Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Pháp luật về Quản lý nguồn thu theo Quỹ Bảo hiểm xã hội và thực tiễn áp dụng tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:94

Thêm vào BST

Báo xấu

48
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu là trên cơ sở làm rõ một số vấn đề lý luận liên quan đến pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội nói chung và phân tích thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật về vấn đề này tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh, đề tài đề xuất giải pháp hoàn hiện pháp luật và tăng cường áp dụng pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội của tỉnh Quảng Ninh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Pháp luật về Quản lý nguồn thu theo Quỹ Bảo hiểm xã hội và thực tiễn áp dụng tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁP LUẬT VỀ QUẢN LÝ NGUỒN THU THEO QUỸ BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI TỈNH QUẢNG NINH Ngành: Luật Kinh tế NGUYỄN HOÀNG THẢO Hà Nội – Năm 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁP LUẬT VỀ QUẢN LÝ NGUỒN THU THEO QUỸ BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI TỈNH QUẢNG NINH Ngành: Luật Kinh tế Mã số: 8380107 Họ và tên học viên: NGUYỄN HOÀNG THẢO Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.TS. NGUYỄN THỊ MƠ Hà Nội – Năm 2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn với đề tài “Pháp luật về Quản lý nguồn thu theo Quỹ Bảo hiểm xã hội và thực tiễn áp dụng tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh” là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các số liệu trong Luận văn có nguồn gốc rõ ràng, kết quả nghiên cứu nêu trong Luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu khoa học nào trước đây. Tác giả Nguyễn Hoàng Thảo
ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành được luận văn này, tôi xin được cám ơn sự giúp đỡ, tư vấn, chỉ bảo của các thầy cô giáo Khoa Luật, Khoa Đào tạo sau đại học Trường đại học Ngoại thương, Trường đại học Ngoại thương cơ sở Quảng Ninh, lãnh đạo, cán bộ Phòng Quản lý thu BHXH của Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh, đặc biệt tôi xin cám ơn sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của GS.TS. Nguyễn Thị Mơ đã giúp tôi trong quá trình hoàn thành Luận văn này. Tuy đã hết sức cố gắng, song nội dung các vấn đề nghiên cứu thật sự rộng lớn, liên quan nhiều vấn đề về kinh tế xã hội, cơ chế quản lý của nhà nước, bên cạnh đó là sự khó khăn về mặt thời gian nên Luận văn không tránh khỏi những thiếu sót nhất định, chưa thật sự hoàn chỉnh và đầy đủ, vì vậy tôi rất mong nhận được sự bổ sung góp ý của các thầy cô giáo, các cơ quan quản lý và các bạn đồng nghiệp . Tác giả Nguyễn Hoàng Thảo
iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BHXH Bảo hiểm xã hội NSNN Ngân sách Nhà nước HCSN Hành chính sự nghiệp NSDLĐ Người sử dụng lao động NLĐ Người lao động BHXHVN Bảo hiểm xã hội Việt Nam BHXH tỉnh QN Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh HTX Hợp tác xã ILO Tổ chức lao động quốc tế DNNQD Doanh nghiệp ngoài quốc doanh DNĐTNN Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài HCSN Hành chính sự nghiệp DNNN Doanh nghiệp nhà nước Bộ LĐTBXH Bộ lao động thương binh và xã hội ASXH An sinh xã hội UBND Ủy ban nhân dân
iv MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.................................................................................. iii MỤC LỤC ................................................................................................................ iv DANH MỤC BẢNG, BIỂU .................................................................................... vi DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ ............................................................................ vi TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LUẬN VĂN .......................................... vii LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................1 CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN LIÊN QUAN ĐẾN PHÁP LUẬT VỀ QUẢN LÝ NGUỒN THU THEO QUỸ BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI VIỆT NAM ...........................................................................................................................6 1.1. Một số vấn đề lý luận về Quỹ Bảo hiểm xã hội, nguồn thu theo Quỹ Bảo hiểm xã hội và quản lý nguồn thu theo Quỹ Bảo hiểm xã hội ...........................6 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của Bảo hiểm xã hội ...........................................6 1.1.2. Khái niệm, đặc điểm về nguồn thu theo Quỹ Bảo hiểm xã hội .............10 1.1.3. Quản lý nguồn thu theo Quỹ Bảo hiểm xã hội ......................................14 1.2. Khái niệm, đặc điểm và nội dung của pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ Bảo hiểm xã hội............................................................................................20 1.2.1. Khái niệm pháp luật về quản lý nguồn thu theo quỹ bảo hiểm xã hội .20 1.2.2. Đặc điểm pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội ..21 1.2.3. Nội dung pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội ..21 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG VÀ THỰC TIẾN ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ QUẢN LÝ NGUỒN THU THEO QUỸ BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI TỈNH QUẢNG NINH GIAI ĐOẠN 2014-2018 ....................................26 2.1. Giới thiệu một số nét chung về Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh ..........26 2.1.1. Sự hình thành và phát triển của Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh ...26
v 2.1.2. Chức năng, nhiệm vụ và đặc điểm hoạt động của Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh .......................................................................................................30 2.1.3. Một số kết quả đã đạt được .....................................................................31 2.2. Thực trạng các quy định của pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ Bảo hiểm xã hội ....................................................................................................33 2.2.1. Quản lý đối tượng phải nộp Bảo hiểm xã hội ........................................33 2.2.2. Quản lý tiền thu Bảo hiểm xã hội...........................................................36 2.2.3. Quản lý nợ đọng tiền thu bảo hiểm xã hội.............................................41 2.3. Thực trạng thực thi pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ Bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh ..........................................................44 2.3.1. Những kết quả đã đạt được.....................................................................45 2.3.2. Những hạn chế trong việc thực thi pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh và nguyên nhân ............................................................................................................................60 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ KIẾN NGHỊ TĂNG CƢỜNG THỰC THI PHÁP LUẬT VỀ QUẢN LÝ NGUỒN THU THEO QUỸ BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI TỈNH QUẢNG NINH ........................................................................................................................64 3.1. Phƣơng hƣớng và mục tiêu hoàn thiện pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ Bảo hiểm xã hội của Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh ..................64 3.1.1. Phương hướng hoàn thiện pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ Bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh .........................................64 3.1.2. Mục tiêu hoàn thiện pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội của bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh đến năm 2025 .........................64 3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ Bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh .....................................................65 3.2.1. Nhóm giải pháp đối với quản lý đối tượng đóng Bảo hiểm xã hội .......65 3.2.2. Nhóm giải pháp quản lý tiền thu Bảo hiểm xã hội và nợ đọng tiền thu Bảo hiểm xã hội .................................................................................................73 KẾT LUẬN ..............................................................................................................80 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................82 .......................................................................................................................................
vi DANH MỤC BẢNG, BIỂU Trang Bảng 2.1: Tỷ lệ đóng BHXH, BHYT, BHTN qua các năm ......................................47 Bảng 2.2: Kế hoạch thực hiện thu BHXH của BHXH tỉnh Quảng Ninh từ năm 2014-2018..................................................................................................................48 Bảng 2.3: Số lao động tham gia BHXH giai đoạn 2014-2018..................................50 Bảng 2.4: Tình hình quỹ lương trích nộp BHXH ở tỉnh Quảng Ninh ......................53 Bảng 2.5: Tiền thu BHXH giai đoạn 2014-2018 ......................................................56 Bảng 2.6: Tình hình nợ đọng BHXH từ năm 2014– 2018 ........................................57 Bảng 2.7: Tỷ lệ nợ BHXH giai đoạn 2014 – 2018....................................................58 DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ Trang Hình 1.1: Hoạt động thu chi trong hệ thống BHXH .................................................11 Hình 1.2: Cơ cấu tổ chức của BHXH Quảng Ninh ...................................................29 Hình 1.3: Số lao động tham gia BHXH giai đoạn 2014-2018 ..................................51
vii TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LUẬN VĂN 1. Các thông tin chung 1.1. Tên luận văn: Pháp luật về Quản lý nguồn thu theo Quỹ Bảo hiểm xã hội và thực tiễn áp dụng tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh 1.2. Tác giả: Nguyễn Hoàng Thảo 1.3. Ngành: Luật kinh tế 1.4. Bảo vệ năm: 2020 1.5. Giáo viên hướng dẫn: GS. TS. Nguyễn Thị Mơ 2. Những đóng góp của luận văn Với tên gọi Pháp luật về Quản lý nguồn thu theo Quỹ Bảo hiểm xã hội và thực tiễn áp dụng tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh, luận văn đã đạt được một số kết quả về lý luận và thực tiễn. Ngoài ra, Luận văn cũng có khả năng ứng dụng trong thực tiễn. Cụ thể: 2.1. Kết quả đạt được của Luận văn Về lý luận, Luận văn đã làm rõ khái niệm, đặc điểm và vai trò của BHXH và khái niệm, đặc điểm, vai trò của Quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội. Luận văn cũng đã phân tích để làm rõ khái niệm Pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội; đặc điểm cơ bản của Pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội và nội dung của Pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội. Về thực tiễn, Luận văn đã đánh giá thực trạng Pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội theo 3 vấn đề sau: Quản lý đối tượng phải nộp BHXH; Quản lý tiền thu BHXH; Quản lý nợ đọng tiền thu BHXH. Trên cơ sở đó, đã đánh giá thực trạng Quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh từ những phân tích về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của tỉnh, từ thực trạng Quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh và từ kết quả Quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội trong giai đoạn 2014-2018 của Bảo
viii hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh. Trên cơ sở phân tích tình hình về Quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh, chỉ ra những điểm thuận lợi và khó khăn, hạn chế trong việc thực thi Pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh, luận văn đã đề xuất hai nhóm giải pháp: i) Nhóm giải pháp quản lý, khai thác phát triển đối tượng phải nộp BHXH, ii) Nhóm giải pháp quản lý tiền thu và nợ đọng tiền thu BHXH. 2.2. Khả năng ứng dựng thực tiễn của đề tài - Luận văn là tài liệu tham khảo hữu ích cho các cơ quan, đơn vị, tổ chức, cá nhân trong quá trình nghiên cứu, xây dựng và hoàn thiện chính sách, pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội. Một số giải pháp và kiến nghị trong luận văn có giá trị tham khảo đối với các cơ quan lập pháp khi sử đổi các quy định của pháp luật về Quản lý nguồn thu theo quỹ bảo hiểm xã hội. - Luận văn là tài liệu có khả năng nghiên cứu để ứng dụng trong thực tiễn quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội của các Bảo hiểm xã hội các tỉnh thành phố trên toàn quốc nói chung và của Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh nói riêng. Luận văn cũng là tài liệu tham khảo để chính quyền địa phương các cấp tại tỉnh Quảng Ninh đổi mới, cải cách hệ thống thủ tục hành chính liên quan đến công tác quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội.
1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Bảo hiểm xã hội là một trong những loại hình bảo hiểm ra đời từ khá sớm, song hành cùng với quá trình phát triển của xã hội và đến nay với bất cứ quốc gia nào trên thế giới, bảo hiểm xã hội cũng đóng một vai trò đặc biệt quan trọng đối với người lao động và hệ thống an sinh xã hội quốc gia. Ở nước ta, BHXH được Đảng và Nhà nước rất quan tâm và chú trọng, BHXH đã trở thành một trong những chính sách xã hội cơ bản nhất cùng với cứu trợ xã hội và ưu đãi xã hội góp phần đảm bảo đời sống vật chất và tinh thần cho người lao động. BHXH tỉnh Quảng Ninh là một bộ phận cấu thành của BHXH Việt Nam. Chức năng của BHXH tỉnh Quảng Ninh là trực tiếp thu BHXH theo Quỹ bảo hiểm xã hội và thực hiện các chế độ về Quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội đối với người lao động trên địa bàn tỉnh. Trong những năm qua, công tác quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội của tỉnh Quảng Ninh đã đạt được nhiều kết quả. Số đơn vị sử dụng lao động và số người lao động tham gia BHXH không ngừng tăng lên và do đó nguồn thu BHXH cũng gia tăng liên tục. Tuy nhiên, bên cạnh những thành công, tình trạng nợ đọng kéo dài với số lượng lớn tiền đóng BHXH của các đơn vị sử dụng lao động vẫn còn tồn tại. Nhiều đơn vị sử dụng lao động còn gian lận trong việc đăng ký tham gia BHXH cho người lao động, gian lận trong việc kê khai quỹ lương đóng BHXH,...Do đó, quyền lợi của người lao động bị vi phạm và ảnh hưởng đến nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội. Đây là những khó khăn đáng kể đối với công tác quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội của BHXH tỉnh Quảng Ninh trong nhiều năm qua. Ngoài ra, quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội của tỉnh Quảng Ninh cũng bị ảnh hưởng do pháp luật về Quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội có những bất cập và việc thực thi pháp luật trong lĩnh vực này ở Quảng Ninh còn nhiều hạn chế. Thực tế đó đặt ra yêu cầu cần có sự nghiên cứu một cách cụ thể pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội nói chung và vấn đề quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội của BHXH tỉnh Quảng Ninh nói riêng, nhằm tìm ra giải pháp hoàn thiện pháp luật và tăng cường việc quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm
2 xã hội của BHXH tỉnh Quảng Ninh, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội của Quảng Ninh trong giai đoạn hiện nay. Đó là lí do tôi chọn vấn đề "Pháp luật về Quản lý nguồn thu theo Quỹ Bảo hiểm xã hội và thực tiễn áp dụng tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh" làm đề tài của Luận văn thạc sĩ Luật học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong thời gian nghiên cứu, tác giả nhận thấy có nhiều công trình nghiên cứu trực tiếp hoặc gián tiếp về pháp luật quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội ở những mức độ và phạm vi khác nhau, cụ thể: - Tác giả Đỗ Văn Sinh với Luận án Tiến sỹ nhan đề “Hoàn thiện quản lý quỹ bảo hiểm xã hội ở Việt Nam” bảo vệ tại Học Viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, năm 2005. Luận án này nghiên cứu vấn đề quản lý BHXH ở Việt Nam nói chung và đề xuất những giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý quỹ bảo hiểm xã hội Việt Nam. Tuy nhiên, Luận án này không phân tích về Quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội ở tỉnh Quảng Ninh - Luận văn Thạc sĩ của tác giả Đặng Ngọc Liên: “Quản lý thu BHXH đối với khu vực kinh tế tư nhân tại Hà Nội” bảo vệ tại Đại học Kinh tế quốc dân, năm 2004 đã nghiên cứu BHXH dưới góc độ quản lý nguồn thu từ khu vực kinh tế tư nhân trên địa bàn Hà Nội, thời gian 1997 - 2004 và các giải pháp để nâng cao hiệu quả quản lý thu bảo hiểm. Luận văn này không nghiên cứu về Quản lý nguồn thu theo Quỹ BHXH ở tỉnh Quảng Ninh. - Công trình nghiên cứu của 2 tác giả là Đỗ Minh Cương, Mạc Văn Tiến: “Góp phần đổi mới và hoàn thiện chính sách bảo hiểm xã hội ở nước ta hiện nay” dưới dạng sách tham khảo. Trong cuốn sách này, 2 tác giả đề xuất những giải pháp góp phần đổi mới và hoàn thiện chính sách bảo hiểm ở nước ta hiện nay. - Công trình nghiên cứu của Bảo hiểm xã hội Việt Nam: “Lộ trình mở rộng đối tượng tham gia BHXH theo nghị định 01/2003/NĐ - CP” đã đề xuất lộ trình mở rộng đối tượng tham gia BHXH trong giai đoạn này. - Năm 2006, tác giả Phạm Duy Đỉnh bảo vệ luận văn Thạc sĩ với đề tài “Dịch
3 vụ BHXH Hà Nội. Luận văn này đã phân tích BHXH với ý nghĩa là một loại hình dịch vụ và nêu rõ dịch vụ BHXH là một loại hình dịch vụ đặc thù, Luận văn này cũng đã chỉ ra những thành công phát triển dịch vụ BHXH của Hà Nội và đề xuất giải pháp mở rộng dịch vụ trong giai đoạn đến 2010. Song, Luận văn này không phân tích pháp luật về Quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội - Tác giả Trần Quang Lâm: “Bảo hiểm Y tế trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa”. Luận văn thạc sỹ kinh tế bảo vệ tại Học Viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, năm 2006. Luận văn nêu BHXH Việt Nam, chương trình phát triển ngành BHXH Việt Nam đến 2010. Chương trình đề cập mục tiêu, quy hoạch và phương hướng phát triển ngành BHXH Việt Nam trên cơ sở phân tích dự báo xu hướng phát triển trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế và gia nhập WTO. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu nêu trên, hoặc nghiên cứu về Pháp luật BHXH nói chung, Quản lý BHXH nói riêng và các chế độ chính sách BHXH, có đề cập đến Quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội, nhưng không đi sâu vào Pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội, hoặc đã được thực hiện với thời gian khá lâu, hoặc tuy được thực hiện gần đây nhưng có phương pháp tiếp cận và nghiên cứu khác với đề tài của tác giả. Xuất phát từ đó, có thể cho rằng đề tài Luận văn này là một đề tài mới. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở làm rõ một số vấn đề lý luận liên quan đến pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội nói chung và phân tích thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật về vấn đề này tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh, đề tài đề xuất giải pháp hoàn hiện pháp luật và tăng cường áp dụng pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội của tỉnh Quảng Ninh. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích nêu trên, Luận văn có nhiệm vụ: - Làm rõ khái niệm và đặc điểm của Quỹ bảo hiểm xã hội; nguồn thu theo Quỹ
4 bảo hiểm xã hội và quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội. - Phân tích để chỉ ra khái nhiệm đặc điểm và nội dung của pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội. - Phân tích thực trạng pháp luật nhằm chỉ ra những bất cập trong các quy định của pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội và những yếu kém trong việc thực thi pháp luật về BHXH tại tỉnh Quảng Ninh. - Đề xuất một số giải pháp về hoàn thiện pháp luật và giải pháp để Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh tăng cường quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là những vấn đề liên quan đến BHXH, Quỹ bảo hiểm xã hội, quản lý nguồn thu theo quỹ bảo hiểm xã hội và pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội. Đối tượng nghiên cứu của đề tài còn bao gồm các quy định của Bảo hiểm xã hội Việt Nam và của BHXH tỉnh Quảng Ninh về quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội và quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội là vấn đề rất rộng. Trong khuôn khổ của Luận văn Thạc sỹ, phạm vi nghiên cứu được giới hạn như sau: - Về nội dung: Luận văn phân tích 3 nội dung của công tác quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội là: 1) Quản lý đối tượng thu; 2) Quản lý tiền thu theo quỹ bảo hiểm xã hội; 3) Quản lý nợ đọng tiền thu BHXH. - Về không gian: Luận văn nghiên cứu việc quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh. - Về thời gian: Khi phân tích thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội tại tỉnh Quảng Ninh. Luận văn
5 lấy mốc thời gian là từ năm 2014 đến năm 2018. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Để thực hiện Luận văn, tác giải đã áp dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau đây: - Phương pháp hệ thống hóa và phương pháp phân tích được áp dụng tại Chương 1 nhằm làm rõ những vấn đề lý luận về BHXH, nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội, quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội và pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội. - Phương pháp thống kê và phương pháp so sánh luật học được áp dụng ở Chương 2 nhằm chỉ ra những ưu điểm và bất cập của pháp luật về Quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội qua các giai đoạn cũng như thực trạng quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội tại tỉnh Quảng Ninh. - Phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp được áp dụng ở Chương 3 nhằm luận giải cho những giải pháp cụ thể về hoàn thiện pháp luật và tăng cường áp dụng pháp luật BHXH tại tỉnh Quảng Ninh. 6. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương, cụ thể: Chương 1: Một số vấn đề lý luận liên quan đến pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ Bảo hiểm xã hội tại Việt Nam. Chương 2: Thực trạng và thực tiễn áp dụng pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ Bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh. Chương 3: Giải pháp hoàn thiện pháp luật và kiến nghị tăng cường thực thi pháp luật về quản lý nguồn thu theo Quỹ Bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh.
6 CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN LIÊN QUAN ĐẾN PHÁP LUẬT VỀ QUẢN LÝ NGUỒN THU THEO QUỸ BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI VIỆT NAM 1.1. Một số vấn đề lý luận về Quỹ Bảo hiểm xã hội, nguồn thu theo Quỹ Bảo hiểm xã hội và quản lý nguồn thu theo Quỹ Bảo hiểm xã hội 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của Bảo hiểm xã hội 1.1.1.1. Khái niệm về Bảo hiểm xã hội BHXH là một hoạt động đã xuất hiện từ rất lâu. Trong quá trình phát triển, các chế độ BHXH và đối tượng BHXH ngày càng được mở rộng. Theo đó, khái niệm BHXH cũng có nhiều thay đổi và ngày càng được hoàn chỉnh. Mặc dù vậy, cho đến nay, có rất nhiều quan điểm khác nhau về BHXH và cũng có rất nhiều khái niệm BHXH được đưa ra, cụ thể: Tổ chức lao động quốc tế (ILO) đã đưa ra một định nghĩa về BHXH được chấp nhận rộng rãi nhất: BHXH là hình thức bảo trợ mà xã hội dành cho các thành viên của mình thông qua nhiều biện pháp công nhằm tránh tình trạng khốn khó về mặt kinh tế và xã hội do bị mất hoặc giảm đáng kể thu nhập vì bệnh tật, thai sản, tai nạn lao động, mất sức lao động và tử vong; chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình có con nhỏ (ILO, 1984) Khái niệm BHXH này sau đó đã được các nhà làm luật của Việt Nam ghi nhận trong Luật BHXH của Việt Nam năm 2014. BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ bị mất hoặc giảm thu nhập do bị ốm đau, thai sản, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, tàn tật, thất nghiệp, tuổi già, tử tuất, dựa trên cơ sở một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH, có sự bảo hộ của Nhà nước theo pháp luật nhằm đảm bảo an toàn đời sống cho người lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần bảo đảm an toàn xã hội. Khái niệm BHXH còn được ghi rõ trong Luật BHXH (được Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam khoá XIII thông qua ngày 20/11/2014) như sau: “BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động
7 khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội” (Luật BHXH, 2014). Như vậy, BHXH được coi là quá trình tổ chức và sử dụng một quỹ tiền tệ tập trung được dồn tích từ sự đóng góp của người sử dụng lao động và người lao động, theo quy định của pháp luật, nhằm hỗ trợ cho việc giải quyết những nhu cầu sinh sống thiết yếu của người lao động và gia đình họ khi họ gặp những rủi ro dẫn đến việc giảm hoặc mất khả năng thanh toán từ thu nhập theo lao động. Đó là xét theo góc độ kinh tế. BHXH còn có thể xét dưới góc độ xã hội hay góc độ pháp lý. Dưới góc độ xã hội, BHXH được coi là sự liên kết của những người lao động xuất phát từ lợi ích chung của xã hội, của người lao động và người sử dụng lao động. Khi tham gia quan hệ này, người lao động sẽ được hưởng một khoản trợ cấp nhất định nếu có những biến cố rủi ro, trên cơ sở sự đóng góp của các bên. Dưới góc độ pháp lý, BHXH được tiếp cận như trong Luật BHXH Việt Nam đã xác định. Nghiên cứu về BHXH, chúng ta có thể thấy có nhiều tác giả nước ngoài cũng đã đưa ra các định nghĩa khác về BHXH hoặc bảo trợ xã hội, áp dụng riêng cho các điều kiện ở các nước đang phát triển. Các tác giả này có chung một quan điểm là BHXH không chỉ dừng ở việc mất đột ngột thu nhập theo dự kiến mà còn tính đến cả việc ngăn chặn và giảm nghèo kinh niên và mang lại mức sống tối thiểu. Cách tiếp cận BHXH mà mỗi nước lựa chọn còn tuỳ thuộc vào mục tiêu chính sách quốc gia và điều kiện cơ cấu cụ thể của nền kinh tế. Mặc dù khái niệm BHXH của Việt Nam được xác định trong từ điển Bách khoa toàn thư Việt Nam cũng tương tự khái niệm BHXH mà ILO đưa ra, nhưng thực tế trong quá trình thảo luận, xây dựng chính sách, cũng có nhiều định nghĩa BHXH khác do các tổ chức quốc tế và trong nước đưa ra, đề cập đến các mặt khác nhau của BHXH ở Việt Nam. Khái niệm BHXH được sử dụng trong toàn bộ nghiên cứu của luận văn này là
8 khái niệm BHXH đã được ghi trong Luật BHXH Việt Nam, được Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam khoá XIII, thông qua ngày 20 tháng 11 năm 2014. 1.1.1.2. Đặc điểm của Bảo hiểm xã hội Từ khái niệm về BHXH nêu tại Luật BHXH năm 2014, có thể thấy BHXH có những đặc điểm cơ bản như sau: - Một là, bảo hiểm cho NLĐ trong và sau quá trình lao động. Nghĩa là, khi tham gia vào hệ thống BHXH, NLĐ sẽ được BHXH trợ cấp cho đến lúc chết. Khi còn làm việc, NLĐ được đảm bảo khi bị ốm đau, lao động nữ được trợ cấp thai sản khi sinh con, người bị tai nạn lao động được trợ cấp tai nạn lao động, khi không còn làm việc nữa thì được hưởng tiền hưu trí, khi chết thì được tiền chôn cất và gia đình được hưởng trợ cấp tuất… Đây là đặc điểm riêng của BHXH mà không một loại hình bảo hiểm nào có được. - Hai là, các sự kiện bảo hiểm và các rủi ro xã hội của NLĐ trong BHXH liên quan đến thu nhập của họ. Bao gồm: Ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thai sản, mất việc làm, già yếu, chết… Do những sự kiện và rủi ro này mà người lao động bị giảm hoặc mất khả năng lao động hoặc khả năng lao động không được sử dụng, dẫn đến họ bị giảm hoặc mất nguồn thu nhập. Vì vậy, người lao động cần phải có khoản thu nhập khác bù vào để ổn định cuộc sống và sự bù đắp này được thông qua các trợ cấp BHXH. Đây là đặc điểm rất cơ bản của BHXH. - Ba là, NLĐ khi tham gia BHXH có quyền được hưởng trợ cấp BHXH. Tuy nhiên quyền này chỉ có thể trở thành hiện thực khi họ thực hiện đầy đủ nghĩa vụ đóng BHXH. NSDLĐ cũng phải có trách nhiệm đóng BHXH cho NLĐ. - Bốn là, sự đóng góp của các bên tham gia BHXH. Các bên tham gia phải đóng góp bao gồm NLĐ, NSDLĐ và Nhà nước. Các nguồn đóng góp này hình thành cơ bản của quỹ bảo hiểm xã hội. Ngoài ra nguồn thu của quỹ bảo hiểm xã hội còn có được từ các nguồn khác như lợi nhuận từ đầu tư phần nhàn rỗi tương đối của quỹ bảo hiểm xã hội (mang tính an toàn); khoản nộp phạt của các doanh nghiệp, đơn vị chậm nộp BHXH theo quy định pháp luật và các nguồn thu hợp pháp khác.
9 - Năm là, các hoạt động BHXH được thực hiện trong khuôn khổ pháp luật, các chế độ BHXH cũng do luật định. Vì vậy, Pháp luật về BHXH ra đời nhằm điều chỉnh các mối quan hệ phát sinh từ BHXH trong đó có quan hệ phát sinh liên quan đến thu BHXH và Quản lý nguồn thu theo Quỹ bảo hiểm xã hội. 1.1.1.3. Vai trò của Bảo hiểm xã hội Ra đời và phát triển cùng với nền kinh tế thị trường, BHXH đã có mặt ở hầu hết các nước trên thế giới. Trình độ phát triển của BHXH được quyết định bởi mức độ phát triển của nền kinh tế, nền kinh tế càng phát triển thì mức độ hoàn thiện của BHXH ngày càng cao và với những đặc trưng riêng của mình, BHXH đã có những vai trò quan trọng đối với sự phát triển kinh tế xã hội đó là: - Đối với người lao động Trong giai đoạn hiện nay, khi đất nước đang ngày càng hoàn thiện quá trình công nghiệp hóa, hiện đoại hóa thì những “rủi ro” như ốm đau, tai nạn lao động – bệnh nghề nghiệp, thai sản, mất việt làm…lại diễn ra một cách thường xuyên và ngày càng phổ biến hơn, phức tạp hơn. Khi những rủi ro này xảy ra sẽ gây khó khăn cho người lao động về cả vật chất lẫn tinh thần, ảnh hưởng không tốt cho cả cộng đồng. Với vai trò là một trong những chính sách kinh tế xã hội của Nhà nước, BHXH sẽ góp phần trợ giúp cho cá nhân những người lao động gặp phải rủi ro, bất hạnh bằng cách tạo ra cho họ những thu nhập thay thế, những điều kiện thuận lợi…giúp họ ổn định cuộc sống, yên tâm công tác, tạo cho họ một niềm tin vào tương lai. Từ đó góp phần quan trọng vào việc tăng năng suất lao động cũng như chất lượng công việc cho cơ quan, đơn vị, công ty, xí nghiệp nói riêng và cho toàn xã hội nói chung. - Đối với Người sử dụng lao động Tham gia BHXH sẽ gắn bó lợi ích giữa người lao động với người sử dụng lao động, giữa người lao động với xã hội. Trong thực tế lao động sản xuất, người lao động và người sử dụng lao động vốn có những mâu thuẫn nội tại, khách quan về tiền lương, tiền công, thời gian lao động…Thông qua BHXH, những mâu thuẫn đó sẽ được điều hòa và giải quyết. Đặc biệt, cả hai bộ phận này đều thấy nhờ có BHXH mà mình có
10 lợi và được bảo vệ. Từ đó làm cho họ hiểu nhau hơn và gắn bọ lợi ích được với nhau. Nhờ tạo được mối quan hệ gắn bó giữa người lao động và doanh nghiệp, người lao động yên tâm gắn bó với công việc, với nơi làm việc. Từ đó họ tích cực hoạt động sản xuất và phát huy sáng kiến kỹ thuật góp phần nâng cao năng suất lao động, tăng hiệu quả kinh tế cho doanh nghiệp. Khi có rủi ro xảy ra, nhờ đã tham gia BHXH mà việc kinh doanh của doanh nghiệp vẫn diễn ra bình thường, ổn định tránh những xáo trộn không cần thiết. Tại những doanh nghiệp tham gia BHXH nghiêm túc, kết quả kinh doanh ngày càng cao, thu nhập của người lao động ổn định, họ yên tâm gắn bó với doanh nghiệp. Số lao động muốn làm việc trong doanh nghiệp ngày càng nhiều, do vậy chủ sử dụng lao động tuyển được nhiều người có phẩm chất tốt, tay nghề cao. - Đối với xã hội Quỹ bảo hiểm xã hội là một nguồn tài chính độc lập ngoài ngân sách Nhà nước do các bên tham gia BHXH đóng góp nhằm phân phối lại theo luật định cho mọi thành viên khi bị ngừng hoặc giảm thu nhập gây ra do tạm thời hay vĩnh viễn mất khả năng lao động. Quỹ bảo hiểm xã hội không những tác động tới quá trình phát triển kinh tế của đất nước mà còn góp phần tạo ra những cơ sở sản xuất kinh doanh mới, việc làm mới cho người lao động, từ đó giải quyết tình trạng thất nghiệp, tăng thu nhập cho người lao động…dưới nhiều hình thức khác nhau như hình thức đầu tư phát triển phần “nhàn rỗi” của quỹ. Như vậy, BHXH là một trong những chính sách xã hội quan trọng không thể thiếu của mỗi quốc gia nhằm ổn định đời sống kinh tế - xã hội và góp phần làm vững chắc thể chế chính trị. 1.1.2. Khái niệm, đặc điểm về nguồn thu theo Quỹ Bảo hiểm xã hội 1.1.2.1. Khái niệm về nguồn thu theo Quỹ Bảo hiểm xã hội BHXH là phạm trù kinh tế - xã hội tổng hợp, mặc dù tính xã hội được thể hiện nổi trội hơn. Các nhà kinh tế cho rằng, kinh tế là nền tảng của BHXH vì chỉ khi NLĐ có thu nhập đạt đến một mức độ nào đó thì việc tham gia BHXH mới thiết thực và có hiệu quả. Cũng theo các nhà kinh tế, BHXH chỉ có thể phát triển được theo đúng