Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Ảnh hưởng của hoạt động trách nhiệm xã hội của các ngân hàng trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh đến cam kết tổ chức của người lao động

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:100

Thêm vào BST

Báo xấu

37
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu có ý nghĩa đối với công tác quản trị nguồn nhân lực tại các ngân hàng trên địa bàn Tp . HCM.Kết quả phân tích về tác động của hoạt động trách nhiệm xã hội đến cam kết tổ chức của người lao động sẽ là cơ sở khoa học cần thiết để ban quản trị các ngân hàng đề ra những biện pháp cụ thể nhằm nâng cao mức độ cam kết tổ chức của người lao động thông qua các hoạt động trách nhiệm xã hội.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Ảnh hưởng của hoạt động trách nhiệm xã hội của các ngân hàng trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh đến cam kết tổ chức của người lao động

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH _______________ NGUYỄN THỊ THÙY DUNG ẢNH HƯỞNG CỦA HOẠT ĐỘNG TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA CÁC NGÂN HÀNG TRÊN ĐỊA BÀN TP. HỒ CHÍ MINH ĐẾN CAM KẾT TỔ CHỨC CỦA NGƯỜI LAO ĐỘNG LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Tp. Hồ Chí Minh – Năm 2013
BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH _______________ NGUYỄN THỊ THÙY DUNG ẢNH HƯỞNG CỦA HOẠT ĐỘNG TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA CÁC NGÂN HÀNG TRÊN ĐỊA BÀN TP. HỒ CHÍ MINH ĐẾN CAM KẾT TỔ CHỨC CỦA NGƯỜI LAO ĐỘNG Chuyên ngành: Quản trị Kinh doanh Mã số: 60340102 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. NGUYỄN VĂN NGÃI Tp. Hồ Chí Minh – Năm 2013
LỜI CAM ĐOAN Tôi, Nguyễn Thị Thùy Dung , học viên cao học K hóa 20 – Khoa Quản trị Kinh doanh, là tác giả của luận văn tốt nghiệp cao học này . Tôi xin cam kết đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi , kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa từng được công bố trước đây bởi bất kỳ ai, bất kỳ tổ chức nào. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm với cam kết trên. Học viên: Nguyễn Thị Thùy Dung Lớp Quản trị Kinh doanh Đêm 4 – Khóa 20
MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục bảng Danh mục hình CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU ........................................1 1.1 Lý do chọn đề tài và xác định vấn đề ...................................................................1 1.2 Câu hỏi nghiên cứu ...............................................................................................3 1.3 Mục tiêu nghiên cứu .............................................................................................3 1.4 Thời gian thực hiện, phạm vi và đối tượng nghiên cứu .......................................3 1.5 Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................4 1.6 Ý nghĩa và ứng dụng của đề tài ............................................................................4 1.7 Kết cấu đề tài ........................................................................................................5 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU .......................6 2.1 Lý thuyết về trách nhiệm xã hội ...........................................................................6 2.1.1 Khái niệm về trách nhiệm xã hội ...................................................................6 2.1.1.1 Quan điểm cổ đông ...........................................................................6 2.1.1.2 Quan điểm các bên liên quan ...........................................................7 2.1.1.3 Quan điểm xã hội ..............................................................................8 2.1.2 Thành phần trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ........................................9 2.1.2.1 Mô hình tháp trách nhiệm xã hội của Carroll (1979, 1999) ............9 2.1.2.2 Khung thành phần trách nhiệm xã hội của EU (2001) ...................11 2.2 Cam kết tổ chức ..................................................................................................15 2.3 Ảnh hưởng của trách nhiệm xã hội đến cam kết tổ chức ...................................16 2.3.1 Cơ sở lý luận về ảnh hưởng của trách nhiệm xã hội doanh nghiệp đến người lao động.................................................................................................................16
2.3.2 Ảnh hưởng của trách nhiệm xã hội đến người lao động .............................17 2.3.3 Ảnh hưởng của trách nhiệm xã hội đến cam kết tổ chức ............................18 2.4 Hoạt động trách nhiệm xã hội tại Việt Nam .......................................................19 2.5 Hoạt động trách nhiệm xã hội tại một số ngân hàng tại Việt Nam ....................22 2.6 Mô hình và giả thuyết nghiên cứu ......................................................................26 2.6.1 Hoạt động trách nhiệm xã hội hướng đến các bên liên quan mang tính xã hội và phi xã hội....................................................................................................27 2.6.2 Hoạt động trách nhiệm xã hội hướng đến người lao động ..........................28 2.6.3 Hoạt động trách nhiệm xã hội hướng đến khách hàng ................................28 2.6.4 Hoạt động trách nhiệm xã hội hướng đến chính phủ ..................................29 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .....................................................31 3.1 Quy trình nghiên cứu ..........................................................................................31 3.1.1 Quy trình nghiên cứu ...................................................................................31 3.1.2 Nghiên cứu định tính ...................................................................................32 3.1.3 Nghiên cứu định lượng ................................................................................34 3.1.3.1 Thông tin chung ..............................................................................34 3.1.3.2 Phương pháp xử lý số liệu ..............................................................34 3.2 Thang đo .............................................................................................................35 3.2.1 Biến phụ thuộc – Cam kết tổ chức ..............................................................35 3.2.2 Biến độc lập – Hoạt động trách nhiệm xã hội của ngân hàng .....................36 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU................................................................40 4.1 Mô tả mẫu khảo sát .............................................................................................40 4.2 Kiểm định độ tin cậy thông qua hệ số Cronbach alpha ......................................41 4.2.1 Kiểm định thang đo hoạt động trách nhiệm xã hội của ngân hàng .............41 4.2.2 Kiểm định thang đo cam kết với tổ chức của người lao động .....................43 4.3 Kiểm định giá trị thang đo thông qua phân tích nhân tố khám phá EFA ...........44 4.3.1 Kiểm định giá trị thang đo hoạt động trách nhiệm xã hội của ngân hàng ...44 4.3.2 Kiểm định giá trị thang đo cam kết tổ chức của người lao động ................48 4.3.3 Hiệu chỉnh mô hình, giả thuyết nghiên cứu ................................................49 4.4 Kiểm định giả thuyết nghiên cứu .......................................................................50
4.4.1 Đánh giá hoạt động trách nhiệm xã hội của ngân hàng ...............................50 4.4.2 Đánh giá mức độ cam kết tổ chức của người lao động ...............................53 4.4.3 Phân tích ảnh hưởng của hoạt động trách nhiệm xã hội của ngân hàng đến cam kết tổ chức của người lao động .....................................................................54 4.5 So sánh kết quả nghiên cứu với các nghiên cứu khác ........................................56 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...........................................................59 5.1 Kết luận...............................................................................................................59 5.2 Một số gợi ý nhằm nâng cao mức độ cam kết tổ chức của người lao động thông qua hoạt động trách nhiệm xã hội .............................................................................60 5.2.1 Hoạt động trách nhiệm xã hội hướng đến người lao động ..........................60 5.2.2 Hoạt động trách nhiệm xã hội hướng đến các bên liên quan mang tính xã hội và phi xã hội....................................................................................................62 5.3 Hạn chế và kiến nghị những hướng nghiên cứu tiếp theo ..................................62 Tài liệu tham khảo Phụ lục
DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Ngân sách dành cho hoạt động cộng đồng của Sacombank 2012 ............ 25 Bảng 3.1: Thang đo cam kết tổ chức ......................................................................... 36 Bảng 3.2: Thang đo hoạt động trách nhiệm xã hội của ngân hàng ........................... 38 Bảng 4.1: Mô tả mẫu khảo sát về giới tính ............................................................... 40 Bảng 4.2: Mô tả mẫu khảo sát thời gian làm việc .................................................... 40 Bảng 4.3: Mô tả mẫu khảo sát về loại hình ngân hàng ............................................. 41 Bảng 4.4: Mô tả mẫu khảo sát về chức vụ ................................................................ 41 Bảng 4.5: Cronbach alpha các thành phần thang đo hoạt động trách nhiệm xã hội của ngân hàng ............................................................................................................ 42 Bảng 4.6: Cronbach alpha thang đo cam kết với tổ chức của người lao động ........ 44 Bảng 4.7: Kiểm định KMO và Barlett thang đo hoạt động trách nhiệm xã hội của ngân hàng .................................................................................................................. 45 Bảng 4.8: Kết quả phân tích nhân tố khám phá của thang đo hoạt động trách nh iệm xã hội của ngân hàng ................................................................................................. 46 Bảng 4.9: Cronbach alpha thang đo hoạt động trách nhiệm xã hội hướ ng đến khách hàng và cơ quan công quyền ..................................................................................... 47 Bảng 4.10: Bảng tóm tắt cơ cấu thang đo Hoạt động trách nhiệm xã hội ............... 48 Bảng 4.11: Kiểm định KMO và Barlett thang đo cam kết tổ chức ........................... 48 Bảng 4.12: Kết quả phân tích nhân tố khám phá của thang đo cam kết với tổ chức của người lao động .................................................................................................... 49 Bảng 4.13: Bảng mô tả đặc điểm các thành phần Hoạt động trách nhiệm xã hội của ngân hàng .................................................................................................................. 51 Bảng 4.14: Bảng mô tả đặc điểm các biến quan sát thành phần Hoạt động trách nhiệm xã hội hướng đến các bên liên quan mang tính xã hội và phi xã hội ............ 51 Bảng 4.15: Bảng mô tả đặc điểm các biến quan sát thành phần Hoạt động trách nhiệm xã hội hướng đến người lao động .................................................................. 51
Bảng 4.16: Bảng mô tả đặc điểm các biến quan sát thành phần Hoạt động trách nhiệm xã hội hướng đến khách hàng và cơ quan công quyền .................................. 52 Bảng 4.17: Bảng mô tả đặc điểm các biến quan sát thành phần Cam kết tổ chức của người lao động........................................................................................................... 53 Bảng 4.18: Bảng trọng số hồi quy............................................................................. 55
DANH MỤC HÌNH Hình 2.1: Mô hình tháp trách nhiệm xã hội của Carroll (1999) .............................. 10 Hình 2.2: Mô hình nghiên cứu đề xuất ..................................................................... 26 Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu ............................................................................... 31 Hình 4.1: Mô hình nghiên cứu hiệu chỉnh ............................................................... 50
1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU 1.1 Lý do chọn đề tài và xác định vấn đề Có một khoảng cách khá lớn giữa lý luận và thực tiễn khi xem xét mối quan hệ, tác động của hoạt động trách nhiệm xã hội doanh nghiệpđến người lao động. Một khảo sát toàn cầu năm 2008 được tiến hành với 1.122 nhà quản lý cho thấy rằng Tổng Giám đốc các tập đoàn / công ty trên thế giới đều nhận thấy những lợi ích kinh doanh từ hoạt động trách nhiệm xã hội bởi nó tăng cường sự thu hút của doanh nghiệp đối với người lao động tiềm năng và hiện tại (Economic, 2008:13). Một cuộc thăm dò ý kiến ở Pháp cũng chỉ ra rằng người lao động là nhóm bên liên quan quan trọng nhất mà doanh nghiệp cần hướng các hoạt động trách nhiệm xã hội vào (Humiere & Chauveau, 2001). Năm 2001, Liên minh Châu Âu – EU đã xây dựng một khung trách nhiệm xã hội thống nhất áp dụng cho các doanh nghiệp châu Âu. Theo đó, trong nội bộ doanh nghiệp, hoạt động trách nhiệm xã hội chủ yếu liên quan đến người lao động và các vấn đề như đầu tư vào nguồn lực, sức khỏe và an toàn. Tại Anh, năm 2005, Bộ Thương mại và Công nghiệp Anh (DTI ) cũng đã phát động một mô hình khung về năng lực trách nhiệm xã hội nhằm mục đích thúc đẩy việc thực hiện trách nhiệm xã hội tại doanh nghiệp. Mô hình khung này bổ trợ cho những nỗ lực của các nhà quản trị nhân lực để tăng cường sự tham gia của người lao động vào những hành vi trách nhiệm xã hội (Redington, 2005). Thông qua những dẫn chứng trên ta có thể thấy rằng người lao động đang đóng vai trò trung tâm trong quá trình triển khai chiến lược về trách nhiệm xã hội tạinhiều doanh nghiệp. Tuy nhiên, dù thực tiễn cho thấy trách nhiệm xã hội ngày càng được phổ biến rộng rãi, có tính chất liên ngành (Lockett,et al., 2006) và phù hợp với hoạt động quản lý con người (Brammer, et al., 2007), xong trách nhiệm xã hội doanh nghiệp lại chưa nhận được sự quan tâm đúng mức từ nhà nghiên cứu về hành vi tổ chức và quản lý nguồn nhân lực (Rupp,et al., 2006; Aguilera, et al., 2007). Phần lớn các nghiên cứu trong giới học thuật về lĩnh vực trách nhiệm xã hộihướng đến ảnh hưởng của hoạt động trách nhiệm xã hội đến hiệu quả hoạt động chung của tổ chức
2 và cung cấp những bằng chứng thực nghiệm về mối liên hệ giữa hành vi tổ chức với danh tiếng , năng lực cạnh tranh , và sự tồn tại lâu dài của tổ chức (Burke & Logsdon, 1996; Porter& Kramer, 2002; Snider, et al., 2003). Một số khác lại tập trung vào khám phá những tác động của hoạt độ ng trách nhiệm xã hội đến hiệu quả tài chính của doanh nghiệp (McGuire, et al., 1988; Pava & Krausz, 1996). Sự thiếu hụt những nghiên cứu thực nghiệm có thể bắt nguồn từ việc thiếu cơ sở lý thuyết nền để giải thích cho mối tương quan giữa trách nhiệm xã hội doanh nghiệp và thái độ, hành vi của người lao động (Perterson, 2004). Tuy nhiên, lý thuyết bản sắc xã hội có thể là một lời giải thích thỏa đáng cho vấn đề này (Maignan & Ferrel, 2001; Peterson, 2004). Dựa trên lý thuyết về bản sắc xã hội, một số nghiên cứu được thực hiện đã cho thấy tác động quan trọng của hoạt động trách nhiệm xã hội doanh nghiệp đến người lao động (Greening & Turban, 2000; Maignan & Ferrell, 2001; Backhaus, et al., 2002; Peterson, 2004; Aguilera, et al.,2006; Brammer, et al., 2007; Turker, 2009). Xét đến lĩnh vực ngân hàng, Al-bdour, et al. (2010) cho rằng nghiên cứu về hoạt động trách nhiệm xã hội trong lĩnh vực ngân hàng là cần thiết vì đây là một ngành đặc biệt quan trọng, giữ vai trò then chốt trong sự phát triển của xã hội thông qua các tài sản tài chính có giá, kiểm soát khách hàng vay tiền, quản lý rủi ro tài chính và tổ chức hệ thống thanh toán. Ngân hàng cũng là lĩnh vực đặc biệt nhạy cảm với những tác động của hoạt động trách nhiệm xã hội do có hệ thống các bên liên quan đa dạng và phức tạp hơn so với các lĩnh vực khác. Việc có trách nhiệm với xã hội sẽ giúp các ngân hàng tạo dựng được danh tiếng tốt, thu hút và duy trì lực lượng lao động chất lượng cao.Al-bdour cũng đưa ra một con số thú vị là 80% trong số 1.040 người tham gia một khảo sát của Core Inc. trả lời rằng họ có thể sẽ từ chối làm việc cho một doanh nghiệp mà họ thấy là có những hoạt động phi đạo đức. Tại Việt Nam, một số học giả cũng đã tiến hành nghiên cứu về hoạt động trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (Antonio Tencati, et al., 2008, 2010;Angie Ngoc Tran,et al.,2010; Luu Trong Tuan, 2012). Tuy nhiên , trong số những nghiên cứu được ghi nhận , chưa có nghiên cứu nào xem xét ảnh hưởng của hoạt động trách
3 nhiệm xã hội đến ngườ i lao động , cũng như được thực hiện trong lĩnh vực ngân hàng. Chính sự thiếu hụt những nghiên cứu thực nghiệm trên đã thúc đẩy tác giả tiến hành thực hiện luận văn nghiên cứu “Ảnh hưởng của hoạt động trách nhiệm xã hội của các ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh (Tp. HCM) đến cam kết tổ chức của người lao động”. 1.2 Câu hỏi nghiên cứu Căn cứ vào việc nghiên cứu lý thuyết về trách nhiệm xã hội của tổ chức , cam kết tổ chức cũng như sự thiếu hụt những nghiên cứu thự c nghiệm tại Việt Nam về ảnh hưởng của hoạt động trách nhiệm xã hội đến người lao động , cụ thể ở đây là cam kết với tổ chức của người lao động , luận văn nghiên cứu này tập trungvào việc trả lời câu hỏi sau đây: Hoạt động trách nhiệm xã hội của ngân hàng có ảnh hưởng như thế nào đến mức độ cam kết tổ chức của người lao động? 1.3 Mục tiêu nghiên cứu Phát triển từ câu hỏi nghiên cứu , mục tiêu của nghiên cứu là giải quyết bốn vấn đề sau: Một là, đánh giá cảm nhận của người lao động về hoạt động trách nhiệm xã hội của ngân hàng hướng đến các bên liên quan mang tính xã hội và phi xã hội; người lao động; khách hàng và cơ quan công quyền. Hai là, đánh giá mức độ cam kết tổ chức của người lao động đối với ngân hàng nơi họ đang làm việc. Ba là, xác định tác động của những hoạt động trách nhiệm xã hội của ngân hàngđến cam kết tổ chức của người lao động. Bốn là,gợi ý một số hướng cụ thể để nâng cao mức độ cam kết tổ chức của nhân viên ngân hàng thông qua việc thực hiện các hoạt động trách nhiệm xã hội. 1.4 Thời gian thực hiện, phạm vi và đối tượng nghiên cứu Nghiên cứu được thực hiện vòng 6 tháng, từ tháng 04/2013 đến tháng 10/2013 trong phạm vi các ngân hàng trên địa bàn Tp . HCM (không phân biệt loại hình ngân
4 hàng c ụ thể), với đối tượng khảo sát là nhân viên , chuyên viên ngân hàng (từ cấp Trưởng bộ phận trở xuống). Đối tượng của nghiên cứu là hoạt động trách nhiệm xã hội của ngân hàng được đánh giá thông qua cảm nhận của người lao động và mức độ cam kết tổ chức của người lao động. 1.5 Phương pháp nghiên cứu Nghiên cứu được thực hiện thông qua phương pháp hỗn hợp , kết hợp giữa nghiên cứu định tính và nghiên cứu định lượng. Cụ thể: Nghiên cứu định tính : được thực hiện thông qua kỹ thuật thảo luận nhóm với 05 nhân viên , chuyên viên làm việc tại một số ngân hàng trên địa bàn Tp . HCM. Nội dung và kết quả thảo luận được ghi nhận và sử dụng để điều chỉnh biến quan sát và xây dựng bảng câu hỏi khảo sát cho nghiên cứu định lượng. Nghiên cứu định lượng : thông qua hình thức phỏng vấn trực tiếp , sử dụng bảng câu hỏi được tổng hợp và thiết kế sẵn từ kết quả khảo sát định tính . Đối tượng khảo sát là nhân viên, chuyên viên (từ cấp Trưởng bộ phận trở xuống ) làm việc cho các ngân hàng trên địa bàn Tp . HCM.Sau khi việc phỏng vấn bằng bảng câu hỏi đạt đến số mẫu cần thiết , tác giả sử dụng phương pháp độ tin cậy Cronbach alpha và phân tích nhân tố khám phá EFA thông qua phần mền SPSS để kiểm định thang đo và phương pháp phân tích hồi quy bội để kiể m định mô hình nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu trong mô hình. Số mẫu khảo sát: 163 chuyên viên, nhân viên ngân hàng. 1.6 Ý nghĩa và ứng dụng của đề tài Về mặt khoa học , đề tài nghiên cứu đã đóng góp vào việc xây dựng một hệ thống thang đo phù hợp đo lường cảm nhận của người lao động về hoạt động trách nhiệm xã hội của ngân hàng. Về mặt thực tiễn, đề tài nghiên cứu có ý nghĩa đối với công tác quản trị nguồn nhân lực tại các ngân hàng trên địa bàn Tp . HCM.Kết quả phân tích về tác động của hoạt động trách nhiệm xã hội đến cam kết tổ chức của người lao động sẽ là cơ sở khoa học cần thiết để ban quản trị các ngân hàng đề ra những biện pháp cụ thể nhằm
5 nâng cao mức độ cam kết tổ chức của người lao động thông qua các hoạt động trách nhiệm xã hội. 1.7 Kết cấu đề tài Kết cấu đề tài nghiên cứu gồm năm chương: Chương 1: Giới thiệu tổng quan về đề tài nghiên cứu Chương 2: Trình bày cơ sở lý thuyết về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, cam kết tổ chức và các mô hình , lý thuyết , nghiên cứu đã được thực hiện có liên quan đến vấn đề nghiên cứu, từ đó đề xuất mô hình và các giả thuyết nghiên cứu Chương 3: Trình bày quy trình, phương pháp nghiên cứu và hệ thống thang đo Chương 4: Trình bày phương pháp phân tích và kết quả nghiên cứu Chương 5: Tóm tắt những kết quả chính của nghiên cứu , những đóng góp về mặt lý thuyết và thực tiễn quản trị, gợi ý một số hướng nâng cao mức độ cam kết tổ chức của người lao động thông qua hoạt động trách nhiệm xã hội của ngân hàng. Đồng thời, tác giả cũng nêu lên những hạn chế của nghiên cứu để định hướng cho những nghiên cứu tiếp theo.
6 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU Chương này trình bày cơ sở lý thuyết về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, cam kết tổ chức của người lao động, qua đó xác định các thành phần của nghiên cứu, các biến nghiên cứu, xây dựng mô hình và các giả thuyết nghiên cứu. 2.1 Lý thuyết về trách nhiệm xã hội 2.1.1 Khái niệm về trách nhiệm xã hội Có rất nhiều khái niệm khác nhau về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp . Mỗi tổ chức , doanh nghiệp , chính phủ dưới những góc độ và quan điểm riêng để đưa ra một khái niệm về trách nh iệm xã hội phù hợp với những điều kiện , đặc điểm và trình độ phát triển của mình . Tuy nhiên, tựu trung lại, sự hình thành và phát triển của khái niệm trách nhiệm xã hội có thể được khái quát hóa theo ba quan điểm dưới đây. 2.1.1.1 Quan điểm cổ đông Theo quan điểm cổ điển , một công ty được coi là có trách nhiệm với xã hội và đáp ứng những kỳ vọng của xã hội khi nó đóng góp vào nền kinh tế chung và tạo ra tài sản cho xã hội . Vai trò và trách nhiệm hàng đầu của một doanh nghiệp là sản xuất ra hàng hóa và dịch vụ , cung cấp việc làm và tạo ra lợi nhuận bằng bất kỳ biện pháp, phương tiện nào có thể , bất kể những hậu quả gì xảy đến với môi tr ường, loài người, miễn là nằm trong phạm vi quy định của luật pháp. Đại diện tiêu biểu cho quan điểm này là nhà kinh tế học người Mỹ đã từng đạt giải Nobel kinh tế Milton Friedman.Ông phát biểu rằng “Doanh nghiệp chỉ có mộ t trách nhiệm duy nhất là tối đa hóa lợi nhuận , gia tăng giá trị cho cổ đông , trong khuôn khổ luật chơi của thị trường là cạnh tranh trung th ực và công bằng”(Friedman, 1970). Theo Friedman , bản chất của vi ệc kinh doanh là “lợi nhuận”, việc sử dụng đồng tiền của tổ chức cho những mục đích , hoạt động xã hội tốt đẹp là lãng phí tiền của cổ đông , không phải là cách mang lại lợi nhuận cho doanh nghiệp, cổ đông.
7 Dù đi ngược lại với những quan điể m hiện đại về trách nhiệm xã hội nhưng khái niệm của Friedman vẫn được trích dẫn rộng rãi trong các nghiên c ứu học thuật như là nền tảng ban đầu của khoa học hiện đại về trách nhiệm xã hội. 2.1.1.2 Quan điểm các bên liên quan Quan điểm tiếp theo về trách nhiệm xã hội cho rằng doanh nghiệp không chỉ phải có trách nhiệm với cổ đông của mình mà còn phải có trách nhiệm với các bên liên quan (Marrewijk, 2003). Doane (2005) ghi nhận định nghĩa của Ngân hàng Thế giới “Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp là một thuật ngữ mô tả những nghĩa vụ mà một công ty phải có trách nhiệm với các bên liên quan trong mọi hoạt động của mình. Một doanh nghiệp có trách nhiệm với xã hội, khi ra quyết định sẽ xem xét đến những tác động của mình đến cộng đồng và môi trường, cân bằng nhu cầu của các bên liên quan với nhu cầu của chính doanh nghiệp để tạo ra lợi nhuận.” European Commssion (2001) đưa ra định nghĩa trách nhiệm xã hội doanh nghiệp như“một khái niệm theo đó các doanh nghiệp hợp nhất những vấn đề xã hội và môi trường vào hoạt động kinh doanh của mình và đặt trong sự tương tác với các bên liên quan trên cơ sở tự nguyện”. Các bên liên qua n ở đây được hiểu là “bất kỳ nhóm hoặc cá nhân nào có thể ảnh hưởng đến hoặc bị ảnh hưởng bởi việc đạt được những mục tiêu của tổ chức ” (Freeman, 1984). Friedman (2006) cho rằng có một mối quan hệ hiển nhiên giữa việc đ ịnh nghĩa bên liên quan là gì và việc xác định ai là bên liên quan .Một cách thông thường nhất để phân loại các bên liên quan khác nhau là xem xét những nhóm người mà mối quan hệ của họ với tổ chức có thể được phân biệt được. Các bên liên quan chínhbao gồm: cổ đông, khách hàng, nhà cung ứng và nhà phân phối , người lao động và cộng đồng địa phương. Ngoài những nhóm trên thì một số nhóm và cá nhân cũng được xem xét là các bên liên quan như truyền thông, công chúng nói chung , đối tác kinh doanh, thế hệ tương lai , thế hệ quá khứ (những nhà sáng lập của tổ chức ), đối thủ cạnh tranh, những nhà hoạt động hoặc các tổ chức phi chính phủ , đại diện các bên
8 liên quan như công đoà n hay hiệp hội thương mại của các nhà cung cấp hoặc nhà phân phối, những cá nhân , tổ chức cung cấp tài chính không phải cổ đông như các chủ nợ , người nắm giữ trái phiếu , chính phủ , cơ quan quản lý và nhà hoạt định chính sách. Theo quan điểm này , tồn tại và lợi nhuận vẫn là mục tiêu và trách nhiệm hàng đầu của doanh nghiệp tuy nhiên doanh nghiệp cũng cần xác định và vận hành tổ chức cho phù hợp với nhu cầu và mong đợi của các bên liên quan (người tiêu dùng, nhân viên , nhà đầu tư , chính phủ , nhà cung cấp , chính quyền địa phương , các tổ chức phi chính phủ… ) (European Commission, 2001). Ở đây, trách nhiệm của một doanh nghiệp được xác định bởi các bên liên quan. Nói về m ối quan hệ giữa hai quan điểm cổ đông và quan điểm các bên liên quan, Freeman,et al. (2010) đã chỉ ra rằng lý thuyết các bên liên quan có mối liên hệ mật thiết với quan điểm tối đa hóa lợi nhuận cổ đông của Friedman (1970) bởi “cách duy nhất đ ể tối đa hóa giá trị một cách bền vững là thỏa mãn các bên liên quan”. Để giải thích cho sự khác biệt giữa 2 cách tiếp cận này , Freeman,et al. (2010) phát biểu rằng : “Friedman tin tưởng rằng doanh nghiệp thành công đồng nghĩa với “… tối đa hóa lợi nhuận” . Còn chúng ta tin rằng , để tối đa hóa lợi nhuận , các công ty cần những sản phẩm và dịch vụ tuyệt vời mà khách hàng mong muốn , mối quan hệ vững chắc với những nhà cung cấp để duy trì vận hành một cách tốt nhất, người lao động đại diện cho sứ mạng của công ty và giúp cho công ty trở nên tốt hơn, và những cộng đồng hỗ trợ, tạo điều kiện cho doanh nghiệp phát triển.” 2.1.1.3 Quan điểm xã hội Đây là quan điểm rộng nhất về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp . Theo đó, doanh nghiệp là một phần của xã hội mà doanh nghiệp đang vận hành trong đó . Hoạt động của doanh nghiệp sẽ có ảnh hưởng đến xã hội nói chung ,vì vậy, doanh nghiệp phải có trách nhiệm với những ảnh hưởng của mình đến xã hội . Doanh nghiệp nên phục vụ nhu cầu của xã hội , hướng tới sự thỏa mãn củ a xã hội (Marrewijk, 2003). Những doanh nghiệp thực hiện trách nhiệm xã hội theohướng
9 tiếp cận này được coi là những “công dân doanh nghiệp t ốt” (Waddock 2004 in Nielsen & Thomsen, 2007). Khi đề cập đến trách nhiệm của doanh nghiệp theo hướng xã hội , khái niệm này vẫn bao gồm các bên liên quan nhưng được mở rộng hơn , bao gồm cả những yếu tố khác như môi trường , sự giàu có nói chung của nền kinh tế và chất lư ợng cuộc sống của xã hội mà doanh nghiệp hoạt động trong đó. Trên thực tế, quan điểm về các bên liên quan và quan điểm xã hội thường được sử dụng thay thế chon hau hoặc được kết hợp với nhau (Carroll, 1991, 1999) và các bên liên quan là m ột của một bộ phận qu an trọng của xã hộ i (Carroll & Buchholtz, 2008). Đây cũng sẽ là quan điểm về trách nhiệm xã hội được sử dụng xuyên suốt trong nghiên cứu này. 2.1.2 Thành phần trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp 2.1.2.1 Mô hình tháp trách nhiệm xã hội của Carroll (1979, 1999) Trách nhiệm xã hội đã trở nên phổ biến và có rất nhiều quan điểm khác nhau về nội dung và phạm vi, cũng như những nhân tố thúc đẩy các doanh nghiệp thực hiện trách nhiệm xã hội. Trong số đó, mô hình “kim tự tháp” của Carroll (1979, 1999) khá toàn diện và được sử dụng rộng rãi nhất. Mô hình tháp trách nhiệm xã hội của Carroll cho rằng trong quá trình hoạt động của mình, doanh nghiệp có bốn nhóm trách nhiệm chính: Trách nhiệm kinh tế, trách nhiệm tuân thủ pháp luật; trách nhiệm đạo đức và trách nhiệm từ thiện.
10 Trách nhiệm từ thiện Đóng góp cho cộng đồng Công dân doanh nghiệp tốt Trách nhiệm đạo đức Có đạo đức.Làm điều đúng đắn. Tránh gây tổn hại Trách nhiệm pháp luật Tuân thủ pháp luật Trách nhiệm kinh tế Tạo ra lợi nhuận Hình 2.1: Mô hình tháp trách nhiệm xã hội của Carroll (1999) Nguồn: Caroll (1999) a) Trách nhiệm kinh tế: tối đa hóa lợi nhuận, cạnh tranh, hiệu quả và tăng trưởng là điều kiện tiên quyết bởi doanh nghiệp được thành lập trước hết từ động cơ tìm kiếm lợi nhuận của doanh nhân. Hơn thế, doanh nghiệp là các tế bào kinh tế căn bản của xã hội. Vì vậy, chức năng kinh doanh luôn phải được đặt lên hàng đầu.Các trách nhiệm còn lại đều phải dựa trên ý thức trách nhiệm kinh tế của doanh nghiệp. b) Trách nhiệm tuân thủ pháp luật: chính là sự cam kết của doanh nghiệp với xã hội. Các doanh nghiệp theo đuổi mục tiêu kinh tế trong khuôn khổ pháp luật một cách công bằng và đáp ứng được các chuẩn mực và giá trị cơ bản mà xã hội mong đợi. Trách nhiệm kinh tế và pháp lý là hai bộ phận cơ bản, không thể thiếu của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp.