại báo chí phát thanh, những khó khăn, hạn chế cũng như yêu cầu trong việc sáng tạo tác phẩm và sử dụng trên sóng phát thanh, từ đó có thể đưa ra những đánh giá chung nhất về tình hình sử dụng phóng sự ngắn trong các chương trình thời sự. Phương pháp thống kê: từ việc sưu tầm, chọn lọc những tác phẩm phóng sự ngắn đã được sử dụng trong chương trình thời sự, tác giả luận văn đã thống kê theo số lượng, nội dung, hình thức phản ánh và đưa ra những kết luận về thực trạng sử dụng phóng sự ngắn trong chương trình thời sự theo những số liệu cụ thể. Với 200 tác phẩm phóng sự ngắn được sưu tầm từ tháng 1-6/2015, tác giả luận văn đã thống kê được thời lượng tác phẩm, số lượng tác phẩm sử dụng tiếng động nền, số lượng tác phẩm được đọc chay... từ đó chỉ ra những thành công và hạn chế trong việc sử dụng phóng sự ngắn trong chương trình thời sự. 12
6. Cái mới của luận văn Với công trình nghiên cứu này, tác giả luận văn sẽ đưa ra khái niệm về phóng sự ngắn phát thanh. Tác giả luận văn cũng đưa ra đặc điểm và kĩ năng thực hiện phóng sự ngắn phát thanh, đồng thời đưa ra tiêu chí xây dựng phóng sự ngắn phát thanh có chất lượng. Luận văn đánh giá được thực tiễn việc thực hiện phóng sự ngắn trên Hệ VOV1 và chỉ ra một số vấn đề mâu thuẫn hiện nay trong việc sử dụng phóng sự ngắn, từ đó đề xuất hai nhóm giải pháp nâng cao chất lượng phóng sự ngắn phát thanh trên Hệ VOV1, nhằm phục vụ tốt hơn nhu cầu của thính giả đồng thời thu hút thính giả đến với phát thanh nhiều hơn, góp phần thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị của loại hình báo chí này. 7. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn Ý nghĩa lý luận: Với việc nghiên cứu phóng sự ngắn trong chương trình thời sự 6h, 12h, 18h, Hệ VOV1, Đài Tiếng nói Việt Nam, luận văn góp phần bổ sung thêm thông tin lý luận báo phát thanh, là tài liệu tham khảo cho sinh viên báo chí nói chung và sinh viên chuyên ngành báo phát thanh nói riêng, cùng những ai quan tâm tới đề tài này. Ý nghĩa thực tiễn: Luận văn là đề tài tham khảo cho những phóng viên, biên tập viên Hệ VOV1 Đài Tiếng nói Việt Nam, từ đó đưa ra những thay đổi phù hợp với tình hình mới. Ngoài ra đây cũng là một tài liệu tin cậy để giúp những ai quan tâm tới đề tài này có các thông tin chi tiết, cụ thể về thể loại phóng sự nói chung và phóng sự ngắn nói riêng trên sóng phát thanh hiện đại sử dụng trong các chương trình thời sự. 8. Bố cục của luận văn Sau phần mở đầu, những nội dung chính của luận văn được trình bày trong 3 chương. Cụ thể như sau: Chƣơng 1: Một số vấn đề lý luận về phóng sự ngắn phát thanh 13
Chương 1 trình bày các khái niệm liên quan đến phóng sự, phóng sự ngắn và các chương trình thời sự, sự hình thành cũng như vị trí, vai trò của nó đối với các chương trình thời sự nói riêng và trên sóng phát thanh nói chung. Bên cạnh đó tác giả cũng đưa ra những đặc điểm, tiêu chí và kĩ năng thực hiện phóng sự ngắn phát thanh. Chƣơng 2: Thực trạng sử dụng phóng sự ngắn trong chƣơng trình thời sự, Đài TNVN Chương này tập trung khảo sát các bài phóng sự trên hai dạng văn bản: word và văn bản âm thanh để thấy được tình hình sử dụng phóng sự ngắn trong các chương trình thời sự 6h, 12h, 18h, từ đó rút ra những đặc điểm về nội dung và hình thức, thành công và hạn chế trong việc sử dụng phóng sự ngắn trên sóng phát thanh. Chƣơng 3: Một số giải pháp nhằm sử dụng hiệu quả phóng sự ngắn trong chƣơng trình Thời sự, Đài TNVN Trên cơ sở đánh giá tình hình sử dụng phóng sự ngắn trong chương trình thời sự 6h, 12h, 18h, Hệ VOV1, chương 3 đưa ra một số khuyến nghị và giải pháp nhằm nhằm sử dụng hiệu quả phóng sự ngắn trong chương trình thời sự nói riêng, trên sóng phát thanh nói chung. Tiếp theo là phần Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo. Cuối luận văn là phần Phụ lục, trong đó có các tác phẩm phóng sự ngắn được sử dụng trong các chương trình thời sự 6h, 12h,18h, trong thời gian tác giả tiến hành khảo sát; các văn bản có liên quan trực tiếp tới nội dung đề tài. 14
CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÓNG SỰ NGẮN PHÁT THANH 1.1 Một số khái niệm liên quan đến đề tài 1.1.1 Báo phát thanh và chƣơng trình phát thanh 1.1.1.1 Báo phát thanh Trong Luật báo chí Việt Nam, tên gọi Báo phát thanh theo ngôn ngữ thuần Việt là “báo nói”, được định nghĩa như sau: “Báo nói là loại hình báo chí sử dụng tiếng nói, âm thanh được truyền dẫn phát sóng trên các hạ tầng kĩ thuật ứng dụng công nghệ khác nhau”. Còn theo TS Nguyễn Văn Dững- Học viện Báo chí Tuyên Truyền: “Phát thanh là kênh truyền thông đại chúng sử dụng kỹ thuật sóng điện từ và hệ thống truyền dẫn truyền đi âm thanh tác động trực tiếp vào thính giác người tiếp nhận. Chất liệu chính của phát thanh là nghệ thuật sử dụng lời nói, tiếng động và âm nhạc trong việc phản ánh cuộc sống. Thông điệp được mã hóa truyền qua kênh phát thanh và người nhận phải có máy thu thanh mới tiếp nhận được thông điệp”. [9 tr.160] Trong cuốn "Báo phát thanh", tác giả Đức Dũng đưa ra định nghĩa về báo phát thanh "là một loại hình báo chí sử dụng kĩ thuật sử dụng sóng điện từ và hệ thống truyền thanh, truyền đi ngôn ngữ âm thanh, trực tiếp tác động vào thính giác của đối tượng tiếp nhận". [5. tr 32] Theo tác giả V.V. Xmirnốp, “Phát thanh- đó là kênh chuyển tải những nghệ thuật âm thanh khác, bằng lời thoại, chuyển tải những khối lượng lớn hoạt động sáng tạo của mình. Mặt khác, phát thanh là sản phẩm của thực tế ngôn ngữ mới, của sự tồn tại ngôn ngữ trong không trung” [35, tr.9 ]. Điều này có nghĩa là khi viết cho phát thanh đòi hỏi sự ngắn gọn, lôgic nhưng không kém phần sinh động, hấp dẫn, không thể ôm đồm quá nhiều thông tin hay được viết bằng những câu quá dài. Sự hấp dẫn còn thể hiện ở khả năng lôi kéo, truyền đạt thông tin và hướng vào cảm xúc thính giả, làm tăng khả năng 15
viễn tưởng và sự hình dung của người nghe. Điều đó được cụ thể hóa ở sắc thái giọng điệu, sự nhấn mạnh về logic và cảm xúc, nhịp điệu, nhịp độ, cường độ âm thanh. Mỗi loại hình báo chí đều có thế mạnh và hạn chế riêng. Báo phát thanh cũng có thế mạnh mà không phải loại hình báo chí nào cũng có được: Trước hết, thế mạnh của phát thanh là ở tính lan rộng, tỏa khắp. Thông tin phát thanh không bị giới hạn bởi hàng rào địa lý, biên giới, hải đảo mà ngay lập tức tác động tới hàng triệu người trên khắp hành tinh. Nếu như báo in đến với từng cá nhân đơn lẻ thì thông tin phát thanh được đưa ra nhanh chóng, được công chúng tiếp nhận đồng thời. Điều này thể hiện tính phổ cập, rộng rãi của phát thanh. Nhờ đó, phát thanh có sức mạnh huy động và hình thành dư luận xã hội một cách rộng rãi. Đặc biệt trong hoàn cảnh chiến tranh thì những thông điệp, lời kêu gọi được truyền tải qua làm sóng phát thanh đều có ý nghĩa hiệu triệu lòng người. Thông tin phát thanh sống động, riêng tư, thân mật. Cấu tạo của ngôn ngữ phát thanh bao gồm: lời nói, tiếng động, âm nhạc, nhằm phản ánh hiện thực đời sống, tạo nên bức tranh sinh động, thu hút sự chú ý của người nghe. Mặc dù phát thanh hướng tới số đông, tiếp nhận đồng thời nhưng người nghe lại nghe radio với tư cách cá nhân. Qua giọng nói, cách thức thể hiện với ngữ điệu, nhịp điệu, tiết tấu sẽ tạo nên sự gần gũi với người nghe, như sự thủ thỉ, tâm tình với từng người. Phát thanh là kênh truyền thông rẻ tiền. Để sở hữu một chiếc ti vi, người ta có thể bỏ ra 5-10 triệu thậm chí là nhiều hơn. Nhưng để nghe radio, người ta chỉ cần bỏ ra vài trăm nghìn hay nhiều lắm là vài triệu để có một chiếc đài. Nhiều công chúng có thể tận dụng máy tính và nghe phát thanh qua internet, nghe qua điện thoại, với đầy đủ chương trình, đa dạng về nội dung và sinh động ở cách thể hiện. 16