Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Tích hợp giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương trong dạy học Địa lí lớp 12 - Trung học phổ thông ở tỉnh Điện Biên

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:130

Thêm vào BST

Báo xấu

44
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn nghiên cứu các vấn đề lí luận về di sản văn hóa và xác định các di sản văn hóa địa phương, đề tài tập trung xây dựng quy trình, phương án tích hợp, lồng ghép kiến thức giáo dục di sản văn hóa địa phương vào bài dạy Địa lí 12 nhằm nâng cao chất lượng dạy học Địa lí ở trường phổ thông tỉnh Điện Biên. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Tích hợp giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương trong dạy học Địa lí lớp 12 - Trung học phổ thông ở tỉnh Điện Biên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––––– LÊ XUÂN KIM TÍCH HỢP GIÁO DỤC GIÁ TRỊ DI SẢN VĂN HÓA ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 12 - TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Ở TỈNH ĐIỆN BIÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––––– LÊ XUÂN KIM TÍCH HỢP GIÁO DỤC GIÁ TRỊ DI SẢN VĂN HÓA ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 12 - TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Ở TỈNH ĐIỆN BIÊN Ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Địa lí Mã số: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Phương Liên THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan kết quả nghiên cứu và các số liệu trong luận văn là của riêng tôi và chưa từng được công bố trong bất kì công trình nào khác. Công trình nghiên cứu này là do chính tôi thực hiện, dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS. TS. Nguyễn Phương Liên. Các số liệu, thông tin trong quá trình nghiên cứu đều được trích dẫn ghi rõ nguồn. Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Thái Nguyên, tháng 10 năm 2020 Tác giả luận văn Lê Xuân Kim i
LỜI CẢM ƠN Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Phương Liên, đã tận tình chỉ bảo và hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo trong khoa Địa lí, Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên; phòng Đào tạo, thư viện Nhà trường, thư viện tỉnh Điện Biên đã tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp tôi hoàn thành luận văn. Tôi cũng xin chuyển lời cảm ơn đến Ban giám hiệu, các thầy, cô giáo và học sinh các trường THPT trên địa bàn tỉnh Điện Biên: Trường THPT Thanh Nưa và trường THPT Huyện Điện Biên, trường PTDT Nội trú THPT Huyện Điện Biên đã giúp đỡ nhiệt tình cho tôi thực nghiệm sư phạm và hoàn thành luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã chia sẻ khó khăn, cổ vũ, động viên và tạo những điều kiện thuận lợi nhất cho tôi hoàn thành luận văn. Trong quá trình hoàn thiện luận văn, chắc chắn không thể tránh khỏi những thiếu sót, tôi rất mong nhận được sự góp ý của các thầy cô và đồng nghiệp để tôi có điều kiện học hỏi và bổ sung nâng cao kiến thức chuyên môn của mình. Tôi xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 10 năm 2020 Tác giả luận văn Lê Xuân Kim ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ...........................................................................vi DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU ............................................................................... vii DANH MỤC CÁC HÌNH.......................................................................................... viii MỞ ĐẦU .......................................................................................................................1 1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................................1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề .........................................................................................3 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................5 4. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu ................................................................................6 5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu ....................................................................6 6. Những đóng góp của đề tài ......................................................................................10 7. Cấu trúc của đề tài ...................................................................................................11 NỘI DUNG .................................................................................................................12 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TÍCH HỢP GIÁO DỤC GIÁ TRỊ DI SẢN VĂN HÓA ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 12 - TRUNG HỌC PHỔ THÔNG .................................12 1.1. Một số vấn đề về lí luận dạy học ..........................................................................12 1.1.1. Phương pháp dạy học và đổi mới phương pháp dạy học .............................12 1.1.2. Khái niệm về dạy học tích hợp ..........................................................................14 1.2. Di sản văn hóa và sử dụng di sản văn hóa địa phương trong dạy học Địa lí........16 1.2.1. Khái niệm di sản và phân loại di sản .................................................................16 1.2.2. Khái niệm di sản văn hóa ...................................................................................16 1.2.3. Phân loại di sản văn hóa ....................................................................................17 1.2.4. Một số di sản tiêu biểu của tỉnh Điện Biên ........................................................18 1.2.5. Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng DSVH địa phương trong dạy học địa lí nói chung và địa lí lớp 12 nói riêng .............................................................................20 iii
1.3. Mục tiêu, cấu trúc và đặc điểm chương trình sách giáo khoa Địa lí 12-THPT ....22 1.4. Đặc điểm tâm sinh lý và trình độ nhận thức của học sinh lớp 12- THPT ............25 1.4.1. Đặc điểm tâm sinh lý .........................................................................................25 1.4.2. Đặc điểm phát triển trí tuệ .................................................................................26 1.4.3. Đặc điểm về nhân cách ......................................................................................26 1.5. Thực trạng giáo dục DSVH trong dạy học Địa lí 12 THPT ở tỉnh Điện Biên ..............................................................................................................................27 Tiểu kết chương 1 ........................................................................................................29 Chương 2: TỔ CHỨC DẠY HỌC TÍCH HỢP NỘI DUNG GIÁO DỤC GIÁ TRỊ DI SẢN VĂN HÓA ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 12 - THPT Ở TỈNH ĐIỆN BIÊN ..............................................................................30 2.1. Yêu cầu và nguyên tắc thực hiện tích hợp giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương trong dạy học môn Địa lí 12 .................................................................30 2.1.1. Các yêu cầu ........................................................................................................30 2.1.2. Các nguyên tắc ...................................................................................................35 2.2. Khả năng giáo dục giá trị di sản văn hóa trong dạy Địa lí 12 ..............................36 2.3. Một số phương pháp dạy học tích hợp nội dung giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương ............................................................................................................41 2.3.1. Phương pháp đàm thoại, gợi mở ........................................................................41 2.3.2. Phương pháp thảo luận ......................................................................................41 2.3.3. Phương pháp nêu vấn đề ....................................................................................41 2.3.4. Phương pháp dạy học dự án...............................................................................42 2.3.5. Phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan ..........................................................43 2.4. Một số hình thức tổ chức tổ chức dạy học tích hợp nội dung kiến thức giáo dục giá trị DSVH địa phương trong dạy học Địa lí 12 ................................................44 2.4.1. Dạy học trên lớp.................................................................................................44 2.4.2. Tổ chức hoạt động ngoại khóa ...........................................................................47 2.4.3. Tổ chức tham quan học tập trải nghiệm ............................................................50 2.4.4. Kể chuyện, nói chuyện về di sản .......................................................................53 2.4.5. Dự án Địa lí ........................................................................................................55 iv
2.5. Thiết kế một số kế hoạch dạy học minh họa ........................................................58 2.5.1. Kế hoạch dạy học 1- Chuyên đề lý thuyết .........................................................58 2.5.2. Kế hoạch dạy học 2- Dự án Địa lí .....................................................................69 Tiểu kết chương 2 ........................................................................................................82 Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .................................................................83 3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm .....................................................................83 3.1.1. Mục đích thực nghiệm .......................................................................................83 3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm ......................................................................................83 3.2. Nguyên tắc tiến hành thực nghiệm .......................................................................83 3.3. Nội dung thực nghiệm ..........................................................................................84 3.4. Tổ chức thực nghiệm ............................................................................................85 3.4.1.Thời gian thực nghiệm ........................................................................................85 3.4.2. Chọn trường, lớp, giáo viên thực nghiệm ..........................................................85 3.4.3. Phương pháp thực nghiệm .................................................................................86 3.4.4. Tiến hành thực nghiệm ......................................................................................87 3.5. Kết quả thực nghiệm .............................................................................................87 3.5.1. Kết quả về mặt định tính ....................................................................................87 3.5.2. Đánh giá về mặt định lượng...............................................................................88 3.5.3. Đánh giá chung về thực nghiệm .....................................................................91 Tiểu kết chương 3 ........................................................................................................92 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ............................................................................93 TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................95 v
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Stt Chữ viết tắt Cụm từ đầy đủ 1 BGD&ĐT Bộ Giáo dục và đào tạo 2 BVHTTDL Bộ Văn hóa Thể thao Du lịch 3 CNTT Công nghệ thông tin 4 DHDA Dạy học dự án 5 DSVH Di sản văn hóa 6 ĐC Đối chứng 7 GV Giáo viên 8 HS Học sinh 9 HĐNGLL Hoạt động ngoài giờ lên lớp 10 HĐTNST Hoạt động trải nghiệm sáng tạo 11 KT-XH Kinh tế- Xã hội 12 NXB Nhà xuất bản 13 PPDH Phương pháp dạy học 14 SGK Sách giáo khoa 15 SL Số lượng 16 TB Trung bình 17 THPT Trung học phổ thông 18 TN Thực nghiệm vi
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Nội dung cụ thể giáo dục DSVH địa phương trong chương trình sách giáo khoa Địa lí 12....................................................................................38 Bảng 3.1. Danh mục các bài thực nghiệm: ..................................................................84 Bảng 3.2. Danh sách trường, các lớp tham gia thực nghiệm sư phạm ........................85 Bảng 3.3. Danh sách giáo viên Địa lí dạy thực nghiệm ..............................................86 Bảng 3.4. Bảng kết quả điểm kiểm tra bài thực nghiệm số 1 ......................................88 Bảng 3.5. Bảng kết quả điểm kiểm tra bài thực nghiệm số 2 ......................................89 Bảng 3.6. Bảng tổng hợp kết quả điểm kiểm tra của học sinh các lớp thực nghiệm và lớp đối chứng bài thực nghiệm số 1 ....................................................89 Bảng 3.7. Bảng tổng hợp kết quả điểm kiểm tra của học sinh các lớp thực nghiệm và lớp đối chứng bài thực nghiệm số 2 ....................................................90 Bảng 3.8. Đánh giá xếp loại chất lượng học tập bộ môn Địa lí của các lớp thực nghiệm và lớp đối chứng theo từng trường ..............................................90 vii
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.1. Biểu đồ so sánh tỉ lệ HS khá giỏi môn Địa lí giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở 3 trường THPT ........................................................................................91 viii
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Dân tộc Việt Nam trải qua hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước, quá trình đó đã tích lũy được một kho tàng di sản văn hóa đồ sộ, phong phú và mang nhiều giá trị. Luật di sản văn hóa của Việt Nam đã khẳng định: "Di sản văn hóa Việt Nam là tài sản quý giá của cộng đồng các dân tộc Việt Nam và là một bộ phận của di sản văn hóa nhân loại, có vai trò to lớn trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước của nhân dân ta" [13]. Bảo tồn và phát huy giá trị của các di sản có ý nghĩa to lớn trong hành trình phát triển của mỗi địa phương, mỗi dân tộc. Để hiện thực hóa giữ gìn, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng Bộ Văn hóa Thể thao Du lịch đã ban hành văn bản số 73/HD-BGDĐT- BVHTTDL, ngày 16 tháng 01 năm 2013 về việc "Hướng dẫn sử dụng di sản trong dạy học ở trường phổ thông, trung tâm giáo dục thường xuyên". Mục đích là: "Sử dụng di sản văn hóa trong dạy học ở trường phổ thông hiện nay nhằm hình thành và nâng cao ý thức tôn trọng, giữ gìn, phát huy những giá trị của di sản văn hóa; rèn luyện tính chủ động, tích cực, sáng tạo trong đổi mới phương pháp học tập và rèn luyện; góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục, phát hiện, bồi dưỡng năng khiếu, tài năng của học sinh" [10]. Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26/12/2018 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về việc Ban hành Chương trình giáo dục phổ thông bao gồm chương trình tổng thể (khung chương trình), các chương trình môn học và hoạt động giáo dục. Chương trình giáo dục Địa lí được thực hiện ở tất cả các cấp học phổ thông. Chương trình môn Địa lí bên cạnh kiến thức chuyên sâu về địa lí còn chú trọng tích hợp, thực hành, gắn nội dung giáo dục của môn học với thực tiễn nhằm rèn luyện cho học sinh kĩ năng vận dụng kiến thức địa lí vào việc tìm hiểu và giải quyết ở mức độ nhất định một số vấn đề của thực tiễn, đáp ứng đòi hỏi của cuộc sống. Tính tích hợp được thể hiện ở nhiều mức độ và hình thức khác nhau: tích hợp giữa các kiến thức địa lí tự nhiên, địa lí dân cư, xã hội và địa lí kinh tế trong môn học; lồng ghép các nội dung liên quan (giáo dục môi trường, biển đảo, phòng chống thiên tai, biến đổi khí hậu; giáo dục di sản văn hóa, an toàn giao thông,...) vào nội dung địa lí [8]. Sử dụng DSVH trong dạy học ở trường phổ thông được triển khai thực hiện hàng năm không những giúp cho học sinh hiểu biết về những giá trị di sản văn hóa địa phương, qua đó giáo dục học sinh ý thức giữ gìn và bảo vệ các di sản văn hóa. 1
Điện Biên là một tỉnh miền núi biên giới phía Tây Bắc của tổ quốc, là vùng đất có lịch sử hình thành và phát triển lâu đời, được du khách và bạn bè quốc tế biết đến không chỉ bởi phong cảnh núi non hùng vĩ, sự đa dạng về bản sắc văn hóa của 21 dân tộc anh em cùng sinh sống, mà còn bởi hệ thống di tích lịch sử cách mạng gắn liền với chiến công ''lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu" của cha ông ta trong công cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp xâm lược. Điện Biên nơi đây còn lưu giữ nhiều di sản văn hóa vật thể: Tháp Mường Luân, Thành Tam Vạn, Thành Bản Phủ, Đền Hoàng Công Chất và đặc biệt là quần thể di tích Chiến trường Điện Biên Phủ - di tích được xếp hạng cấp quốc gia đặc biệt năm 2009 với đồi A1, sở chỉ huy Mường Phăng, hầm Đờ Cát,...Bên cạnh đó là các di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia như nghệ thuật Xòe Thái; nghệ thuật tạo hoa văn trên trang phục truyền thống của người Mông Hoa xã Sa Lông, huyện Mường Chà; lễ hội Hoa Ban; lễ hội đền Hoàng Công Chất;... Di sản văn hóa là nguồn tài liệu quan trọng đa dạng, phong phú, có thể khai thác để phục vụ quá trình dạy học môn Địa lí địa phương ở tỉnh Điện Biên. Việc sử dụng DSVH trong dạy học các môn học ở trường phổ thông sẽ góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực và đa dạng hóa các hình thức tổ chức dạy học. Vì vậy giáo dục DSVH là một phần không thể thiếu trong chương trình giáo dục phổ thông mới hiện nay. Tuy nhiên các nội dung và hình thức tổ chức dạy học DSVH vẫn còn chiếm tỉ lệ nhỏ trong các bài giảng Địa lí. Nhiều học sinh kiến thức về di sản văn hóa địa phương còn rất hạn chế. Do đó việc tích hợp kiến thức giáo dục di sản văn hóa địa phương trong dạy học Địa lí tại tỉnh Điện Biên nói riêng và di sản văn hóa các dân tộc Việt Nam nói chung là rất cần thiết. Đưa di sản vào giảng dạy môn Địa lí giúp bài học thêm sinh động, có ý nghĩa hướng học sinh đến những giá trị chân, thiện, mỹ, góp phần hình thành và hoàn thiện nhân cách, lối sống văn hóa, văn minh, nâng cao ý thức, trách nhiệm cho thế hệ trẻ trong việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa của dân tộc. Từ những lí do nêu trên, tác giả quyết định lựa chọn và triển khai đề tài: "Tích hợp giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương trong dạy học Địa lí lớp 12 - Trung học phổ thông ở tỉnh Điện Biên" làm luận văn thạc sĩ của mình. 2
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 2.1. Về nội dung di sản văn hóa Nội dung tổng quát di sản văn hóa, vấn đề bảo tồn và phát huy di sản văn hóa đã được nhiều nhà khoa học thế giới và Việt Nam quan tâm và đề cập nghiên cứu: - Ủy ban Di sản thế giới (WHC) là một cơ quan của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hiệp quốc (UNESCO), đảm nhiệm việc xem xét và chấp thuận các di sản được đưa vào danh sách Di sản thế giới của UNESCO. WHC có vai trò lớn trong việc giữ gìn, bảo tồn và phát huy các DSVH trên thế giới với các chương trình, dự án hoạt động cụ thể ở từng quốc gia. Có nhiều công trình nghiên cứu các di sản như: "Công ước bảo vệ di sản văn hóa và thiên nhiên Thế giới", kí tại Pari Pháp tháng 11 năm 1972, Trung tâm Di sản Thế giới của UNESCO, Pari, Pháp, WHC 2001/WS/2; "Hướng dẫn hoạt động thực hiện công ước DSTG", Trung tâm Di sản Thế giới của UNESCO, Pari, Pháp, WHC-99/2 March 1999; công trình "Quản lý du lịch tại các khu di sản thế giới" của tác giả Arthur Pedersen (2002) xác định mục tiêu quản lí, chính sách, chiến lược và giải pháp quản lý du lịch tại các khu di sản thế giới [17]. - Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua Luật Di sản văn hóa ngày 29/6/2001 với 7 chương và 74 điều; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Di sản văn hóa, ngày 18 tháng 6 năm 2009, trong đó có nhiều khái niệm và nội dung liên quan đến bảo tồn và phát huy giá trị DSVH vật thể và DSVH phi vật thể. - Có nhiều công trình nghiên cứu của các nhà khoa học trong nước đề cập tới nội dung DSVH như: cuốn "Di sản văn hóa Việt Nam - Bản sắc và những vấn đề về quản lý, bảo tồn" của Nguyễn Thịnh (2012) gồm 5 chương đề cập đến vấn đề bảo tồn và phát huy di sản văn hóa, chức năng, phân loại và quản lí DSVH [25]; cuốn "Một số vấn đề về bảo tồn và phát triển DSVH dân tộc" của GS.TS Hoàng Vinh (1997) trên cơ sở những quan niệm DSVH của quốc tế và Việt Nam, tác giả đưa ra một hệ thống lý luận nghiên cứu về DSVH Việt Nam [27]. - Ngoài ra còn có một số bài viết đăng ở các tạp chí khoa học đề cập đến vấn đề di sản văn hóa, bảo tồn và phát huy giá trị DSVH: GS.TS. Ngô Đức Thịnh - nguyên là Viện trưởng Viện Nghiên cứu Văn hóa Việt Nam, trong bài "Bảo tồn và phát huy văn hóa phi vật thể" [31] đăng trên tạp chí cộng 3
sản năm 2007 đã khẳng định "Văn hóa phi vật thể vừa mang tính bền chắc lại vừa mang tính mỏng manh, dễ bị thương tổn. Vì thế, Nhà nước cần thông qua các cấp chính quyền, các nhà khoa học, giữ vai trò định hướng trong nhiệm vụ bảo tồn và phát huy văn hóa phi vật thể của dân tộc". Tác giả Nguyễn Mạnh Cường với bài viết "Cách mạng 4.0 và vấn đề bảo tồn di sản văn hóa dân tộc" [33] đăng trên tạp chí du lịch tháng 8 năm 2018 đã chỉ rõ: "Cần coi trọng bảo tồn, kế thừa, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống, văn hóa cách mạng, bao gồm cả văn hóa vật thể và phi vật thể... trước sự tác động của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ và toàn diện trong đời sống xã hội ở Việt Nam". 2.2. Về nội dung giáo dục giá trị di sản văn hóa và tích hợp giáo dục giá trị di sản văn hóa trong dạy học các bộ môn ở trường THPT Ở nước ta, đã có nhiều công trình khoa học nghiên cứu chuyên sâu về giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa. Mỗi đề tài có sự tiếp cận từ nhiều nguồn tài liệu khác nhau, đều nhấn mạnh "Giáo dục giá trị di sản văn hóa là một phần không thể thiếu trong chương trình giáo dục". - Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành cuốn "Tài liệu bồi dưỡng cán bộ quản lí và giáo viên trung học phổ thông về giáo dục bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc thiểu số" nhằm cung cấp thêm nguồn hiểu biết và giáo dục cho học sinh những kiến thức về bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số Việt Nam trong đó chú trọng giáo dục bảo tồn ngôn ngữ, chữ viết các dân tộc thiểu số; bảo tồn và phát huy các DSVH vật thể và phi vật thể. Tài liệu xác định tính cấp thiết và nhiệm vụ bảo tồn, phát huy DSVH các dân tộc thiểu số đồng thời đưa ra những cách thức tổ chức các hoạt động cũng như việc tích hợp giáo dục bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số qua các môn học và các hoạt động ở trường THPT [7]. - Hội thảo "Tăng cường sử dụng di sản văn hóa phi vật thể trong giáo dục vì sự phát triển bền vững tại Châu Á - Thái Bình Dương" do Bộ GD&ĐT phối hợp với Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch và UNESCO tổ chức vào tháng 3/2015. Phát biểu tại Hội thảo, Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Vinh Hiển nhấn mạnh: "Nhà trường phổ thông vừa có trách nhiệm giáo dục nâng cao nhận thức cho học sinh về di sản văn hoá, vừa có trách nhiệm sử dụng di sản văn hoá để dạy học". 4
- Việc sử dụng di sản trong dạy học ở trường phổ thông đã được nhiều tác giả nghiên cứu và có một số bài viết có giá trị về vấn đề này. Trong đó, phải kể đến bài viết của TS. Nguyễn Xuân Trường, Vụ Giáo dục Trung học "Sử dụng di sản trong dạy học ở trường phổ thông - phương thức dạy học phát triển các kĩ năng thực hành, năng lực của học sinh" đã nhấn mạnh "Các địa phương cần đa dạng hóa các hình thức tổ chức dạy học: dạy học trên lớp, dạy học tại di sản và tổ chức các hoạt động ngoại khóa, trải nghiệm sáng tạo giúp học sinh hứng thú hơn trong quá trình học tập. Gắn việc sử dụng di sản trong dạy học với kiến thức thực tiễn, kiến thức liên môn nhằm phát huy năng lực học tập của học sinh. Lựa chọn và xây dựng một số chủ đề môn học hay liên môn phù hợp với việc sử dụng di sản trong dạy học" [29]. - Ngoài ra, tác giả đã tham khảo và kế thừa kết quả của một số tài liệu khoa học là cơ sở để gợi mở cho hướng nghiên cứu tích hợp giáo dục giá trị DSVH địa phương trong dạy học học Địa lí 12 - THPT tại tỉnh Điện Biên bao gồm: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI; Luật di sản văn hóa; tài liệu tập huấn "Sử dụng di sản văn hóa trong dạy học và tổ chức các hoạt động giáo dục ở THCS " của Bộ Giáo dục và Đào tạo; PGS.TS. Nguyễn Phương Liên và Trần Viết Tùng với bài viết "Giáo dục giá trị di sản văn hóa trong dạy học Địa lí ở trường trung học phổ thông" đăng trên Tạp chí giáo dục số 378- Kì 2, tháng 3 năm 2016. - Tại tỉnh Điện Biên hiện chưa có công trình nghiên cứu nào một cách chuyên biệt và hệ thống về thực trạng tích hợp giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương trong quá trình dạy học các bộ môn nói chung và môn Địa lí nói riêng ở trường phổ thông. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu các vấn đề lí luận về di sản văn hóa và xác định các di sản văn hóa địa phương, đề tài tập trung xây dựng quy trình, phương án tích hợp, lồng ghép kiến thức giáo dục di sản văn hóa địa phương vào bài dạy Địa lí 12 nhằm nâng cao chất lượng dạy học Địa lí ở trường phổ thông tỉnh Điện Biên. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu các vấn đề về lí luận dạy học, đổi mới phương pháp dạy học, dạy học tích hợp. 5
- Nghiên cứu lí luận chung về di sản văn hóa và các tài liệu về giáo dục di sản văn hóa địa phương tỉnh Điện Biên. - Tìm hiểu về thực trạng và tiềm năng của các loại di sản văn hóa ở tỉnh Điện Biên. - Nghiên cứu thực trạng việc tích hợp nội dung kiến thức về giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương trong dạy học Địa lí ở trường THPT Tỉnh Điện Biên. - Nghiên cứu đặc điểm chương trình sách giáo khoa Địa lí 12 và cấu trúc các bài Địa lí địa phương tỉnh Điện Biên. - Xác định những yêu cầu phải thực hiện và đề xuất một số biện pháp sư phạm trong việc tích hợp, lồng ghép nội dung kiến thức về giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương trong dạy học Địa lí 12- THPT ở tỉnh Điện Biên. - Xây dựng quy trình, phương án dạy học tích hợp nội dung kiến thức giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương và thiết kế kế hoạch dạy học cụ thể trong chương trình dạy học Địa lí 12- THPT tỉnh Điện Biên. - Tổ chức thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá tính khả thi, hiệu quả của việc sử dụng di sản văn hóa trong dạy học Địa lí 12; Đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả của bài giảng khi sử dụng di sản văn hóa vào trong dạy học Địa lí lớp 12-THPT ở tỉnh Điện Biên. 4. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Đề tài luận văn tập trung nghiên cứu các nội dung cơ bản về di sản văn hóa và tích hợp giáo dục giá trị di sản văn hóa địa phương trong dạy học Địa lí 12- THPT tại tỉnh Điện Biên. - Về địa bàn thực nghiệm: Một số trường THPT được chọn thực nghiệm trên địa bàn tỉnh Điện Biên. Các trường được lựa chọn cần có đầy đủ các điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học. - Về thời gian thực nghiệm: Tác giả tiến hành thực nghiệm sư phạm trong năm học 2019 - 2020. 5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu 5.1. Quan điểm nghiên cứu - Quan điểm duy vật biện chứng: Phép duy vật biện chứng khẳng định vật chất có trước và quyết định ý thức. Mọi sự vật hiện tượng đều vận động, biến đổi không ngừng và đều có xu hướng phát triển. 6
Thế giới khách quan tồn tại không phụ thuộc vào ý thức của con người do đó cần đảm bảo quan điểm duy vật biện chứng khi tiến hành nghiên cứu khoa học giáo dục. Trong đề tài, quan điểm này được vận dụng nghiên cứu trong dạy học về giáo dục giá trị DSVH địa phương thông qua dạy học môn Địa lí tại tỉnh Điện Biên nhằm đánh giá một cách khách quan, dựa trên cơ sở khoa học và thực tiễn dạy học bộ môn Địa lí, đánh giá được những khó khăn, hạn chế trong dạy học tích hợp giáo dục giá trị DSVH địa phương. Qua đó, thấy được việc đưa nội dung giáo dục, bảo tồn giá trị DSVH của dân tộc Việt Nam nói chung và tỉnh Điện Biên nói riêng tích hợp trong dạy học bộ môn Địa lí là rất cần thiết gắn liền với mục tiêu giáo dục toàn diện học sinh về Đức, Trí, Thể, Mĩ. - Quan điểm hệ thống - cấu trúc: Quan điểm này yêu cầu phải xem xét đối tượng một các toàn diện nhiều mặt, nhiều mối quan hệ khác nhau, trong trạng thái vận động và phát triển, với việc phân tích những điều kiện nhất định để tìm ra bản chất và quy luật vận động của đối tượng. Quan điểm hệ thống yêu cầu nghiên cứu đối tượng theo quy luật của cái toàn thể có tính hệ thống với các thành phần có mối quan hệ biện chứng hữu cơ. Hệ thống: là một tập hợp các yếu tố nhất định có mối quan hệ biện chứng với nhau tạo thành một chỉnh thể trọn vẹn, ổn định. Như vậy, các yếu tố này có vị trí độc lập, có chức năng riêng, có quy luật vận động riêng, nhưng chúng lại có quan hệ biện chứng với nhau, vận động theo quy luật của toàn hệ thống. Tính hệ thống: là một thuộc tính quan trọng của thế giới, là hình thức diễn đạt tính chất phức tạp của đối tượng và nó là một thông số quan trọng để đánh giá đối tượng. Đây là một quan điểm không thể thiếu trong nghiên cứu khoa học nói chung, cũng như khi nghiên cứu khoa học Địa lí. Trong nghiên cứu khoa học Địa lí, quan điểm cấu trúc hệ thống đóng vai trò quan trọng để tạo một sản phẩm khoa học có cấu trúc và lôgic chặt chẽ. Quan điểm này được tác giả vận dụng nghiên cứu mối quan hệ giữa phương pháp dạy học tích hợp giáo dục giá trị DSVH với mục tiêu, nội dung, hình thức tổ chức dạy học, phương tiện dạy học Địa lí THPT, mối quan hệ giữa chương trình Địa lí THPT với hệ thống chương trình Địa lí trong nhà trường. 7
- Quan điểm tổng hợp: Đây là một quan điểm quan trọng trong nghiên cứu khoa học Địa lí. Quan điểm tổng hợp xem xét các yếu tố trong mối quan hệ tương tác, sự tác động qua lại giữa giáo dục và thực tiễn nghiên cứu cũng như trong mối quan hệ chặt chẽ của toàn hệ thống giáo dục. Vận dụng quan điểm tổng hợp có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, giúp tác giả nghiên cứu một cách tổng quan việc giáo dục DSVH cho học sinh ở trường phổ thông, thông qua việc xác định các nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học tích hợp giáo dục giá trị DSVH địa phương trong dạy học môn Địa lí lớp 12 tại tỉnh Điện Biên theo định hướng phát triển năng lực học sinh. - Quan điểm thực tiễn: Quan điểm thực tiễn là luận điểm quan trọng của phương pháp luận. Trong nghiên cứu khoa học giáo dục quan điểm này đòi hỏi khi nghiên cứu phải bám sát thực tiễn, phục vụ cho sự nghiệp giáo dục của đất nước. Thực tiễn giáo dục vừa là nguồn gốc của các đề tài nghiên cứu, vừa là động lực thúc đẩy quá trình triển khai nghiên cứu, vừa là mục tiêu, vừa là tiêu chuẩn đánh giá kết quả nghiên cứu giáo dục. Quan điểm thực tiễn được vận dụng trong việc nghiên cứu thực trạng tích hợp giáo dục giá trị DSVH địa phương trong dạy học bộ môn Địa lí, giúp tác giả có những kiến thức ban đầu về giá trị DSVH tỉnh Điện Biên nói riêng và DSVH của dân tộc Việt Nam nói chung. - Quan điểm lịch sử: Trong nghiên cứu khoa học, quan điểm lịch sử là quan điểm hướng dẫn tiến trình tìm tòi sáng tạo khoa học. Các đối tượng, hiện tượng địa lí đều phải có thời gian hình thành và phát triển nhất định. Vì vậy, cần phải vận dụng quan điểm này để gắn lí luận và thực tiễn, từ đó tránh có cái nhìn phiến diện, chủ quan về vấn đề nghiên cứu. Quan điểm này được tác giả vận dụng trong quá trình nghiên cứu đề tài, việc giáo dục DSVH địa phương trong nhà trường phổ thông nói chung và môn Địa lí nói riêng cho ta một cái nhìn đầy đủ, toàn diện về thực trạng và phương pháp giáo dục hiện nay. Việc giáo dục DSVH còn giúp truyền thụ cho học sinh những kiến thức cần thiết, rèn luyện kĩ năng thực hành, hình thành các phẩm chất và năng lực, ý thức bảo vệ DSVH dân tộc. 8
- Quan điểm phát triển bền vững: Quan điểm phát triển bền vững là quan điểm về sự phát triển có thể đáp ứng được những nhu cầu hiện tại mà không ảnh hưởng, tổn hại đến những khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai. Phát triển bền vững phải đảm bảo có sự phát triển kinh tế hiệu quả, xã hội công bằng và môi trường, tài nguyên được đảm bảo, giữ gìn. Quan điểm này được tác giả vận dụng trong việc nghiên cứu vai trò của giáo dục giá trị DSVH địa phương, đồng thời có cái nhìn toàn diện sâu sắc hơn về giá trị to lớn mà các di sản văn hóa địa phương mang lại cũng như có các biện pháp tích cực trong việc góp phần giữ gìn, bảo tồn và phát huy giá trị DSVH địa phương. 5.2. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp thu thập, phân tích tài liệu: Nhằm thực hiện mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài,việc thu thập tài liệu được tiến hành từ nhiều nguồn khác nhau như: Sách, báo, tạp chí chuyên ngành, các công trình, đề tài nghiên cứu đã được nghiệm thu và các công trình khoa học khác có liên quan đến vấn đề nghiên cứu. Để việc thiết kế các hình thức tổ chức dạy học tích hợp kiến thức giáo dục giá trị DSVH địa phương đảm bảo tính khoa học và tính giáo dục, khi thu thập tài liệu cần chú ý nghiên cứu SGK Địa lí 12 hiện hành làm tài liệu chuẩn cho nội dung thiết kế của bài học. - Phương pháp điều tra, khảo sát: Tiến hành điều tra, khảo sát thực trạng về đổi mới PPDH tích hợp giáo dục giá trị di sản văn hóa trong môn Địa lí lớp 12 ở trường phổ thông của tỉnh Điện Biên để đánh giá được những ưu điểm và hạn chế của việc dạy học tích hợp giáo dục giá trị DSVH địa phương. Dự giờ lên lớp của một số giáo viên dạy Địa lí lớp 12, phỏng vấn và phát phiếu điều tra cho giáo viên, học sinh, trao đổi với tổ trưởng chuyên môn, nhóm chuyên môn Địa lí và cán bộ quản lí nhà trường về thực tế dạy học tích hợp giáo dục giá trị DSVH qua các môn học nói chung và môn Địa lí nói riêng. - Phương pháp thống kê toán học: Việc sử dụng toán thống kê như một công cụ xử lí các tài liệu đã thu thập được từ các nghiên cứu khác nhau như: quan sát, điều tra, thực nghiệm nhằm tăng tính khách 9
quan của kết quả nghiên cứu. Vận dụng lí thuyết xác suất và thống kê để phân tích các kết quả thu được. Từ kết quả phân tích, sẽ kiểm định giả thuyết thống kê nhằm tăng tính khách quan cho kết quả nghiên cứu đề tài khóa luận. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực nghiệm là phương pháp rất quan trọng trong quá trình thực hiện của khóa luận. Thực nghiệm thành công sẽ cho kết quả khách quan và tạo ra khả năng vận dụng nhanh chóng các kết quả nghiên cứu vào thực tiễn. Trong đề tài, tác giả đã vận dụng phương pháp này vào việc tiến hành tổ chức dạy thực nghiệm tích hợp giáo dục giá trị DSVH địa phương tỉnh Điện Biên trong một số bài giảng Địa lí cụ thể tại một số trường THPT để kiểm chứng tính thực tiễn của đổi mới PPDH tích hợp giáo dục di sản văn hóa trong dạy học Địa lí 12 theo hướng tích cực. Phân tích kết quả thực nghiệm thu được, rút ra những đánh giá cần thiết từ đó có một số đề xuất, kiến nghị trong việc nâng cao hiệu quả giáo dục giá trị DSVH địa phương tỉnh Điện Biên. 6. Những đóng góp của đề tài 6.1. Về mặt lí luận - Đề tài góp phần làm sáng tỏ những vấn đề lí luận cơ bản về DSVH và tích hợp giáo dục giá trị DSVH trong dạy học Địa lí 12- THPT. - Xác định được vai trò, ý nghĩa của việc tích hợp giáo dục giá trị DSVH địa phương trong dạy học Địa lí 12. 6.2. Về mặt thực tiễn - Đánh giá được thực trạng về tích hợp giáo dục giá trị DSVH địa phương ở một số trường THPT trên địa bàn tỉnh Điện Biên. - Xác định được các nội dung, phương pháp và một số hình thức tổ chức dạy học tích hợp kiến thức giáo dục giá trị DSVH địa phương trong dạy học Địa lí 12- THPT tại tỉnh Điện Biên. - Thiết kế một số giáo án dạy học tích hợp giáo dục DSVH địa phương trong một số bài học Địa lí 12-THPT tại tỉnh Điện Biên. - Đề tài góp phần nâng cao ý thức trách nhiệm của học sinh tỉnh Điện Biên nói riêng và cả nước nói chung đối với việc bảo tồn và phát huy giá trị DSVH. 10