Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử theo pháp luật Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:98

Thêm vào BST

Báo xấu

16
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn "Bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử theo pháp luật Việt Nam" được nghiên cứu với mục tiêu làm sáng tỏ những cơ sở lý luận về dữ liệu cá nhân và bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử ở Việt Nam. Đồng thời phân tích một số quy định pháp luật hiện hành có liên quan, tình hình thực hiện pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử, từ đó chỉ ra những điểm hạn chế, bất cập trong các quy định pháp luật và đề xuất các kiến nghị, giải pháp hoàn thiện pháp luật Việt Nam liên quan đến việc bảo vệ dữ liệu cá nhân.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử theo pháp luật Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NGUYỄN ĐĂNG KHOA BẢO VỆ DỮ LIỆU CÁ NHÂN TRONG HOẠT ĐỘNG THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ Ngành: Luật Kinh tế Mã số: 8 38 01 07 TP. Hồ Chí Minh – Năm 2024
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ********* NGUYỄN ĐĂNG KHOA BẢO VỆ DỮ LIỆU CÁ NHÂN TRONG HOẠT ĐỘNG THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ Ngành: Luật Kinh tế Mã số: 8 38 01 07 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN THỊ KIM THOA TP. Hồ Chí Minh – Năm 2024
i LỜI CAM ĐOAN Luận văn này là công trình nghiên cứu độc lập của tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Thị Kim Thoa. Toàn bộ nội dung trình bày trong luận văn là hoàn toàn trung thực, chính xác và chưa từng được công bố dưới bất kỳ hình thức nào trước đây. Những nội dung phân tích và trích dẫn trong luận văn là trung thực và tuân thủ đúng quy định về học thuật. Tôi cam đoan chịu hoàn toàn trách nhiệm về những nội dung được trình bày trong luận văn này. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 14 tháng 6 năm 2024 NGUYỄN ĐĂNG KHOA
ii LỜI CẢM ƠN Đầu tiên, tôi xin tri ân sâu sắc đến các thầy, cô tại khoa Luật Kinh tế - Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh, đặc biệt là TS. Nguyễn Thị Kim Thoa, người đã dành thời gian, kiến thức và sự quan tâm để hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu. Những lời khuyên và sự hỗ trợ quý báu của cô là nguồn động lực lớn giúp tôi vượt qua các thử thách và hoàn thành luận văn này một cách tốt nhất. Tôi cũng muốn bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình, bạn bè và những người thân yêu đã luôn bên cạnh, động viên và hỗ trợ tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu. Những lời động viên và những góp ý chân thành từ các bạn đã giúp tôi vượt qua những khó khăn và hoàn thành luận văn một cách thành công. Luận văn này không thể hoàn thành được nếu thiếu đi sự giúp đỡ và hỗ trợ của các bạn. Tôi hi vọng rằng kết quả nghiên cứu trong luận văn này, cùng sự góp ý hoàn thiện của quý thầy cô sẽ góp phần hoàn thiện kiến thức cho chính bản thân tôi, làm giàu thêm kiến thức về nội dung được nghiên cứu. Tôi xin chân thành cảm ơn. Trân trọng! Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 14 tháng 6 năm 2024 NGUYỄN ĐĂNG KHOA
iii TÓM TẮT LUẬN VĂN Tiêu đề: Bảo vệ DLCN trong hoạt động thương mại điện tử theo pháp luật Việt Nam Việt Nam đang trong giai đoạn phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử, đi kèm với đó là những lo ngại về bảo vệ DLCN của người tham gia hoạt động TMĐT. Việc thu thập, sử dụng và lưu trữ DLCN của người tiêu dùng từ các chủ thể kinh doanh, chủ thể kiểm soát dữ liệu, chủ thể xử lý dữ liệu và các chủ thể liên quan trong quan hệ pháp luật này tiềm ẩn nhiều nguy cơ xâm hại quyền riêng tư, quyền được bảo mật DLCN, từ đó đòi hỏi phải có một hệ thống pháp luật chặt chẽ đảm bảo an toàn DLCN cho chủ thể tham gia hoạt động TMĐT. Mặc dù pháp luật Việt Nam đã đề cập đến những vấn đề liên quan đến quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm pháp lý của các chủ thể trên, các nội dung vẫn còn chưa đi sâu vào chi tiết, chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Trong luận văn này, tác giả sử dụng phương pháp phân tích nhằm mục tiêu làm rõ tính chất, đặc điểm và vai trò của của dữ liệu trong hoạt động thương mại điện tử, phân tích những quy định về quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm của từng chủ thể tham gia vào hoạt động thương mại điện tử. Bằng việc sử dụng phương pháp tổng hợp, tác giả tham khảo các quy định liên quan, quy định tương tự trong pháp luật một số quốc gia, bình luận và đánh giá các lý luận về bảo vệ DLCN trong hoạt động TMĐT. Bên cạnh đó, tác giả còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu luật học với mục tiêu làm sáng tỏ những cơ sở lý luận về DLCN và bảo vệ DLCN trong hoạt động thương mại điện tử ở Việt Nam. Đồng thời so sánh với pháp luật một số nước và khu vực trên thế giới để chỉ ra những điểm hạn chế, bất cập trong các quy định pháp luật và đề xuất các kiến nghị, giải pháp hoàn thiện pháp luật Việt Nam liên quan đến việc bảo vệ DLCN. Để đạt được mục tiêu trên, Luận văn tập trung thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu sau: Một là, khái quát đặc điểm và khái niệm về dữ liệu cá nhân và bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử; Hai là, phân tích, so sánh, đánh giá những quy định pháp luật liên quan đến bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử; Ba là, phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật và thực tiễn thực thi pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử ở Việt Nam, qua đó phát hiện các hạn chế, bất cập trong quy định của pháp luật, từ đó xác định hướng hoàn thiện và
iv đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử ở Việt Nam. Từ khóa: Dữ liệu cá nhân, bảo vệ dữ liệu cá nhân, thương mại điện tử
v ABSTRACT Title: Protection of Personal Data in E-commerce Activities under Vietnamese Law Vietnam is currently experiencing rapid development in e-commerce, which is accompanied by concerns about the protection of personal data for participants in e- commerce activities. The collection, use, and storage of personal data by businesses, data controllers, data processors, and other related entities in this legal relationship pose significant risks to privacy and the right to personal data security. This necessitates a stringent legal framework to ensure the safety of personal data for participants in e- commerce activities. Although Vietnamese law has addressed issues related to the rights, obligations, and legal responsibilities of these entities, the content has not delved deeply into details and has not met practical requirements. In this thesis, the author uses an analytical method to clarify the nature, characteristics, and role of data in e-commerce activities and to analyze the regulations regarding the rights, obligations, and responsibilities of each entity participating in e-commerce. By using the synthesis method, the author references related regulations, similar provisions in the laws of some countries, and comments and evaluates theories on data protection in e-commerce. Additionally, the author employs legal research methods with the aim of clarifying theoretical foundations on personal data and personal data protection in e-commerce activities in Vietnam. The thesis also compares these regulations with those of other countries and regions around the world to identify shortcomings and inadequacies in the legal provisions and proposes recommendations and solutions to improve Vietnamese law related to personal data protection.. To achieve these objectives, the dissertation focuses on the following research tasks: Firstly, Outlining the characteristics and concepts of personal data and its protection in e-commerce activities; Secondly, analyzing, comparing, and evaluating the legal provisions related to personal data protection in e-commerce activities; Thirdly, analyzing and evaluating the current state of the law and the practical implementation of legal provisions regarding personal data protection in e-commerce activities in Vietnam, thereby identifying limitations and inadequacies in the legal provisions and
vi proposing directions and solutions for improving the legal framework for personal data protection in e-commerce activities in Vietnam. Keywords: Personal data, personal data protection, e-commerce.
vii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Từ viết tắt Nội dung diễn giải 1 DLCN Dữ liệu cá nhân 2 TTCN Thông tin cá nhân 3 TMĐT Thương mại điện tử 4 CTDL Chủ thể dữ liệu Quy định Chung về Bảo vệ Dữ liệu 7 GDPR của Liên minh Châu Âu (General Data Protection Regulation)
viii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................ii TÓM TẮT LUẬN VĂN .............................................................................................. iii ABSTRACT ................................................................................................................... v DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................vii PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................................ 1 2. Mục tiêu của đề tài ................................................................................................. 2 2.1. Mục tiêu tổng quát ............................................................................................. 2 2.2. Mục tiêu cụ thể ................................................................................................... 2 3. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................................ 3 3.1. Câu hỏi nghiên cứu chung ................................................................................. 3 3.2. Câu hỏi nghiên cứu cụ thể ................................................................................. 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................... 3 4.1. Đối tượng nghiên cứu của luận văn .................................................................. 3 4.2. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................... 3 5. Phương pháp nghiên cứu....................................................................................... 4 5.1. Phương pháp phân tích...................................................................................... 4 5.2. Phương pháp tổng hợp ...................................................................................... 4 5.3. Phương pháp so sánh luật học .......................................................................... 4 5.4. Phương pháp lịch sử .......................................................................................... 5 6. Nội dung nghiên cứu .............................................................................................. 5 7. Đóng góp của đề tài ................................................................................................ 6 7.1. Đóng góp lý luận ............................................................................................... 6 7.2. Đóng góp thực tiễn ............................................................................................ 6 8. Tổng quan về lĩnh vực nghiên cứu........................................................................ 6 9. Bố cục tổng quát của Luận văn........................................................................... 11 CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ DỮ LIỆU CÁ NHÂN VÀ BẢO VỆ DỮ LIỆU CÁ NHÂN TRONG HOẠT ĐỘNG THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ ........... 12 1.1. Khái quát về dữ liệu cá nhân và bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử ................................................................................................... 12
ix 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của dữ liệu cá nhân ................................................. 12 1.1.2. Khái niệm và đặc điểm về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử ..................................................................................................................... 16 1.1.3. Ý nghĩa của việc bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử ................................................................................................................................ 20 1.2. Tổng quan pháp luật Việt Nam về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử ................................................................................................... 25 1.2.1. Khái quát về pháp luật bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử ..................................................................................................................... 25 1.2.2. Vai trò pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử ............................................................................................................................. 26 1.2.3. Những yếu tố tác động đến pháp luật Việt Nam về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử ....................................................................... 30 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ............................................................................................ 32 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT, THỰC TIỄN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ DỮ LIỆU CÁ NHÂN TRONG HOẠT ĐỘNG THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ Ở VIỆT NAM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN ..................................... 33 2.1. Thực trạng pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử tại Việt Nam ................................................................................................. 33 2.1.1. Quy định pháp luật về quyền của chủ thể dữ liệu trong hoạt động thương mại điện tử ..................................................................................................................... 33 2.1.2. Quy định pháp luật về quyền và nghĩa vụ của chủ thể liên quan trong việc bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử ................................. 40 2.1.3. Quy định pháp luật về cơ chế bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử .............................................................................................................. 44 2.1.4. Quy định pháp luật về chế tài xử lý hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử .................................................. 47 2.2. Thực tiễn thực hiện pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử ................................................................................................... 52 2.2.1. Thực tiễn thực hiện pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử của cơ quan quản lý Nhà nước ............................................... 52 2.2.2. Thực tiễn thực hiện pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử của chủ thể dữ liệu .................................................................. 56 2.2.3. Thực tiễn thực hiện pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử của chủ thể xử lý, kiểm soát dữ liệu ........................................ 60
x 2.3. Hoàn thiện pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử ở Việt Nam ................................................................................................... 65 2.3.1. Sự cần thiết phải hoàn thiện pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử ......................................................................................... 65 2.3.2. Định hướng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử .................................................................................................. 68 2.3.3. Giải pháp hoàn thiện quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử .................................................................................................. 70 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................................ 79 KẾT LUẬN .................................................................................................................. 80 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................... i
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm gần đây, tình hình vi phạm pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân dần trở nên khá phổ biến. Thực trạng dễ gặp phải là trường hợp lộ thông tin đơn hàng khi đặt hàng thông qua các sàn thương mại điện tử, thông tin này bao gồm một số thông tin về sản phẩm, kèm theo đó là những thông tin cơ bản của khách hàng như tên, địa chỉ, số điện thoại1, gây thiệt hại về mặt vật chất và sức khoẻ của người tiêu dùng, đe doạ đến sự an toàn của người tiêu dùng trước những đối tượng có mục đích xấu trong tương lai. Hoặc tình trạng mạo danh người khác để đặt hàng diễn ra thường xuyên, gây ảnh hưởng đến các nhà cung cấp và cả người bị mạo danh2. Ngoài những thông tin nhân thân, một trong những rủi ro mang lại ảnh hưởng lớn đối với người dùng là thông tin về tài chính, làm cho người dùng đối mặt với những rủi ro không thể kiểm soát3. Tuy chỉ nêu ra một số tình huống đã xảy ra nhưng cho thấy mức độ rủi ro cao đối với người tiêu dùng khi tiến hành các hoạt động, giao dịch trong hoạt động thương mại điện tử ở Việt Nam. Từ 01/7/2023, Nghị định số 13/2023/NĐ-CP về Bảo vệ dữ liệu cá nhân chính thức có hiệu lực, tuy nhiên Nghị định này chỉ quy định những nội dung cơ bản về việc bảo vệ an toàn dữ liệu, trách nhiệm các bên đối với việc bảo vệ bên cạnh việc quy định về tác động, thủ tục, trình tự của việc chuyển dữ liệu sang nước ngoài. Dù vậy, các quy định này này vẫn còn mang tính chung chung, từ đó dẫn đến việc thực hiện pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân nói chung và bảo vệ dữ liệu cá nhân trong thương mại điện tử tại Việt Nam còn gặp nhiều hạn chế bởi: Thứ nhất, quy định về quyền của chủ thể dữ liệu mặc dù đã được đề cập nhưng chưa quy định chi tiết được các nội dung cụ thể về các quyền này; Thứ hai, việc thực thi các nghĩa vụ của chủ thể cung cấp các thông tin đối với vấn đề thu thập và xử lý DLCN trong hoạt động TMĐT còn chưa hiệu quả. 1 Sở Nguyên, Cảnh giác đơn hàng giả đánh cắp thông tin, truy cập , ngày 23/10/2023 2 Gia Hưng, Choáng: Bị người khác dùng thông tin cá nhân để đặt mua hàng trên Facebook, truy cập , ngày 23/10/2023 3 L. Mỹ, Bảo mật dữ liệu trong bối cảnh thanh toán không tiếp xúc gia tăng, truy cập , ngày 08/11/2023
2 Thứ ba, sự thiếu hướng dẫn về quy trình cụ thể và thời gian xử lý để thực hiện quyền này dẫn đến sự mơ hồ trong việc thực thi và bảo vệ quyền lợi của CTDL. Thứ tư, pháp luật chưa có cơ chế xử lý cụ thể đối với hành vi xâm phạm an toàn dữ liệu cá nhân mà chỉ mới quy định chung về việc xử lý theo mức độ vi phạm4. Thứ năm, mức phạt đối với các vấn đề vi phạm đến bảo vệ dữ liệu tại Việt Nam còn thấp, chưa đủ tính răn đe. Từ những nội dung trên, tác giả lựa chọn đề tài “Bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử theo pháp luật Việt Nam” để đóng góp những kết quả nghiên cứu có được, nâng cao hiệu quả và tính khả thi đối với việc thực hiện pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong thương mại điện tử tại Việt Nam. 2. Mục tiêu của đề tài 2.1. Mục tiêu tổng quát Luận văn được nghiên cứu với mục tiêu làm sáng tỏ những cơ sở lý luận về dữ liệu cá nhân và bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử ở Việt Nam. Đồng thời phân tích một số quy định pháp luật hiện hành có liên quan, tình hình thực hiện pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử, từ đó chỉ ra những điểm hạn chế, bất cập trong các quy định pháp luật và đề xuất các kiến nghị, giải pháp hoàn thiện pháp luật Việt Nam liên quan đến việc bảo vệ dữ liệu cá nhân. 2.2. Mục tiêu cụ thể Để đạt được các mục tiêu trên, luận văn tập trung thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu sau: Thứ nhất, làm rõ một số vấn đề lý luận về dữ liệu cá nhân, bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử. Thứ hai, phân tích, so sánh, đánh giá những quy định pháp luật liên quan đến bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử theo quy định của pháp luật Việt Nam trong sự so sánh với pháp luật một số nước trên thế giới. Thứ ba, phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật và thực tiễn thực hiện pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử tại Việt Nam. Qua đó, phát hiện những hạn chế, bất cập; những khó khăn, vướng mắc; từ đó xác định phương 4 Điều 4, Nghị định số 13/2023/NĐ-CP
3 hướng, đề xuất những giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử tại Việt Nam. 3. Câu hỏi nghiên cứu 3.1. Câu hỏi nghiên cứu chung Luận văn “Bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử theo pháp luật Việt Nam” được tiến hành để trả lời cho câu hỏi: Pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử cần phải sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện như thế nào để chủ thể dữ liệu và các chủ thể liên quan (chủ thể kiểm soát dữ liệu, chủ thể xử lý dữ liệu và các chủ thể liên quan trong quan hệ pháp luật này) bảo đảm thực hiện pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân khi tham gia hoạt động TMĐT. 3.2. Câu hỏi nghiên cứu cụ thể i) Pháp luật hiện hành có tạo điều kiện để đảm bảo thực hiện pháp luật về bảo về dữ liệu cá nhân trong hoạt động mua hàng và thanh toán thông qua các nền tảng thương mại điện tử và các ứng dụng liên kết với nền tảng thương mại điện tử không? ii) Thực tiễn thực hiện pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử ở Việt Nam làm phát sinh những vướng mắc gì? iii) Pháp luật hiện hành cần phải bổ sung những quy định gì để góp phần bảo đảm việc thực hiện pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử? 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu của luận văn - Các quy định của pháp luật Việt Nam và một số quốc gia trên thế giới về bảo vệ dữ liệu cá nhân. Định hướng chiến lược phát triển khoa học, công nghệ và truyền thông trong bối cảnh số hóa nền kinh tế. - Thực tiễn thực hiện pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung khai thác các quy định pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân được đề cập trong Bộ luật Dân sự năm 2015, Luật An ninh mạng năm 2018, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023, Luật Giao dịch điện tử năm 2023, Luật Công nghệ thông tin năm 2006, Luật An toàn thông tin mạng năm 2015, Nghị định số
4 13/2023/NĐ-CP về Bảo vệ dữ liệu cá nhân. Các tài liệu liên quan hoặc văn bản quy phạm pháp luật không còn hiệu lực, sẽ mang giá trị đối chiếu và làm rõ sự thay đổi, phát triển của quan hệ xã hội này. Bên cạnh đó, luận văn chỉ tập trung phân tích quan hệ pháp luật bảo vệ dữ liệu của cá nhân dưới góc độ bảo vệ quyền riêng tư của mỗi cá nhân khi tham gia vào hoạt động thương mại điện tử và dưới góc nhìn về an toàn thông tin trong hoạt động thương mại điện tử. Việc tham khảo kinh nghiệm pháp luật của một số nước trên thế giới về vấn đề này chỉ nhằm củng cố quan điểm của tác giả trong việc góp phần đề xuất hoàn thiện cơ chế bảo vệ dữ liệu cá nhân ở Việt Nam. Ngoài ra, luận văn chỉ nghiên cứu một số vấn đề lý luận về dữ liệu cá nhân xuyên biên giới như là một trong những biện pháp nhằm bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử xuyên biên giới; Không phân tích điều kiện pháp lý về thu thập, xử lý dữ liệu, thủ tục phê duyệt, thực hiện chuyển dữ liệu cá nhân xuyên biên giới với mục đích đảm bảo an toàn dữ liệu cho người dùng, bảo vệ quyền riêng tư của mỗi người mà không làm tổn hại đến dòng chảy dữ liệu. 5. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau: 5.1. Phương pháp phân tích Phương pháp này được sử dụng chủ yếu trong cả luận văn. Phương pháp phân tích được sử dụng để phân tích, bình luận, đánh giá và làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về bảo vệ DLCN trong hoạt động TMĐT. Phân tích các quy định pháp luật liên quan đến bảo vệ DLCN trong hoạt động TMĐT tại Việt Nam và một số quốc gia khác để phát hiện những khó khăn mà nhà lập pháp mong muốn giải quyết. 5.2. Phương pháp tổng hợp Trên cơ sở đó, phương pháp tổng hợp được sử dụng nhằm đưa ra những nhận định, rút ra các kết luận, đề xuất các ý kiến hoàn thiện pháp luật và các giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định về bảo vệ DLCN trong hoạt động TMĐT tại Việt Nam. 5.3. Phương pháp so sánh luật học Phương pháp này được áp dụng như một công cụ để so sánh, đối chiếu và đánh giá các quan điểm khoa học trong phần tổng quan về vấn đề nghiên cứu. Tác giả so sánh, đối chiếu các quy định pháp luật về bảo vệ DLCN trong hoạt động TMĐT tại Việt Nam
5 qua các giai đoạn phát triển khác nhau. Thông qua đó sẽ nhận thấy được sự thay đổi, sự phát triển tích cực của pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân tại Việt Nam qua thời gian. Hơn nữa, phương pháp này cũng được sử dụng để so sánh các quy định pháp luật về bảo vệ DLCN trong hoạt động TMĐT tại Việt Nam với các quốc gia khác trên thế giới, từ đó xác định sự tương đồng và khác biệt giữa các hệ thống pháp luật được so sánh và hiểu rõ hơn về hệ thống pháp luật của Việt Nam. Phương pháp này nhận diện các hạn chế hiện tại và sử dụng kinh nghiệm quốc tế để đề xuất các giải pháp pháp lý về vấn đề bảo vệ DLCN. 5.4. Phương pháp lịch sử Phương pháp lịch sử được sử dụng chủ yếu trong chương 1 nhằm tổng quát hóa và thu thập dữ liệu về quá trình hình thành và phát triển cơ sở lý luận về bảo vệ dữ liệu cá nhân. Phương pháp này bao gồm nghiên cứu các quy định pháp luật về bảo vệ DLCN qua lịch sử, theo dõi các thay đổi của các quy định này cho đến nay và xem lại các nghiên cứu trước. Do đó, nó cung cấp một góc nhìn toàn diện và trực quan về vấn đề nghiên cứu, giúp tác giả xác định các khía cạnh cần được hoàn thiện của vấn đề để thúc đẩy nghiên cứu và đưa ra các kiến nghị để hoàn thiện các quy định pháp luật điều chỉnh bảo vệ dữ liệu cá nhân. Tuy nhiên, việc cụ thể hóa các phương pháp nghiên cứu như trên chỉ mang tính chất tương đối bởi trong luận văn của mình, tùy vấn đề, nội dung nghiên cứu mà tác giả thường đan xen, kết hợp các phương pháp nghiên cứu nhằm đạt được mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của mình. 6. Nội dung nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu các vấn đề lý luận về bảo vệ dữ liệu cá nhân và các quy định pháp luật liên quan, cụ thể như sau: - Lý luận dữ liêu cá nhân và bảo vệ dữ liệu cá nhân trong TMĐT tại Việt Nam - Các quy định của pháp luật Việt Nam và một số quốc gia trên thế giới liên quan đến bảo vệ dữ liệu cá nhân. - Thực tiễn thực hiện pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử tại Việt Nam. - Giải pháp hoàn thiện pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử tại Việt Nam.
6 7. Đóng góp của đề tài 7.1. Đóng góp lý luận Luận văn làm sâu sắc hơn những lý luận về bảo vệ dữ liệu cá nhân và pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử ở Việt Nam như: Khái niệm, đặc điểm dữ liệu cá nhân, bảo vệ bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử và ý nghĩa của việc bảo vệ dữ liệu cá nhân trong TMĐT tại Việt Nam; làm rõ những yếu tố tác động đến hoạt động thực hiện pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong TMĐT ở Việt Nam. Luận văn là công trình nghiên cứu tương đối hệ thống và toàn diện lý luận về đề bảo vệ dữ liệu cá nhân, làm cơ sở cho việc luận giải những điểm hạn chế và vướng mắc của pháp luật với vấn đề bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử ở Việt Nam, đưa ra kiến nghị xây dựng và hoàn thiện một cách thuyết phục và đáng tin cậy. 7.2. Đóng góp thực tiễn Luận văn phân tích được thực trạng thực hiện pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử tại Việt Nam. Đối chiếu với những kinh nghiệm nước ngoài, luận văn chỉ ra được những ưu điểm và hạn chế của pháp luật Việt Nam và tiếp thu những kinh nghiệm có giá trị thi hành đối với thực tiễn thực hiện pháp luật tại Việt Nam trong vấn đề bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử. Luận văn đưa ra được một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử tại Việt Nam, đồng thời mang lại giá trị tham khảo cho các cơ quan lập pháp trong quá trình nghiên cứu và hoàn thiện những quy định pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử, làm nguồn tài liệu phục vụ cho quá trình dạy, học, các hoạt động nghiên cứu pháp luật về bảo vệ DLCN trong hoạt động thương mại điện tử nói riêng và bảo vệ DLCN tại Việt Nam nói chung. 8. Tổng quan về lĩnh vực nghiên cứu Vấn đề về bảo vệ dữ liệu cá nhân nhận được nhiều sự quan tâm và đã được nghiên cứu bởi nhiều tác giả. Trong quá trình nghiên cứu nội dung trên, tác giả nhận thấy một số công trình nổi bật, có sự liên quan mật thiết đến đề tài và có nhiều giá trị tham khảo, cụ thể như sau:
7 Maria Tzanou (2013), Data protection as a fundamental right next to privacy? “Reconstructing” a not so new right, International Data Privacy Law, Vol. 3, No. 2. (Tạm dịch: Bảo vệ dữ liệu như một quyền cơ bản bên cạnh quyền riêng tư? “Thiết lập lại” một quyền không quá mới). Bài viết đề cập đến việc khó để làm bật lên khái niệm về bảo vệ dữ liệu khi nội dung này luôn được xem xét song song với quyền riêng tư. Tuy nhiên, kể từ 01/12/2009, quyền này đã trở thành một quyền cơ bản trong trật tự pháp lý của EU5, cùng với quyền riêng tư. Bên cạnh thảo luận về những thiếu sót của các lý thuyết hiện tại và án lệ hiện hành của Tòa án Công lý Châu Âu (European Court of Justice) về bảo vệ dữ liệu, tác giả cũng cho rằng hoạt động bảo vệ dữ liệu nên được “tái cấu trúc” để được thực hiện như một quyền cơ bản chính thức bên cạnh quyền riêng tư. Hai điều kiện là cần thiết cho điều này: Thứ nhất, cần công nhận bản chất của quyền bảo vệ dữ liệu. Thứ hai, các hành vi vi phạm về bảo vệ dữ liệu chỉ nên được xác định trên cơ sở các nguyên tắc bảo vệ dữ liệu có liên quan mà không cần phải dựa vào quyền riêng tư. Qua đó có thể thấy được hướng tiếp cận của tác giả đối với vấn đề về dữ liệu cá nhân nên được xem là một đối tượng của quyền sở hữu để có thể tái cấu trúc những quy định liên quan mà không chịu sự chi phối mà những quy định về quyền riêng tư tạo ra. Tác giả luận văn cho rằng hướng tiếp cận này mang lại nhiều giá trị thực tiễn do tính chất của dữ liệu có nét tương đồng với tài sản, mang lại những giá trị, đồng thời gây nên thiệt hại khi không được sử dụng đúng mục đích. Từ đó tác giả có sự kế thừa giá trị nghiên cứu mà bài viết mang lại nhằm hoàn thiện cơ sở ý luận về dữ liệu cá nhân và bảo vệ dữ liệu cá nhân. Nguyễn Việt Hà (2016), Pháp luật Việt Nam về Bảo vệ thông tin cá nhân của người tiêu dùng trong thương mại điện tử, Luận văn Thạc sĩ-Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội. Luận văn đặt ra vấn đề tìm hiểu trách nhiệm của các bên trong việc thu thập, xử lý, bảo vệ và chuyển giao dữ liệu của các chủ thể tham gia vào thương mại điện tử. Tác giả đã đưa ra được nguyên nhân dẫn đến những khó khăn tồn đọng, đa phần đến từ nhận thức của các chủ thể về vấn đề bảo vệ các thông tin này, nguồn nhân lực và cơ sở vật chất dành riêng cho công tác này chưa thực sự được đầu tư kỹ càng. Đối với các quy định pháp luật, tác giả cũng cho rằng “việc một hành vi vi phạm lại có thể thuộc thẩm quyền xử lý của nhiều cơ quan nhà nước khác nhau trên thực tế, chưa chắc là một giải 5 Treaty of Lisbon, 2007
8 pháp hợp lý, bởi nếu các cơ quan này không phối hợp chặt chẽ với nhau hoặc không có sự phân định nhiệm vụ, quyền hạn rõ ràng, có thể sẽ dẫn đến tình trạng hoặc buông lỏng quản lý, hoặc chồng chéo khi xử lý vi phạm, từ đó cũng sẽ dễ dẫn đến việc không bảo đảm được quyền lợi của người tiêu dùng do các cơ quan này đùn đẩy trách nhiệm hoặc không thống nhất về cách thức xử lý vi phạm6”. Luận văn trên chỉ ra một vấn đề pháp luật Việt Nam còn chưa quy định rõ ràng: Chủ thể và trách nhiệm của chủ thể xử lý các tranh chấp liên quan đến vấn đề bảo mật dữ liệu cá nhân. Nội dung này được tác giả luận văn kế thừa và phân tích trong chương 2 của luận văn nhằm làm nổi bật sự cần thiết quy định một chủ thể chuyên trách cho vấn đề quản lý và xử lý các tranh chấp liên quan. Lê Văn Thiệp (2016), Pháp luật về bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử, Tạp chí Pháp luật và Kinh tế, số 2 (287), trang 30-34. Bài viết đặt vấn đề về bảo vệ người tiêu dùng trong lĩnh vực thương mại điện tử và tính liên đới trong việc chịu trách nhiệm của bên thứ ba trong việc bảo vệ an toàn dữ liệu của người tiêu dùng trong quá trình giao kết các hợp đồng từ xa. Bên cạnh đó bài viết đưa ra quan điểm về việc ban hành những quy định mới phù hợp với thực tiễn mà tác giả có thể sử dụng để hoàn thiện chương 2 của luận văn này. Nguyễn Thị Thu Vân (2017), Bảo vệ dữ liệu cá nhân trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0, Tạp chí Dân chủ & Pháp luật, số 10 (307), trang 3-7. Bài viết mô tả một số thách thức trong bối cảnh chuyển đổi số tại Việt Nam, từ đó khái quát được những rủi ro, nguy cơ cho các nhà làm luật. Thông qua bài viết, tác giả luận văn nhận thấy được thêm nhiều nguy cơ có liên quan đến vấn đề an toàn của dữ liệu cá nhân, từ đó hoàn thiện nên lý luận về bảo vệ dữ liệu cá nhân tại chương 1 của luận văn. Nguyễn Hồng Quân (2018), Trách nhiệm xã hội của các doanh nghiệp số đối với vấn đề bảo vệ dữ liệu cá nhân khách hàng trong kỷ nguyên 4.0: Nhìn từ khía cạnh pháp lý và thực thi, Tạp chí Kinh tế Đối ngoại, số 102 (1/2018), trang 104-117. Bài viết làm bật lên được các khía cạnh cần được đảm bảo trong việc bảo vệ thông tin khách hàng mà các doanh nghiệp có khả năng thực hiện. Đồng thời hệ thống lại những quy định về giám sát, chế tài có liên quan đến hành vi thu thập, lưu trữ, huỷ bỏ và trách nhiệm các bên trong việc bảo đảm an toàn thông tin, DLCN và các thông tin của chủ thể 6 Nguyễn Việt Hà (2016), Pháp luật Việt Nam về Bảo vệ thông tin cá nhân của người tiêu dùng trong thương mại điện tử, Luận văn Thạc sĩ, Đại học Quốc gia Hà Nội-Khoa Luật