Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Biện pháp rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh lớp 5 ở các trường tiểu học quận Tân Phú, Thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: Ganuongmuoimatong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:132

Thêm vào BST

Báo xấu

55
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu nhằm đạt được mục đích sau: Đánh giá thực trạng biện pháp rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh lớp 5 tại thành phố Hồ Chí Minh và đưa ra một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả rèn luyện các hành vi đạo đức cho học sinh lớp 5 trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Biện pháp rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh lớp 5 ở các trường tiểu học quận Tân Phú, Thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Xuân Lan BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN HÀNH VI ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH LỚP 5 Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC QUẬN TÂN PHÚ, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thành phố Hồ Chí Minh - 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Xuân Lan BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN HÀNH VI ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH LỚP 5 Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC QUẬN TÂN PHÚ, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành : Giáo dục học (Giáo dục Tiểu học) Mã số : 8140101 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN HỮU LONG Thành phố Hồ Chí Minh - 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn “Biện pháp rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh lớp 5 ở các trường Quận Tân Phú, Thành phố Hồ Chí Minh” là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Hữu Long, các kết quả nghiên cứu là trung thực và chưa được công bố trong bất cứ công trình khoa học nào khác. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 22 tháng 3 năm 2019 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Xuân Lan
LỜI CẢM ƠN Tôi xin được gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất đến: TS. Nguyễn Hữu Long, thầy đã nhiệt tình, tận tâm hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn này. Ban chủ nhiệm Khoa Giáo dục Tiểu học, các giảng viên trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã tận tình hướng dẫn, tổ chức các chuyên đề thiết thực trong suốt quá trình tôi học tập tại trường. Các thầy cô Phòng Đào tạo Sau Đại học đã hỗ trợ về tài liệu, cơ sở vật chất tạo điều kiện tốt nhất đảm bảo việc học tập cho chúng tôi. Tôi xin được bày tỏ sự cảm ơn lớn lao đến lãnh đạo Phòng Giáo dục và Đào tạo quận Tân Phú; Ban giám hiệu và giáo viên các trường tiểu học quận Tân Phú; đặc biệt các đồng nghiệp, học sinh tại trường Tiểu học Tân Sơn Nhì cùng bạn bè, người thân đã tạo điều kiện về vật chất, tinh thần, thời gian cho tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn. Xin chân thành cảm ơn. Tác giả luận văn
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các bảng Danh mục các biểu đồ MỞ ĐẦU ...............................................................................................................1 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ RÈN LUYỆN HÀNH VI ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH .................................................................................7 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ...................................................................................7 1.1.1. Các nghiên cứu trên thế giới .......................................................................7 1.1.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam .......................................................................9 1.2. Hệ thống khái niệm ............................................................................................13 1.2.1. Đạo đức .....................................................................................................13 1.2.2. Hành vi .....................................................................................................15 1.2.3. Hành vi đạo đức ........................................................................................16 1.2.4. Rèn luyện hành vi đạo đức .......................................................................18 1.3. Hành vi đạo đức của học sinh tiểu học ..............................................................18 1.3.1. Đặc điểm lứa tuổi của học sinh tiểu học...................................................18 1.3.2. Yêu cầu về hành vi đạo đức của học sinh tiểu học ...................................21 1.4. Một số vấn đề rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh Tiểu học ......................21 1.4.1. Mục tiêu rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh tiểu học .....................21 1.4.2. Nội dung rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh tiểu học.....................24 1.4.3. Hình thức, phương pháp rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh tiểu học .....................................................................................................26 1.4.4. Đánh giá kết quả rèn luyện hành vi đạo đức của học sinh tiểu học........29 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến rèn luyện hành vi đạo đức của học sinh tiểu học ....30 1.5.1. Yếu tố khách quan ..................................................................................30 1.5.2. Yếu tố chủ quan ......................................................................................31 Tiểu kết chương 1 ....................................................................................................33
Chương 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN VỀ RÈN LUYỆN HÀNH VI ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH LỚP 5 .........................................................34 2.1. Khái quát về tình hình giáo dục Tiểu học của quận Tân Phú, thành phố Hồ Chí Minh ...................................................................................................................34 2.2. Thực trạng rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh lớp 5 .................................38 2.2.1. Mục đích và tiến trình khảo sát ..............................................................38 2.2.2. Kết quả khảo sát .....................................................................................42 2.2.3. Đánh giá chung và nguyên nhân về thực trạng ......................................69 Tiểu kết chương 2 ....................................................................................................71 Chương 3. XÂY DỰNG BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN HÀNH VI ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH LỚP 5 TẠI CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC Ở QUẬN TÂN PHÚ, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ........72 3.1. Cơ sở xây dựng biện pháp rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh lớp 5 ........72 3.2.1. Nguyên tắc đảm bảo phù hợp mục tiêu ..................................................74 3.2.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống .........................................................75 3.2.3. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa ...........................................................75 3.2.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ............................................................76 3.3. Các biện pháp rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh lớp 5 ............................76 3.3.1. Nhóm biện pháp dành cho giáo viên, giáo viên làm Tổng phụ trách Đội Thiếu niên tiền phong Hồ Chí Minh ..............................................76 3.3.2. Nhóm giải pháp đối với Cán bộ quản lí .................................................88 3.4. Khảo nghiệm các biện pháp ...............................................................................94 3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ...........................................................................94 3.4.2. Đối tượng khảo nghiệm ..........................................................................94 3.4.3. Nội dung khảo nghiệm ...........................................................................94 3.4.4. Tiến trình khảo nghiệm ..........................................................................95 3.4.5. Kết quả khảo nghiệm ..............................................................................95 Tiểu kết chương 3 ..................................................................................................101 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .......................................................................102 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................105 PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Số liệu học sinh lớp 5 quận Tân Phú .......................................... 35 Bảng 2.2. Số liệu đội ngũ cán bộ quản lí, giáo viên lớp 5 .......................... 36 Bảng 2.3. Số liệu đội ngũ Tổng phụ trách................................................... 37 Bảng 2.4. Mẫu khảo sát ............................................................................... 41 Bảng 2.5. Thống kê chất lượng giáo dục năm học 2017 – 2018 (8/17 trường) ........................................................................................ 42 Bảng 2.6. Biểu hiện hành vi đạo đức của học sinh hiện nay ...................... 43 Bảng 2.7. Mục tiêu rèn luyện hành vi đạo đức (N=50) .............................. 50 Bảng 2.8. Những yêu cầu cần thiết về đạo đức đối với học sinh trường tiểu học ........................................................................................ 52 Bảng 2.9. Ý kiến của học sinh về yêu cầu cần thiết về đạo đức đối với học sinh tiểu học ......................................................................... 54 Bảng 2.10. Nội dung rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh ..................... 55 Bảng 2.11. Hình thức rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh .................... 58 Bảng 2.12. Phương pháp rèn luyện các hành vi đạo đức .............................. 61 Bảng 2.13. Ý kiến của giáo viên về kiểm tra đánh giá kết quả (N=50) ........ 65
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Ý kiến của giáo viên về nội dung rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh ....................................................................... 56 Biểu đồ 2.2. Ý kiến của Tổng phụ trách về nội dung rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh ................................................................ 56 Biểu đồ 2.3. Ý kiến của giáo viên về hình thức rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh ....................................................................... 59 Biểu đồ 2.4. Ý kiến của Tổng phụ trách về hình thức rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh ................................................................ 59 Biểu đồ 2.5. Ý kiến củagiáo viên về phương pháp rèn luyện hành vi đạo đức ...................................................................................... 62 Biểu đồ 2.6. Ý kiến của Tổng phụ trách về phương pháp rèn luyện hành vi đạo đức ......................................................................... 62
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong suốt tiến trình cách mạng, công cuộc xây dựng đất nước, Đảng và Nhà nước Việt Nam luôn khẳng định giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu. Nghị quyết số 29 của Ban chấp hành Trung ương Đảng ngày 04 tháng 11 năm 2013 cũng đã đưa ra quan điểm chỉ đạo: "Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lí luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội”. Dựa vào quan điểm đổi mới một cách toàn diện và sâu sắc ngành giáo dục của Nghị quyết Trung ương Đảng, ta nhận thấy đạo đức, phẩm chất của con người được đặt lên vị trí ưu tiên hàng đầu của ngành giáo dục. Đạo đức là gốc, là nền tảng của sự phát triển nhân cách. Ở mọi thời đại, mọi quốc gia vấn đề đạo đức và giáo dục đạo đức là vấn đề luôn được quan tâm. Từ xưa, ông cha ta đã đúc kết một cách sâu sắc kinh nghiệm về giáo dục “Tiên học lễ, hậu học văn “, “Lễ” ở đây chính là nền tảng của sự lĩnh hội và phát triển tốt các tri thức và kỹ năng. Ngày nay, phương châm “Dạy chữ, dạy người” cũng thể hiện rõ tầm quan trọng của hoạt động giáo dục đạo đức, như Bác Hồ đã dạy: “Dạy cũng như học, phải chú trọng cả tài lẫn đức. Đức là đạo đức cách mạng. Đó là cái gốc quan trọng. Nếu thiếu đạo đức, con người sẽ không phải là con người bình thường và cuộc sống xã hội sẽ không phải là cuộc sống xã hội bình thường, ổn định...”. Tiểu học là cấp học có vị trí nền móng trong hệ thống giáo dục quốc dân. Việc giáo dục đạo đức cho học sinh ở trường Tiểu học không chỉ là một hoạt động dạy học mà đó còn là một hoạt động chính trị, không chỉ truyền thụ kiến thức mà còn góp phần hoàn thiện nhân cách cho học sinh. Đó chính là sự
2 thống nhất biện chứng giữa đức và tài. Sự hài hoà này có ý nghĩa giá trị xã hội, như Bác Hồ từng nói: “Có tài mà không có đức thì vô dụng, có đức mà không có tài thì làm việc gì cũng khó”. Với các em tiểu học, sự biểu hiện về phẩm chất đạo đức của các em được bộc lộ rất rõ thông qua hành vi của các em trong cuộc sống cũng như học tập hàng ngày. Vì vậy, bồi dưỡng nhận thức cho học sinh ngay từ giai đoạn tiểu học về những quan điểm sống đúng đắn, hành vi chuẩn mực trong đời sống là hết sức cần thiết. Nó góp phần định hình và hoàn thiện những phẩm chất cần thiết của con người khi trưởng thành. Bởi lẽ, mục tiêu của giáo dục Tiểu học trong Luật giáo dục đã nêu rõ: “Giúp học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản, góp phần hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, bước đầu xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân, chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học trung học cơ sở”. Thế nhưng hiện nay, việc giáo dục đạo đức, rèn luyện hành vi chuẩn mực cho học sinh vẫn còn một số bất cập, khó khăn như: sự kết hợp chưa đồng nhất giữa nhà trường - gia đình - xã hội: nhà trường luôn tạo môi trường học thân thiện để giáo dục tốt cho học sinh nhưng môi trường xã hội và gia đình xung quanh lại thiếu lành mạnh hoặc cha mẹ quá nuông chiều các em,... Thêm vào đó, các bài học đạo đức trên lớp còn mang tính lý thuyết, quan điểm Đạo đức là môn học phụ nên đôi khi giáo viên lẫn học sinh chưa quan tâm đầu tư tích cực, hơn hết học sinh thiếu thời gian, phương tiện để trải nghiệm, rèn luyện các hành vi đạo đức một cách thường xuyên. Bên cạnh đó, một số giáo viên cũng như phụ huynh còn nhầm lẫn giữa giáo dục đạo đức và giáo dục hành vi đạo đức. Do đó, còn thiên về giáo dục đạo đức theo lối lý thuyết hơn việc giáo dục hành vi đạo đức một cách cụ thể, gần gũi hơn với các em Tiểu học. Việc định hướng cho học sinh tới các hành vi đạo đức
3 không đạt hiệu quả cũng chính là một nguyên nhân dẫn đến thực trạng xã hội: các đối tượng vi phạm pháp luật ngày càng trẻ hoá, đau lòng hơn nữa những thanh thiếu niên phạm tội này có trình độ tri thức và được học nhiều bài đạo đức khi còn trên ghế nhà trường. Đây cũng chính là nguyên nhân dẫn đến việc các em có thể nói về đạo đức suông một cách lưu loát nhưng hành xử lại trái với các chuẩn mực đạo đức đã học. Điều này dẫn đến nỗi trăn trở: Phải chăng việc giáo dục, rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh hiện nay chưa thực sự đạt hiệu quả? Công cuộc xây dựng, bảo vệ đất nước chúng ta sẽ đi về đâu khi không có được thế hệ đầy đủ tài đức kế thừa? Để giải quyết những thực trạng, khó khăn trên, công tác giáo dục, rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh Tiểu học là việc làm cấp thiết, đặc biệt ở giai đoạn lớp 5. Vì học sinh lớp 5 so với các cấp lớp dưới đã có sự phát triển tương đối về khả năng nhận thức, có kỹ năng vận dụng vào thực tiễn. Ở độ tuổi này, các em dễ dàng tiếp thu điều tốt, nhưng cũng rất nhạy cảm, tò mò với những điều mới lạ, có khi còn bị những cái xấu ngoài xã hội lôi kéo. Thế nên, rèn luyện hành vi đạo đức giai đoạn này là nền tảng để hoàn thiện và phát triển nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Xuất phát từ những cơ sở trên, tôi chọn đề tài: “Biện pháp rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh lớp 5 ở các trường tiểu học quận Tân Phú, Thành phố Hồ Chí Minh” để góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy đạo đức trong nhà trường, đồng thời đào tạo những con người có hành vi đạo đức, phẩm chất, trí tuệ phù hợp với nhu cầu đổi mới của dân tộc. 2. Mục đích nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu nhằm đạt được mục đích sau: Đánh giá thực trạng biện pháp rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh lớp 5 tại thành phố Hồ Chí Minh và đưa ra một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả rèn luyện các hành vi đạo đức cho học sinh lớp 5 trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh.
4 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Các hành vi đạo đức cần rèn luyện cho học sinh lớp 5 trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh. 3.2. Khách thể nghiên cứu Hệ thống các biện pháp rèn luyện đạo đức cho học sinh lớp 5 4. Giả thuyết khoa học Hiện nay việc rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh ở các trường tiểu học ở quận Tân Phú, thành phố Hồ Chí Minh đã được quan tâm tuy nhiên vẫn còn những hạn chế nhất định như: phương pháp, hình thức tổ chức, sự phối hợp giữa các lực lượng trong việc rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh; quá trình rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh còn chưa liên tục. Nếu khảo sát, đánh giá đầy đủ, khoa học về thực trạng rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh lớp 5 ở các trường tiểu học quận Tân Phú, thành phố Hồ Chí Minh; người nghiên cứu sẽ có cơ sở đề xuất các biện pháp rèn luyện hành vi đạo đức này một cách khả thi thì góp phần nâng cao hiệu quả rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh lớp 5 ở các trường tiểu học này. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện được mục tiêu đã nêu, luận văn cần thực hiện các nhiệm vụ sau: Thứ nhất, tổng quan các vấn đề lí thuyết có liên quan đến đề tài. Thứ hai, tìm hiểu cơ sở thực tiễn qua nghiên cứu thực trạng rèn luyện các hành vi đạo đức cho học sinh lớp 5 trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh. Thứ ba, xây dựng các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả rèn luyện các hành vi đạo đức cho học sinh và khảo nghiệm biện pháp để kiểm tra tính khả thi của các biện pháp rèn luyện hành vi đạo đức.
5 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn nghiên cứu Nghiên cứu chỉ tập trung xây dựng các biện pháp rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh lớp 5. 6.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài được tiến hành ở 6/16 trường Tiểu học công lập trên địa bàn quận Tân Phú, Thành phố Hồ Chí Minh. 7. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện nghiệm vụ nghiên cứu và đạt được mục tiêu đề ra, đề tài được tiến hành thông qua việc phối hợp đồng bộ các phương pháp sau: 7.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận Mục đích: Sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp để tìm hiểu cơ sở lí luận của đề tài. Cách tiến hành: Thu thập các tài liệu, thông tin có liên quan đến việc rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh tiểu học. Đọc, chọn lọc, phân tích, tổng hợp, các tài liệu, các thông tin cần thiết phục vụ cho việc xây dựng cơ sở khoa học của đề tài, làm nền tảng xây dựng các biện pháp rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh. 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn Phương pháp quan sát Mục đích: Tìm hiểu về thực trạng dạy – học môn Đạo đức, tìm hiểu xem giáo viên chú ý đến việc rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh chưa. Cách tiến hành: Quan sát kế hoạch dạy học môn Đạo đức; ghi nhận, thu thập những thông tin và các hoạt động tổ chức rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh lớp 5 của 06 trường tiểu học ở quận Tân Phú, thành phố Hồ Chí Minh. Phương pháp điều tra, phỏng vấn Mục đích: Tìm hiểu về thực trạng nhận thức của giáo viên và học sinh
6 về việc rèn luyện hành vi đạo đức. Cách tiến hành: Phát phiếu điều tra đến từng giáo viên và học sinh, phỏng vấn vào thời gian và địa điểm phù hợp, ưu tiên những giáo viên giảng dạy nhiều năm, vững chuyên môn, có nhiều kinh nghiệm, tâm huyết với nghề, có hứng thú với đề tài đang nghiên cứu. Phương pháp khảo nghiệm Mục đích: Nhằm xác định sự cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất trong việc rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh lớp 5. Cách tiến hành: Xây dựng bảng hỏi và gửi đến các đối tượng khảo nghiệm. Thu hồi phiếu, thống kê số liệu và xử lí kết quả điều tra. 7.3. Phương pháp thống kê toán học Mục đích: Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lí các số liệu, kết quả nghiên cứu thu thập được trong quá trình nghiên cứu. 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, phần Nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận về rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh Chương 2: Thực trạng rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh lớp 5 tại các trường tiểu học ở Quận Tân Phú, Thành phố Hồ Chí Minh. Chương 3: Xây dựng biện pháp rèn luyện hành vi đạo đức cho học sinh lớp 5 tại các trường tiểu học ở Quận Tân Phú, Thành phố Hồ Chí Minh.
7 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ RÈN LUYỆN HÀNH VI ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các nghiên cứu trên thế giới Đạo đức là một bộ phận quan trọng trong các hình thái ý thức xã hội. Theo quan niệm mác-xít, đạo đức là hệ thống các quy tắc, chuẩn mực hành vi của con người và đánh giá cách ứng xử trong quan hệ của người này với người khác, việc thực hiện nghĩa vụ của con người đối với xã hội. Nó thường được hiểu là những phẩm chất tốt đẹp của con người do tu dưỡng và rèn luyện theo những chuẩn mực xã hội, những tiêu chuẩn đạo đức mà có (dẫn theo Nguyễn Chí Mỳ, 2004). Căn cứ vào những chuẩn mực đó, người ta đánh giá hành vi của người khác và của chính mình. Các chuẩn mực đạo đức có thể không được ghi thành văn bản pháp quy (những cái bắt buộc mỗi người phải thực hiện) nhưng chúng vẫn được mọi người thực hiện do sự thôi thúc của lương tâm cá nhân và dư luận xã hội. Ở phương Tây, nhà triết học Socrate coi cái gốc của đạo đức là tính thiện, đạo đức và sự hiểu biết qui định nhau, tức là có đạo đức là nhờ sự hiểu biết và con người sau khi có hiểu biết mới trở thành đạo đức (Hà Thế Ngữ, Đặng Vũ Hoạt, 1998). Aristoste - nhà Triết học người Hy Lạp, cho rằng thượng đế không áp đặt để có công dân hoàn thiện về đạo đức, mà việc phát hiện nhu cầu trên trái đất mới tạo nên được con người hoàn thiện trong quan hệ đạo đức (Hà Thế Ngữ, Đặng Vũ Hoạt, 1998). Theo quan điểm của Pestalozzi - nhà giáo dục người Thụy Sĩ - nhiệm vụ trọng tâm của giáo dục là Giáo dục đạo đức cho trẻ em trên cơ sở là tình yêu thương con người. Tình yêu ấy bắt nguồn từ gia đình, trước hết là đối với
8 cha mẹ, anh chị em rồi đến bạn bè và mọi người trong xã hội. Tình yêu thương con người của trẻ em sớm hình thành trong gia đình, sau đó sẽ tiếp tục củng cố và phát triển trong trường học. Theo C. Mác và Ph. Ăngghen - người sáng lập ra học thuyết cộng sản, hai ông xác định mục đích của nền giáo dục xã hội chủ nghĩa là đào tạo ra con người phát triển toàn diện. Muốn như thế, phải theo phương thức “giáo dục kết hợp với lao động sản xuất”, đây chính là phương thức giáo dục hiện đại. Quan điểm của J. Locke - nhà triết học người Anh - dựa trên cơ sở của tabula rasa (từ Latin: có nghĩa là một tấm thẻ gỗ nhẵn bóng hay tấm bảng trắng, thuật ngữ dùng trong lí thuyết về nhận thức luận để chỉ việc con người sinh ra chưa hề biết gì về thế giới, còn “trắng” và toàn bộ nguồn tri thức được xây dựng dần dần từ trải nghiệm và tri giác về thế giới bên ngoài). Theo đó, đứa trẻ khi sinh ra như tờ giấy trắng, mọi hành vi của trẻ được hình thành thông qua kinh nghiệm mà trẻ có được trong quá trình tăng trưởng. Thông qua hướng dẫn cụ thể, làm mẫu, khen thưởng, củng cố, trẻ sẽ phát triển theo mong đợi của người lớn (Locke, John, 1894). Theo thuyết học tập xã hội của Albert Bandura - nhà tâm lí học người Canada, quan sát đóng một vai trò quan trọng trong quá trình hình thành hành vi ở trẻ em. Thông qua quá trình quan sát người khác thực hiện hành động (bao gồm cả cha mẹ và bạn đồng trang lứa) và phân tích cá nhân về tình huống, mỗi trẻ thực hiện hành vi khác nhau (Bandura, 1977). Giáo dục Xô Viết trước đây xác định giáo dục đạo đức nói chung, rèn luyện hành vi đạo đức nói riêng là nhiệm vụ rất quan trọng ở nhà trường. Các nhà giáo dục học như A.X.Makarenco, A.V.Xukhômlinxki, A.M.Kêlêxôva,... đã có những công trình nghiên cứu chứng minh giáo dục hành vi đạo đức là rất cần thiết, đặc biệt đối với học sinh nhỏ tuổi và giáo dục hành vi đạo đức là nền tảng để trẻ có hành vi ứng xử đúng đắn trong thực tiễn.
9 Vào thế kỷ XX, nhà sư phạm A.C. Macarenco của Liên Xô với tác phẩm “Bài ca sư phạm” đã đề cập đến vấn đề giáo dục công dân (giáo dục trẻ em phạm pháp và không gia đình). Trong tác phẩm này ông đã nhấn mạnh đến vấn đề giáo dục đạo đức thông qua nhiều phương pháp như phương pháp nêu gương, giáo dục bằng tập thể và thông qua tập thể. Tại Hội nghị khoa học “Đẩy mạnh giá trị nhân văn, đạo đức, văn hóa quốc tế” tổ chức ở Tokyo vào tháng 2 năm 1994 với sự tham gia của 12 nước trong khu vực. Hội nghị đã tổng kết kinh nghiệm và đã thống nhất đưa ra mô hình giáo dục giá trị nhân văn, đạo đức, văn hóa quốc tế gồm 8 nhóm giá trị: 1/ Nhóm giá trị liên quan đến quyền con người; 2/ Nhóm giá trị liên quan đến dân chủ; 3/ Nhóm giá trị liên quan đến hợp tác và hòa bình; 4/ Nhóm các giá trị liên quan đến bảo vệ môi trường; 5/ Nhóm giá trị liên quan đến bảo vệ di sản văn hóa; 6/ Nhóm các giá trị liên quan đến bản thân và những người khác; 7/ Nhóm các giá trị liên quan đến tính dân tộc; 8/ Nhóm liên quan đến tâm linh Như vậy từ nhiều thế kỉ trước, các nhà nghiên cứu trên thế giới đã thấy được vai trò quan trọng của việc giáo dục hành vi đạo đức, hình thành phẩm chất con người toàn diện để xây dựng xã hội. Tuy nhiên, đa phần các nghiên cứu mới chỉ tập trung đến vai trò của giá trị đạo đức con người mà chưa đề cập đến biểu hiện và cách thức rèn luyện các hành vi đạo đức cụ thể cho học sinh tiểu học. 1.1.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam Ở Việt Nam, vấn đề giáo dục đạo đức cho con người Việt Nam cũng được các nhà giáo dục học quan tâm nghiên cứu. Điều này thể hiện ở các công trình như "Giáo trình đạo đức" của Trần Đăng Sinh – Nguyễn Thị Thọ;
10 tác phẩm “Đạo hiếu - nhân cách của con người Việt Nam” của Phạm Khắc Chương; “Những vấn đề giáo dục đạo đức trong điều kiện kinh tế thị trường ở nước ta” của Nguyễn Quang Uẩn và Nguyễn Văn Phúc; “Phương pháp giáo dục cho trẻ em hư” của Phạm Công Sơn – Tô Quốc Tuấn (1997),… Năm 1979, Bộ Chính trị và Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam đã ra nghị quyết về đổi mới giáo dục. Ủy ban Cải cách Giáo dục Trung ương đã tăng cường vận động giáo dục đạo đức cách mạng trong trường học, quyết định ghi rõ: “Nội dung đạo đức cần được giáo dục cho học sinh từ Mẫu giáo đến Đại học, nội dung chủ yếu dựa vào 5 điều Bác Hồ dạy.” Tại Điều 27, mục I, chương II, Luật Giáo dục của nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam ban hành vào năm 2009 (đã được sửa đổi, bổ sung) xác định “Mục tiêu giáo dục phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kĩ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân; chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.” Hội đồng lý luận Trung ương đã thực hiện đề tài nghiên cứu về "Con người Việt Nam trong giai đoạn Công nghiệp hóa, Hiện đại hóa". Nghiên cứu này khẳng định một tư tưởng chung là: hạt nhân cơ bản của thang giá trị, thước đo giá trị và nhân phẩm con người Việt Nam ngày nay là các giá trị nhân văn truyền thống dân tộc như lòng tự hào dân tộc, bản sắc văn hóa dân tộc, trung với nước, hiếu với dân, nhân nghĩa, cần cù, thông minh, sáng tạo. Với định hướng chiến lược xây dựng đạo đức con người Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, trong những năm gần đây có nhiều công trình nghiên cứu được thực hiện theo hướng này, như: “Gia đình Việt Nam với chức năng xã hội hóa” của Lê Ngọc Văn (1996); Đề tài nghiên
11 cứu cấp Nhà nước “Vị trí, vai trò của gia đình và cộng đồng trong sự nghiệp bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em” do Ủy Ban bảo vệ và chăm sóc trẻ em thực hiện năm 1999-2000. Tất cả các công trình nghiên cứu này đều nói đến chức năng và vai trò rất quan trọng của gia đình trong việc giáo dục đạo đức cho trẻ em. Tại Hội thảo“Giáo dục đạo đức cho học sinh, sinh viên ở nước ta hiện nay – Thực trạng và giải pháp” do Hội Khoa học tâm lý – Giáo dục Việt Nam tổ chức tại Đồng Nai năm 2009, Phạm Minh Hạc phát biểu: “Yếu tố quyết định là ý thức tự giáo dục thực sự nghiêm khắc – sự phấn đấu hướng thiện của từng cá nhân, nhất là của học sinh các lớp cuối cấp trung học cơ sở, trung học phổ thông và sinh viên,…kết hợp chặt chẽ giáo dục đạo đức trong nhà trường với gia đình và ngoài xã hội, giáo dục đạo đức cho tuổi trẻ, đặc biệt là học sinh, sinh viên đã và đang trở thành nhiệm vụ cấp bách, nhiệm vụ hàng đầu của các gia đình, nhà trường và toàn xã hội”. Bài phát biểu này của Phạm Minh Hạc cũng đã nhấn mạnh việc giáo dục đạo đức cho học sinh, sinh viên trong đó có học sinh trường trung học cơ sở là một vấn đề nổi cộm và cấp thiết trong xã hội hiện nay. Đề tài “Cải tiến công tác giáo dục tư tưởng, chính trị, đạo đức và lối sống cho học sinh, sinh viên trong hệ thống giáo dục quốc dân” của tác giả Phạm Tất Dong (1990) đã đi sâu vào nghiên cứu cơ sở tâm lý học của hoạt động giáo dục lao động, giáo dục hướng nghiệp, gắn kết các hoạt động này với hoạt động giáo dục đạo đức nhằm đạt được mục tiêu giáo dục đạo đức nghề nghiệp và lý tưởng nghề nghiệp cho thế hệ trẻ; đã mang lại nhiều nội dung mới về giáo dục đạo đức, chính trị tư tưởng trong các trường từ tiểu học đến đại học những năm đầu 90. Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ, mã số B2007.19.27 "Sự lựa chọn các giá trị đạo đức nhân văn trong định hướng lối sống của sinh viên ở một
12 số trường đại học thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay” của tác giả Huỳnh Văn Sơn đã khảo sát 874 sinh viên từ các trường đại học. Từ số liệu khảo sát, đề tài đánh giá sự lựa chọn các giá trị đạo đức nhân văn của sinh viên chưa rõ ràng, còn dao động, tồn tại nhiều thái độ tiêu cực ở một bộ phận không nhỏ sinh viên và còn chưa thống nhất giữa nhận thức với thái độ, hành vi. Đề tài cũng đề xuất một số yêu cầu như: cần xây dựng mô hình nhân cách chuẩn mực, một thang giá trị rõ ràng để định hướng cho sinh viên; chú trọng giáo dục đạo đức nhân văn, thực hiện công tác giáo dục bằng nhiều hình thức khác nhau,… Đề tài luận văn “Giáo dục đạo đức cho học sinh Tiểu học thông qua hoạt động ngoài giờ lên lớp” (2008) của Hoàng Thị Luận đã điều tra mức độ nhận thức của giáo viên trong việc giáo dục đạo đức cho học sinh thông qua họat động ngoài giờ lên lớp và thái độ, hành vi đạo đức của học sinh. Từ đó tác giả đã đề ra biện pháp phù hợp với thực trạng. Sáng kiến kinh nghiệm “Hình thành thói quen đạo đức cho học sinh lớp 2” (2015). Sáng kiến nêu ba mục tiêu cần đạt khi dạy học Đạo đức lớp 2: kiến thức, tình cảm thái độ và kĩ năng hành vi đạo đức. Ba mục tiêu này có quan hệ biện chứng và thống nhất với nhau; trong đó mục tiêu về hành vi là đích cuối cùng của giáo dục đạo đức nói chung và dạy học môn đạo đức nói riêng (bởi vì kiến thức, tình cảm thái độ của học sinh đều được thể hiện qua hành vi). Từ đó, người viết đề ra hai giải pháp hình thành thói quen, hành vi cho học sinh phù hợp. Đề tài Luận án “Cơ sở tâm lý học của việc hình thành hành vi lối sống chuẩn mực ở học sinh lớp Một theo quan điểm công nghệ giáo dục” (2000) của Phạm Ngọc Định đã phân tích cơ sở tâm lý học của việc hình thành hành vi lối sống chuẩn mực ở HS lớp 1; Tìm hiểu các yếu tố tâm lý của HS tham gia quy trình thực nghiệm, trên cơ sở đó đề xuất những yêu cầu sư phạm đối