Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Giám sát các quỹ tín dụng nhân dân tham gia bảo hiểm tiền gửi của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam - Chi nhánh Hà Nội

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:105

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu đề tài "Giám sát các quỹ tín dụng nhân dân tham gia bảo hiểm tiền gửi của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam - Chi nhánh Hà Nội" là trên cơ sở lý luận và phân tích thực trạng hoạt động giám sát của Chi nhánh Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam tại thành phố Hà Nội đối với các quỹ tín dụng nhân dân trên địa bàn, luận văn đề xuất những giải pháp có căn cứ khoa học nhằm hoàn thiện hoạt động giám sát này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Giám sát các quỹ tín dụng nhân dân tham gia bảo hiểm tiền gửi của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam - Chi nhánh Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC THƢƠNG MẠI ĐỖ THỊ HÒA GIÁM SÁT CÁC QUỸ TÍN DỤNG NHÂN DÂN THAM GIA BẢO HIỂM TIỀN GỬI CỦA BẢO HIỂM TIỀN GỬI VIỆT NAM – CHI NHÁNH HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ Hà Nội - Năm 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC THƢƠNG MẠI ĐỖ THỊ HÒA GIÁM SÁT CÁC QUỸ TÍN DỤNG NHÂN DÂN THAM GIA BẢO HIỂM TIỀN GỬI CỦA BẢO HIỂM TIỀN GỬI VIỆT NAM – CHI NHÁNH HÀ NỘI Chuyên ngành : Tài chính ngân hàng Mã số : 8340201 LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. LÊ VIỆT NGA Hà Nội - Năm 2020
i LỜI CAM ĐOAN Trong quá trình thực hiện luận văn này, tôi có sử dụng một số tài liệu tham khảo trong và ngoài nước. Các số liệu và kết quả trong quá trình nghiên cứu là hoàn toàn do quá trình tìm hiểu và nghiên cứu của tôi, chưa được sử dụng cho đề tài bảo vệ một học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng các số liệu và mọi thông tin trích dẫn trong luận văn đều có nguồn gốc rõ ràng. Xin chân thành cảm ơn! Tác giả luận văn Đỗ Thị Hòa
ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn tốt nghiệp, ngoài sự nỗ lực của bản thân còn có sự giúp đỡ tận tình của các Thầy Cô giáo, các đồng nghiệp và cơ quan BHTGVN. Với tình cảm chân thành nhất, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới: Thầy Cô giáo Trường Đại học Thương mại đã giúp đỡ trong thời gian tôi học tập và nghiên cứu tại trường. Ban Giám đốc và lãnh đạo các phòng của Chi nhánh Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam tại thành phố Hà Nội đã tạo điều kiện và cung cấp số liệu phục vụ cho quá trình nghiên cứu và viết luận văn. Đặc biệt, Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến TS. Lê Việt Nga, người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ và dành nhiều thời gian, công sức giúp Tôi hoàn thành bài luật văn này. Mặc dù đã cố gắng và cẩn trọng trong việc lựa chọn nội dung cũng như trình bày luận văn, tuy nhiên luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót. Tôi mong tiếp tục nhận được góp ý quý báu để luận văn được hoàn chỉnh hơn, góp phần hoàn thiện công tác giám sát các Quỹ tín dụng nhân dân tham gia bảo hiểm tiền gửi của Chi nhánh Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam tại thành phố Hà Nội . Xin trân trọng cảm ơn! Tác giả luận văn Đỗ Thị Hòa
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ .................................................... vi DANH MỤC VIẾT TẮT ........................................................................................vii LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ....................................................................................... 1 2. Tổng quan các nghiên cứu liên quan ................................................................... 2 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................ 3 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................ 4 5. Phƣơng pháp nghiên cứu...................................................................................... 4 6. Kết cấu luận văn .................................................................................................... 5 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG GIÁM SÁT CÁC TỔ CHỨC THAM GIA BẢO HIỂM TIỀN GỬI ......................................................... 6 1.1 Tổng quan về Bảo hiểm tiền gửi ........................................................................ 6 1.1.1 Khái niệm về Bảo hiểm tiền gửi ....................................................................... 6 1.1.2 Vai trò của Bảo hiểm tiền gửi........................................................................... 6 1.1.3 Các hoạt động nghiệp vụ chính của tổ chưc Bảo hiểm tiền gửi ..................... 7 1.2 Hoạt động giám sát các tổ chức tham gia Bảo hiểm tiền gửi .......................... 8 1.2.1 Khái niệm về giám sát ....................................................................................... 8 1.2.2 Vai trò của giám sát các tổ chức tham gia Bảo hiểm tiền gửi ...................... 10 1.2.3 Nội dung giám sát các tổ chức tham gia Bảo hiểm tiền gửi ......................... 11 1.2.4 Quy trình giám sát các tổ chức tham gia Bảo hiểm tiền gửi......................... 22 1.3 Những nhân tố ảnh hƣởng đến hoạt động giám sát các tổ chức tham gia Bảo hiểm tiền gửi ..................................................................................................... 23 1.3.1 Nhân tố khách quan ........................................................................................ 23 1.3.2 Nhân tố chủ quan ............................................................................................ 27
iv 1.4. Kinh nghiệm về hoạt động giám sát tại một số chi nhánh của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ............................................................................................................ 30 1.4.1. Kinh nghiệm về hoạt động giám sát Chi nhánh BHTGVN khu vực Đông Bắc Bộ ....................................................................................................................... 30 1.4.2. Kinh nghiệm về hoạt động giám sát Chi nhánh BHTGVN khu vực Bắc Trung Bộ ................................................................................................................... 31 1.4.3. Bài học kinh nghiệm đối với Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam – Chi nhánh Hà Nội ............................................................................................................................. 33 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG GIÁM SÁT CÁC QUỸ TÍN DỤNG NHÂN DÂN THAM GIA BẢO HIỂM TIỀN GỬI CỦA BẢO HIỂM TIỀN GỬI VIỆT NAM – CHI NHÁNH HÀ NỘI ................................................ 34 2.1 Khái quát về Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam – Chi nhánh Hà Nội ................... 34 2.1.1 Quá trình hình thành và phát triển của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam – Chi nhánh Hà Nội ........................................................................................................... 34 2.1.2 Cơ cấu tổ chức của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam – Chi nhánh Hà Nội ....... 35 2.1.3 Các hoạt động nghiệp vụ của Chi nhánh Hà Nội ......................................... 36 2.2 Cơ sở pháp lý của hoạt động giám sát ............................................................. 40 2.2.1 Văn bản của Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước ban hành ....................... 40 2.2.2 Văn bản của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ban hành .................................... 41 2.3 Thực trạng hoạt động giám sát các Quỹ tín dụng nhân dân trên địa bàn Chi nhánh Hà Nội quản lý ...................................................................................... 42 2.3.1 Chủ thể giám sát.............................................................................................. 42 2.3.2 Đối tượng giám sát .......................................................................................... 43 2.3.3. Tổ chức thực hiện giám sát ........................................................................... 45 2.3.4. Kiểm tra, kiểm soát hoạt động giám sát ........................................................ 64 2.4 Đánh giá chung về hoạt động giám sát các Quỹ tín dụng nhân dân tham gia bảo hiểm tiền gửi của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam – Chi nhánh Hà Nội .. 66 2.4.1 Những thành tựu đạt được ............................................................................. 66 2.4.2 Những hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế ................................... 68
v CHƢƠNG 3: HOÀN THIỆN CHẤT LƢỢNG HOẠT ĐỘNG GIÁM SÁT CÁC QUỸ TÍN DỤNG NHÂN DÂN THAM GIA BẢO HIỂM TIỀN GỬI CỦA BẢO HIỂM TIỀN GỬI VIỆT NAM – CHI NHÁNH HÀ NỘI ..................................... 72 3.1 Định hƣớng phát triển hoạt động giám sát của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đối với các Quỹ tín dụng nhân dân ........................................................................ 72 3.1.1 Định hướng phát triển chung của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đối với hoạt động giám sát ............................................................................................................ 72 3.1.2 Định hướng phát triển hoạt động giám sát các Quỹ tín dụng nhân dân tại Chi nhánh Hà Nội .................................................................................................... 73 3.2 Hoàn thiện chất lƣợng hoạt động giám sát các Quỹ tín dụng nhân dân tham gia bảo hiểm tiền gửi của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam – Chi nhánh Hà Nội .... 75 3.2.1 Hoàn thiện đội ngũ nhân sự thực hiện hoạt động giám sát ......................... 75 3.2.2 Hoàn thiện khung pháp lý cho hoạt động giám sát....................................... 77 3.2.3 Nâng cao chất lượng thông tin đầu vào phục vụ hoạt động giám sát .......... 78 3.2.4 Hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu giám sát, quy trình giám sát và công tác xử lý sau giám sát............................................................................................................... 80 3.2.5 Hoàn thiện phần mềm giám sát...................................................................... 85 3.2.6 Hoàn thiện công tác kiểm tra, kiểm soát đối với hoạt động giám sát ........... 86 3.3 Một số kiến nghị ................................................................................................ 87 3.3.1 Kiến nghị đối với Chính phủ .......................................................................... 87 3.3.2 Kiến nghị đối với Ngân hàng Nhà nước ........................................................ 88 3.3.3 Kiến nghị đối với Tổ chức tham gia Bảo hiểm tiền gửi ................................ 89 3.3.4 Kiến nghị đối với Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam .............................................. 91 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 93 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 1
vi DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ DANH MỤC BẢNG Bảng 2-1. Phân công nhiệm vụ giám sát ................................................................... 42 Bảng 2-2. Số lượng TCTD được Chi nhánh giám sát ............................................... 45 Bảng 2-3. Tiêu chuẩn phân loại các tổ chức tham gia BHTG .................................. 50 Bảng 2-4. Phí bảo hiểm tiền gửi thu được ................................................................ 53 Bảng 2-5. Tổng hợp tình hình vi phạm về phí BHTG .............................................. 54 Bảng 2-6. Nguồn vốn của các QTDND trên địa bàn ................................................ 55 Bảng 2-7. Dư nợ của các QTDND trên địa bàn ........................................................ 58 Bảng 2-8. Tình hình thu nhập – chi phí của các QTDND ........................................ 59 Bảng 2-9. Tình hình khả năng thanh toán của các QTDND ..................................... 61 Bảng 2-10. Tình hình phân loại các QTDND ........................................................... 62 Bảng 2-11. Kết quả kiểm tra các QTDND ................................................................ 66 DANH MỤC HÌNH Hình 2-1. Sơ đồ cơ cấu tổ chức tại Chi nhánh .......................................................... 35 Hình 2-2. Quy trình giám sát các QTDND ............................................................... 46 Hình 2-3. Quy trình giám sát tại Chi nhánh .............................................................. 47 Hình 2-4. Các bước tiếp nhận báo cáo từ các tổ chức tham gia BHTG .................... 48 DANH MỤC ĐỒ THỊ Đồ thị 2-1. Cơ cấu thu nhập của các QTDND ......................................................... 59 Đồ thị 2-2. Cơ cấu chi phí của các QTDND ............................................................. 60
vii DANH MỤC VIẾT TẮT BHTGVN Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam BHTG Bảo hiểm tiền gửi HĐQT Hội đồng quản trị HĐTL Hội đồng thanh lý NHNN Ngân hàng Nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại QTDND Quỹ tín dụng nhân dân TCTD Tổ chức tín dụng
1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong bối cảnh phát triển nhanh của nền kinh tế đất nước, lĩnh vực tài chính- ngân hàng ngày càng thể hiện được vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tăng trưởng. Đảm bảo an toàn hoạt động của các tổ chức tín dụng là điều kiện tiên quyết để giữ ổn định thị trường tài chính. Tuy nhiên, hoạt động của các tổ chức tín dụng vốn luôn tiềm ẩn nhiều rủi ro. Mặt khác, do có tính hệ thống cao của hoạt động ngân hàng, nên khi xảy ra rủi ro, đổ vỡ của một tổ chức tín dụng có thể sẽ dẫn đến hiệu ứng dây chuyền đổ vỡ cả một hệ thống và gây sụp đổ cho nền kinh tế. Do đó, việc đảm bảo an toàn, hiệu quả và phát triển bền vững của nền kinh tế cũng như của hệ thống tài chính ngân hàng trong bối cảnh ngày nay càng trở nên cần thiết và quan trọng hơn. Trước thực tế đó, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam được thành lập nhằm mục đích bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền, đảm bảo sự phát triển an toàn và lành mạnh của hoạt động ngân hàng. Thực tế đã cho thấy khi Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ra đời và hoạt động hiệu quả thì số lượng các tổ chức tín dụng bị phá sản giảm đi rõ rệt. Bảo hiểm tiền gửi đã ngăn chặn sự đổ vỡ mang tính dây chuyền trong hệ thống ngân hàng, góp phần duy trì sự phát triển bền vững của hệ thống tài chính. Thông qua hoạt động giám sát các tổ chức tín dụng, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đã kịp thời phát hiện những vi phạm quy định về an toàn hoạt động ngân hàng, kiểm soát rủi ro của các tổ chức tín dụng đồng thời tính phí và thu phí BHTG để hình thành nguồn quỹ BHTG có sẵn giúp thực hiện mục tiêu bảo vệ người gửi tiền và xử lý đổ vỡ ngân hàng. Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và lộ trình mở cửa thị trường dịch vụ tài chính của nước ta hiện nay, số lượng các tổ chức tín dụng ngày một tăng nhanh, hoạt động với nhiều sản phẩm, dịch vụ phong phú và hiện đại thì hoạt động giám sát các tổ chức tín dụng của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam nói chung và Chi nhánh Hà Nội nói riêng đang bộc lộ một số hạn
2 chế và gặp phải nhiều khó khăn vướng mắc như: chính sách phí bảo hiểm tiền gửi chưa linh hoạt; cơ chế trao đổi, tiếp nhận thông tin của tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi chưa thuận tiện; sự liên kết giữa Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam và các cơ quan giám sát tài chính – ngân hàng khác còn lỏng lẻo,… Do đó, việc tăng cường hoàn thiện hoạt động giám sát các tổ chức tín dụng của Chi nhánh Bảo hiểm tiền tiền gửi Việt Nam tại thành phố Hà Nội là vấn đề có tính cấp thiết trong giai đoạn hiện nay. Xuất phát từ những nguyên nhân trên, với mong muốn đưa ra được những giải pháp hoàn thiện hoạt động giám sát các tổ chức tín dụng của Chi nhánh Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam tại thành phố Hà Nội, học viên đã mạnh dạn lựa chọn đề tài “Giám sát các quỹ tín dụng nhân dân tham gia bảo hiểm tiền gửi của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam - Chi nhánh Hà Nội” làm đối tượng nghiên cứu luận văn thạc sĩ. 2. Tổng quan các nghiên cứu liên quan Ở Việt Nam hiện nay đã có một số đề tài nghiên cứu dưới hình thức của các luận văn thạc sĩ về hoạt động của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam, trong đó có thể kể đến như: Bùi Đức Hạnh năm (2007), “Giải pháp nâng cao chất lượng hoạt động giám sát kiểm tra của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam”. Đây là luận văn nghiên cứu tổng quan về hoạt động giám sát và kiểm tra của bảo hiểm tiền gửi Việt Nam tuy nhiên tác giải chưa nghiên cứu sâu về hoạt động giám sát quỹ tín dụng nhân dân của chi nhánh bảo hiểm tiền gửi Việt Nam chi nhánh Hà Nội; Lê Thị Thu Thủy (2008), “Pháp luật về bảo hiểm tiền gửi ở Việt Nam”, nhà xuất bản Đại học Quốc gia. Đây là cuốn sách tổng quan về pháp luật bảo hiểm tiền gửi ở Việt Nam; Bùi Thu Hương (2010), “Hoàn thiện hoạt động nghiệp vụbảo hiểm tiền gửi Việt Nam trong thời kì hội nhập”, luận văn Thạc sĩ, Học viện Ngân hàng. Luận văn đề cập đến một số nội dung về hoạt động nghiệp vụ BHTG tại Việt
3 Nam, thực trạng và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hoạt động nghiệp vụ BHTG tại Việt Nam trong thời kì hội nhập quốc tế sâu rộng hiện nay; Phạm Thị Hân (2012),“Hoàn thiện hoạt động giám sát từ xa tại Chi nhánh Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam khu vực Hà Nội”, luận văn thạc sỹ, Trường Kinh tế quốc dân. Tác giả đã đi sâu hơn vào nghiên cứu hoạt động giám sát từ xa của Chi nhánh bảo hiểm tiền gửi Việt Nam – Chi nhánh Hà Nội, tuy nhiên nghiên cứu vẫn chưa đi sâu vào nghiên cứu hoạt động giám sát từ xa đối với Quỹ tín dụng nhân dân của Chi nhánh; Nguyễn Thị Hòa (năm 2017), Thanh tra, Giám sát trên cơ sở rủi ro – Kinh nghiệm quốc tế và một số đề xuất, Tạp chí Ngân hàng,- Số 4/2017 ,Tr. 48 – 54. Đây là một bài nghiên cứu khoa học được viết trên Tạp chí Ngân hàng. Bài viết đã thể hiện thực trạng trước sự phát triển ngày càng sâu rộng của hệ thống ngân hàng nói riêng và hệ thống tài chính nói chung, gắn liền với mở cửa hội nhập tài chính khu vực và thế giới, công tác thanh tra, giám sát ngân hàng cần phải được nâng cao một bước về năng lực, hiệu quả nhằm xác định các rủi ro đối với sự ổn định của hệ thống, cảnh báo sớm, hỗ trợ các tổ chức tín dụng (TCTD) kịp thời phát hiện và xử lý rủi ro, phát triển an toàn, bền vững. Điều này đòi hỏi tăng cường khuôn khổ pháp lý; xây dựng và thực hiện phương pháp thanh tra, giám sát dựa trên cơ sở rủi ro kết hợp với thanh tra, giám sát tuân thủ; tạo lập một cơ chế quản lý, thanh tra, giám sát đồng bộ phù hợp với hệ thống ngân hàng đa dạng về sở hữu và quy mô theo thông lệ quốc tế. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu - Mục tiêu nghiên cứu: trên cơ sở lý luận và phân tích thực trạng hoạt động giám sát của Chi nhánh Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam tại thành phố Hà Nội đối với các quỹ tín dụng nhân dân trên địa bàn, luận văn đề xuất những giải pháp có căn cứ khoa học nhằm hoàn thiện hoạt động giám sát này. - Nhiệm vụ nghiên cứu: + Tổng hợp, phân tích cơ sở lý luận về hoạt động giám sát các tổ chức tín dụng của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam.
4 + Phân tích, đánh giá thực trạng hoạt động giám sát các quỹ tín dụng nhân dân tham gia bảo hiểm tiền gửi của Chi nhánh BHTGVN tại thành phố Hà Nội trong giai đoạn 2016-2019. + Đề xuất các phương hướng, giải pháp và kiến nghị góp phần hoàn thiện hoạt động giám sát các quỹ tín dụng nhân dân của Chi nhánh BHTGVN tại thành phố Hà Nội đến năm 2025. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Giám sát các quỹ tín dụng nhân dân tham gia bảo hiểm tiền gửi của Chi nhánh BHTGVN tại thành phố Hà Nội. - Phạm vi nghiên cứu: + Về nội dung: Luận văn nghiên cứu hoạt động giám sát các quỹ tín dụng nhân dân do Chi nhánh BHTGVN tại thành phố Hà Nội quản lý. + Về không gian: Đề tài giới hạn nghiên cứu hoạt động giám sát các quỹ tín dụng nhân dân do Chi nhánh BHTGVN tại thành phố Hà Nội quản lý. + Về thời gian: Những thông tin, số liệu sử dụng trong luận văn được thu thập trong giai đoạn 2016-2019; Những phương hướng và giải pháp được đề xuất đến năm 2025. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn tiếp cận nguồn dữ liệu thông qua thu thập thông tin từ nhiều nguồn khác nhau: Nguồn dữ liệu thu thập từ các tài liệu, báo cáo, thông tin của các phòng tại Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam – Chi nhánh Hà Nội. Nguồn dữ liệu thu thập từ bên ngoài bao gồm: các bài báo, bài nghiên cứu, báo cáo thường niên,… được đăng tải trên các báo, tạp chí, thông tin từ các website, thông cáo báo chí của Ngân hàng Nhà nước và các tổ chức có uy tín. Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng, đồng thời sử dụng phương pháp phân tích, so sánh, thống kê, tổng hợp để nghiên cứu nguồn dữ liệu thứ cấp đã thu thập được.
5 6. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, mục lục, tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn được kết cấu gồm 3 chương như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận về hoạt động giám sát các tổ chức tín dụng tham gia bảo hiểm tiền gửi Chương 2: Thực trạng hoạt động giám sát các Quỹ tín dụng nhân dân tham gia bảo hiểm tiền gửi của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam – Chi nhánh Hà Nội Chương 3: Hoàn thiện chất lượng hoạt động giám sát các Quỹ tín dụng nhân dân tham gia bảo hiểm tiền gửi của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam - Chi nhánh Hà Nội.
6 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG GIÁM SÁT CÁC TỔ CHỨC THAM GIA BẢO HIỂM TIỀN GỬI 1.1 Tổng quan về Bảo hiểm tiền gửi 1.1.1 Khái niệm về Bảo hiểm tiền gửi Lĩnh vực tài chính ngân hàng luôn là lĩnh vực tiềm ẩn nhiều rủi ro đối với bất kỳ quốc gia nào, do đó để ổn định kinh tế - xã hội trong tình huống xảy ra đổ vỡ ngân hàng, tại mỗi quốc gia luôn có một tổ chức đứng ra bảo vệ người gửi tiền. Trong quá khứ, tại các nước phát triển, mặc dù chưa có một hệ thống BHTG nhưng Chính phủ tại quốc gia đó cũng đã sử dụng công cụ “bảo hiểm ngầm” - dù không công khai cam kết việc bảo vệ tiền gửi của người dân nhưng trong tình huống có bất kỳ một ngân hàng nào đổ vỡ thì Chính phủ sẽ đứng ra chi trả cho. Tuy nhiên, chính sách “bảo hiểm ngầm” này đã không đem lại đủ lòng tin cho người dân đối với hệ thống tài chính ngân hàng, vì vậy BHTG ra đời và chuyển từ “bảo hiểm ngầm” sang công cụ bảo vệ tiền gửi công khai. Hoạt động BHTG công khai được thực hiện lần đầu tiên tại New York (Hoa Kỳ) vào năm 1892 với tên gọi “Chương trình bảo hiểm trách nhiệm ngân hàng”, nhằm giải quyết sự đổ vỡ mang tính chất định kỳ của các ngân hàng Hoa Kỳ giai đoạn thế kỷ XIX. Sau thời gian hoạt động thử nghiệm hiệu quả đến năm 1933, Chính phủ Hoa Kỳ đã chính thức thành lập Tổng công ty bảo hiểm tiền liên bang Mỹ và mô hình này đã được nhiều quốc gia tham khảo và vận dụng. Đến nay, hệ thống BHTG đã được thành lập tại hơn 100 quốc gia. Luật BHTG Việt Nam quy định: “Bảo hiểm tiền gửi là sự bảo đảm hoàn trả tiền gửi cho người được bảo hiểm tiền gửi trong hạn mức trả tiền bảo hiểm khi tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi lâm vào tình trạng mất khả năng chi trả tiền gửi cho người gửi tiền hoặc phá sản”. 1.1.2 Vai trò của Bảo hiểm tiền gửi Bản chất của bảo hiểm tiền gửi là bảo hiểm rủi ro về tiền gửi tại các tổ chức tín dụng, vai trò của Bảo hiểm tiền gửi đối với quốc gia được thể hiện
7 trên nhiều góc độ xuất phát từ bản chất của hoạt động tài chính luôn gắn liền yếu tố niềm tin, mang tính nhạy cảm và có tính lan truyền cao thì vai trò nổi bật của bảo hiểm tiền gửi là có tác dụng thúc đẩy sự kết hợp hài hòa giữa nỗ lực nâng cao chất lượng hoạt động ngân hàng hướng tới thu hút được tối đa nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi trong cộng đồng và sự cộng tác tích cực của các thành viên trong xã hội trên cơ sở các bên cùng có lợi, từ đó tạo điều kiện thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững. Với ý nghĩa đó, bảo hiểm tiền gửi có các vai trò sau: Thứ nhất, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền tại các tổ chức tín dụng, ngân hàng thương mại thông qua công tác chi trả tiền bảo hiểm tiền gửi. Thứ hai, góp phần duy trì sự ổn định của hệ thống các tổ chức tín dụng, ngân hàng thương mại đảm bảo sự phát triển an toàn lành mạnh trong hoạt động các tổ chức tín dụng và ngân hàng thông qua các hoạt động nghiệp vụ: kiểm tra, giám sát, xử lý đổ vỡ,… 1.1.3 Các hoạt động nghiệp vụ chính của tổ chưc Bảo hiểm tiền gửi Tùy vào mục đích và mô hình tổ chức ở mỗi quốc gia mà tổ chức bảo hiểm tiền gửi có những nghiệp vụ cụ thể. Tuy nhiên, nhìn chung các tổ chức bảo hiểm tiền gửi đều thực hiện một số nghiệp vụ chính: Nghiệp vụ kiểm tra tại chỗ; Nghiệp vụ giám sát từ xa; Nghiệp vụ chi trả tiền bảo hiểm tiền gửi; Nghiệp vụ theo dõi và quản lý thu phí BHTG; Nghiệp vụ tham gia kiểm soát đặc biệt; Nghiệp vụ đầu tư nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi; Nghiệp vụ thông tin tuyên truyền, phổ biến pháp luật về BHTG. Ngoài các nghiệp vụ chính, tổ chức bảo hiểm tiền gửi còn thực hiện các nghiệp vụ liên quan tới công tác quản trị, điều hành để vận hành bộ máy tổ chức của mình.
8 1.2 Hoạt động giám sát các tổ chức tham gia Bảo hiểm tiền gửi 1.2.1 Khái niệm về giám sát Trong từ điển Tiếng Việt, “giám sát” được hiểu là “sự theo dõi, xem xét làm đúng hoặc sai những điều đã quy định” hoặc được hiểu là “theo dõi và kiểm tra xem có thực hiện đúng những điều quy định không”. Thuật ngữ “giám sát ngân hàng” theo nghĩa rộng được hiểu là tất cả các hoạt động nhằm đảm bảo cho sự an toàn và lành mạnh của hệ thống ngân hàng và các định chế tài chính có cung cấp dịch vụ ngân hàng, bao gồm: giám sát (off-site supervision), kiểm tra tại chỗ (on-site examination) và cưỡng chế thực thi các hành động chỉnh sửa kịp thời. Trong một số trường hợp, thuật ngữ này bao hàm cả các hoạt động như: thu thập, xử lý thông tin tín dụng, đánh giá và xếp hạng tổ chức tín dụng, bảo vệ người sử dụng dịch vụ tài chính ngân hàng, chống rửa tiền, chống tài trợ khủng bố… Hoạt động giám sát ra đời từ giữa thập kỷ 70 tại Mỹ. Vào thời điểm đó, nhiều ngân hàng ở Mỹ lâm vào tình trạng khó khăn, vượt khỏi tầm kiểm soát của hệ thống kiểm tra tại chỗ vốn đã rất mạnh và được bố trí rộng khắp. Sở dĩ xảy ra hiện tượng này vì thời gian giữa hai kỳ kiểm tra tại chỗ có một khoảng trống khá dài, thường là 2 đến 3 năm nên không nắm bắt được những diễn biến liên tục của các tổ chức. Do đó, yêu cầu cấp thiết đặt ra là cần phải có một phương thức bổ sung cho phương thức kiểm tra tại chỗ, nhằm kiểm soát thường xuyên ở tầm vĩ mô hoạt động của các TCTD. Một thời gian sau, tình trạng tương tự lại diễn ra tại Tây Ban Nha và nhiều nước khác trên thế giới. Sự ra đời của hoạt động giám sát xuất phát từ yêu cầu của việc kiểm soát thường xuyên, nhằm duy trì khả năng chi trả của ngân hàng, bảo vệ lòng tin của TCTD đối với người gửi tiền. Việc mất lòng tin ở một TCTD nào đó có thể dẫn đến những hậu quả tai hại khó lường, vì vậy lĩnh vực hoạt động ngân hàng nói riêng và hoạt động tài chính nói chung buộc phải có sự giám sát chặt chẽ và kịp thời. Đối tượng giám sát của tổ chức BHTG là các tổ chức tài chính có thực hiện hoạt động nhận tiền gửi của các chủ thể trong nền kinh tế
9 và tham gia BHTG. Chủ thể giám sát là các cơ quan có chức năng giám sát thuộc mạng an toàn tài chính quốc gia như Ngân hàng Trung ương, Bộ Tài chính, Tổ chức Bảo hiểm tiền gửi, Ủy ban chứng khoán… Vì chi phí cho hoạt động BHTG khá lớn trong khi khoản thu phí bảo hiểm có hạn nên tổ chức BHTG phải do một tổ chính trị hoặc cơ quan nhà nước đứng ra thành lập và quản lý, có thể là Quốc hội, Chính phủ, Bộ Tài chính hoặc Ngân hàng Trung ương, hiệp hội nghề nghiệp. Mặc dù vậy, chức năng giám sát của tổ chức BHTG không giống nhau tại tất cả các quốc gia. Thông thường, tổ chức BHTG giảm thiểu rủi ro được trao các chức năng giám sát đầy đủ. Tóm lại, hoạt động giám sát của tổ chức BHTG là quá trình theo dõi, phân tích, đánh giá thực hiện quy định về BHTG, tình hình hoạt động và mức độ rủi ro của tổ chức tham gia BHTG dựa trên nguồn thông tin từ các tổ chức này và các nguồn thông tin khác, từ đó đưa ra các cảnh báo, đề xuất biện pháp chấn chỉnh, giúp cho tổ chức tham gia BHTG hoạt động đúng pháp luật, an toàn và hiệu quả. Hoạt động giám sát tổ chức tham gia BHTG của tổ chức BHTG được tiến hành thường xuyên trên cơ sở các thông tin về khách hàng tham gia BHTG mà tổ chức BHTG có được. Nội dung của hoạt động giám sát là đánh giá hoạt động của tổ chức tham gia BHTG và từ đó đưa ra các khuyến nghị đối với hoạt động của các tổ chức đó với mục đích đảm bảo tuân thủ các quy định về BHTG và quy định về an toàn trong hoạt động ngân hàng. Hoạt động giám sát của tổ chức BHTG còn là cơ sở để tiến hành hoạt động kiểm tra tại chỗ tổ chức tham gia BHTG. Việc tiến hành kiểm tra thường xuyên tất cả các tổ chức tham gia BHTG có thể sẽ là khó khăn cho cả tổ chức BHTG và tổ chức tham gia BHTG, vì vậy hoạt động giám sát cho phép tổ chức BHTG có thể tiến hành kiểm tra tại chỗ theo phương thức chọn mẫu, không nhất thiết phải kiểm tra đồng loạt các tổ chức tham gia BHTG.
10 1.2.2 Vai trò của giám sát các tổ chức tham gia Bảo hiểm tiền gửi Hoạt động giám sát của tổ chức BHTG đối với các tổ chức tham gia BHTG xuất phát từ mục tiêu của tổ chức BHTG là nhằm đảm bảo sự ổn định và an toàn hệ thống ngân hàng, bảo vệ quyền và lợi ích của người gửi tiền. Với từng đối tượng cụ thể, hoạt động giám sát của tổ chức BHTG thể hiện vai trò khác nhau: Đối với tổ chức BHTG, giám sát thể hiện trách nhiệm, quyền hạn giữa tổ chức BHTG với tổ chức tham gia BHTG. Hoạt động giám sát giúp tổ chức BHTG đánh giá kịp thời, toàn diện và có hệ thống thực trạng hoạt động của tổ chức nhận tiền gửi để từ đó đưa ra những cảnh báo về rủi ro; kiến nghị tổ chức nhận tiền gửi chỉnh sửa các vi phạm nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động. Khi tổ chức nhận tiền gửi hoạt động hiệu quả sẽ tiết giảm được chi phí của tổ chức BHTG như không phải hỗ trợ tài chính, không phải chi trả tiền gửi được bảo hiểm cho người gửi tiền. Mặt khác, khi chất lượng công tác giám sát nói chung và giám sát được nâng cao, tổ chức BTHG sẽ có cơ sở để chủ động hỗ trợ tài chính và thu phí BHTG theo mức độ rủi ro đối với tổ chức nhận tiền gửi. Có thể nói, hoạt động giám sát tổ chức tham gia BHTG là nhiệm vụ trọng yếu của tổ chức BHTG. Nó khẳng định vị thế của một tổ chức BHTG và là cơ sở để tiến hành mọi hoạt động khác. Đối với tổ chức tham gia BHTG, hoạt động giám sát của tổ chức BHTG góp phần đảm bảo an toàn cho bản thân tổ chức tham gia BHTG và cho cả hệ thống tài chính ngân hàng. Thêm vào đó, sự phát triển của hệ thống tài chính ngân hàng, sự bùng nổ về khoa học công nghệ cùng xu thế toàn cầu hóa tiềm ẩn nhiều rủi ro cho hệ thống tài chính ngân hàng. Khi tổ chức tham gia BHTG có hạn chế trong việc kiểm soát rủi ro của mình thì vai trò giám sát của BHTG càng trở nên quan trọng. Trong hoạt động của mình, tổ chức tham gia BHTG với đội ngũ kiểm soát, kiểm toán nội bộ có hạn, việc vi phạm hay bỏ qua yêu cầu an toàn có thể do nguyên nhân chủ quan hoặc khách quan. Do đó, chính kết quả giám sát của tổ chức BHTG giúp tổ chức tham gia BHTG nhìn
11 nhận ra các sai sót, tồn tại để từ đó đưa ra các biện pháp khắc phục và chỉnh sửa để nâng cao hiệu quả hoạt động của mình. Tình trạng chấp nhận rủi ro quá mức trong hoạt động của tổ chức tham gia BHTG sẽ được hạn chế nếu được cảnh báo sớm. Dưới tác động của hoạt động giám sát, tổ chức tham gia BHTG sẽ nâng cao trách nhiệm trong chấp hành các tỷ lệ an toàn, tự bổ sung, hoàn thiện để nâng cao năng lực tài chính, năng lực quản trị nói chung và quản trị rủi ro nói riêng. Đối với người gửi tiền, hoạt động giám sát mạng lại lợi ích qua việc tổ chức nhận tiền gửi hoạt động an toàn bởi thường xuyên được tổ chức BHTG giám sát và đưa ra cảnh báo sớm. Lợi ích còn được thể hiện qua việc người gửi tiền được cung cấp các thông tin cần thiết về tổ chức nhận tiền gửi và từ những thông tin đó để chọn nơi gửi tiền. Đối với xã hội, hoạt động giám sát của tổ chức BHTG đối với các tổ chức tham gia BHTG sẽ giảm thiểu rủi ro khi tổ chức tham gia BHTG có hạn chế trong tầm kiểm soát rủi ro của mình. Chính hoạt động giám sát đã ngăn ngừa việc đổ vỡ ngân hàng theo tính dây chuyền và lây lan toàn hệ thống trong một quốc gia ra khu vực và quốc tế giúp ổn định chính trị xã hội và kinh tế, tạo điều kiện phát triển cho nền kinh tế và xã hội. 1.2.3 Nội dung giám sát các tổ chức tham gia Bảo hiểm tiền gửi 1.2.3.1 Chủ thể giám sát Chủ thể giám sát là cơ quan chuyên làm nhiệm vụ giám sát hoặc có chức năng giám sát thuộc mạng an toàn tài chính quốc gia như Ngân hàng nhà nước trung ương hay Ngân hàng nhà nước, Bộ tài chính, Ủy ban Giám sát tài chính quốc gia và cả tổ chức BHTG. Tổ chức BHTG với tư cách là một tổ chức bảo hiểm hoạt động theo nguyên lý của bảo hiểm. Tuy nhiên trong kinh tế hiện đại tổ chức BHTG không chỉ là một tổ chức bảo hiểm đơn thuần, làm nhiệm vụ thu phí các tổ chức tham gia BHTG và hơn nữa nó có vai trò giám sát hoạt động của các tổ