Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Pháp luật về bảo vệ quyền lợi cho người lao động khi doanh nghiệp phá sản - Thực tiễn áp dụng tại Bình Dương

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:121

Thêm vào BST

Báo xấu

26
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn "Pháp luật về bảo vệ quyền lợi cho người lao động khi doanh nghiệp phá sản - Thực tiễn áp dụng tại Bình Dương" nhằm làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và quy định của pháp luật về bảo vệ quyền lợi của NLĐ khi DN phá sản; thực tiễn thực thi pháp luật về bảo vệ quyền lợi NLĐ khi DN phá sản tại tỉnh Bình Dương, qua đó đánh giá thực trạng và đề xuất một số giải pháp góp phần thực thi pháp luật về bảo vệ quyền lợi cho NLĐ trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Pháp luật về bảo vệ quyền lợi cho người lao động khi doanh nghiệp phá sản - Thực tiễn áp dụng tại Bình Dương

ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH BÌNH DƯƠNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT TRẦN THỊ THANH TRÚC TÊN ĐỀ TÀI PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI CHO NGƯỜI LAO ĐỘNG KHI DOANH NGHIỆP PHÁ SẢN - THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI TỈNH BÌNH DƯƠNG CHUYÊN NGÀNH: LUẬT KINH TẾ MÃ SỐ: 8380107 LUẬN VĂN THẠC SĨ BÌNH DƯƠNG - 2022 i
ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH BÌNH DƯƠNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT TRẦN THỊ THANH TRÚC TÊN ĐỀ TÀI PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI CHO NGƯỜI LAO ĐỘNG KHI DOANH NGHIỆP PHÁ SẢN - THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI TỈNH BÌNH DƯƠNG CHUYÊN NGÀNH: LUẬT KINH TẾ MÃ SỐ: 8 38 01 07 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. PHAN PHƯƠNG NAM BÌNH DƯƠNG - 2022 ii
LỜI CAM ĐOAN Căn cứ Quyết định số 122/QĐ-ĐHTDM ngày 14/01/2022 của Hiệu trưởng Trường Đại học Thủ Dầu Một về việc giao đề tài luận văn thạc sĩ và cử Người hướng dẫn khoa học cho học viên cao học Khóa 20.2 (2020 - 2022). Họ và tên học viên: Trần Thị Thanh Trúc Đề tài: “Pháp luật về bảo vệ quyền lợi cho người lao động khi doanh nghiệp phá sản - Thực tiễn áp dụng tại Bình Dương” Người hướng dẫn khoa học: TS. Phan Phương Nam Trong thời gian thực hiện đề tài, tác giả đã tham khảo những tài liệu có liên quan và được TS. Phan Phương Nam định hướng trong quá trình nghiên cứu, tác giả cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tác giả. Các kết quả nêu trong luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. NGƯỜI CAM ĐOAN Trần Thị Thanh Trúc iii
LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn đến Ban Giám hiệu, quý Thầy, Cô Trường Đại học Thủ Dầu Một đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn đến TS. Phan Phương Nam, người hướng dẫn khoa học của luận văn, đã tận tình giúp đỡ hướng dẫn tôi những nội dung quy chuẩn, kiến thức và phương pháp nghiên cứu để tôi hoàn thành luận văn tốt nghiệp này. Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu. Tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn chân thành đến tất cả mọi người. Học viên thực hiện đề tài iv
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT KÝ HIỆU VIẾT TẮT TÊN CỦA KÝ HIỆU VIẾT TẮT 1 BHXH Bảo hiểm xã hội 2 BHTN Bảo hiểm thất nghiệp 3 BHYT Bảo hiểm y tế 4 CĐCS CĐCS 5 CĐCTTTCS CĐCTTTCS 6 DN Doanh nghiệp 7 LPS Luật Phá sản 8 NLĐ Người lao động 9 NSDLĐ Người sử dụng lao động 10 HNCN Hội nghị chủ nợ 11 HTX Hợp tác xã 12 LĐTB&XH Lao động - Thương binh và Xã hội 13 PS Phá sản 14 TAND Tòa án nhân dân 15 TNHH Trách nhiệm hữu hạn v
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .............................................................................................................vi 1. Lý do thực hiện đề tài ................................................................................. viii 2. Tổng quan các nghiên cứu liên quan đến đề tài ........................................... x 3. Mục tiêu nghiên cứu .....................................................................................xiv 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. xv 5. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................xvi 6. Đóng góp của nghiên cứu ............................................................................xvi 7. Bố cục luận văn nghiên cứu ....................................................................... xvii Chương 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI CỦA NGƯỜI LAO ĐỘNG KHI DOANH NGHIỆP PHÁ SẢN VÀ PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI CỦA NGƯỜI LAO ĐỘNG KHI DOANH NGHIỆP PHÁ SẢN ............................................................................................. 1 1.1. Khái quát về bảo vệ quyền lợi của người lao động khi doanh nghiệp phá sản ......................................................................................................................... 1 1.1.1. Khái niệm phá sản doanh nghiệp………………………………………...1 1.1.2. Khái niệm và đặc điểm bảo vệ quyền lợi của người lao động khi doanh nghiệp phá sản .................................................................………………………5 1.2 Sự cần thiết bảo vệ quyền lợi của người lao động khi doanh nghiệp bị phá sản …………………………… .................................................................... .7 1.3. Khái quát pháp luật về bảo vệ quyền lợi của người lao động khi doanh nghiệp bị phá sản ............................................................................................... 12 1.3.1. Pháp luật phá sản về bảo vệ quyền lợi của người lao động khi doanh nghiệp phá sản ……..…………………………………………………………..12 1.3.2. Vai trò của pháp luật về bảo vệ quyền lợi người lao động khi doanh nghiệp phá sản ................................................................................................... 15 1.3.3. Các nguyên tắc chi phối quy định về bảo vệ quyền lợi người lao động khi doanh nghiệp phá sản ......................................................................................... 19 1.3.4. Nội dung pháp luật về bảo vệ quyền lợi của người lao động khi doanh nghiệp phá sản ................................................................................................... 22 Kết luận chương 1 ............................................................................................. 30 Chương 2. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC THI PHÁP LUẬT VỀ VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI LAO ĐỘNG KHI DOANH NGHIỆP PHÁ SẢN TẠI TỈNH BÌNH DƯƠNG ............................................................. 31 2.1. Khái quát về thực trạng giải quyết thủ tục phá sản doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Bình Dương .................................................................................. 31 vi
2.2. Thực trạng áp dụng, những hạn chế, bất cập của pháp luật về quyền nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản doanh nghiệp của người lao động ..... 34 2.3. Thực trạng áp dụng và các hạn chế trong quy định của pháp luật về bảo vệ quyền lợi cho người lao động trong quá trình giải quyết phá sản doanh nghiệp tại tỉnh Bình Dương ............................................................................... 47 2.4. Thực trạng áp dụng, bất cập trong quy định của pháp luật phá sản để bảo vệ quyền được ưu tiên thanh toán cho người lao động khi có quyết định tuyên bố phá sản doanh nghiệp ....................................................................... 62 Kết luận chương 2 ............................................................................................. 70 Chương 3. ĐỊNH HƯỚNG, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC THI PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI LAO ĐỘNG KHI DOANH NGHIỆP PHÁ SẢN QUA THỰC TIỄN PHÁ SẢN TẠI TỈNH BÌNH DƯƠNG .................................................. 71 3.1. Phương hướng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi người lao động trong quá trình giải quyết phá sản doanh nghiệp ........................................... 71 3.1.1. Hoàn thiện pháp luật theo hướng dự báo ............................................... 71 3.1.2. Hoàn thiện pháp luật phù hợp với yêu cầu hội nhập và điều kiện kinh tế xã hội của nước Việt Nam ................................................................................. 72 3.1.3. Hoàn thiện pháp luật trên cơ sở dung hòa mối quan hệ giữa doanh nghiệp và người lao động .................................................................................. 72 3.2. Các giải pháp pháp lý hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi người lao động trong quá trình giải quyết phá sản doanh nghiệp .......................... 73 3.2.1. Các giải pháp hoàn thiện quy định nhằm bảo vệ quyền lợi người lao động khi nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản doanh nghiệp ......................... 73 3.2.2. Các giải pháp hoàn thiện quy định bảo vệ quyền lợi người lao động trong quá trình giải quyết phá sản doanh nghiệp ............................................. 75 3.2.3. Các giải pháp hoàn thiện pháp luật phá sản để bảo vệ quyền được ưu tiên thanh toán cho người lao động khi có quyết định tuyên bố phá sản doanh nghiệp................................................................................................................... 76 Kết luận Chương 3 ............................................................................................. 78 KẾT LUẬN …………………………………………………………………….80 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................... 82 vii
MỞ ĐẦU 1. Lý do thực hiện đề tài Trong nền kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế sâu rộng ngày nay, hoạt động thương mại của các DN ngày càng đa dạng, phong phú, cơ hội và thách thức đối với các DN, cạnh tranh gay gắt, DN nào biết nắm bắt cơ hội, vận dụng tối đa nguồn lực sẽ không ngừng phát triển và ngược lại cũng có không ít DN lãng phí nguồn lực, quản trị kém, năng lực cạnh tranh yếu hay thậm chí là không may mắn trong thương trường sẽ bị phá sản và đào thải. Hoạt động đầu tư kinh doanh của các DN luôn tiềm ẩn rủi ro, nhiều trường hợp đầu tư thua lỗ, DN mất khả năng trả nợ, không thể tiếp tục hoạt động, buộc phải rút lui khỏi thị trường theo các hình thức khác nhau như giải thể, phá sản, ngừng hoạt động… Đặc biệt, trước tình hình thế giới đối mặt với dịch Covid-19 kéo dài trong thời gian qua cũng là một nguyên nhân làm cho các DN lâm vào tình trạng khó khăn, buộc phải dừng hoạt động, phá sản hoặc giải thể. Nhà nước đặt ra thủ tục phá sản nhằm đảm bảo một môi trường kinh doanh lành mạnh cho các chủ thể tham gia kinh doanh, đồng thời tạo ra hành lang pháp lý cho những DN thua lỗ, lâm vào tình trạng phá sản được phục hồi hoạt động kinh doanh bằng những lộ trình, thời hạn, giải pháp cụ thể hoặc phải rút khỏi thị trường một cách hợp pháp, tối đa hóa việc thu hồi tài sản cho chủ nợ, đồng thời vẫn phải đảm bảo trật tự xã hội ổn định, tránh ảnh hưởng đến môi trường đầu tư kinh doanh, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh của các DN trong toàn xã hội. Việc DN phá sản thì đối tượng bị ảnh hưởng nhiều nhất là NLĐ, họ đứng trước nguy cơ thất nghiệp, bị xâm phạm quyền lợi về tiền lương, các chế độ bảo hiểm…bởi lẽ, trong mối quan hệ giữa NLĐ và người sử dụng lao động thì NLĐ là bên yếu thế, cần được bảo vệ. Trong những năm gần đây, tỉnh Bình Dương đang trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, tỷ lệ phát triển kinh tế cao. Bình Dương hiện có 50.000 DN với hơn 1,2 triệu lao động đến từ hầu hết các tỉnh, thành trong cả nước. Bên cạnh đó, Bình Dương có 31 khu công nghiệp với trên 2.000 DN, 485.670 lao viii
động Việt Nam và 14.900 lao động nước ngoài; 12 cụm công nghiệp với 40.000 lao động. Hơn nữa, Bình Dương tiếp giáp với Thành phố Hồ Chí Minh và 3 tỉnh lân cận: Đồng Nai, Bình Phước, Tây Ninh vì thế đã trở thành nút giao thương quan trọng giữa các tỉnh ở miền Đông Nam bộ. Cùng với những thành tựu do các DN đóng góp cho tỉnh nhà, thì bên cạnh đó số DN gặp khó khăn phải giải thể, ngừng hoạt động, thậm chí bỏ địa chỉ kinh doanh cũng không ngừng gia tăng với số lượng hàng năm rất lớn. Tuy nhiên, số vụ việc phá sản thụ lý hàng năm lại chiếm tỷ lệ rất nhỏ so với số lượng DN giải thể, ngưng hoạt động hoặc bỏ trốn. Điều này cho thấy những người có quyền, nghĩa vụ nộp đơn yêu cầu tuyên bố phá sản và những chủ thể có trách nhiệm ở địa phương, trong đó có NLĐ đã không lựa chọn thủ tục phá sản như là một giải pháp cứu cánh để giải quyết thực trạng trên. Nó còn cho thấy ý thức tuân thủ pháp luật phá sản của một bộ phận không nhỏ DN chưa cao; hiệu quả phối hợp giữa các cơ quan chức năng trong quản lý nhà nước đối với DN sau đăng ký thành lập vẫn còn hạn chế; việc các chủ thể có quyền nhất là NLĐ không tiếp cận được quy định của pháp luật về phá sản mà họ tập trung khởi kiện các DN này với quan hệ tranh chấp như đơn phương chấm dứt hợp đồng trái pháp luật; tranh chấp về bảo hiểm xã hội; tranh chấp về tiền lương... Việc này dẫn đến một số hệ lụy liên quan đến môi trường bình đẳng giữa các DN, đồng thời, xâm phạm quyền lợi hợp pháp của NLĐ do các DN không có khả năng tài chính hoặc không thực hiện việc chi trả lương, đóng BHXH,… dẫn đến NLĐ không thể xin việc làm tại DN khác do chưa chốt được Sổ BHXH. Thực trạng trên còn xuất phát từ quá trình thực thi chế định phá sản DN và pháp luật lao động về bảo vệ quyền lợi NLĐ bộc lộ nhiều bất cập, chồng chéo, gây khó khăn cho quá trình áp dụng và trong một số trường hợp nhất định cũng chưa bảo vệ một cách triệt để quyền lợi của người NLĐ. Để góp phần giải quyết thực trạng trên, qua thực tiễn công tác và quá trình học tập, nghiên cứu, học viên chọn đề tài “Pháp luật về bảo về quyền lợi cho người lao động khi doanh nghiệp phá sản – Thực tiễn áp dụng tại tỉnh Bình Dương” nhằm mục đích nghiên cứu sâu hơn các vấn đề lý luận pháp lý và thực tiễn thực thi pháp luật phá sản, đặc biệt là cơ chế bảo vệ quyền lợi NLĐ khi DN ix
phá sản trên địa bàn tỉnh Bình Dương. Qua đó, đề tài sẽ làm rõ những hạn chế, bất cập và có những giải pháp để nâng cao hiệu quả thực thi các quy định của pháp luật về bảo vệ một cách hợp lý quyền lợi cho NLĐ tại Việt Nam. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Quá trình nghiên cứu, học viên có tham khảo một số luận án, luận văn, sách báo, công trình nghiên cứu khoa học liên quan đến thủ tục phá sản DN, cơ chế bảo vệ NLĐ khi DN phá sản. Đây là các công trình nghiên cứu có giá trị lý luận cao, học viên nghiên cứu làm tiền đề để tiếp tục nghiên cứu phát triển, đề xuất giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về bảo vệ quyền lợi cho NLĐ khi DN phá sản. 2.1. Luận án, luận văn Trần Duy Tuấn (2016), “Thanh lý tài sản của DN phá sản theo pháp luật phá sản ở Việt Nam hiện nay”, Luận án tiến sĩ luật học, Học viện Khoa học xã hội - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam. Luận án làm sáng tỏ hơn các vấn đề lý luận pháp luật về thanh lý tài sản của DN phá sản; đánh giá quy định của pháp luật về thanh lý tài sản ở Việt Nam hiện nay và thực tiễn áp dụng pháp luật; và đề xuất các giải pháp hoàn thiện và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về thanh lý tài sản phá sản cũng như cơ chế thực thi pháp luật ở Việt Nam, hướng tới bảo về quyền lợi của các chủ nợ cũng như DN bị tuyên bố phá sản. Trần Huyền Trang (2015), “Pháp luật về bảo đảm quyền của người lao động trong quá trình giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp ở Việt Nam”, Luận văn thạc sĩ Luật kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội. Luận văn nghiên cứu, luận giải các quy định của về quyền của NLĐ theo pháp luật phá sản; đánh giá thực tiễn thực thi pháp luật qua các vụ việc phá sản thực tiễn và kiến nghị các giải pháp hoàn thiện pháp luật. Nguyễn Ngọc Đức (2016), “Quyền của người lao động trong pháp luật phá sản của Việt Nam”, Luận văn thạc sĩ luật học, Đại học Quốc gia Hà Nội. Luận văn nghiên cứu, luận giải các quy định của pháp luật phá sản về quyền của x
NLĐ; các tiêu chí đánh giá mới về quyền của của NLĐ trong pháp luật phá sản của Việt Nam cũng như có sự liên hệ với thế giới; phân tích, đánh giá những quy định mới trong pháp luật phá sản và đưa ra các giải pháp hoàn thiện quyền của NLĐ trong bối cảnh hiện tại của Việt Nam với những thay đổi mạnh của nền kinh tế và những thách thức của thời đại. Nguyễn Hoàng Linh (2016), “Thứ tự ưu tiên thanh toán cho các chủ nợ theo pháp luật phá sản 2014”, Luận văn thạc sĩ luật kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội. Luận văn nghiên cứu, luận giải các vấn đề lý luận về thứ tự ưu tiên thanh toán theo pháp luật phá sản, thực trạng thực thi pháp luật phá sản về thứ tự ưu tiên thanh toán ở Việt Nam và kiến nghị các giải pháp hoàn thiện pháp luật. Phạm Thị Huệ (2017), “Trình tự thủ tục thanh lý tài sản phá sản theo pháp luật Việt Nam hiện nay”, Luận văn thạc sĩ luật học, Học viện Khoa học xã hội - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam. Luận văn nghiên cứu, luận giải các vấn đề lý luận về trình tự thủ tục thanh lý tài sản phá sản theo pháp luật Việt Nam, thực trạng thực thi pháp luật phá sản và kiến nghị các giải pháp hoàn thiện pháp luật về trình tự thủ tục thanh lý tài sản phá sản. Nguyễn Thị Vân Quỳnh (2018), “Bảo vệ quyền lợi của chủ nợ theo pháp luật phá sản ở Việt Nam hiện nay”, Luận văn thạc sĩ luật học, Học viện Khoa học xã hội - Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam. Luận văn nghiên cứu, luận giải các vấn đề lý luận về bảo vệ quyền lợi của chủ nợ trong giải quyết yêu cầu phá sản, thực trạng của pháp luật về bảo vệ quyền lợi của chủ nợ ở Việt Nam và kiến nghị các giải pháp hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi của chủ nợ trong thủ tục phá sản ở Việt Nam. Phan Trí Dũng (2020), “Thủ tục phá sản doanh nghiệp - Thực tiễn áp dụng tại tỉnh Bình Dương và phương hướng hoàn thiện”, Luận văn thạc sĩ luật học, Trường Đại học kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh, bảo vệ thành công năm 2020. Luận văn nghiên cứu, luận giải các cơ sở lý luận, đánh giá các quy định của pháp luật về thủ tục phá sản cũng như thực trạng thực thi pháp luật tại tỉnh xi
Bình Dương; làm rõ những bất cập trong pháp luật phá sản hiện nay, đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về thủ tục phá sản. 2.2. Sách, tạp chí tham khảo Bộ Tư pháp, Ban quản lý chương trình hỗ trợ pháp lý liên ngành dành cho DN giai đoạn 2015-2020. Giải thể và phá sản DN - Những vấn đề cần lưu ý, Nhà xuất bản Công thương. Dương Kim Thế Nguyên (2016), Khái niệm phá sản, thủ tục phá sản và những liên hệ đến Luật Phá sản năm 2014, Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp số 24 (328), tháng 12/2016. Hội đồng phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật Trung ương, Pháp luật về phá sản tại Việt Nam- Một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Đặc san tuyên truyền pháp luật số 9/2014. 2.3. Bài báo Trần Thị Thanh Hà (2019), Bảo vệ quyền lợi của NLĐ tại các DN phá sản, chủ bỏ trốn, Bản tin số 19 quý II/2019 Công đoàn đổi mới. Bài viết đề cập đến tình hình các DN bỏ trốn, tác động đến NLĐ và đề xuất giải pháp của hiện tượng chủ bỏ trốn và phá sản. Khanh Lê (2019), Cơ chế bảo vệ NLĐ ở DN phá sản: Còn nhiều khoảng trống. Nguồn: http://daidoanket.vn, ngày 30/8/2019. Bài báo đề cập đến việc các DN có chủ bỏ trốn, ngừng hoạt động. Khi giải quyết các vấn đề liên quan đến tài sản của DN bị tuyên bố phá sản thì Luật Phá sản 2014 quy định, đối với các khoản nợ có bảo đảm được xác lập trước khi Tòa án thụ lý đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản thì được thanh toán bằng tài sản bảo đảm đó, còn tiền lương, tiền BHXH mà DN còn nợ của NLĐ phải chi trả sau, bằng các tài sản còn lại của DN, làm thiệt hại đến quyền lợi của NLĐ. Quang Minh (2019), Nan giải bài toán chủ DN bỏ trốn”. Nguồn: https://dangcongsan.vn, ngày 14/8/2019. Bài báo đề cập đến vấn đề pháp lý khi chủ DN bỏ trốn, quyền lợi của NLĐ bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Việc chủ DN bỏ xii
trốn luôn tiềm ẩn những hệ lụy tiêu cực đối với NLĐ cũng như tình hình an ninh trật tự tại các địa phương có vụ việc diễn ra. Chủ động ngăn chặn có hiệu quả tình trạng này không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi chính đáng của NLĐ mà còn là cơ sở bảo đảm cho các hoạt động sản xuất kinh doanh, thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Các công trình này đã nghiên cứu những vấn đề chung về phá sản DN và pháp luật về phá sản DN, phân tích và so sánh những đặc điểm cơ bản của LPS ở Việt Nam, làm sáng tỏ những vấn đề chung về điều hòa lợi ích của chủ nợ và con nợ thông qua thủ tục phá sản, đưa ra những giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật phá sản DN, nâng cao hiệu lực pháp luật phá sản trong thực tiễn. Tuy nhiên, do các đề tài này đi theo hướng nghiên cứu khác nên quyền lợi của NLĐ khi DN phá sản chỉ được nghiên cứu ở mức độ sơ bộ, hầu như chỉ dừng lại ở quyền lợi như một trong các chủ nợ không có bảo đảm khác, chủ yếu liên quan đến vấn đề thanh toán tiền lương, trợ cấp, bảo hiểm. Việc bảo đảm quyền lợi của NLĐ trong quá trình giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản DN chưa được giải quyết một cách triệt để, vẫn chưa thực sự bao quát được tất cả các vấn đề nảy sinh, còn tồn tại nhiều thiếu sót, chưa thống nhất giữa quy định của pháp luật và thực tiễn áp dụng, vì vậy chưa thể là công cụ vững chắc để bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của NLĐ trong khi luật lao động chưa đủ sức để điều chỉnh quan hệ này. Trên cơ sở đó, mục đích nghiên cứu của đề tài nhằm tìm hiểu, phân tích các quy định của pháp luật về đảm bảo quyền lợi cho NLĐ trước, trong và sau khi tuyên bố DN phá sản, nhìn nhận rõ hệ quả từ những trường hợp thực tiễn để từ đó đánh giá và kiến nghị giải pháp phù hợp hơn. Vì vậy, đề tài: “Pháp luật về bảo vệ quyền lợi cho người lao động khi doanh nghiệp phá sản – Thực tiễn áp dụng tại tỉnh Bình Dương” là công trình nghiên cứu cứu việc áp dụng pháp luật để bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của NLĐ tại các DN bị phá sản. xiii
3. Mục tiêu nghiên cứu 3.1 Mục tiêu chung Mục đích nghiên cứu của luận văn nhằm làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và quy định của pháp luật về bảo vệ quyền lợi của NLĐ khi DN phá sản; thực tiễn thực thi pháp luật về bảo vệ quyền lợi NLĐ khi DN phá sản tại tỉnh Bình Dương, qua đó đánh giá thực trạng và đề xuất một số giải pháp góp phần thực thi pháp luật về bảo vệ quyền lợi cho NLĐ trong thời gian tới. 3.2 Mục tiêu cụ thể Để đạt được mục tiêu chung đã nêu trên, các mục tiêu cụ thể của luận văn được xác định cụ thể như sau: - Tiếp tục nguyên cứu những vấn đề lý luận và pháp luật về bảo vệ quyền lợi cho NLĐ khi DN phá sản; - Phân tích thực trạng việc áp dụng các quy định thực tiễn thực thi pháp luật phá sản, đặt biệt là cơ chế bảo vệ quyền lợi NLĐ khi DN phá sản trên địa bàn tỉnh Bình Dương, chỉ ra những bất cập của pháp luật cũng như những khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực thi pháp luật; - Đề xuất một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về bảo vệ quyền lợi cho NLĐ khi DN phá sản. 3.3. Câu hỏi nghiên cứu Đề tài này được thực hiện nhằm trả lời cho các câu hỏi nghiên cứu sau đây: Thứ nhất: Tại Việt Nam, pháp luật về bảo vệ quyền lợi cho NLĐ khi DN bị phá sản được quy định như thế nào? Thứ hai: Thực trạng áp dụng quy định pháp luật để bảo vệ quyền lợi cho NLĐ trên địa bàn tỉnh Bình Dương? Khó khăn, vướng mắc gì trong quá trình áp dụng pháp luật để bảo vệ NLĐ khi DN bị phá sản trên địa bàn tỉnh Bình Dương trong thời gian qua? xiv
Thứ ba: Có giải pháp, ý kiến hoặc đề xuất chính sách gì có tính khả thi để góp phần nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về bảo vệ quyền lợi cho NLĐ khi DN bị phá sản? 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những vấn đề lý luận và thực tiễn pháp luật về bảo đảm quyền lợi của NLĐ khi DN phá sản. Đối tượng khảo sát là các quy định của pháp luật về chế định này bao gồm Luật Phá sản, Bộ luật Dân sự, Luật Doanh nghiệp, Bộ luật Lao động và các văn bản quy phạm pháp luật hướng dẫn thi hành. Đề tài chú trọng nghiên cứu thực trạng áp dụng các quy định của pháp luật về bảo vệ quyền lợi NLĐ khi DN phá sản trên địa bàn tỉnh Bình Dương kể từ khi LPS năm 2014 có hiệu lực. DN thuộc đối tượng nghiên cứu của đề tài là DN nói chung được quy định tại Luật Doanh nghiệp năm 2020. NLĐ thuộc đối tượng nghiên cứu của đề tài là NLĐ trong các DN phá sản. 4.2 Phạm vi nghiên cứu: Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu các quy định của pháp luật về cơ chế bảo vệ NLĐ khi DN phá sản; những khó khăn vướng mắc khi áp dụng các quy định pháp luật về vấn đề này qua thực tế giải quyết phá sản, bảo vệ quyền lợi NLĐ trong các DN phá sản tại địa bàn tỉnh Bình Dương, từ đó đưa ra một số giải pháp nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về bảo về quyền lợi của NLĐ khi DN phá sản. Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài này, tác giả không đi sâu vào việc nghiên cứu toàn bộ các nội dung về pháp luật nói chung, mà chỉ tập trung nghiên cứu các quy định của pháp luật về bảo vệ quyền lợi NLĐ khi DN phá sản, tập trung vào các quy định pháp luật có liên quan nhưng còn vướng mắc trong quá trình thực thi, các văn bản hướng dẫn thi hành liên quan đến vấn đề này. Phạm vi khảo sát thực tiễn giải quyết bảo vệ quyền lợi NLĐ khi DN phá sản của TAND hai cấp tỉnh Bình Dương nên việc thi hành quyết định tuyên bố phá sản thuộc xv
thẩm quyền của Cơ quan Thi hành án dân sự không thuộc phạm vi tiến hành nghiên cứu. 5. Phương pháp nghiên cứu - Chương 1: Tại chương này phương pháp nghiên cứu được sử dụng là phương pháp tổng hợp, hệ thống hóa và phân tích và các quy định khác có liên quan về bảo vệ quyền lợi NLĐ; phương pháp so sánh giữa luật cũ với luật mới, phương pháp tham chiếu pháp luật trong và ngoài nước. Từ đó, rút ra được những khái niệm, những kết luận và các quy định pháp luật về bảo vệ quyền của NLĐ khi DN phá sản làm nền tảng để phân tích chương sau về thực trạng. - Chương 2: Phương pháp nghiên cứu tại chương này chủ yếu là phương pháp thống kê, so sánh, bình luận án, đánh giá thực trạng giải quyết phá sản trên địa bàn tỉnh Bình Dương, phương pháp đối chiếu với các quy định của pháp luật trước đây và hiện hành, các xu hướng nghiên cứu đề xuất từ các chuyên gia, những công trình nghiên cứu khoa học, các bài viết tham khảo. Từ đó, rút ra những mâu thuẫn, bất cập của pháp luật trong quá trình giải quyết phá sản và dùng phương pháp tổng hợp để đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện khung pháp lý, hiệu quả thực thi của pháp luật về bảo vệ quyền lợi NLĐ. 6. Đóng góp của nghiên cứu Luận văn là kết quả của quá trình nghiên cứu, phân tích và tổng hợp một cách có hệ thống những vấn đề lý luận và thực tiễn của pháp luật về bảo vệ quyền lợi của NLĐ trong các DN phá sản trên địa bàn tỉnh Bình Dương. Trên cơ sở đó, tác giả đưa ra được những kiến nghị nhằm đóng góp phần nhỏ của mình trong việc nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về bảo vệ quyền lợi NLĐ trong các DN phá sản và công cuộc cải cách tư pháp. Luận văn mang tính ứng dụng, nên có thể được dùng làm tài liệu cho Thẩm phán, Thư ký, NLĐ, DN nghiên cứu tham khảo và vận dụng trong quá trình áp dụng pháp luật. Bên cạnh đó, luận văn cũng là nguồn nghiên cứu khoa học cho các chuyên gia thông qua đánh giá thực trạng giải quyết án phá sản của địa phương. Và với khía cạnh riêng của bản thân, đây cũng là một nền tảng quan xvi
trọng để học viên nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ công tác trong thời gian tới. 7. Bố cục luận văn nghiên cứu Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được bố cục thành 03 Chương: Chương 1: Một số vấn đề lý luận về bảo vệ của quyền lợi của người lao động khi doanh nghiệp phá sản và pháp luật về bảo vệ quyền lợi của người lao động khi doanh nghiệp phá sản Chương 2: Thực trạng pháp luật và thực tiễn thực thi pháp luật về bảo vệ người lao động khi doanh nghiệp phá sản tại tỉnh Bình Dương. Chương 3: Định hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về bảo vệ người lao động khi doanh nghiệp phá sản qua thực tiễn tỉnh Bình Dương. xvii
Chương 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI CỦA NGƯỜI LAO ĐỘNG KHI DOANH NGHIỆP PHÁ SẢN VÀ PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI CỦA NGƯỜI LAO ĐỘNG KHI DOANH NGHIỆP PHÁ SẢN 1.1 Khái quát về bảo vệ quyền lợi của người lao động khi doanh nghiệp phá sản 1.1.1 Khái niệm phá sản doanh nghiệp Trong lịch sử phát triển qua các hình thái kinh tế - xã hội, hiện tượng phá sản đã có từ lâu, khi con người biết mua bán, vay mượn, trao đổi hàng hóa thì cũng xuất hiện tình trạng phá sản do không trả được nợ từ đó hình thành nên phương pháp để giải quyết tình trạng này đó chính là thủ tục phá sản. Ở thời kỳ La mã cổ đại, thuật ngữ phá sản đã được hình thành, bắt nguồn từ chữ “ruin” trong tiếng Latinh - có nghĩa là sự khánh tận - tức mất khả năng thanh toán. Sang thời kỳ tư bản chủ nghĩa, quá trình sản xuất công nghiệp phát triển, hàng hóa phong phú, dồi dào, bên cạnh đó nền kinh tế thị trường phát triển mạnh mẽ tạo nên sự cạnh tranh ngày càng khốc liệt hơn, kéo theo đó là hiện tượng “vỡ nợ” hay “phá sản” cũng ngày càng xuất hiện phổ biến hơn. Về nguồn gốc nhiều tài liệu cho rằng “Bankruptcy” trong tiếng Anh xuất phát từ tiếng La tinh ghép giữa bancus (bàn hay ghế ngồi) với từ ruptus (bị gãy)1. Tiếp đó, “Phá sản” hay “vỡ nợ” là tình trạng xảy ra khá phổ biến trong nền kinh tế thị trường, đặc biệt khi các doanh nghiệp (“DN”) gặp phải sự cạnh tranh khốc liệt, sự khan hiếm nguồn vốn hay sự quản lý tài chính lỏng lẻo. Ở góc độ kinh tế, phá sản là tình trạng mất cân đối giữa thu và chi tại một DN hay một công ty mà biểu hiện rõ rệt nhất ở sự mất cân đối ấy là tình trạng mất khả năng thanh toán các khoản nợ đến hạn. Ở Châu Âu, khi nói về khái niệm phá sản, người ta thường dùng thuật ngữ 1 Dương Kim Thế Nguyên (2016), Khái niệm phá sản, thủ tục phá sản và những liên hệ đến luật phá sản năm 2014, Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp số 24 (328) tháng 12/2016, trang 34-44. 1
“Bankruptcy” hoặc “Banqueroute”. Thuật ngữ này bắt nguồn từ tiếng La Mã “Banca Rotta”, có nghĩa là “chiếc ghế bị gãy.”2 Về mặt học thuật, phá sản là một thuật ngữ gây khá nhiều sự tranh luận về xuất xử của nó. Theo trang web từ điển bách khoa Wikipedia, thì “phá sản” là sự mất hoặc hoặc sự suy yếu mang tính tuyên bố pháp lý của khả năng của một cá nhân hay tổ chức trong việc thanh toán nợ cho các chủ nợ của cá nhân hay tổ chức đó. Các chủ nợ có thể nộp đơn xin phá sản chống lại một con nợ (“phá sản không tự nguyện”) để nhằm thu hồi một phần nợ hoặc để bắt đầu việc tái cơ cấu con nợ. Tuy nhiên, trong đa số trường hợp trên thế giới, thủ tục phá sản được bắt đầu bởi chính con nợ (“phá sản tự nguyện” do chính con nợ tự nộp đơn)3. Theo Từ điển tiếng Việt, “phá sản là lâm vào tình trạng tài sản chẳng còn gì và thường là vỡ nợ, do kinh doanh bị thua lỗ, thất bại liên tiếp trong kinh doanh, phải bán hết tài sản mà vẫn không đủ trả nợ”4. Theo Từ điển Black Law của Nhà xuất bản West Group, thì phá sản (bankruptcy) là “một thủ tục pháp lý, bắt nguồn từ tình trạng mất khả năng thanh toán các khoản nợ, qua đó con nợ được giải phóng khỏi các khoản nợ và phải trải qua một quá trình tổ chức lại có giám sát tư pháp hoặc thanh lý [tài sản hoặc DN] vì lợi ích của các chủ nợ.”5 Phạm vi áp dụng phá sản được quy định khác nhau ở mỗi quốc gia. Có quốc gia áp dụng phá sản đối với tất cả những người mắc nợ và không phân biệt nguồn gốc số nợ Hoa Kỳ, Nhật,… Có quốc gia chỉ áp dụng phá sản đối với thương nhân hay doanh nghiệp và các khoản nợ trong hoạt động mua bán. Đối với các nước trên thế giới như Hoa Kỳ xem phá sản là hiện tượng bình thường 2 Hội đồng phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật Trung ương, “Đặc san tuyên truyền pháp luật” – Số: 9/2014. 3 Trần Duy Tuấn (2016), Thanh lý tài sản của doanh nghiệp phá sản theo pháp luật phá sản ở Việt Nam hiện nay, Luận án tiến sĩ luật học, Học viện Khoa học xã hội - Viện hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam. 4 Từ điển Tiếng Việt, Viện Ngôn ngữ học, năm 2003, tr.762 5 Black’s Law Dictionary, Nhà xuất bản West Group, Seventh Edition, tr.141. 2
của nền kinh tế nên luật phá sản tạo điều kiện giúp cho doanh nghiệp thoát khỏi những khoản nợ nần và tiếp tục theo đuổi công việc kinh doanh của mình6. Ở Việt Nam, chế độ Việt Nam Cộng hòa xây dựng Bộ luật Thương mại Sài Gòn năm 1972 trong đó có một phần quy định về phá sản, sử dụng thuật ngữ “khánh tận” để chỉ những thương hội, thương gia bị Tòa tuyên phá sản, đồng thời thủ tục phá sản được định nghĩa như là “sự thanh toán tư pháp” nếu việc mất khả năng thanh toán đó là “ngay tình” hoặc có thể bị truy tố về “tội phá sản”. Đến năm 1993, Luật Phá sản doanh nghiệp đầu tiên mới được ban hành và được thay thế bằng LPS năm 2004, LPS năm 2014. Theo LPS doanh nghiệp 1993 thì doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản là doanh nghiệp gặp khó khăn tài chính hoặc bị thua lỗ trong hoạt động kinh doanh sau khi áp dụng các biện pháp tài chính cần thiết mà vẫn mất khả năng thanh toán nợ đến hạn. Còn theo LPS năm 2004, doanh nghiệp bị coi lâm vào tình trạng phá sản khi không có khả năng thanh toán được các khoản nợ đến hạn khi chủ nợ có yêu cầu. Điều này thể hiện, cách tiếp cận khái niệm phá sản là hoàn toàn khác nhau ở hai đạo luật phá sản. Theo LPS năm 2014 quy định tại khoản 2 Điều 4, theo đó: “phá sản là tình trạng của doanh nghiệp, hợp tác xã mất khả năng thanh toán và bị Tòa án nhân dân ra quyết định tuyên bố phá sản”. Với quy định trên thì khái niệm phá sản có thể được tiếp cận ở các đặc điểm sau: Một là, phá sản là một thủ tục pháp lý được xác định bằng việc Tòa án ra quyết định tuyên bố phá sản đối với một tổ chức kinh doanh bị mất khả năng thanh toán. Khi đó, phá sản đồng nghĩa với việc chấm dứt hoạt động của tổ chức kinh doanh. Hai là, phá sản là một thủ tục pháp lý được đặt ra để giải quyết tình trạng mất khả năng thanh toán của một tổ chức kinh doanh. Khi đó phá sản không chỉ gắn liền với việc chấm dứt hoạt động của tổ chức kinh doanh, thanh lý tài sản mà 6 Phạm Thị Huệ (2017), Trình tự thủ tục thanh lý tài sản phá sản theo pháp luật Việt Nam hiện nay, Luận văn thạc sỹ, Viện hàn lâm Khoa học Xã hội. 3