Luận văn Thạc sĩ Khoa học kinh tế: Hoàn thiện công tác quản lý Quỹ bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình

Chia sẻ: Cỏ Xanh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:104

Thêm vào BST

Báo xấu

52
lượt xem 21
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn đã đánh giá được thực trạng, chỉ ra được những tồn tại và nguyên nhân dẫn đến sự quản lý quỹ Bảo hiểm xã hội không hiệu quả tại cơ quan BHXH huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình. Từ đó, tác giả đề ra định hướng, giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý Quỹ BHXH tại BHXH huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học kinh tế: Hoàn thiện công tác quản lý Quỹ bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình

`BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC KINH TẾ - ĐẠI HỌC HUẾ MAI THÙY LINH HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ QUỸ BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN MINH HÓA, TỈNH QUẢNG BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC KINH TẾ HUẾ, 2018
BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC KINH TẾ - ĐẠI HỌC HUẾ MAI THÙY LINH HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ QUỸ BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN MINH HÓA, TỈNH QUẢNG BÌNH Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 8340410 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. NGUYỄN XUÂN KHOÁT HUẾ, 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực, chính xác và khách quan theo đúng các thông tin, tài liệu được lưu trữ tại Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình. Tôi cũng xin cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Mai Thùy Linh i
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, lời cảm ơn đầu tiên đặc biệt và sâu sắc nhất, tôi xin gửi đến thầy PGS.TS.Nguyễn Xuân Khoát, người đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ Tôi tận tình trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới quí thầy cô giáo Trường Đại học Kinh tế, Đại học Huế đã nhiệt tình giúp đỡ tôi về mọi mặt trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi cũng xin bày tỏ sự biết ơn đến lãnh đạo, nhân viên các phòng, ban chuyên môn của: Chi cục Thống kê huyện, các cán bộ, nhân viên tại cơ quan Bảo hiểm xã hội huyện liên quan đến công tác quản lý Quỹ bảo hiểm xã hội đã nhiệt tình cung cấp số liệu, tư vấn giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu, hoàn thành luận văn. Và tôi xin cảm ơn gia đình, những người thân và bạn bè đã chia sẽ, động viên, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện cho tôi hoàn thành khóa học và thực hiện thành công luận văn này. Luận văn là tổng hợp kết quả của quá trình học tập, nghiên cứu và sự nỗ lực cố gắng của bản thân. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện luận văn không thể tránh khỏi những khiếm khuyết, tôi rất mong nhận được sự góp ý chân thành của quí thầy (cô) và đồng nghiệp để luận văn được hoàn thiện hơn. Tôi xin trân trọng cảm ơn! Minh Hóa, ngày …. tháng … năm 2018 Tác giả Mai Thùy Linh ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................... ii LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii MỤC LỤC................................................................................................................ iii DANH MỤC BẢNG ................................................................................................ vi DANH MỤC HÌNH................................................................................................ vii DANH MỤC CÁC CHỮ VẾT TẮT .................................................................... viii TÓM LƯỢC LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC KINH TẾ ........................... ix MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu .......................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...............................................................................................2 2.1. Mục tiêu chung ...................................................................................................2 2.2. Mục tiêu cụ thể ...................................................................................................2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..........................................................................2 3.1. Đối tượng nghiên cứu.........................................................................................2 3.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................3 4. Phương pháp nghiên cứu: .......................................................................................3 5. Kết cấu của luận văn ...............................................................................................3 CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ QUẢN LÝ QUỸ BẢO HIỂM XÃ HỘI ...................................................................5 1.1.1. Khái niệm Bảo hiểm xã hội..............................................................................5 1.1.2. Bản chất của Bảo hiểm xã hội..........................................................................6 1.2. Quản lý quỹ Bảo hiểm xã hội ...........................................................................10 1.2.1. Khái niệm quản lý thu Bảo hiểm xã hội.........................................................10 1.2.2. Khái niệm quản lý chi Bảo hiểm xã hội .........................................................12 1.2.3. Nội dung quản lý thu, chi Bảo hiểm xã hội....................................................14 1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý quỹ Bảo hiểm xã hội ..................23 1.3.1. Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý thu Bảo hiểm xã hội................23 iii
1.3.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác chi .......................................................28 1.4. Kinh nghiệm quản lý Quỹ bảo hiểm xã hội ở một số nước và địa phương trong nước ......................................................................................................................31 1.4.1. Kinh nghiệm của một số nước .......................................................................31 1.4.2. Kinh nghiệm của một số địa phương trong nước...........................................33 1.4.3. Bài học rút ra cho Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình.......36 TÓM TẮT CHƯƠNG 1..........................................................................................37 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ QUỸ BẢO HIỂM XÃ HỘI CỦA BẢO HIỀM XÃ HỘI HUYỆN MINH HÓA , TỈNH QUẢNG BÌNH .38 2.1. Khái quát đặc điểm tự nhiên, kinh tế xã hội và tổ chức bộ máy quản lý quỹ bảo hiểm tại Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hoá ..............................................................38 2.1.1. Khái quát đặc điểm tự nhiên và kinh tế xã hội của huyện Minh Hóa.............38 2.1.2. Quá trinh hình thành tổ chức bộ máy quản lỷ của bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa ..................................................................................................................43 2.2. Phân tích thực trạng công tác quản lý quỹ bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình ...........................................................................46 2.2.1. Thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội ........................................................46 2.2.2. Thực trạng quản lý chi các chế độ bảo hiểm xã hội.......................................57 2.3. Đánh giá kết quả quản lý thu, chi bảo hiểm của Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa. ......................................................................................................................67 2.3.1. Những kết quả đạt được .................................................................................67 TÓM TẮT CHƯƠNG 2..........................................................................................74 CHƯƠNG 3. PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ QUỸ BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN MINH HÓA, TỈNH QUẢNG BÌNH ......................................................75 3.1. Phương hướng và mục tiêu hoàn thiện công tác quản lý Quỹ bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa .......................................................................75 3.1.1. Phương hướng ................................................................................................75 3.1.2. Mục tiêu..........................................................................................................76 iv
3.2. Một số giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác quản lý quỹ Bảo hiểm xã hội ở Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình ......................................78 3.2.1. Giải quyết hiệu quả tình trạng nợ và trốn tránh không tham gia Bảo hiểm xã hội ........................................................................................................................78 3.2.2. Tuyên truyền, động viên khuyến khích người lao động tích cực tham gia, đóng bảo hiểm xã hội ................................................................................................79 3.2.3. Giải pháp tăng cường quản lý đối tượng thuộc diện bắt buộc tham gia BHXH và quỹ lương trích nộp BHXH:.................................................................................80 3.2.4. Giải quyết kịp thời, đúng đắn chi Bảo hiểm xã hội cho người lao động .......81 3.2.5. Tích cực kiểm tra, giám sát việc thực hiện các chế độ chính sách Bảo hiểm xã hội ..................................................................................................................82 3.2.6. Nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ đối với đội ngũ cán bộ nhân viên làm công tác quản lý quỹ Bảo hiểm xã hội ...............................................................83 3.2.7. Đầu tư phát triển cơ sở vật chất phục, mạng lưới Công nghệ thông tin phục vụ công tác quản lý quỹ bảo hiểm xã hội trên địa bàn..............................................84 TÓM TẮT CHƯƠNG 3..........................................................................................85 KẾT LUẬN ..............................................................................................................86 1. Kết luận.................................................................................................................86 2. Kiến nghị...............................................................................................................87 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................91 QUYẾT ĐỊNH HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN BIÊN BẢN CỦA HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN NHẬN XÉT CỦA PHẢN BIỆN 1+2 BẢN GIẢI TRÌNH XÁC NHẬN HOÀN THIỆN LUẬN VĂN v
DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1: Mức đóng góp BHXH theo nhóm đối tượng............................................15 Bảng 1.2: Tỷ lệ đóng góp vào quỹ BHXH của người LĐ và người sử dụng LĐ .....16 Bảng 1.3: Mức đóng của người lao động và người sử dụng lao động trong các ......17 quỹ thành phần ..........................................................................................................17 Bảng 2.1: Đối tượng tham gia BHXH của huyện Minh Hóa (2014-2016)...............49 Bảng 2.2: Tình hình quỹ lương trích nộp BHXH huyện Minh Hóa (2014-2016) ....52 Bảng 2.3: Kết quả thu nộp BHXH của BHXH huyện Minh Hóa so với kế hoạch...54 Bảng 2.4: Các đối tượng hưởng chế độ BHXH hàng tháng từ nguồn NSNN ..........59 Bảng 2.5: Các đối tượng hưởng chế độ BHXH hàng tháng từ nguồn quỹ BHXH...59 Bảng 2.6: Tình hình chi trả chế độ ốm đau, thai sản và nghỉ dưỡng sức BHXH huyện Minh Hóa năm 2014-2016 .............................................................................63 vi
DANH MỤC HÌNH Hình 1.1: Hoạt động thu chi quỹ trong hệ thống BHXH ..........................................13 Hình 2.1 Biểu đồ phát triển đối tượng tham gia BHXH (2014-2016) ......................50 Hình 2.2: Biểu đồ phát triển quỹ lương trích nộp BHXH (2014-2016)....................53 Hình 2.3: Biểu đồ chi trả các chế độ BHXH (2014-2016)........................................64 Hình 2.4: Quy trình chi trả chế độ BHXH thường xuyên dài hạn BHXH huyện Minh Hóa...................................................................................................................65 vii
DANH MỤC CÁC CHỮ VẾT TẮT BHXH Bảo hiểm xã hội BHYT Bảo hiểm y tế BNN Bệnh nghề nghiệp CBX Cán bộ xã CNVC Công nhân viên chức DN Doanh nghiệp DNNN Doanh nghiệp nhà nước HC Hưu công nhân viên chức HĐLĐ Hợp đồng lao động HQ Hưu quân đội HTN Hưu tự nguyện KCB Khám chữa bệnh LĐ Lao động MSLĐ Mất sức lao động NĐ Nghị định NSDLD Người sử dụng lao động NSNN Ngân sách Nhà nước SXKD Sản xuất kinh doanh TC QĐ Trợ cấp theo quyết định TNLĐ Tai nạn lao động WTO Tổ chức thương mại the giới viii
TÓM LƯỢC LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC KINH TẾ Họ và tên học viên: MAI THÙY LINH Chuyên ngành: Quản lý kinh tế ứng dụng Mã số: 8340410 Niên khóa: 2016 - 2018 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN XUÂN KHOÁT Tên đề tài: HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ QUỸ BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN MINH HÓA, TỈNH QUẢNG BÌNH 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm qua, Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa đã đạt được những kết quả quan trọng. Tuy nhiên, bên cạnh đó, công tác quản lý thu, chi BHXH ở huyện Minh Hóa còn có những hạn chế, cần được khắc phục trong thời gian tới. Tình trạng nợ đọng kéo dài với số lượng lớn tiền đóng BHXH của các đơn vị sử dụng lao động đã tồn tại trong thời gian dài nhưng vẫn chưa được khắc phục. Cơ quan Bảo hiểm xã hội chưa kiểm soát hết số lao động phải tham gia BHXH bắt buộc,.... Quản lý chi các chế độ cho người hưởng BHXH vẫn còn nhiều vấn đề phải khắc phục. Vì vậy, trong thời gian tới cần nghiên cứu thực trạng để chỉ ra những ưu điểm và hạn chế, từ đó để ra giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý quỹ bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình. 2. Phương pháp nghiên cứu Quá trình nghiên cứu tác giả đã sử dụng các phương pháp: Phương pháp thu thập số liệu, phương pháp phân tích tổng hợp. 3. Kết quả nghiên cứu và những đóng góp khoa học của luận văn - Về mặt lý luận: Luận văn đã hệ thống hóa được những vấn đề cơ bản nhất về quản lý quỹ Bảo hiểm xã hội cấp huyện. - Về mặt thực tiễn: Luận văn đã đánh giá được thực trạng, chỉ ra được những tồn tại và nguyên nhân dẫn đến sự quản lý quỹ Bảo hiểm xã hội không hiệu quả tại cơ quan BHXH huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình. Từ đó, tác giả đề ra định hướng, giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý Quỹ BHXH tại BHXH huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình. ix
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Bảo hiểm xã hội là một chính sách xã hội lớn của Đảng và nhà nước, triển khai thực hiện chính sách bảo hiểm xã hội góp phần quan trọng để ổn định cuộc sống về vật chất và tinh thần cho người lao động, đồng thời đảm bảo an toàn xã hội đẩy nhanh sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa trực thuộc Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Bình - là một bộ phân cấu thành của Bảo hiểm xã hội Việt Nam. Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa có chức năng trực tiếp thực hiện các chế độ chính sách BHXH của Nhà nước đối với người lao động trên địa bàn . Trong những năm qua, Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa đã đạt được những kết quả quan trọng. Số đơn vị sử dụng lao động và số người lao động tham gia BHXH không ngừng tăng lên. Nguồn thu BHXH cũng gia tăng liên tục và là điều kiện hết sức quan trọng để thực hiện các chế độ BHXH, hỗ trợ tích cực cho người lao động trước những rủi ro như ốm đau, tai nạn lao động, mất sức lao động, giảm thu nhập do hết tuổi lao động ...Các chế độ BHXH của người lao động được thự c hiện khá tốt. Những thành công đó bắt nguồn từ rất nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân quan trọng từ sự đổi mới quản lý quỹ BHXH , đổi mới quản lý về công tác thu , chi của cơ quan Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa. Công tác quản lý quỹ Bảo hiểm xã hội là một công tác quan trọng nhất trong quá trình thực hiện Bảo hiểm xã hội ở nước ta. Công tác này tốt hay không tác động đến hoạt động và sự duy trì lâu dài của quỹ Bảo hiểm xã hội. Tuy nhiên, bên cạnh những thành công quan trọng đó, công tác quản lý thu, chi BHXH ở huyện Minh Hóa còn có những hạn chế, cần được khắc phục trong thời gian tới. Tình trạng nợ đọng kéo dài với số lượng lớn tiền đóng BHXH của các đơn vị sử dụng lao động đã tồn tại trong thời gian dài nhưng vẫn chưa được khắc phục. Cơ quan Bảo hiểm xã hội chưa kiểm soát hết số lao động phải tham gia BHXH bắt buộc. Nhiều đơn vị sử dụng lao động vẫn gian lận trong việc đăng ký tham gia BHXH cho người lao động , gian lận trong việc kê khai quỹ lương đóng BHXH,...Do đó, quyền lợi của người lao động bị vi phạm. Quản lý chi các chế độ 1
cho người hưởng BHXH vẫn còn nhiều vấn đề phải khắc phục. Đây là những khó khăn lớn đối với quản lý của Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa trong nhiều năm qua cần được giải quyết, bảo đảm cho người lao động được tham gia BHXH và thụ hưởng các chế độ, chính sách BHXH thuận lợi hơn. Thực tế đó đặt ra yêu cầu cần có sự nghiên cứu một cách hệ thống, toàn diện vấn đề quản lý quỹ của Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa, nhằm tìm ra giải pháp hoàn thiện trong quản lý đáp ứng những yêu cầu phát triển kinh tế xã hội của huyện Minh Hóa trong điều kiện nền kinh tế Việt Nam mở cửa và hội nhập ngày càng sâu rộng hơn vào nền kinh tế thế giới nói chung và tôi cũng mong muốn đóng góp một phần vào quá trình nghiên cứu, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý quỹ của Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa nói riêng, bảo đảm thực hiện tốt hơn chính sách BHXH của Nhà nước. Chính vì lẽ đó, tôi chọn vấn đề "Hoàn thiện công tác quản lý Quỹ bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình" để nghiên cứu. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Đề tài tập trung tìm hiểu, phân tích và đánh giá thực trạng công tác quản lý quỹ Bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình. 2.2. Mục tiêu cụ thể Hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về Bảo hiểm xã hội và quản lý Bảo hiểm xã hội: - Phân tích và đánh giá thực trạng quản lý quỹ bảo hiểm của Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình. - Đề xuất phương hướng và các giải pháp chủ yếu hoàn thiện quản lý quỹ bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Nghiên cứu về những vấn đề liên quan đến công tác quản lý quỹ Bảo hiểm xã hội bao gồm: công tác Quản lý thu Bảo hiểm xã hội và công tác Quản lý chi Bảo hiểm xã hội tại cơ quan Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình. 2
3.2. Phạm vi nghiên cứu Về không gian: Hoạt động thu Bảo hiểm xã hội và hoạt động chi Bảo hiểm xã hội tại cơ quan Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình. Về thời gian: Phân tích thực trạng quản lý quỹ Bảo hiểm xã hội trong thời gian từ năm 2014 – 2016. 4. Phương pháp nghiên cứu: Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thứ cấp được thu thập trong 03 năm từ năm 2014 đến cuối năm 2016 do Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa cung cấp, sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau: - Phương pháp nghiên cứu: Sử dụng phương pháp định tính, thu thập số liệu, phân tích, tổng hợp trên cơ sở các báo cáo tổng hợp để làm sáng tỏ các vấn đề nghiên cứu. - Phương pháp thu thập số liệu: Phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp được sử dụng để thu thập các thông tin, dữ liệu có trong các báo cáo, kế hoạch, hướng dẫn, quyết định, công văn của ngành Bảo hiểm xã hội, Cục Thống kê cùng một số cơ quan nhà nước có liên quan. Ngoài ra, dữ liệu còn được thu thập từ các bài giảng, giáo trình; các trang web, báo điện tử có liên quan đến vấn đề nghiên cứu. - Phương pháp tổng quan tài liệu: Căn cứ từ những Tài liệu như Luật Bảo hiểm xã hội, Quyết định, hướng dẫn, thông tư… được ban hành của ngành qua các thời kỳ để đánh giá Công tác quản lý quỹ BHXH qua từng giai đoạn, từ đó có cái nhìn khái quát, đưa ra những giải pháp đúng đắn và hiệu quả cho phù hợp với thời kỳ kinh tế thị trường của nước ta hiện nay. - Phương pháp thống kê, mô tả, so sánh: Phương pháp này giúp chúng ta phân tích, trình bày được hết những đặc tính nổi bật của các số liệu vừa thu thập được qua các cách thức khác nhau. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn được kết cấu gồm 3 chương: 3
Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn về Bảo hiểm xã hội và quản lý quỹ Bảo hiểm xã hội. Chương 2. Thực trạng và công tác quản lý quỹ Bảo hiểm xã hội tại bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình. Chương 3. Phương hướng và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý quỹ Bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình. 4
CHƯƠNG I CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ QUẢN LÝ QUỸ BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.1. Một số vấn đề chung về Bảo hiểm xã hội 1.1.1. Khái niệm Bảo hiểm xã hội Trong quá trình hình thành chính sách bảo hiểm, lúc khởi đầu BHXH chỉ mang tính chất sơ khai, tự phát, phạm vi hoạt động nhỏ hẹp dần dần do nhu cầu thực tiễn, các quy định, chính sách BHXH lần lượt ra đời ở các quốc gia khác nhau. Việc ra đời các luật BHXH, một mặt nhằm bảo vệ quyền lợi của người lao động, nhưng mặt khác, nó cũng mang lại lợi ích cho chủ quản. Chính lợi ích hai mặt này đã góp phần không nhỏ để chính sách BHXH nhanh chóng được thực hiện ở các quốc gia. Từ sự cần thiết về BHXH người ta đã đưa ra nhiều định nghĩa về BHXH nhưng cho đến nay vẫn chưa có một định nghĩa thống nhất nào mà theo quan niệm riêng của từng nước. Tuy vậy cơ bản khái niệm BHXH được hiểu: Theo Trần Quang Hùng và Mạc Văn Tiến (1998) thì cho rằng: “BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập đối với người lao động khi họ gặp phải những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao động hoặc mất việc làm, bằng hình thành và sử dụng một quỹ tài chính tập trung do sự đóng góp của người sử dụng lao động và người lao động, nhằm bảo đảm an toàn đời sống cho người lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần bảo đảm an toàn xã hội”. Theo Nguyễn Huy Ban (1996) “BHXH là sự bảo vệ của xã hội đối với người lao động thông qua việc huy động các nguồn đóng góp để trợ cấp cho họ, nhằm khắc phục những khó khăn về kinh tế và xã hội do bị ngừng hoặc giảm thu nhập gây ra bởi ốm đau, thai sản, tai nạn, thất nghiệp, mất khả năng lao động, tuổi già, chết. Đồng thời bảo đảm chăm sóc y tế và trợ cấp cho các thân nhân trong gia đình người lao động” Theo Từ điển bách khoa Việt Nam thì BHXH là “sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ mất hoặc giảm thu nhập do bị ốm đau, thai sản, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, tàn tật, thất nghiệp, tuổi già, 5
tử tuất; dựa trên cơ sở một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH, có sự bảo hộ của Nhà nước theo pháp luật, nhằm bảo đảm an toàn đời sống cho người lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần bảo đảm an toàn xã hội” Theo Tổ chức lao động quốc tế (1984) đã đưa ra một định nghĩa về BHXH được chấp nhân rộng rãi nhất . “BHXH là hình thức bảo trợ mà xã hội dành cho các thành viên của mình thông qua nhiều biện pháp công nhằm tránh tình trạng khó khăn về mặt kinh tế và xã hội do bị mất hoặc giảm đáng kể thu nhập vì bệnh tật, thai sản, tai nạn lao động, mất sức lao động và tử vong chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình có con nhỏ”. Luật BHXH (2006) đưa ra định nghĩa về BHXH: “BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội”(Khoản 1 Điều 3). Như vậy, BHXH được coi là quá trình tổ chức và sử dụng một quỹ tiền tệ tập trung được dồn tích từ sự đóng góp của người sử dụng lao động và người lao động, theo quy định của pháp luật, nhằm hỗ trợ cho việc giải quyết những nhu cầu sinh sống thiết yếu của người lao động và gia đình họ khi họ gặp những rủi ro dẫn đen việc giảm hoặc mất khả năng thanh toán từ thu nhập theo lao động. Đó là xét theo góc độ kinh tế. BHXH còn có thể xét dưới góc độ xã hội hay góc độ pháp lý. Dưới góc độ xã hội, BHXH được coi là sự liên kết của những người lao động xuất phát từ lợi ích chung của xã hội, của người lao động và người sử dụng lao động. Khi tham gia quan hệ này, người lao động sẽ được hưởng một khoản trợ cấp nhất định nếu có những biến cố rủi ro, trên cơ sở sự đóng góp của các bên. Dưới góc độ pháp lý, BHXH được tiếp cận như trong Luật BHXH Việt Nam, (2006) đã xác định. 1.1.2. Bản chất của Bảo hiểm xã hội Với các cách hiểu về BHXH có thể khẳng định bản chất của BHXH được thể hiện ở những nội dung sau: - BHXH là nhu cầu tất yếu khách quan gắn liền với nền kinh tế hàng hóa khi 6
quan hệ thuê mướn, sử dụng lao động phát triển ở mức độ nhất định. Kinh tế càng phát triển thì BHXH càng đa dạng và hoàn thiện. Có thể nói kinh tế nền tảng của BHXH không vượt quá trạng thái của mỗi nước. - Phân phối trong BHXH là phân phối không đều, nghĩa là không phải ai tham gia BHXH cũng được phân phối với số tiền giống nhau. Phân phối trong BHXH vừa mang tính chất bồi hoàn vừa không mang tính bồi hoàn. Những biến cố xảy ra mang tính tất nhiên đối với con người là thai sản, tuổi già và chết, trong trường hợp này BHXH phân phối mang tính bồi hoàn vì người lao động đóng BHXH chắc chắn được hưởng khoản trợ cấp đó. Còn trợ cấp do những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao động, mất việc làm những rủi ro xảy ra trái ngược với ý muốn của con người như ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, là sự phân phối mang tính không bồi hoàn, có nghĩa là chỉ khi nào người lao động gặp phải tổn thất do ốmđau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp... thì mới được hưởng khoản trợ cấp đó. - Thu nhập của người lao động bị mất do bị giảm hoặc bị mất sức lao động, mất việc làm được bù đắp bởi quỹ bảo hiểm tập trung bằng sự đóng góp chủ yếu của các bên tham gia bảo hiểm (Mạc Tiến Anh, 2005). - BHXH xét dưới góc độ như là một loại hình kinh tế dịch vụ. Để thấy rõ hơn về vấn đề này, có thể xem các quy định về đóng, hưởng BHXH hiện nay như những thoả thuận đạt được giữa người tham gia bảo hiểm và cơ quan bảo hiểm chỉ đơn thuần có tính kinh tế. Tức là ta coi BHXH thuần tuý là một loại hình dịch vụ , một loại hàng hoá . Khi viết về dịch vụ với tư cách là một loại hàng hoá, C.Mác đã viết: “những sự phục vụ này với tư cách là những sự phục vụ cũng có giá trị sử dụng và do những chi phí sản xuất của chúng nên chúng có giá trị trao đổi(C.Mác - Ph Ăngghen, 1995). - Mục đích của BHXH là đảm bảo ít nhất mức sống tối thiểu cho người lao động khi gặp phải những biến cố rủi ro, mất sức lao động hay mất việc làm. Theo tổ chức lao động quốc te (ILO), mục tiêu này được cụ thể hóa như sau: 7
+ Đền bù cho người lao động những khoản thu nhập bị mất để đảm bảo nhu cầu thiết yếu của họ. + Chăm sóc sức khỏe và chống bệnh tật. + Xây dựng các điều kiện sống đáp ứng các nhu cầu của dân cư và các nhu cầu đặc biệt của người già, người tàn tật và trẻ em. Nói chung, BHXH là một nhu cầu khách quan trong đời sống xã hội, đặc biệt ở các nước có nền kinh te hàng hoá phát triển . BHXH nhằm triển khai các chính sách BHXH của mỗi quốc gia . BHXH thực hiện mối quan hệ ba bên là người lao động, đơn vị sử dụ ng lao động và cơ quan BHXH . Nguyên tắc hoạt động của BHXH cũng mang những đặc trưng cơ bản của các loại hình dịch vụ bảo hiểm nói chung. Đó là nguyên tắc “cộng đồng chia sẻ rủi ro”, “số đông bù số ít”, “có đóng có hưởng”. Tuy vây, BHXH mang tính xã hội rõ nét hơn tính kinh tế xuất phát từ mục tiêu an toàn, an sinh xã hội được nhà nước bảo trợ và chi phối. Theo Mạc Văn Tiến và Vũ Quang Thọ (1997), ý nghĩa sâu xa nhất là BHXH đã thể hiện được tính xã hội và nhân văn. Trước hết ta phải khẳng định rằng BHXH là sự bảo đảm của xã hội, đối với yếu tố lao động sản xuất, tức là hoạt động nhằm đảm bảo cho người lao động mà cụ thể là người lao động phụ thuộc (người lao động không có tư liệu sản xuất, người lao động làm công hưởng lương, có quan hệ với người sử dụng lao động) ổn định cuộc sống bằng cách bù đắp một phần hoặc toàn bộ những thiếu hụt, mất mát về thu nhập trước những rủi ro như: ốm đau, thai sản, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, chăm sóc y tế, mất việc làm, mất khả năng lao động, già cả, chết. Những người lao động này phải trong độ tuổi lao động theo qui định của pháp luật, có khả năng và nhu cầu việc làm đều phải có nghĩa vụ tham gia BHXH để được hưởng quyền lợi BHXH, khi người lao động đóng BHXH sẽ tạo được cơ sở vững chắc về tâm lý xã hội trong cuộc sống, nó nhắc nhở ý thức, trách nhiệm của họ với cuộc sống của chính mình, với xã hội hiện tại và tương lai, đồng thời bảo vệ nhân phẩm của người lao động, vì nó xác lập quyền lợi bình đẳng của họ được hưởng BHXH theo qui định của pháp luật. 8
1.1.3. Vai trò của Bảo hiểm xã hội BHXH có vai trò to lớn trong đời sống kinh tế - xã hội của con người, được thể hiện trên các mặt: - Đối với người lao động: BHXH góp phần ổn định cuộc sống cho bản thân người lao động cũng như gia đình họ khi gặp khó khăn do bị mất hoặc giảm thu nhập. Người tham gia BHXH sẽ được thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập khi họ bị suy giảm mất khả năng lao động, mất việc làm, chết. Từ đó tạo ra tâm lý yên tâm ổn định trong cuộc sống của người tham gia BHXH, đảm bảo an toàn xã hội. Việc thay đổi hoặc bù đắp chắc chắn sẽ xảy ra với mọi người lao động tham gia BHXH đến khi họ hết tuổi lao động được hưởng lương hưu hoặc khi họ chết. Việc bù đắp cũng chỉ xảy ra đối với một số người với một số chế độ BHXH còn lại như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động , bệnh nghề nghiệp, mất việc làm. Nhờ có sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp thu nhập kịp thời mà người lao động nhanh chóng khắc phục được những tổn thất vật chất, sớm phục hồi sức khỏe, ổn định cuộc sống để tiếp tục quá trình lao động. Đây là vai trò cơ bản nhất của BHXH, nó quyết định nhiệm vụ, tính chất và phương thức hoạt động của BHXH. - Đối với người sử dụng lao động: BHXH góp phần ổn định sản xuất kinh doanh, giúp người sử dụng lao động đỡ phải bỏ ra một khoản tiền lớn, nhiều khi là rất lớn để thực hiện trách nhiệm của mình đối với người lao động khi họ gặp khó khăn trong cuộc sống. BHXH làm cho mối quan hệ giữa người lao động, người sử dụng lao động và Nhà nước ngày càng gắn bó. Thông qua hoạt động của BHXH người lao động có trách nhiệm hơn trong công việc, họ tích cực lao động, tạo ra năng suất lao động cao hơn. Bởi vì chính người sử dụng lao động đã tham gia đóng góp BHXH để người lao động được hưởng thì tạo ra một niềm tin yêu của người lao động đối với người sử dụng lao động, khuyến khích người lao động phấn khởi, yên tâm, nhiệt tình trong công tác, gắn bó với người sử dụng lao động hết đời này sang đời khác. Đối với Nhà nước thông qua việc tổ chức hoạt động BHXH đã đảm bảo cho người lao động mọi tổ chức, mọi đơn vị bình đẳng, công bằng trong hoạt động sản xuất kinh doanh và trong đời sống xã hội, góp phần làm cho sản xuất ổn định, nền kinh tế, chính trị và xã hội phát triển và an toàn. 9