Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Nâng cao chất lượng đào tạo nghề cho lao động nông thôn của huyện Châu Thành tỉnh Hậu Giang

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:150

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Kết quả nghiên cứu sẽ là cơ sở giúp các cấp ủy đảng, chính quyền địa phương (huyện Châu Thành – tỉnh Hậu Giang và các xã, thị trấn thuộc huyện Châu Thành – tỉnh Hậu Giang) có sự nhìn nhận tổng quan về chất lượng đào tạo thông qua sự đánh giá từ phía lao động nông thôn đã qua học nghề và đồng thời giúp cho Trung tâm dạy nghề của huyện trong việc xác định các yếu tố quan trọng ảnh hưởng nhiều đến chất lượng đào tạo nghề.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Nâng cao chất lượng đào tạo nghề cho lao động nông thôn của huyện Châu Thành tỉnh Hậu Giang

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ KIỀU THÚY NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO NGHỀ CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN CỦA HUYỆN CHÂU THÀNH TỈNH HẬU GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Thành phố Hồ Chí Minh – 2016
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ KIỀU THÚY NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO NGHỀ CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN CỦA HUYỆN CHÂU THÀNH TỈNH HẬU GIANG Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60340410 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Hướng dẫn khoa học: PGS.TS ĐINH PHI HỔ Thành phố Hồ Chí Minh – 2016
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này được hoàn thành dựa trên kết quả nghiên cứu do chính tôi thực hiện tại huyện Châu Thành – tỉnh Hậu Giang. Các số liệu thu thập, các kết quả nêu trong luận văn là trung thực và không trùng với bất kỳ đề tài nghiên cứu nào khác. Hậu Giang, ngày tháng năm 2016 Học viên thực hiện Nguyễn Thị Kiều Thúy
ii LỜI CÁM ƠN Lời đầu tiên tôi xin chân thành cám ơn đến PGS.TS Đinh Phi Hổ, người thầy đã dành nhiều thời gian tận tình hướng dẫn, góp ý cho tôi trong quá trình thực hiện đề tài này. Xin chân thành cám ơn các thầy cô đã truyền đạt những bài học, những kinh nghiệm quý báo trong suốt thời gian học tập vừa qua. Xin chân thành cám ơn lãnh đạo các phòng Lao động – Thương binh và Xã hội, phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Hội phụ nữ, Đoàn thanh niên, Hội nông dân, Trung tâm dạy nghề huyện và các lãnh đạo phụ trách văn hóa – xã hội thuộc các xã, thị trấn; cảm ơn các anh chị phụ trách công tác đào tạo nghề thuộc phòng Lao động – Thương binh & Xã hội huyện và các xã, thị trấn; cám ơn đội ngũ giảng viên và cán bộ quản lý đang công tác tại Trung tâm dạy nghề huyện Châu Thành – tỉnh Hậu Giang; cám ơn các anh chị học viên đã từng tham gia học nghề tại huyện đã nhiệt tình cung cấp các thông tin liên quan đến đề tài. Xin chân thành cám ơn đến các cơ quan như UBND huyện, phòng Lao động – Thương binh & XH, phòng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn, Trung tâm dạy nghề, UBND các xã, thị trấn đã quan tâm giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập số liệu. Xin chân thành cám ơn tập thể lãnh đạo, cũng toàn thể cán bộ công chức nhân viên Văn phòng HĐND&UBND huyện đã tạo điều kiện cho tôi tham gia khóa học và giúp đở tôi khi thực hiện nghiên cứu đề tài. Cuối cùng tôi xin gửi lời cám ơn sâu sắc đến gia đình, người thân và bạn bè luôn động viên, chia sẽ, giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài. Trong quá trình viết luận văn không tránh khỏi những sai sót, rất mong được sự góp ý của quý thầy cô và toàn thể các bạn. Nguyễn Thị Kiều Thúy
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i LỜI CÁM ƠN ........................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ....................................................................... vii DANH MỤC BẢNG .............................................................................................. viii DANH MỤC HÌNH ...................................................................................................x MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...........................................................................................2 2.1 Mục tiêu tổng quát ..........................................................................................2 2.2 Mục tiêu cụ thể ................................................................................................2 3. Câu hỏi nghiên cứu .............................................................................................2 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................3 4.1 Đối tượng nghiên cứu .....................................................................................3 4.2 Phạm vi nghiên cứu.........................................................................................3 4.2.1 Về nội dung nghiên cứu .............................................................................3 4.2.2 Về không gian ............................................................................................3 4.2.3 Về thời gian ................................................................................................3 5. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài ................................................................................3 Chương 1. TỔNG QUAN CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ THỰC TIỄN .....................4 1.1 Một số khái niệm ..............................................................................................4 1.1.1 Khái niệm về nghề .......................................................................................4 1.1.2 Khái niệm về đào tạo nghề ...........................................................................4 1.2 Chất lượng và chất lượng đào tạo nghề ............................................................5 1.2.1 Chất lượng ....................................................................................................5 1.2.2 Chất lượng đào tạo nghề ..............................................................................6 1.2.3 Các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo nghề ..................................7 1.2.4 Phân loại và các hình thức đào tạo nghề ......................................................9
iv 1.2.5 Nông thôn .....................................................................................................9 1.3 Các công trình nghiên cứu thực nghiệm ...........................................................9 1.3.1 Các nghiên cứu thực nghiệm trên thế giới ...................................................9 1.3.1.1 Ở Anh ......................................................................................................9 1.3.1.2 Ở Trung Quốc........................................................................................10 1.3.1.3 Ở Đức ....................................................................................................10 1.3.2 Công trình nghiên cứu trong nước .............................................................11 1.4 Hạn chế của đào tạo nghề nông thôn ..............................................................17 1.5 Mô hình lý thuyết nghiên cứu .........................................................................19 Tóm tắt chương 1 .................................................................................................21 Chương 2. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU ..............................................22 2.1 Đặc điểm địa bàn nghiên cứu .........................................................................22 2.2 Thực trạng công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn của huyện...........24 2.2.1 Sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và chính quyền đối với công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn ....................................................................................24 2.2.2 Chính sách về đào tạo nghề cho lao động nông thôn huyện Châu Thành, tỉnh Hậu Giang ..........................................................................................................24 2.2.3 Số lượng lao động nông thôn được đào tạo nghề trên địa bàn huyện giai đoạn 2010 -2014 ........................................................................................................25 2.2.4 Những ngành nghề đào tạo cho lao động nông thôn .................................27 2.2.5 Đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý dạy nghề của huyện ............................28 2.2.6 Cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy nghề của huyện .....................................28 2.2.7 Chương trình, giáo trình dạy nghề .............................................................28 Tóm tắt chương 2 ..................................................................................................29 Chương 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .......................................................30 3.1 Quy trình nghiên cứu ......................................................................................30 3.2 Phương pháp nghiên cứu ................................................................................30 3.3 Mô hình nghiên cứu chính thức ......................................................................31 3.4 Phương pháp thu thập số liệu..........................................................................35
v 3.4.1 Thu thập thông tin thứ cấp .........................................................................35 3.4.2 Thu thập thông tin sơ cấp ...........................................................................35 3.5 Phạm vi lấy mẫu .............................................................................................35 3.6 Phương pháp lấy mẫu .....................................................................................36 3.7 Phương pháp phân tích số liệu ........................................................................36 Tóm tắt chương 3 .................................................................................................39 Chương 4. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN .............................................................40 4.1 Mô tả mẫu .......................................................................................................40 4.2 Đánh giá chất lượng thang đo bằng hệ số tin cậy Cronbach’s Alpha.............54 4.3 Đánh giá thang đo bằng phân tích nhân tố khám phá EFA ............................58 4.3.1 Kết quả phân tích nhân tố khám phá (EFA) các biến độc lập trong mô hình ...................................................................................................................................58 4.3.2 Kết quả phân tích nhân tố khám phá (EFA) biến phụ thuộc (Chất lượng đào tạo) trong mô hình ..............................................................................................65 4.4 Mô hình nghiên cứu chính thức hiệu chỉnh ....................................................66 4.5 Kiểm định mô hình bằng phương pháp hồi quy .............................................69 4.5.1 Kiểm định các hệ số hồi quy ......................................................................70 4.5.2 Kiểm định mức độ phù hợp của mô hình ...................................................70 4.5.2.1 Mức độ giải thích của mô hình..............................................................70 4.5.2.2 Mức độ phù hợp của mô hình ...............................................................71 4.5.3 Kiểm tra hiện tượng đa cộng tuyến ............................................................72 4.5.4 Kiểm định phương sai phần dư thay đổi (Spearman) ................................72 4.5.5 Thảo luận kết quả hồi quy (Sử dụng lại bảng 4.24) ...................................73 Tóm tắt chương IV ................................................................................................76 Chương 5. ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP ......................................................................777 5.1. Đối với cơ sở vật chất ..................................................................................777 5.2. Đối với đội ngũ giáo viên ..............................................................................78 5.3 Đối với người học nghề ................................................................................800 5.4 Đối với Chương trình đào tạo .......................................................................800
vi 5.5 Đối với môi trường học tập...........................................................................822 5.6 Đối với dịch vụ hỗ trợ ...................................................................................833 Tóm tắt chương V ..............................................................................................855 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................86 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................88 PHỤ LỤC ...............................................................................................................933 Phụ lục 1. Dàn bài thảo luận nhóm .....................................................................933 Phụ lục 2. Bảng câu hỏi ......................................................................................944 Phu lục 3. Các thống kê mô tả mẫu dữ liệu ......................................................1000 Phụ lục 4. Phân tích độ tin cậy của thang đo qua hệ số tin cậy Cronbach Alpha ...............................................................................................................................1077 Phụ lục 5. Phân tích nhân tố khám phá các biến độc lập và phụ thuộc ............1166 Phụ lục 6. Phân tích tương quan và hồi quy .....................................................1344
vii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nội dung ĐTN Đào tạo nghề GV Giáo viên GVDN Giáo viên dạy nghề DN Dạy nghề CN Công nghiệp CSVC Cơ sở vật chất TTB Trang thiết bị SX Sản xuất CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa NN Nông nghiệp HV Học viên ĐBSCL Đồng bằng sông cửu long LĐNT Lao động nông thôn GTSX Giá trị sản xuất CMKT Chuyên môn kỹ thuật Đ - TB&XB Lao động - Thương binh và xã hội ILO Tổ chức lao động quốc tế NN&PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn UBND Ủy ban nhân dân EFA Phương pháp phân tích nhân tố khám phá CTDT Chương trình đào tạo DNGV Đội ngũ giáo viên NHN Người học nghề DVHT Dịch vụ hỗ trợ MTHT Môi trường học tập CLDT Chất lượng đào tạo
viii DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Lao động nông thôn được đào tạo nghề giai đoạn 2010 - 2014 ...............26 Bảng 2.2. Bảng hệ thống các ngành nghề đào tạo của huyện ...................................27 Bảng 3.1. Thang đo các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo nghề .................32 Bảng 4.1. Thông tin về thời gian học ........................................................................40 Bảng 4.2. Thông tin về giới tính ...............................................................................40 Bảng 4.3. Thông tin về tuổi, trình độ học vấn và diện tích đất canh tác...................41 Bảng 4.4. Thông tin về diện đối tượng .....................................................................42 Bảng 4.5. Thông tin về nghề nghiệp của LĐNT trước khi học nghề ........................43 Bảng 4.6. Thông tin về cách tiếp cận học nghề của học viên ...................................44 Bảng 4.7. Thông tin về nghề nghiệp học viên đã tham gia học ................................45 Bảng 4.8. Thông tin về việc làm sau học nghề của lao động nông thôn...................46 Bảng 4.9. Thông tin về thu nhập của lao động nông thôn sau học nghề ..................48 Bảng 4.10. Thông tin về động lực học nghề của lao động nông thôn......................48 Bảng 4.11. Thông tin về hiệu quả sau học nghề .......................................................49 Bảng 4.12. Thông tin về lý do có hiệu quả sau học nghề .........................................50 Bảng 4.13. Thông tin về lý do không hiệu quả sau học nghề ...................................51 Bảng 4.14. Thông tin về điểm mạnh trong quá trình ĐTN từ LĐNT .......................52 Bảng 4.15. Thông tin về điểm yếu trong đào tạo nghề .............................................53 Bảng 4.16. Hệ số Cronbach’s Alpha của các nhân tố ...............................................55 Bảng 4.17. Hệ số KMO và Bartlett's các biến quan sát59 các nhân tố ảnh hưởng ...59 Bảng 4.18. Tổng phương sai trích các biến quan sát các nhân tố ảnh hưởng ...........59 Bảng 4.19. Kết quả ma trận xoay nhân tố các biến quan sát các nhân tố ảnh hưởng ...................................................................................................................................60 Bảng 4.20. Hệ số KMO và Bartlett's thang đo chất lượng đào tạo KMO and Bartlett's Test .............................................................................................................65 Bảng 4.21. Tổng phương sai trích thang đo chất lượng đào tạo ...............................65 Bảng 4.22. Kết quả ma trận nhân tố của nhân tố chất lượng đào tạo .......................66 Bảng 4.23. Các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng ĐTN sau khi hiệu chỉnh ...........68
ix Bảng 4.24. Hệ số hồi quy ..........................................................................................70 Bảng 4.25. Tóm tắt mô hình (Model Summaryb) .....................................................71 Bảng 4.26. Phân tích ANOVA ..................................................................................71 Bảng 4.27. Kiểm định phương sai phần dư thay đổi (Spearman) .............................72 Bảng 4.28. Vị trí quan trọng của các yếu tố ..............................................................74
x DANH MỤC HÌNH Hình 1.1. Các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo ..........................................8 Hình 1.2. Mô hình đề xuất các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo nghề .....20 Hình 3.1. Quy trình nghiên cứu ................................................................................30 Hình 3.2. Mô hình các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo nghề ...................34 Hình 4.1. Diện đối tượng đã qua học nghề ...............................................................42 Hình 4.2. Nghề nghiệp của LĐNT trước khi học nghề .............................................43 Hình 4.3. Cách tiếp cận học nghề của LĐNT ...........................................................44 Hình 4.4. Ngành nghề LĐNT đã tham gia học .........................................................46 Hình 4.5. Việc làm của LĐNT sau học nghề ............................................................47 Hình 4.6. Động lực học nghề của LĐNT ..................................................................49 Hình 4.7. Hiệu quả sau học nghề của LĐNT ............................................................50 Hình 4.8. Lý do có hiệu quả sau học nghề từ nhận định của LĐNT ........................51 Hình 4.9. Lý do không hiệu quả sau học nghề được nhận định từ LĐNT ................52 Hình 4.10. Mô hình nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo nghề được hiệu chỉnh .........................................................................................................66
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Cùng chung quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa đất nước, lại là một trong những huyện được tỉnh Hậu Giang xác định là địa bàn phát triển công nghiệp trọng điểm của tỉnh, vì vậy từ năm 2005 đến năm 2014, huyện Châu Thành đã sử dụng khoảng 647,8ha diện tích đất nông nghiệp để xây dựng các khu cụm công nghiệp, khu đô thị, khu dân cư và cơ sở hạ tầng, làm cho diện tích đất canh tác bị thu hẹp đáng kể, dẫn đến số lượng lao động bình quân trên một diện tích đất canh tác tăng lên, làm dư thừa một lực lượng lao động nông nghiệp và đã tạo ra cầu về lao động phi nông nghiệp, một bộ phận lao động phải chuyển sang các nghề khác tại nông thôn hoặc trở thành lao động công nghiệp và dịch vụ. Tuy nhiên, huyện Châu Thành vẫn là huyện nông nghiệp với các hoạt động sản xuất nông nghiệp giữ vai trò chủ đạo đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của huyện, điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng của huyện Châu Thành thích hợp trồng các loại cây ăn trái (cam, chanh, bưởi, mít…) và cây lúa, nên để những mặc hàng nông sản đặc trưng của huyện có đủ điều kiện bán cho thị trường trong nước và xuất khẩu sang thị trường thế giới, đòi hỏi huyện Châu Thành phải áp dụng mạnh mẽ tiến bộ của Khoa học và Công nghệ vào sản xuất nông nghiệp để tăng năng sức lao động và năng suất chất lượng sản phẩm hàng hóa. Điều này đòi hỏi cao về trình độ tay nghề của người lao động. Chính phủ đã Ban hành Quyết định số 1956/QĐ-TTg ngày 27 tháng 11 năm 2009 về việc phê duyệt Đề án “Đào tạo nghề cho lao động nông thôn đến năm 2020”, đây là cơ sở để các địa phương trên phạm vi cả nước thúc đẩy mở rộng hoạt động đào tạo nghề cho lao động nông thôn. Cụ thể hóa chủ trương này, Ủy ban nhân dân huyện Châu Thành ban hành Quyết định số 2067/QĐ-UBND ngày 28 tháng 7 năm 2010 về việc thành lập Ban chỉ đạo Đề án: “Đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Châu Thành đến năm 2020” và Ban hành Kế hoạch số 01/KH- UBND ngày 10 tháng 01 năm 2011 về việc đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Châu Thành đến năm 2020. Sau 5 năm thực hiện triển khai đề
2 án, đã nâng tỷ lệ lao động nông thôn qua đào tạo lên từ 17% năm 2010 lên 25% năm 2014. Tuy đạt được mục tiêu về số lượng lao động nông thôn qua đào tạo nghề nhưng vấn đề chất lượng đào tạo nghề cho lao động nông thôn đang tồn tại nhiều bất cập. Một bộ phận lao động qua đào tạo chưa đáp ứng được yêu cầu của thị trường lao động, không đủ khả năng tự tạo việc làm sau khi tốt nghiệp, không ứng dụng được kiến thức đã học vào thực tiễn. Từ đó, vấn đề nâng cao chất lượng đào tạo nói chung và nâng cao chất lượng đào tạo nghề cho lao động nói riêng càng trở nên cấp thiết. Từ những lý do trên, tôi chọn đề tài: “Nâng cao chất lượng đào tạo nghề cho lao động nông thôn của huyện Châu Thành – tỉnh Hậu Giang”. Nghiên cứu này sẽ đi sâu phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo, từ đó, đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nghề cho lao động nông thôn huyện Châu Thành – tỉnh Hậu Giang trong thời gian tới. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1 Mục tiêu tổng quát Hệ thống hóa cơ sở lý thuyết liên quan đến đào tạo nghề và chất lượng đào tạo nghề, nghiên cứu những yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo nghề cho lao động nông thôn của huyện; từ đó đề xuất giải pháp góp phần nâng cao chất lượng đào tạo nghề cho lao động nông thôn của huyện Châu Thành – tỉnh Hậu Giang trong thời gian tới. 2.2 Mục tiêu cụ thể (1) Xác định các yếu tố và mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến chất lượng đào tạo nghề cho lao động nông thôn của huyện. (2) Đề xuất giải pháp góp phần nâng cao chất lượng đào tạo nghề cho lao động nông thôn của huyện trong thời gian tới. 3. Câu hỏi nghiên cứu Những yếu tố nào ảnh hưởng và mức độ ảnh hưởng từng yếu tố đến chất lượng đào tạo nghề?
3 Giải pháp nào góp phần nâng cao chất lượng đào tạo nghề cho lao động nông thôn của huyện trong thời gian tới? 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu Chất lượng đào tạo nghề cho lao động nông thôn của huyện Châu Thành – tỉnh Hậu Giang. 4.2 Phạm vi nghiên cứu 4.2.1 Về nội dung nghiên cứu Đề tài nghiên cứu xác định các yếu tố và mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến chất lượng đào tạo nghề cho lao động nông thôn. Đề tài chỉ nghiên cứu đào tạo nghề ngắn hạn (trình độ sơ cấp nghề và dạy nghề dưới 3 tháng) cho lao động nông thôn. 4.2.2 Về không gian Đề tài nghiên cứu trên địa bàn huyện Châu Thành tỉnh Hậu Giang. 4.2.3 Về thời gian + Tài liệu, số liệu thứ cấp trong 4 năm 2011 – 2014 + Thông tin số liệu sơ cấp tìm hiểu nghiên cứu trong năm 2015 5. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài Kết quả nghiên cứu sẽ là cơ sở giúp các cấp ủy đảng, chính quyền địa phương (huyện Châu Thành – tỉnh Hậu Giang và các xã, thị trấn thuộc huyện Châu Thành – tỉnh Hậu Giang) có sự nhìn nhận tổng quan về chất lượng đào tạo thông qua sự đánh giá từ phía lao động nông thôn đã qua học nghề và đồng thời giúp cho Trung tâm dạy nghề của huyện trong việc xác định các yếu tố quan trọng ảnh hưởng nhiều đến chất lượng đào tạo nghề. Các địa phương khác có thể tham khảo kết quả nghiên cứu để định hướng xây dựng chiến lược nâng cao chất lượng đào tạo nghề.
4 Chương 1. TỔNG QUAN CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ THỰC TIỄN 1.1 Một số khái niệm 1.1.1 Khái niệm về nghề Theo Nguyễn Hùng (2008, p.11): “Những chuyên môn có những đặc điểm chung, gần giống nhau được xếp thành một nhóm chuyên môn và được gọi là nghề. Nghề là tập hợp của một nhóm chuyên môn cùng loại, gần giống nhau. Chuyên môn là một dạng lao động đặc biệt, mà qua đó con người dùng sức mạnh vật chất và sức mạnh tinh thần của mình để tác động vào những đối tượng cụ thể nhằm biến đổi những đối tượng đó theo hướng phục vụ mục đích, yếu cầu và lợi ích của con người”. Giáo trình kinh tế lao động của Trường Đại học kinh tế Quốc dân thì khái niệm nghề: Là một dạng của hoạt động trong hệ thống phân công lao động của xã hội, mà người lao động cần phải có kiến thức và kỹ năng để làm được các hoạt động xã hội nhất định trong một lĩnh vực hoạt động lao động nhất định. (Đỗ Thanh Bình, 2015). Lê Thị Mai Hoa (2012), nghề là một lĩnh vực hoạt động lao động mà con người nhờ được đào tạo nên có được tri thức và kỹ năng để làm ra các loại sản phẩm vật chất hay tinh thần nào đó, nhằm đáp ứng được những nhu cầu của xã hội. 1.1.2 Khái niệm về đào tạo nghề Đào tạo nghề có vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng đối với phát triển vốn con người, nguồn nhân lực, tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm, tăng thu nhập cho người lao động, giảm nghèo, thực hiện công bằng xã hội, góp phần phát triển KT-XH bền vững. Đào tạo nghề là một trong những giải pháp đột phá của phát triển kinh tế xã hội nhằm phát triển nhanh đội ngũ nhân lực kỹ thuật trực tiếp, phục vụ công nghiệp hóa – hiện đại hóa; góp phần đảm bảo an ninh xã hội và phát triển dạy nghề được coi là quốc sách hàng đầu. Nguyễn Mai Hương (2011), tại các nước công nghiệp hóa mới (NICs) châu Á cho rằng lực lượng lao động có tay nghề cao là cầu nối giữa những nhà khoa học và sản xuất. Vì thế, những nước này kết hợp phát triển giáo dục nghề ban đầu ở cả cấp trung học lẫn sau trung học, trường công lẫn trường tư,
5 hệ chính quy lẫn phi chính quy, để khuyến khích học sinh tham gia vào hoạt động đào tạo nghề. Max Forter (1979), dạy nghề là đáp ứng các điều kiện sau: Gợi ra những giải pháp cho người học, phát triển tri thức, kỹ năng và thái độ, tạo ra sự thai đổi trong hành vi, đạt được những mục tiêu chuyên biệt. Võ Xuân Tiến (2010, p.264) cho rằng “Đào tạo là hoạt động làm cho con người trở thành người có năng lực theo những tiêu chuẩn nhất định. Là quá trình học tập để làm cho người lao động có thể thực hiện chức năng, nhiệm vụ có hiệu quả hơn trong công tác của họ”. Hiện nay, lực lượng lao động nông thôn đang trong giai đoạn thừa lao động giản đơn nhưng lại thiếu lao động chuyên nghiệp. Vì vậy, công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn trong giai đoạn hiện nay là rất cần thiết, để đáp ứng yêu cầu của xã hội đòi hỏi lao động phải có trình độ, tay nghề nhất định; góp phần chuyển dịch cơ cấu lao động khu vực nông thôn từ hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp chuyển lao động lĩnh vực phi nông nghiệp. Phạm Bảo Dương (2011, p.674):” Đào tạo nghề cho lao động nông thôn, đặc biệt cho người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số được xem là chìa khóa để đa dạng hóa sinh kế, giúp họ thoát được ‘bẫy đói nghèo – poverty trap’ để giảm nghèo bền vững. Kinh nghiệm phát triển nông thôn ở các nước trên thế giới cũng đã chỉ rõ đào tạo nghề cũng là phương thức hữu hiệu để người lao động có thể chuyển đổi nghề nghiệp sang những ngành nghề đem lại cho họ thu nhập cao hơn, tránh được ‘bẫy thu nhập trung bình”. Theo điều 5, luật dạy nghề (2006), thì đào tạo nghề (dạy nghề) là: Hoạt động dạy nghề và học nhằm trang bị kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp cần thiết cho người học nghề để có thể tìm được việc làm hoặc tự tạo việc làm sau khi hoàn thành khóa học. 1.2 Chất lượng và chất lượng đào tạo nghề 1.2.1 Chất lượng Theo từ điển tiếng Việt, NXB Văn hóa – Thông tin (1999), chất lượng là phạm trù triết học biểu thị những thuộc tính bản chất của sự vật, chỉ rõ nó là cái gì,
6 tính ổn định tương đối của sự vật phân biệt nó với sự vật khác, chất lượng là đặc tính khách quan của sự vật. Chất lượng biểu thị ra bên ngoài qua các thuộc tính. Nó là cái liên kết các thuộc tính của sự vật lại làm một, gắn bó với sự vật như một tổng thể bao quát toàn bộ sự vật và không tách rời khỏi sự vật. Sự vật khi vẫn còn là bản thân nó thì không thể mất đi chất lượng của nó. Sự thay đổi chất lượng kéo theo sự thay đổi của sự vật. Về căn bản, chất lượng của sự vật bao giờ cũng gắn với tính quy định về số lượng của nó và không thể tồn tại ngoài tính quy định ấy. Mỗi sự vật bao giờ cũng là sự thống nhất giữa số lượng và chất lượng”. Theo Iso 9000 (2000), chất lượng là mức độ mà một tập hợp các đặc trưng vốn có đáp ứng được các yêu cầu của khách hàng và những người khác có quan tâm.Chất lượng sẽ được đánh giá bằng cách khách hàng xếp hạng tầm quan trọng của các đặc trưng phẩm chất đối nghịch với tính nhất quán và giá trị bằng tiền. Đào tạo nghề sẽ đảm bảo nâng cao chất lượng nếu thực hiện tốt các nhân tố như: Đáp ứng yêu cầu của khách hàng, tập trung vào con người và mọi đóng góp xây dựng tổ chức của mình, có tầm nhìn dài hạn, quản lý sự thay đổi một cách có hiệu quả, có đổi mới, hữu hiệu, tổ chức tiếp thị tốt với thị trường. 1.2.2 Chất lượng đào tạo nghề Chất lượng đào tạo và đào tạo nghề là một khái niệm khó xác định, khó đo lường và mỗi người có cách hiểu khác nhau. Vì vậy, khái niệm chất lượng trong giáo dục được đưa ra từ nhiều góc độ khác nhau. Theo quan niệm truyền thống, nếu xét chất lượng về một khóa học nghề cụ thể thì chất lượng sẽ được xem xét trên góc độ là khối lượng, kiến thức, kỹ năng mà khóa học đã cung cấp, mức độ nắm, sử dụng các kiến thức và kỹ năng của học sinh sau khóa học… Luật dạy nghề (2006): Theo định nghĩa về mục tiêu dạy nghề, chất lượng đào tạo ở cấp độ nghề là sự đáp ứng các mục tiêu đề ra của nhà trường. Đó là đào tạo nhân lực kỹ thuật trực tiếp trong sản xuất, dịch vụ có năng lực thực hành nghề tương xứng với trình độ đào tạo, có đạo đức, lương tâm nghề nghiệp, ý thức kỷ luật, tác phong công nghiệp, có sức khỏe nhằm tạo điều kiện cho người học nghề sau khi
7 tốt nghiệp có khả năng tìm việc làm, tự tạo việc làm hoặc học lên trình độ cao hơn, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp CNH - HĐH đất nước. Nguyễn Thị Tính (2007, p.24), cho rằng: “Chất lượng giáo dục - đào tạo được đánh giá qua mức độ đạt được mục tiêu đã đề ra đối với một chương trình giáo dục – đào tạo;…Chất lượng là kết quả của quá trình giáo dục – đào tạo được phản ánh ở các đặc trưng về phẩm chất, giá trị nhân cách và giá trị sức lao động hay năng lực hành nghề của người tốt nghiệp tương ứng với mục tiêu, chương trình giáo dục – đào tạo theo các ngành nghề cụ thể”. Nguyễn Văn Nhiên (2011), Chất lượng đào tạo nghề là kết quả tác động tích cực của tất cả các yếu tố cấu thành hệ thống đào tạo nghề và quá trình đào tạo vận hành trong môi trường nhất định. 1.2.3 Các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo nghề Theo các tiêu chí đánh giá của Tổ chức Lao động Quốc tế, gọi tắt là tiêu chuẩn ILO 500 (2007) cho rằng, hiệu quả ĐTN phụ thuộc vào nhiều yếu tố, nhiều điều kiện. Trong đó những yếu tố quan trọng nhất đó là chính sách, chương trình đào tạo, đội ngũ GV, nhà xưởng và trang thiết bị dạy và học. Để đảm bảo hiệu quả, chất lượng ĐTN, cần phải giải quyết tốt các yếu tố trên. Ngô Thị Thuận và Đồng Thị Vân Hồng (2014), các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo nghề là: Đội ngũ cán bộ giảng dạy, chương trình đào tạo, cơ sở vật chất. Cụ thể là nâng cao trình độ đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý; phát triển chương trình, giáo trình đào tạo; tăng cường đầu tư trang thiết bị dạy nghề. Nguyễn Văn Hùng (2015), các yếu tố tác động đến đảm bảo chất lượng đào tạo nghề bao gồm các yếu tố khách quan như: luật pháp, chính sách giáo dục và chính sách giáo dục đào tạo nghề; cơ chế quản lý giáo dục; khoa học công nghệ; nhu cầu của nền kinh tế hay nhu cầu của thị trường lao động và các yếu tố chủ quan bên trong nhà trường như mục tiêu đào tạo của nhà trường; chương trình đào tạo; cơ sở vật chất; đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý. Thông tư số 19/2010/TT-BLĐTBXH ngày 7 tháng 7 năm 2010 của Bộ Lao động – Thương binh & Xã hội tại chương I điều 4, có Quy định hệ thống tiêu chí,
8 tiêu chuẩn kiểm định chất lượng Trung tâm dạy nghề, các tiêu chí đánh giá bao gồm: Mục tiêu và nhiệm vụ; tổ chức và quản lý; hoạt động dạy và học; giáo viên và cán bộ quản lý; chương trình và giáo trình; thư viện; cơ sở vật chất, thiết bị và đồ dùng dạy học; quản lý tài chính; các dịch vụ cho người học nghề. Mô hình các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo nghề của Đặng Quốc Bảo (2004): Theo Đặng Quốc Bảo, chất lượng đào tạo là kết quả cuối cùng đạt được bởi sự tác động tích cực của các yếu tố cấu thành quá trình đào tạo. Có thể khái quát quan niệm trên qua mô hình sau: Môi trường Giáo viên Sinh viên Q Phương pháp Nội dung và phương tiện đào tạo đào tạo Đào tạo Cơ sở vật chất, tài chính Đào tạo Hình 1.1. Các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo Trong đó: Q: Là chất lượng đào tạo, chịu ảnh hưởng của các nhân tố: Môi trường đào tạo; Đội ngũ giáo viên; Nội dung đào tạo; Cơ sở vật chất, tài chính; Phương pháp và phương tiện đào tạo; Sinh viên.