Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc và thực tiễn tại tỉnh Quảng Ninh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:105

Thêm vào BST

Báo xấu

36
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của đề tài là đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về BHXH bắt buộc ở Việt Nam. Đồng thời đưa ra một số kiến nghị với các cơ quan Quản lý Nhà nước và cơ quan thực hiện chính sách BHXH bắt buộc.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc và thực tiễn tại tỉnh Quảng Ninh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG ---------***--------- LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁP LUẬT VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC VÀ THỰC TIỄN TẠI TỈNH QUẢNG NINH Ngành: Luật Kinh tế BÙI VIỆT THÁI Hà Nội - 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG -----------***--------- LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁP LUẬT VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC VÀ THỰC TIỄN TẠI TỈNH QUẢNG NINH Ngành: Luật Kinh tế Mã số: 8 3 8 0 1 0 7 Học viên cao học: Bùi Việt Thái Người hướng dẫn khoa học: PGS, TS Bùi Ngọc Sơn Hà Nội – 2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn thạc sĩ với đề tài “Pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc và thực tiễn tại tỉnh Quảng Ninh” là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS, TS Bùi Ngọc Sơn. Các số liệu sử dụng phân tích trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, đảm bảo tính chính xác, tin cậy. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung thực, khách quan và phù hợp với thực tiễn của Việt Nam. Các kết quả này chưa từng được công bố trong bất kỳ nghiên cứu nào khác. Học viên Bùi Việt Thái
ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành nhất tới PGS. TS Bùi Ngọc Sơn đã hết sức nhiệt tình hướng dẫn tôi, tôi cũng xin được bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc tới các cán bộ, giảng viên Cơ sở Quảng Ninh, Khoa Luật, Khoa Sau đại học của Trường Đại học Ngoại thương về sự tận tình, tận tâm giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu luận văn thạc sĩ. Do thời gian và trình độ còn hạn chế, luận văn không tránh khỏi những thiếu sót, học viên rất mong nhận được sự góp ý của các thầy, cô giáo để luận văn được hoàn thiện hơn. Trân trọng cảm ơn! Học viên Bùi Việt Thái
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU................................ vii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................. viii TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LUẬN VĂN .................................. ix LỜI MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ......................................................................... 1 2. Tình hình nghiên cứu .............................................................................. 2 2.1. Các nghiên cứu của nước ngoài liên quan đến đề tài ........................ 2 2.2. Các nghiên cứu ở trong nước............................................................... 2 3. Mục đích nghiên cứu............................................................................... 4 4. Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................. 4 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.......................................................... 4 5.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................... 4 5.2. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................. 5 6. Phương pháp nghiên cứu........................................................................ 5 7. Kết cấu của Luận văn ............................................................................. 6 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN VỀ PHÁP LUẬT BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC ............................................................................................................... 7 1.1. Khái quát về bảo hiểm xã hội bắt buộc .............................................. 7 1.1.1. Khái niệm bảo hiểm xã hội bắt buộc ................................................. 7 1.1.2. Đặc trưng cơ bản của bảo hiểm xã hội bắt buộc .............................. 7 1.1.3. Hệ thống các chế độ bảo hiểm xã hội bắt buộc ................................ 8 1.1.4. Đặc điểm của hệ thống chế độ bảo hiểm xã hội bắt buộc ................ 9 1.2. Nội dung của pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc ..................... 10 1.2.1. Đối tượng áp dụng ........................................................................... 10 1.2.2. Nguồn hình thành quỹ bảo hiểm xã hội ......................................... 10
iv 1.2.3. Công tác thu bảo hiểm xã hội .......................................................... 11 1.2.4. Một số chế độ bảo hiểm xã hội bắt buộc ......................................... 16 1.2.5. Công tác chi bảo hiểm xã hội .......................................................... 18 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc hoàn thiện pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc ........................................................................................... 24 1.3.1. Chính sách của Nhà nước ............................................................... 24 1.3.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ................................................................ 25 1.3.3. Công tác tuyên truyền ...................................................................... 25 1.3.4. Công tác kiểm tra, giám sát ............................................................. 26 1.3.5. Ý thức pháp luật của người lao động và người sử dụng lao động 26 1.4. Kinh nghiệm hoàn thiện pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc của một số nước và bài học kinh nghiệm ....................................................... 26 1.4.1. Kinh nghiệm hoàn thiện pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc của một số nước ................................................................................................ 26 1.4.2. Đánh giá về việc hoàn thiện pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc ở các nước................................................................................................... 30 Kết luận chương 1 ..................................................................................... 31 CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC Ở VIỆT NAM VÀ THỰC TIỄN TẠI TỈNH QUẢNG NINH32 2.1. Phân tích thực trạng các quy định của pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc ở Việt Nam ........................................................................... 32 2.1.1. Quy định về thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ..................................... 32 2.1.2. quy định về các chế độ BHXH bắt buộc ......................................... 35 2.1.3. Quy định về chi bảo hiểm xã hội ..................................................... 40 2.2. Thực tiễn áp dụng các quy định của bảo hiểm xã hội bắt buộc ở tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2014-2018 ..................................................... 41 2.2.1. Giới thiệu chung về bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh................. 41 2.2.2. Công tác thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại tỉnh Quảng Ninh ........ 42
v 2.2.3. Các chế độ chính sách bảo hiểm xã hội bắt buộc ở tỉnh Quảng Ninh ............................................................................................................ 47 2.2.4. Công tác giải quyết chế độ chính sách BHXH ở tỉnh Quảng Ninh ..................................................................................................................... 47 2.3. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến việc hoàn thiện pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc ở Việt Nam ..................................................... 53 2.3.1. Chính sách của Nhà nước ............................................................... 53 2.3.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ................................................................ 54 2.3.3. Công tác tuyên truyền ...................................................................... 54 2.3.4. Công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát ............................................ 55 2.3.5. Ý thức pháp luật của NLĐ và người sử dụng lao động ................. 55 2.4. Đánh giá chung về thực trạng pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc ở Việt Nam ........................................................................................ 55 2.4.1. Các mặt tích cực ............................................................................... 55 2.4.2. Các mặt hạn chế ............................................................................... 57 2.4.3. Nguyên nhân .................................................................................... 59 Kết luận chương 2 ..................................................................................... 60 CHƯƠNG 3 CÁC GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC Ở VIỆT NAM .............................. 61 3.1. Sự cần thiết phải hoàn thiện pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc ..................................................................................................................... 61 3.2. Định hướng nhằm hoàn thiện pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc ở Việt Nam ........................................................................................ 61 3.3. Các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc ở Việt Nam ........................................................................... 63 3.3.1. Hoàn thiện hệ thống bảo hiểm xã hội đồng bộ, đa dạng, chất lượng ..................................................................................................................... 63
vi 3.3.2. Một số giải pháp về tuyên truyên, và cải cách hành chính trong lĩnh vực bảo hiểm xã hội............................................................................ 66 3.3.3. Hoàn thiện pháp luật về bảo hiểm xã hội ....................................... 70 3.3.4. Hoàn thiện về chính sách bảo hiểm xã hội bắt buộc ở Việt Nam dựa trên nguồn tài chính hình thành và phân bổ quỹ bảo hiểm xã hội . 73 3.4. Một số kiến nghị ................................................................................. 78 3.4.1. Kiến nghị với cơ quan Quản lý Nhà nước ...................................... 78 3.4.2. Kiến nghị với Bảo hiểm xã hội Việt Nam ....................................... 81 3.4.3. Kiến nghị với Sở Lao động Thương binh và Xã hội tỉnh Quảng Ninh ............................................................................................................ 84 3.4.4. Kiến nghị đối với Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh .................... 86 Kết luận chương 3 ..................................................................................... 88 KẾT LUẬN .................................................................................................... 89 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 91
vii DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU Hình 2.1 Cơ cấu tổ chức của BHXH tỉnh Quảng Ninh................................... 42 Biểu đồ 2.3: Số đơn vị tham gia BHXH năm 2014-2018 ............................... 44 Biểu đồ 2.4: Số lao động tham gia BHXH năm 2014-2018. .......................... 44 Biểu đồ 2.5: Kết quả thu BHXH thực hiện năm 2014-2018........................... 45 Bảng 2.2: Bảng tổng hợp kết quả thu BHXH bắt buộc năm 2014-2018 ........ 43 Bảng 2.6: Thực hiện Kế hoạch thu BHXH bắt buộc năm 2014-2018 ............ 46 Bảng 2.7: Chi các chế độ bảo hiểm xã hội dài hạn năm 2014-2018 ............... 48 Bảng 2.8: Nguồn chi các chế độ BHXH dài hạn năm 2014-2018 .................. 49 Bảng 2.9: Phương pháp chi các chế độ BHXH năm 2014-2018 .................... 50 Bảng 2.10 Chi các chế độ BHXH ngắn hạn năm 2014-2018 ......................... 51
viii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ASXH: An sinh xã hội BHXH: Bảo hiểm xã hội BHYT: Bảo hiểm y tế BNN: Bệnh nghề nghiệp HĐLĐ: Hợp đồng lao động NLĐ: Người lao động NSNN: Ngân sách nhà nước TNLĐ: Tai nạn lao động
ix TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LUẬN VĂN 1. Kết quả đạt được của Luận văn Chính sách BHXH là một trong những chính sách lớn của Đảng và Nhà nước ta với mục tiêu từng bước hoàn thiện và nâng cao việc bảo đảm vật chất, góp phần ổn định đời sống cho người lao động hoặc thân nhân của họ khi người lao động bị ốm đau, thai sản, TNLĐ-BNN, nghỉ hưu hoặc chết. Trong điều kiện phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, chính sách BHXH ngày càng trở nên quan trọng trong việc phát triển xã hội một cách lâu dài và bền vững. Do đó, để đạt được mục tiêu tăng số lượng người lao động tham gia BHXH, cần phải nghiên cứu hoàn thiện pháp luật về BHXH một cách khoa học, nhằm xem xét, đánh giá quá trình thực hiện một cách toàn diện từ đó rút ra điểm mạnh, những hạn chế và đề ra các giải pháp hoàn thiện. Vì vậy, học viên đã lựa chọn nghiên cứu đề tài “Pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc và thực tiễn tại tỉnh Quảng Ninh” làm đề tài luận văn của mình. Luận văn đã hệ thống lý luận về pháp luật bảo hiểm xã hội bắt buộc, làm rõ vai trò của chính sách bảo hiểm xã hội trong việc đảm bảo an sinh xã hội, đánh giá được thực trạng trong việc tổ chức thực hiện pháp luật về bảo hiểm xã hội và thực tiễn tại tỉnh Quảng Ninh trong thời gian qua. Qua đó, đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về BHXH bắt buộc ở Việt Nam. Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn được chia thành 3 chương, cụ thể như sau: Chương 1, tổng quan về pháp luật bảo hiểm xã hội bắt buộc; Chương 2, thực trạng pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc ở Việt Nam và thực tiễn tại tỉnh Quảng Ninh; Chương 3, các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc ở Việt Nam. Trong chương 1, học viên đã hệ thống cơ sở lý luận về pháp luật đối với BHXH bắt buộc, nêu ra những yếu tố ảnh hưởng đến việc hoàn thiện pháp luật về BHXH bắt buộc, kinh nghiệm trong việc hoàn thiện pháp luật về BHXH của một số nước, từ đó rút ra bài học cho Việt Nam trong quá trình hoàn thiện pháp luật về BHXH.
x Tại chương 2, học viên đi sâu vào phân tích thực trạng các quy định của pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc ở Việt Nam và thực tiễn áp dụng các quy định của bảo hiểm xã hội bắt buộc ở tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2014-2018, đưa ra các yếu tố ảnh hưởng đến việc hoàn thiện pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc ở Việt Nam, sau đó đánh giá chung về thực trạng pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc ở Việt Nam, các mặt mạnh, mặt yếu, tìm ra các nguyên nhân hạn chế trong việc hoàn thiện pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc ở Việt Nam. Phần cuối ở chương 3, học viên đã nêu ra sự cần thiết phải hoàn thiện pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc, việc định hướng của Đảng và Nhà nước nhằm hoàn thiện pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc ở Việt Nam. Từ đó, đưa ra các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc ở Việt Nam như: Hoàn thiện hệ thống bảo hiểm xã hội đồng bộ, đa dạng, chất lượng; giải pháp về tuyên truyên, và cải cách hành chính trong lĩnh vực bảo hiểm xã hội; Hoàn thiện pháp luật về bảo hiểm xã hội; Hoàn thiện về chính sách bảo hiểm xã hội bắt buộc ở Việt Nam dựa trên nguồn tài chính hình thành và phân bổ quỹ bảo hiểm xã hội… để các giải pháp nêu trên được thực hiện, học viên có một số kiến nghị với cơ quan Nhà nước, Bảo hiểm xã hội Việt Nam, Sở Lao động Thương binh và Xã hội tỉnh Quảng Ninh, Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh về các vấn đề liên quan đến việc hoàn thiện pháp luật về BHXH bắt buộc. 2. Khả năng ứng dụng thực tiễn của Luận văn - Luận văn là tài liệu tham khảo hữu ích cho các cơ quan, đơn vị, tổ chức trong quá trình nghiên cứu, xây dựng và hoàn thiện pháp luật về BHXH bắt buộc. - Luận văn là tài liệu có tính ứng dụng và cũng là tài liệu tham khảo cho các cơ quan trong hệ thống pháp luật về BHXH. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, nỗ lực. Song, đây là đề tài có nhiều nội dung phức tạp và mang tính chất lâu dài, do khuôn khổ thời gian có hạn, điều kiện công tác và khả năng còn hạn chế nên luận văn không tránh khỏi những thiếu sót nhất định. Học viên rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của các nhà khoa học, các độc giả quan tâm đến vấn đề này tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện hơn.
1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Chính sách bảo hiểm xã hội (BHXH) là một trong những nền tảng cơ bản cho chế độ an sinh xã hội (ASXH). Khi đánh giá tốc độ phát triển của một quốc gia, một trong các tiêu chí đó chính là ASXH mà trong đó BHXH giữ vai trò nòng cốt. BHXH có vai trò quan trọng đối với người lao động (NLĐ), người sử dụng lao động và Nhà nước. Do vậy, Đảng và Nhà nước ta đã rất chú trọng trong việc thiết lập hành lang pháp lý điều chỉnh về BHXH, nhất là BHXH bắt buộc trong giai đoạn hiện nay. Chính sách BHXH đã từng bước được thể chế hóa và đến nay đã được quy định cụ thể trong Bộ luật Lao động và Luật BHXH cũng như các văn bản pháp luật hướng dẫn thi hành. Có thể nói, pháp luật về BHXH nói chung và BHXH bắt buộc nói riêng đã bước đầu tạo lập hành lang pháp lý để bảo vệ tốt hơn quyền lợi của NLĐ tham gia BHXH bắt buộc, góp phần cho sự phát triển chính sách ASXH của Nhà nước. Tuy nhiên, pháp luật về BHXH bắt buộc vẫn còn những hạn chế, bất cập. Nhiều quy định chưa được hướng dẫn cụ thể, vẫn còn khoảng cách giữa văn bản pháp luật và thực tiễn thực hiện. Nhiều qui định không phát huy tác dụng trong thực tế. Trên địa bàn cả nước nói chung cũng như tại tỉnh Quảng Ninh nói riêng, việc thực thi pháp luật về BHXH bắt buộc còn nhiều hạn chế, vướng mắc và khó khăn nhất định. Tình trạng NLĐ có hành vi vi phạm pháp luật về BHXH bắt buộc vẫn xảy ra. Doanh nghiệp vẫn xâm phạm quyền lợi của NLĐ khi NLĐ tham gia BHXH bắt buộc. Việc hoàn thiện pháp luật và thực hiện các quy định về BHXH bắt buộc nói riêng, BHXH nói chung có hiệu quả thì hệ thống ASXH ở nước ta mới có thể phát triển thực sự vững chắc, để phù hợp với tình hình phát triển nền kinh tế hội nhập, phù hợp với tiến trình chung của đất nước và cả thế giới. Việc ban hành và thực hiện các quy định về BHXH bắt buộc là một vấn đề cấp thiết và phù hợp với nguyện vọng của nhiều đối tượng trong xã hội. Đây là nhu cầu chính đáng và thiết thực cần được Nhà nước và xã hội quan tâm thực hiện. Việc nghiên cứu đề tài về
2 pháp luật về BHXH bắt buộc để từ đó hoàn thiện các chính sách pháp luật có liên quan đến BHXH bắt buộc là hết sức thiết thực và cần thiết. Xuất phát từ nhận thức về lý luận và thực tiễn của BHXH bắt buộc ở Việt Nam nói chung, tỉnh Quảng Ninh nói riêng, tôi đã chọn đề tài: “Pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc và thực tiễn tại tỉnh Quảng Ninh” làm đề tài cho luận văn của mình với mục đích khắc phục những hạn chế trong pháp luật về BHXH bắt buộc từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định pháp luật về BHXH bắt buộc. 2. Tình hình nghiên cứu BHXH bắt buộc nói riêng và BHXH nói chung không phải là vấn đề mới nhưng nó luôn trở thành mối quan tâm của các nhà nghiên cứu và hoạt động thực tiễn vì đây là chính sách ảnh hưởng đến hầu hết người dân lao động. Trong thời gian gần đây, có rất nhiều nhà khoa học, nhà nghiên cứu và những người quan tâm đến BHXH đã có những bài viết, những công trình khoa học đóng góp ý kiến xây dựng pháp luật về BHXH. 2.1. Các nghiên cứu của nước ngoài liên quan đến đề tài Cho đến nay, ở nước ngoài chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu về pháp luật bảo hiểm xã hội bắt buộc của Việt Nam được công bố. 2.2. Các nghiên cứu ở trong nước - Luận án năm 1995 với đề tài “Hoàn thiện pháp luật BHXH ở Việt Nam - Lý luận và thực tiễn”, tác giả Nguyễn Huy Ban, nguyên Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam. Luận án đã nêu ra thực trạng pháp luật về BHXH và những giải pháp hoàn thiện pháp luật về BHXH ở Việt Nam. - Luận văn tốt nghiệp cao cấp chính trị năm 2003 với đề tài “Chính sách BHXH trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh, thực trạng và giải pháp” của tác giả Nguyễn Đồng Thông, nguyên Giám đốc BHXH tỉnh Quảng Ninh. Luận văn đã nêu những nội dung cơ bản của BHXH trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh trước khi thực hiện Luật BHXH, từ đó đề xuất các giải pháp đẩy mạnh hoạt động BHXH.
3 - Luận văn thạc sĩ năm 2012, với đề tài “Nghiên cứu giải pháp hoàn thiện công tác Quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc của Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh” của thạc sĩ Lưu Văn Hà, trường Đại học Mỏ Địa chất. Luận văn nêu ra thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc của BHXH tỉnh Quảng Ninh và đưa ra một số giải pháp thực hiện. - Luận văn thạc sĩ năm 2012, với đề tài “Pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc và thực tiễn thi hành trên địa bàn tỉnh Phú Thọ”, của thạc sĩ Nguyễn Lan Hương, Trường Đại học Luật Hà Nội. Luận văn đã nêu ra thực trạng pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc và thực tiễn thi hành trên địa bàn tỉnh Phú Thọ và đưa ra một số giải pháp để hoàn thiện. - Luận văn thạc sĩ năm 2013, với đề tài “Hoàn thiện công tác kiểm soát thu tại BHXH tỉnh Bình Định” của thạc sĩ Võ Năm, Đại học Đà Nẵng Luận văn nêu ra thực trạng kiểm soát thu BHXH tại BHXH tỉnh Bình Định và đưa ra một số giải pháp thực hiện. - Luận văn thạc sĩ năm 2013 với đề tài “Tổ chức chi trả các chế độ BHXH Việt Nam - Thực trạng và giải pháp” của thạc sĩ Nguyễn Thị Chính. Luận văn nêu ra vấn đề tài chính của BHXH và giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng tài chính BHXH. - Luận văn thạc sĩ năm 2013, với đề tài “Nghiên cứu một số giải pháp hoàn thiện công tác BHXH ở tỉnh Quảng Ninh” của thạc sĩ Vũ Thị Vinh, trường Đại học Mỏ Địa chất. Luận văn nêu ra Thực trạng hoạt động BHXH tỉnh Quảng Ninh và đưa ra một số giải pháp thực hiện. Nhìn chung các công trình nghiên cứu trên đã đề cập đến những vấn đề lý luận về BHXH nói chung trong đó bao gồm cả các vấn đề về BHXH bắt buộc, các nghiên cứu cũng đã đưa ra được những giải pháp hoàn thiện pháp luật về BHXH. Qua đó cho thấy việc hoàn thiện Pháp luật về BHXH bắt buộc thực sự là cần thiết để nâng cao hiệu quả của chính sách BHXH góp phần đảm bảo ổn định đời sống cho NLĐ, ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội. Tuy nhiên, có thể nhận thấy rằng, các công trình nghiên cứu trên đã đề xuất những giải pháp đề cập đến việc hoàn
4 thiện công tác quản lý thu BHXH bắt buộc nhưng các giải pháp đó được đưa ra trong thời kỳ trước khi Luật BHXH năm 2014 ra đời, do đó đến nay đã không còn phù hợp. Kế thừa những nghiên cứu nêu trên, dựa vào những kinh nghiệm của các tác giả, em sẽ tham khảo, học hỏi và đưa ra các đề xuất mới hơn để phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội hiện nay. 3. Mục đích nghiên cứu Qua nghiên cứu lý luận và thực tiễn, mục đích nghiên cứu của đề tài là đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về BHXH bắt buộc ở Việt Nam. Đồng thời đưa ra một số kiến nghị với các cơ quan Quản lý Nhà nước và cơ quan thực hiện chính sách BHXH bắt buộc 4. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nêu trên, nhiệm vụ của luận văn là: - Nghiên cứu làm rõ một số vấn đề lý luận pháp luật về BHXH bắt buộc ở Việt Nam hiện nay được quy định trong pháp luật. - Đánh giá thực trạng áp dụng quy định pháp luật về BHXH bắt buộc và thực tiễn thực hiện tại tỉnh Quảng Ninh trong thực tế những năm qua, những kết quả đạt được và những tồn tại cần khắc phục để đảm bảo pháp luật về BHXH bắt buộc là công cụ hữu hiệu nhất của ASXH ở nước ta trong thời gian tới. - Đề xuất những giải pháp, kiến nghị góp phần hoàn thiện pháp luật về BHXH bắt buộc nói riêng cũng như đóng góp những ý kiến đề xuất cho việc sửa đổi Luật BHXH để phù hợp thực tế cuộc sống và sự phát triển của nước ta trong thời gian tiếp theo. 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 5.1. Đối tượng nghiên cứu - Luận văn tập trung nghiên cứu những quy định pháp luật về BHXH bắt buộc đối với NLĐ ở nước ta hiện nay và thực tiễn tại tỉnh Quảng Ninh (trong đó bao gồm: Đối tượng, mức đóng, phương thức đóng, các chế độ BHXH bắt buộc được
5 hưởng và công tác quản lý chi trả các chế độ BHXH đối với NLĐ và thân nhân của NLĐ). - Kinh nghiệm hoàn thiện pháp luật về BHXH bắt buộc của một số nước như Mỹ, Mông Cổ, Thái Lan và Nhật Bản… cũng là đối tượng nghiên cứu của đề tài. Trên cơ sở đó, luận văn đưa ra những giải pháp nhằm xây dựng, hoàn thiện pháp luật về BHXH bắt buộc. 5.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của luận văn bao gồm: - Phạm vi về thời gian: Luận văn nghiên cứu thực trạng về pháp luật BHXH bắt buộc từ năm 2014 đến năm 2018; các giải pháp được đề xuất thực hiện cho những năm về sau, kể từ năm 2020. - Phạm vi về không gian: Luận văn nghiên cứu tình hình thực hiện các quy định của pháp luật về BHXH bắt buộc ở Việt Nam nói chung và thực tiễn tại tỉnh Quảng Ninh nói riêng. Luận văn cũng nghiên cứu các vấn đề có liên quan đến BHXH bắt buộc tại một số nước như: Mỹ, Mông Cổ, Thái Lan, Nhật Bản. - Phạm vi về nội dung: Các quy định của pháp luật về BHXH là rất rộng, bao gồm rất nhiều các quy định khác nhau. Trong quá trình nghiên cứu, do thời gian hạn chế, Luận văn chỉ nghiên cứu đi sâu vào vấn đề pháp luật về BHXH bắt buộc ở Việt Nam và thực tiễn tại tỉnh Quảng Ninh. 6. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình tiếp cận và giải quyết những vấn đề mà luận văn đặt ra, tác giả đã sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: - Phương pháp thống kê: Đề tài tập hợp những số liệu về vấn đề NLĐ tham gia và thụ hưởng các chế độ BHXH khi làm việc tại các đơn vị sử dụng lao động làm cơ sở thực tiễn nghiên cứu khoa học. Về phương pháp thu thập số liêu: Các số liệu thống kê được thu thập qua các tài liệu thống kê, báo cáo của Bảo hiểm xã hội đã được công bố; Tổng hợp, kế thừa các nghiên cứu khác để đưa ra các ý kiến, nhận định cho nghiên cứu này.
6 - Phương pháp phân tích - tổng hợp: Phân chia các vấn đề lớn, phức tạp thành các vấn đề nhỏ cụ thể hơn, chi tiết hơn. Sau khi phân tích sẽ khái quát và tổng hợp lại để tìm ra những cơ chế pháp lý nhằm bảo vệ tốt hơn quyền lợi của NLĐ khi tham gia và thụ hưởng các chế độ BHXH. - Phương pháp đối chiếu - so sánh: Các vấn đề thực tiễn nghiên cứu được đặt trong mối liên hệ và so sánh với thực tiễn của pháp luật hiện hành, qua đó tìm ra những ưu, nhược điểm của vấn đề nghiên cứu và đề xuất các biện pháp hoàn thiện để giải quyết nội dung luận văn nghiên cứu. 7. Kết cấu của Luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn được chia thành 3 chương, cụ thể như sau: Chương 1: Tổng quan về pháp luật bảo hiểm xã hội bắt buộc. Chương 2: Thực trạng pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc ở Việt Nam và thực tiễn tại tỉnh Quảng Ninh. Chương 3: Các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc ở Việt Nam.
7 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN VỀ PHÁP LUẬT BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC 1.1. Khái quát về bảo hiểm xã hội bắt buộc 1.1.1. Khái niệm bảo hiểm xã hội bắt buộc BHXH là một trong những biện pháp bảo đảm, thay đổi hoặc bù đắp một phần thu nhập cho NLĐ khi họ gặp phải những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao động, mất việc làm hoặc chết thông qua một quỹ tiền tệ được tập trung từ sự đóng góp của NLĐ, người sử dụng lao động, Nhà nước và xã hội, để góp phần đảm bảo ASXH. BHXH là chính sách trụ cột chính trong hệ thống ASXH ở mỗi nước. Theo Tổ chức Lao động quốc tế (ILO): "BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập từ nghề nghiệp do bị mất hoặc giảm khả năng lao động hoặc mất việc làm do những rủi ro xã hội thông qua việc hình thành, sử dụng một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH, nhằm góp phần đảm bảo an toàn đời sống của NLĐ và gia đình họ, đồng thời góp phần đảm bảo an toàn xã hội". Mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở thời gian và mức lương đóng vào quỹ BHXH". BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của NLĐ khi bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở thời gian và mức đóng vào quỹ BHXH. BHXH bắt buộc là loại hình BHXH do Nhà nước tổ chức mà NLĐ và người sử dụng lao động bắt buộc phải tham gia theo quy định. (theo Công ước số 102 về các chế độ BHXH đã được Tổ chức Lao động Quốc tế ILO thông qua ngày 28/06/1952 Quy phạm tối thiểu về an toàn xã hội). 1.1.2. Đặc trưng cơ bản của bảo hiểm xã hội bắt buộc - BHXH bắt buộc là sự bù đắp một phần thu nhập cho NLĐ khi NLĐ bị suy giảm hoặc mất khả năng lao động dẫn đến bị suy giảm hoặc mất thu nhập khi NLĐ đã hoặc đang tham gia vào quan hệ lao động hoặc hay khi NLĐ chết.
8 - BHXH bắt buộc quy định trách nhiệm của NLĐ và người sử dụng lao động cùng phải tham gia đóng bào quỹ BHXH. - NLĐ được chi trả các chế độ thông qua quỹ BHXH bắt buộc khi gặp rủi ro theo quy định. - Nhà nước đưa ra quy định và quản lý các hoạt động BHXH bắt buộc. 1.1.3. Hệ thống các chế độ bảo hiểm xã hội bắt buộc Chế độ BHXH bắt buộc là sự cụ thể hóa các chính sách BHXH, là hệ thống các quy định cụ thể và sự bố trí sắp xếp các điều kiện để thực hiện các chế độ BHXH bắt buộc đối với người lao động và thân nhân của họ. Nói cách khác, chế độ BHXH bắt buộc là một hệ thống các quy định được pháp luật hóa về các đối tượng được thụ hưởng, nghĩa vụ và mức đóng góp cho các nhóm đối tượng cụ thể. Chế độ BHXH bắt buộc thường được ban hành dưới dạng Luật, Nghị định, các thông tư điều lệ… theo khuyến nghị của ILO đã nêu trong Công ước số 102 04/06/1952 được thông qua tại Giơnevơ về quy phạm tối thiểu về An toàn xã hội, 1952. Trong đó nêu rõ hệ thống các chế độ BHXH bao gồm 9 chế độ sau: (1) Chăm sóc y tế. (2) Trợ cấp ốm đau. (3) Trợ cấp thất nghiệp. (4) Trợ cấp tuổi già. (5) Trợ cấp tai nạn lao động (TNLĐ) và bệnh nghề nghiệp (BNN). (6) Trợ cấp gia đình. (7) Trợ cấp sinh đẻ. (8) Trợ cấp khi tàn phế. (9) Trợ cấp cho người còn sống (trợ cấp mất người nuôi dưỡng). Tùy theo tình hình kinh tế - xã hội cụ thể mà từng nước tham gia công ước Giơnevơ thực hiện khuyến nghị đó ở các mức độ khác nhau cho phù hợp, nhưng ít