Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp luật - Thực tiễn tại tỉnh Bình Dương

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:85

Thêm vào BST

Báo xấu

42
lượt xem 19
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn "Bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp luật - Thực tiễn tại tỉnh Bình Dương" được hoàn thành với mục tiêu nhằm làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn áp dụng pháp luật về bồi thường thiệt hại khi đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật. Từ đó nêu ra những kiến nghị và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về bồi thường thiệt hại khi đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp luật - Thực tiễn tại tỉnh Bình Dương

UỶ BAN NHÂN DÂN TỈNH BÌNH DƯƠNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT TRẦN NGỌC TUYẾT NHI BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI TRONG TRƯỜNG HỢP ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT HỢP ĐỒNG LAO ĐỘNG TRÁI PHÁP LUẬT - THỰC TIỄN TẠI TỈNH BÌNH DƯƠNG CHUYÊN NGÀNH: LUẬT KINH TẾ MÃ LỚP: 8 38 01 07 LUẬN VĂN THẠC SĨ BÌNH DƯƠNG – 2023
UỶ BAN NHÂN DÂN TỈNH BÌNH DƯƠNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT TRẦN NGỌC TUYẾT NHI BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI TRONG TRƯỜNG HỢP ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT HỢP ĐỒNG LAO ĐỘNG TRÁI PHÁP LUẬT - THỰC TIỄN TẠI TỈNH BÌNH DƯƠNG CHUYÊN NGÀNH: LUẬT KINH TẾ MÃ SỐ: 8 38 01 07 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS BÙI ANH THỦY BÌNH DƯƠNG – 2023
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, đây là luận văn, là công trình nghiên cứu của cá nhân, dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS Bùi Anh Thủy. Những thông tin số liệu được sử dụng trong công trình nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, khoa học với các nguồn tin chính thống. Nếu được trích dẫn, sử dụng chỉ nhằm mục đích nghiên cứu, học tập và nghiên cứu nội dung đề tài ngoài ra không sử dụng với bất cứ mục đích nào khác. Học viên thực hiện TRẦN NGỌC TUYẾT NHI i
LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin chân thành cảm ơn thầy hướng dẫn của tôi là PGS.TS Bùi Anh Thủy, thầy đã tận tình hướng dẫn tôi trong quá trình viết và hoàn thành luận văn. Cho tôi những nhận xét quý báo, chỉnh sửa những sai sót của tôi trong bài luận văn. Xin chân thành cảm ơn thầy PGS.TS Bành Quốc Tuấn và các thầy, cô đã giảng dạy cho tôi trong thời gian học tập. Do giới hạn kiến thức và khả năng lý luận của bản thân còn nhiều thiếu sót và hạn chế, kính mong sự chỉ dẫn và đóng góp của các thầy, cô để bài luận văn của tôi được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Học viên TRẦN NGỌC TUYẾT NHI ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................... ii MỤC LỤC............................................................................................................ iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................... vi DANH MỤC HÌNH, ĐỒ THỊ ........................................................................... vii MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 1. Lý do chọn thực hiện đề tài ............................................................................. 1 2. Tình hình nghiên cứu đề tài ............................................................................ 2 3. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu đề tài ............................................................ 4 3.1. Mục tiêu nghiên cứu đề tài .......................................................................... 4 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu đề tài......................................................................... 4 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của đề tài ..................................................... 5 4.1. Đối tượng nghiên cứu.................................................................................. 5 4.2. Phạm vi nghiên cứu ..................................................................................... 5 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ........................................... 5 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn...................................................... 5 7. Kết cấu của đề tài Luận văn............................................................................ 6 CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁP LUẬT BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI TRONG TRƯỜNG HỢP ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT HỢP ĐỒNG LAO ĐỘNG TRÁI PHÁP LUẬT....................................... 7 1.1. Khái quát chung về bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp luật trong pháp luật lao động Việt Nam........................................................................................................................ 7 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của bồi thường thiệt hại trong pháp luật lao động Việt Nam............................................................................................................. 7 1.1.2. Ý nghĩa của bồi thường thiệt hại trong pháp luật lao động Việt Nam ... 11 iii
1.2. Pháp luật điều chỉnh về bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp luật trong pháp luật lao động Việt Nam .................................................................................................... 13 1.2.1. Nguyên tắc và nội dung thực hiện bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt hợp đồng trái pháp luật của người sử dụng lao động... 15 1.2.2. Nguyên tắc và nội dung thực hiện bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt hợp đồng trái pháp luật của người lao động................. 21 1.3. Quá trình hình thành và phát triển của pháp luật bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt hợp đồng trái pháp luật trong pháp luật lao động Việt Nam ............................................................................ 27 1.3.1. Giai đoạn từ 1945 đến 1985 ................................................................... 27 1.3.2. Giai đoạn từ 1985 đến 1994 ................................................................... 28 1.3.3. Giai đoạn từ 1994 đến 2002 ................................................................... 28 1.3.4. Giai đoạn từ 2002 đến 2012 ................................................................... 28 1.3.5. Giai đoạn 2012 cho đến nay ................................................................... 29 Kết luận Chương 1 ............................................................................................. 30 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG VÀ KIẾN NGHỊ, GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI TRONG TRƯỜNG HỢP ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT HỢP ĐỒNG........ 31 LAO ĐỘNG TRÁI PHÁP LUẬT TẠI TỈNH BÌNH DƯƠNG ...................... 31 2.1. Đặc điểm kinh tế - xã hội tỉnh Bình Dương .............................................. 31 2.1.1. Đặc điểm địa lý, tình hình phát triển kinh tế -xã hội.............................. 31 2.1.2. Yếu tố dân cư – lực lượng lao động ....................................................... 34 2.2. Việc triển khai áp dụng pháp luật lao động về bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt hợp đồng trái pháp luật lao động trên địa bàn tỉnh Bình Dương ......................................................................................... 39 2.2.1. Áp dụng pháp luật lao động trong việc giải quyết bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt hợp đồng trái pháp luật trong pháp luật lao động Việt Nam............................................................................................ 39 iv
2.2.2. Thực tiễn tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Bình Dương về giải quyết bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt hợp đồng trái pháp luật trong pháp luật lao động Việt Nam. ........................................... 42 2.3. Kiến nghị trong việc nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp luật ............................................................................................................. 51 2.4. Giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp luật 55 Kết luận Chương 2 ............................................................................................. 60 KẾT LUẬN ......................................................................................................... 62 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ viii v
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Giải thích BLDS Bộ luật Dân sự BLLĐ Bộ luật Lao động HĐLĐ Hợp đồng lao động NLĐ Người lao động NSDLĐ Người sử dụng lao động QHLĐ Quan hệ lao động UBND Uỷ ban nhân dân vi
DANH MỤC HÌNH, ĐỒ THỊ Hình 1. Nguồn Báo cáo số 1082/CB-CTK ngày 16/11/2021 của Cục thống kê tỉnh Bình Dương về tình hình kinh tế - xã hội năm 2021 .................................... 32 Hình 2. Nguồn Báo cáo số 1082/BC-CTK ngày 16/11/2021 của Cục thống kê tỉnh Bình Dương về tình hình kinh tế - xã hội năm 2021 .................................... 34 Biểu số 1: Nguồn cầu lao động năm 2021 của tỉnh Bình Dương ........................ 35 Biểu số 2: Nguồn cung lao động năm 2021 của tỉnh Bình Dương ...................... 36 Biểu số 3: Nguồn cung của nhóm nghề có chuyên môn của Bình Dương .......... 38 năm 2021 .............................................................................................................. 38 Biểu số 4: Lao động thất nghiệp theo độ tuổi, giới tính....................................... 39 vii
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn thực hiện đề tài Trong bối cảnh nền kinh tế - xã hội ngày càng phát triển, quan hệ giữa NSDLĐ và NLĐ ngày càng trở nên gắn bó. Mối quan hệ về quyền và lợi ích của NLĐ và NSDLĐ đó là điều kiện mật thiết để duy trì mối QHLĐ cũng như tiền đề để chấm dứt QHLĐ đó. Một khi trong mối quan hệ này phát sinh xung đột về vấn đề liên quan đến lợi ích của một hoặc cả hai bên tham gia lao động đến mức không thể thỏa thuận được phát sinh tranh chấp, rất cần đến cơ chế giải quyết tranh chấp. Những hành vi vi phạm thỏa thuận trong hợp đồng hoặc vi phạm pháp luật lao động của một hoặc các bên tham gia QHLĐ đều dẫn đến phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Nhưng xét về mặt thực tế trong quan hệ giữa NLĐ và NSDLĐ thì NLĐ thường là bên yếu thế và có khả năng chịu nhiều sự thua thiệt hơn. Nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của các bên tham gia QHLĐ, Nhà nước đã ban hành các quy định về bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật đối với các bên tham gia hợp đồng. Trên thực tế cho thấy, các tranh chấp lao động làm phát sinh bồi thường thiệt hại là các tranh chấp lao động cá nhân xuất phát từ các nguyên nhân của NSDLĐ chỉ nghĩ đến lợi ích của mình mà ảnh hưởng đến lợi ích của NLĐ. Từ đó các tranh chấp lao động cá nhân ngày càng tăng dẫn đến các cuộc đình công diễn ra, cũng như nguồn thu nhập của NLĐ không ổn định. Mặc khác, các tranh chấp làm phát sinh bồi thường thiệt hại lại xuất phát từ NLĐ, khi ý thức chấp hành kỷ luật của mỗi cá nhân cao thấp khác nhau dẫn đến việc vi phạm kỷ luật lao động xảy ra, ảnh hưởng đến lợi ích của NSDLĐ. Việc bồi thường trong trường hợp này nhằm đền bù tổn thất mà NLĐ gây ra cũng như nâng cao ý thức chấp hành kỷ luật khi tham gia QHLĐ. Để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của NLĐ, đồng thời bảo đảm được quyền của NSDLĐ; nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả việc giải quyết các tranh chấp lao động cá nhân hoặc tranh chấp lao động tập thể và tranh chấp về bồi thường khi NSDLĐ chấm dứt HĐLĐ đòi hỏi việc giải quyết tranh chấp phải một cách khách quan, chính xác và đúng pháp luật. Việc nghiên cứu, xem xét, đánh 1
giá một cách toàn diện các quy định của pháp luật, cũng như thực trạng về việc giải quyết các tranh chấp về bồi thường khi chấm dứt HĐLĐ, chỉ ra những bất cập và vướng mắc trong thực tiễn áp dụng; từ đó đưa ra các kiến nghị giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết các tranh chấp về bồi thường trong trường hợp đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật là điều rất cần thiết. Với những lý do trên, tác giả đã quyết định chọn đề tài: “Bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp luật - Thực tiễn tại tỉnh Bình Dương” làm đề tài luận văn thạc sĩ Luật Kinh tế. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật, trong điều kiện nền kinh tế - xã hội của Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ, khuyến khích nguồn lực từ khu vực tư nhân và thu hút nhiều nguồn vốn đầu tư từ nước ngoài, là một vấn đề khá nóng, thu hút sự quan tâm của nhà nước và xã hội. QHLĐ trong sản xuất – kinh doanh vì thế ngày càng mở rộng phong phú, dẫn đến những tranh chấp làm phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật cũng có chiều hướng gia tăng. Đã có các công trình nghiên cứu về đề tài dưới dạng những luận án, luận văn, bài báo khoa học, đề tài nghiên cứu như sau: Các giáo trình Luật Lao động dành cho việc giảng dạy bậc đại học của một số cơ sở đào tạo luật, như “Giáo trình Luật Lao động Việt Nam” của Trường đại học Luật Hà Nội (2009); “Giáo trình Luật Lao động” của Trường đại học Lao động - Xã hội (2009); “Giáo trình Luật Lao động” của Trường đại học Luật TP. Hồ Chí Minh (2013)... đã đưa ra khái niệm chung nhất về đơn phương chấm dứt HĐLĐ. Luận án Tiến sĩ của tác giả Nguyễn Thị Hoa Tâm (2013), “Pháp luật về đơn phương chấm dứt HĐLĐ - Những vấn đề lý luận và thực tiễn”, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh; đã nghiên cứu khá hệ thống về đơn phương chấm dứt HĐLĐ, phân tích, đánh giá khách quan thực trạng pháp luật đơn phương chấm dứt hợp đồng lao đồng ở Việt Nam, trong đó có nêu ra một số điểm về việc bồi thường thiệt hại của NLĐ và NSDLĐ. 2
Luận văn thạc sĩ của tác giả Nguyễn Thị Bích Nga (2014), “Bồi thường thiệt hại trong pháp luật lao động Việt Nam và thực tiễn áp dụng trên địa bàn thành phố Đà Nẵng”. Luận văn làm sáng tỏ cơ sở lý luận, chỉ ra những biểu hiện của trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong luật lao động và thực tiễn thực hiện, làm cơ sở đề xuất các kiến nghị hoàn thiện. Luận văn thạc sĩ của tác giả Nguyễn Thị Lan Phương (2015), “Bồi thường thiệt hại theo pháp luật lao động Việt Nam”, Khoa luật - Đại học Quốc gia Hà Nội. Luận văn đã nghiên cứu những vấn đề lý luận về bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực lao động, đánh giá thực trạng về bồi thường thiệt hại trong lao động ở nước ta hiện nay, từ đó đưa ra các biện pháp hoàn thiện về cơ sở pháp lý và thực tiễn áp dụng pháp luật. Bài viết của Nguyễn Thị Bích (2017), Một số đề xuất nhằm hoàn thiện các quy định về HĐLĐ trong BLLĐ 2012, Tạp chí Tòa án Nhân dân, số 9, trang 27- 30. Trong bài viết tác giả đã nêu ra được những bất cập của BLLĐ 2012 cần được sửa đổi, bổ sung liên quan đến hợp đồng lao động, về nguyên tắc giao kết HĐLĐ và chấm dứt HĐLĐ. Bài viết của Bùi Thị Huyền (2018), Hoàn thiện pháp luật về giao kết HĐLĐ ở Việt Nam, Tạp chí Dân chủ & Pháp luật, số 8 (317), trang 43-47. Bài viết đã thể hiện những bất cập về chủ thể giao kết hợp đồng; nguyên tắc, nghĩa vụ giao kết hợp đồng; nội dung giao kết hợp đồng. Từ đó nêu ra những kiến nghị để hoàn thiện về giao kết HĐLĐ để phù hợp với tình hình kinh tế. Luận án tiến sĩ luật của tác giả Phạm Thị Thu Phương (năm 2020) “Giải quyết tranh chấp về đơn phương chấm dứt HĐLĐ theo pháp luật Việt Nam từ thực tiễn xét xử của Tòa án nhân dân tại thành phố Hồ Chí Minh”, Học viện Khoa học xã hội. Luận án Nghiên cứu cơ sở lý luận của pháp luật về giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt HĐLĐ tại Tòa án. Đánh giá hệ thống về thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật Việt Nam; chỉ ra các bất cập của pháp luật và đưa ra các đề xuất kiến nghị hoàn thiện pháp luật Việt Nam liên quan. Các công trình nghiên cứu kể trên đã giải quyết từng vấn đề khác nhau ở các góc độ tiếp cận khác nhau, tuy nhiên chưa có công trình nghiên cứu nào thực 3
sự đi sâu nghiên cứu giải quyết vấn đề bồi thường thiệt hại trong trường hợp có việc đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật trên địa bàn tỉnh Bình Dương. Đó chính là khía cạnh để tác giả luận văn phát triển ý tưởng nghiên cứu của mình. Mặc dù vậy, các nghiên cứu trên là nguồn tài liệu hết sức quý giá cho tác giả tham khảo trong quá trình thực hiện đề tài luận văn. 3. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu đề tài 3.1. Mục tiêu nghiên cứu đề tài Làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn áp dụng pháp luật về bồi thường thiệt hại khi đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật. Từ đó nêu ra những kiến nghị và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về bồi thường thiệt hại khi đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu đề tài Phân tích và làm rõ một số vấn đề lý luận như: khái niệm đơn phương chấm dứt HĐLĐ; khái niệm đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật; các trường hợp bồi thường khi đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật; khái quát chung về quá trình hình thành, phát triển của pháp luật Việt Nam về bồi thường thiệt hại khi đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật. Nêu sơ lược lịch sử hình thành và phát triển của quy định trách nhiệm về bồi thường thiệt hại khi đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật. Phân tích, đánh giá những quy định của pháp luật về bồi thường thiệt hại khi đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật. Từ đó, đưa ra được cái hình tổng quan về quyền và nghĩa vụ của các bên khi đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật. Nghiên cứu việc triển khai áp dụng pháp luật lao động trên địa bàn tỉnh Bình Dương trong đó có pháp luật về bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật lao động Việt Nam. Từ đó, tìm ra những bất cập để đưa ra được những kiến nghị giải pháp nhằm góp phần nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt hợp đồng trái pháp luật. 4
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của đề tài 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là các quy định pháp luật về bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật về bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật tại tỉnh Bình Dương. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về không gian: Luận văn tập trung nghiên cứu về thực tiễn áp dụng việc bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Bình Dương. - Phạm vi về thời gian: Luận văn nghiên cứu dựa trên số liệu thực tế tại tỉnh Bình Dương và các quy định của pháp luật lao động liên quan trong giai đoạn từ năm 2016 đến năm 2021. - Phạm vi nội dung: Các quy định pháp luật về bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật liên quan trên địa bàn tỉnh Bình Dương. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu - Phương pháp luận: Tác giả vận dụng Phương pháp luận duy vật biện chứng, duy vật lịch sử của Triết học Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam, của Nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu. - Một số phương pháp nghiên cứu cụ thể: Phương pháp phân tích: Để làm rõ các nội dung liên quan đến cơ sở lý luận, cũng như thực trạng liên quan đến đề tài nghiên cứu. Phương pháp tổng hợp: Nhằm liên kết những thông tin đã được tham khảo ở nhiều nguồn khác nhau để phân tích, đánh giá, là cơ sở để rút ra những đánh giá kết luận cũng như những kiến nghị hoàn thiện pháp luật. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Ý nghĩa lý luận 5
Luận văn nhằm góp phần làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật Việt Nam, làm rõ tính khả thi, phù hợp và những khó khăn, hạn chế của pháp luật về bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật. - Ý nghĩa thực tiễn + Đề xuất các phương hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật trong pháp luật thực định của Việt Nam. + Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho cơ quan Nhà nước, giới sử dụng lao động, giảng viên, sinh viên các trường đại học tham khảo tùy theo nhu cầu. 7. Kết cấu của đề tài Luận văn Ngoài phần mở đầu, danh mục chữ viết tắt, mục lục, kết luận, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Một số vấn đề lý luận về pháp luật bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp luật. Chương 2: Thực trạng và kiến nghị, giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật Việt Nam hiện hành về bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp luật tại tỉnh Bình Dương. 6
CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁP LUẬT BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI TRONG TRƯỜNG HỢP ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT HỢP ĐỒNG LAO ĐỘNG TRÁI PHÁP LUẬT 1.1. Khái quát chung về bồi thường thiệt hại trong trường hợp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp luật trong pháp luật lao động Việt Nam 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của bồi thường thiệt hại trong pháp luật lao động Việt Nam Việt Nam ngày nay đang phát triển nền kinh tế thị trường với nhiều thành phần đa dạng và phong phú. Trong nền kinh tế đó, sức lao động được xem là một loại “hàng hóa đặc biệt”. Người lao động có quyền cho thuê sức lao động của mình cho NSDLĐ và ở bất cứ nơi nào pháp luật không cấm. Đối với NSDLĐ thì có thể thuê NLĐ để phục vụ cho lợi ích của mình mà mục đích chủ yếu là sinh ra lợi nhuận cho NSDLĐ. Để ràng buộc mối quan hệ đó cả hai bên trong quan hệ sẽ ký kết với nhau thông qua HĐLĐ đó là QHLĐ mang tính pháp lý để ràng buộc hai hay nhiều bên trong QHLĐ. Được quy định cụ thể tại Điều 13, BLLĐ 2019 như sau “HĐLĐ là sự thỏa thuận giữa NLĐ và NSDLĐ về việc làm có trả công, tiền lương, điều kiện lao động, quyền và nghĩa vụ của mỗi bên trong QHLĐ”. Khi NLĐ và NSDLĐ xác lập QHLĐ thì cùng với đó, giữa họ xuất hiện một mối quan hệ nghĩa vụ. Nghĩa vụ này các bên có thể tự thỏa thuận với nhau hoặc thực hiện theo pháp luật dựa vào HĐLĐ. Do đó, khi một bên vi phạm nghĩa vụ có thể trong trường hợp không thực hiện, thực hiện không đầy đủ hoặc thực hiện không đầy đủ, gây thiệt hại cho bên kia thì phải gánh chịu hậu quả pháp lý bất lợi mà pháp luật đã dự liệu trước đó, gọi là bồi thường thiệt hại. Trong các mối quan hệ được pháp luật lao động điều chỉnh cũng có thể xảy ra những hành vi xâm phạm đến quyền, lợi ích của các bên trong QHLĐ, bởi khi thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình, NLĐ khó có thể tránh khỏi những sơ xuất, vô ý gây thiệt hại cho người sử dựng lao động hoặc NSDLĐ vì một lý do nào đó 7
như lợi nhuận mà vi phạm những thỏa thuận trong HĐLĐ gây ra thiệt hại cho NLĐ. Để ngăn chặn và khắc phục hậu quả của những hành vi gây thiệt hại, Nhà nước sử dụng các biện pháp khác nhau trong đó bồi thường thiệt hại có thể được xem là một phương tiện pháp lý hữu hiệu để bảo vệ QHLĐ, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể trong QHLĐ. Tuy nhiên, pháp luật Việt Nam không quy định khái niệm thế nào là bồi thường thiệt hại, nên có thể hiểu rằng bồi thường thiệt hại là một loại trách nhiệm pháp lý phát sinh khi một bên trong QHLĐ có hành vi vi phạm nghĩa vụ thiệt hại cho bên kia nhằm khôi phục tình trạng tài sản, bù đắp về tổn thất, tinh thần và sức khỏe cho người bị thiệt hại. Đồng thời đó là một mối quan hệ pháp luật lao động, theo đó người gây ra thiệt hại trong những điều kiện mà pháp luật quy định phải bồi thường toàn bộ thiệt hại do hành vi trái pháp luật mà họ đã gây ra. Trong mối quan hệ này, bên bị thiệt hại được xem là bên có quyền và có quyền yêu cầu bên gây thiệt hại phải bồi thường những thiệt hại đã xảy ra. Theo đó trách nhiệm bồi thường thiệt hại được quy định trong pháp luật dân sự bao gồm trách nhiệm bồi thường thiệt hại về vật chất và bồi thường thiệt hại về tinh thần. Trong đó trách nhiệm bồi thường về vật chất là trách nhiệm mà bên gây ra thiệt hại phải bù đắp tổn thất vật chất thực tế, tính được thành tiền do bên vi phạm gây ra, bao gồm những tổn thất về tài sản, chi phí hợp lý phải ngăn chặn, hạn chế, khắc phục thiệt hại, thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút. Mặt khác, bên gây thiệt hại về tinh thần cho người khác do xâm phạm đến tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín của người khác thì ngoài việc phải chấm dứt hành vi vi phạm, xin lỗi, cải chính công khai thì còn phải thực hiện việc bồi thường một khoản tiền để nhằm mục đích bù đắp tổn thất về tinh thần cho bên bị thiệt hại. Do đó, trách nhiệm bồi thường thiệt hại ở đây chỉ mang tính chất liệt kê mà không quy định rõ khái niệm bồi thường thiệt hại cũng như khái niệm trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Từ đó cho thấy bên vi phạm chính là bên bất lợi do hành vi vi phạm của mình gây ra mà bồi thường thiệt hại là gánh chịu hậu quả bất lợi đó bằng việc bù đắp tổn thất cho bên bị vi phạm. 8
Trong quan hệ lao động mà các bên bị ràng buộc với nhau bằng hợp đồng lao động thì các bên phải chịu trách nhiệm pháp lý về nội dung được thỏa thuận trong hợp đồng. Trách nhiệm pháp lý về bồi thường thiệt hại phát sinh khi các bên có hành vi vi phạm pháp luật gây thiệt hại và gánh chịu hậu quả là bù đắp tổn thất cho bên bị vi phạm. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động có những điểm chung với trách nhiệm bồi thường thiệt hại dân sự, đó là phải bồi thường tổn thất do mình gây ra, sự giống nhau này xuất phát từ bản chất của quan hệ dân sự bao hàm quan hệ lao động. Tuy nhiên vẫn có điểm khác nhau ở chỗ trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động phát sinh trên cơ sở hợp đồng lao động, còn trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong dân sự phát sinh trên cơ sở các nghĩa vụ dân sự. Từ những phân tích trên có thể thấy được đặt điểm của bồi thường thiệt hại như sau: giữa NLĐ và NSDLĐ có quan hệ lao động thông qua hợp đồng lao động; hành vi đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trái luật gây thiệt hại cho bên bị vi phạm; nội dung của việc bồi thường phụ thuộc vào quy định của pháp luật; cuối cùng là lỗi là một trong những yếu tố quan trọng để xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Căn cứ làm phát sinh bồi thường thiệt hại trong quan hệ hợp đồng:  Căn cứ vào chủ thể chịu trách nhiệm bồi thường: Chủ thể chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại có ba loại: (i) Bồi thường do NLĐ thực hiện khi NLĐ có hành vi vi phạm nội quy, quy định của NSDLĐ hoặc hợp động lao động gây thiệt hại cho NSDLĐ; (ii) Bồi thường cho NSDLĐ thực hiện, phát sinh khi NSDLĐ bị tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp hoặc vi phạm HĐLĐ gây thiệt hại cho NLĐ; (iii) Bồi thường thiệt hại do người thứ ba gây ra.  Căn cứ quan hệ làm phát sinh quan hệ bồi thường: quan hệ làm phát sinh quan hệ bồi thường có hai loại: phát sinh trong QHLĐ và phát sinh trong các quan hệ khác. Trong đó, bồi thường phát sinh trong QHLĐ là trách nhiệm bồi thường do hành vi vi phạm gây thiệt hại liên quan đến QHLĐ như hành vi chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật, hành vi vi phạm kỷ luật lao động gây thiệt hại cho NSDLĐ. Bồi thường phát sinh trong các quan hệ khác là trách nhiệm bồi thường do hành vi trái 9
pháp luật, gây thiệt hại nhưng không phải trong QHLĐ mà trong các quan hệ khác có liên quan tới QHLĐ.  Căn cứ vào ý chí của các bên trong QHLĐ: Các bên có thể bồi thường theo quy định của pháp luật hoặc theo thỏa thuận giữa hai bên, trong đó: (i) Bồi thường thiệt hại theo quy định của pháp luật là trách nhiệm bồi thường thiệt hại phát sinh trong những trường hợp được pháp luật quy định trước; (ii) Bồi thường thiệt hại theo thỏa thuận của hai bên là trường hợp bồi thường thiệt hại của các bên trong QHLĐ thỏa thuận trước hoặc sau khi thiệt hại lao động xảy ra.  Căn cứ thiệt hại xảy ra trong QHLĐ: (i) Bồi thường thiệt hại về tài sản là trách nhiệm bồi thường thiệt hại của một bên trong QHLĐ khi hành vi vi phạm của họ đã gây tổn thất về tài sản cho bên kia. Bồi thường thiệt hại về tài sản là trách nhiệm của NSDLĐ đối với NLĐ khi xảy ra tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp với NLĐ trong quá trình lao động. Đây được xem là quy định đặc thù của luật lao động, khác với bồi thường thiệt hại do xâm phạm tính mạng, sức khỏe trong quan hệ dân sự. (ii) Bồi thường thiệt hại do chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật, khi giao kết HĐLĐ, các bên có quyền tự do thỏa thuận theo ý chí của mình trong khuôn khổ pháp luật. Sau khi HĐLĐ có hiệu lực, lúc này NLĐ và NSDLĐ đã tham gia vào trong QHLĐ nên phải tuân theo những quy định của luật lao động và những thỏa thuận trong hợp đồng. Nếu có hành vi vi phạm sẽ phải chịu trách nhiệm bồi thường theo quy định của pháp luật hoặc theo sự thỏa thuận của các bên. Từ đó cho thấy căn cứ phát sinh bồi thường thiệt hại khi đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật: Thứ nhất, một bên chủ thể có hành vi đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp luật. NLĐ và NSDLĐ chịu sự ràng buộc pháp lý thông qua hợp đồng lao động, nghĩa là các bên có các quyền và nghĩa vụ đối xứng nhau. Đó là khi quyền và lợi ích của bên này đạt được khi bên kia thực hiện tốt nghĩa vụ của mình và ngược lại. Do đó, khi NLĐ hoặc NSDLĐ đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trái luật thì họ đã vi phạm nghĩa vụ của mình trong hợp đồng lao động. Sự vi phạm này phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại của các bên. Vì vậy, hành vi đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trái luật là căn cứ đầu tiên làm 10
phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại của các bên khi đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật. Thứ hai, phải có lỗi của bên thực hiện hành vi đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật. Lỗi là trạng thái tâm lý của một bên trong hợp đồng về nhận thức của họ đối với hành vi trái pháp luật và thiệt hại gây ra. Trong trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật không phân biệt lỗi cố ý hay lỗi vô ý. Khi NLĐ hoặc NSDLĐ thực hiện hành vi đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật thì họ đã nhận thức được việc làm của mình là có lỗi. Chủ yếu mục đích của hành vi này là vì lợi ích của riêng một bên tham gia QHLĐ. Do đó, lỗi là yếu tố quan trọng trong xác định căn cứ làm trách nhiệm phát sinh bồi thường thiệt hại của các bên khi đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật. Trong QHLĐ, chỉ cần hành vi đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật của một bên chủ thể và có lỗi đã đủ làm phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Trong khi đó trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong dân sự phát sinh khi có đủ bốn yếu tố là hành vi trái pháp luật, gây thiệt hại trên thực tế, có quan hệ nhân quả giữa hành vi trái pháp luật với thiệt hại xảy ra, có lỗi. Đây là một sự khác biệt quan trọng giữa trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong dân sự và trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động. 1.1.2. Ý nghĩa của bồi thường thiệt hại trong pháp luật lao động Việt Nam Bồi thường thiệt hại do hành vi trái pháp luật gây ra là nguyên tắc công bằng, hợp lí, phù hợp với mục đích và chức năng mà pháp luật đã quy định. Bồi thường kịp thời cho bên bị vi phạm nhằm khắc phục những thiệt hại do hành vi trái pháp luật gây ra. Điều này có ý nghĩa quan trọng khi thiệt hại về tính mạng, sức khỏe của cá nhân bị thiệt hại. Đồng thời, các quy định của pháp luật về bồi thường thiệt hại trong pháp luật Việt Nam nói chung và pháp luật lao động nói riêng đã tạo tiền đề quan trọng trong việc giải quyết các tranh chấp bồi thường phát sinh sau này. Đồng thời, bồi thường thiệt hại khi đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật góp phần đảm bảo lợi ích kinh tế cho các bên chủ thể. Vì lợi ích kinh tế là mục đích hàng đầu khi các chủ thẻ tham gia vào QHLĐ, đó là lợi nhuận kinh doanh của 11