ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
--------------------------------------
NGUYỄN ĐÌNH NGHĨA
HUYỀN QUANG TÔN GIẢ
TỪ CUỘC ĐỜI VÀO TÁC PHẨM
LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC
Hà Nội – 2009
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
--------------------------------------
NGUYỄN ĐÌNH NGHĨA
HUYỀN QUANG TÔN GIẢ
TỪ CUỘC ĐỜI VÀO TÁC PHẨM
Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
Mã số: 60 22 34
LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC
Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Nguyễn Hữu Sơn
Hà Nội – 2009
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Là một hiện tƣợng tƣ tƣởng, văn hoá, văn học đặc biệt của thời đại nhà
Trần, Huyền Quang đã đi vào sử sách từ rất sớm. Đã có không ít công trình
nghiên cứu về ông trên nhiều bình diện: tƣ tƣởng triết học, văn hoá dân gian, văn
học…
Tuy nhiên cho tới nay, chƣa có một công trình nào nghiên cứu về Huyền
Quang một cách toàn diện, nhất quán. Xuất phát từ thực tế đó, ở luận văn này,
chúng tôi muốn đi sâu vào nghiên cứu tiểu sử và hành trạng của Huyền Quang
qua các nguồn thƣ tịch cổ, đặt trong sự vận động tƣ tƣởng văn hoá, văn học thời
Trần để dựng lên bức tranh khái quát, tƣơng đối khách quan về nhân cách lịch sử
đặc biệt này, từ đó tiến hành tìm hiểu, phân tích các trƣớc tác của ông hiện còn
đƣợc lƣu lại đến nay, cũng nhƣ tìm hiểu, phân tích về ông ở góc độ là một nhân
vật trong văn học. Lựa chọn và triển khai đề tài này, chúng tôi cũng mong muốn
tìm hiểu liệu có mối liên hệ xác thực, lôgíc nào đối với Huyền Quang - từ một
nhân cách lịch sử vào trong tác phẩm (trong sáng tác của ông, và trong các sáng
tác về ông với tƣ cách là một nhân vật văn học) hay không?
2. Mục đích nghiên cứu
Luận văn tập trung vào nhiệm vụ trọng tâm là nghiên cứu Huyền Quang ở
cấp độ khái quát, nhất quán trên ba phƣơng diện: Huyền Quang - nhân vật lịch
sử; Huyền Quang - một thi nhân; Huyền Quang - nhân vật văn học. Từ ba
phƣơng diện nghiên cứu về Huyền Quang, chúng tôi cũng tiến hành tìm hiểu, cắt
nghĩa và lý giải quá Trình Huyền Quang từ một nhân cách lịch sử đã đi vào trong
tác phẩm nhƣ thế nào. Liệu nhân vật hiện thực ở ngoài đời khi đƣợc phản ánh
vào trong tác phẩm có mối liên hệ lôgíc nội tại hay mâu thuẫn nào không. Căn
cứ vào kết quả nghiên cứu về Huyền Quang ở ba phƣơng diện trên để đƣa ra
nhận định tổng quát, nhất quán về hiện tƣợng tƣ tƣởng, văn hóa văn học độc đáo
này.
3. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Các thƣ tịch cổ ghi chép về tiểu sử và hành trạng của Huyền Quang có
thể kể đến nhƣ Tam tổ thực lục, Tam tổ hành trạng, Thánh đăng ngữ lục…
Trƣớc tác của ông cũng đƣợc đƣa vào các bộ sƣu tập: Việt âm thi tập, Toàn Việt
thi lục, Kiến văn tiểu lục, Hoàng Việt thi tuyển…gần đây, các trƣớc tác còn lại
2
của ông đã đƣợc sƣu tập lại trong công trình nghiên cứu Thơ văn Lý - Trần của
nhóm tác giả thuộc Viện Văn học. Số lƣợng các công trình nghiên cứu về
Huyền Quang không phải là nhỏ. Theo thống kê một cách tƣơng đối của PGS.
TS Nguyễn Hữu Sơn, từ đầu những năm 1970 cho tới nay, có hơn 70 đơn vị thƣ
mục tƣ liệu liên quan đến cuộc đời, hành trạng, sự nghiệp, văn tài… của vị tổ
thứ ba Thiền phái Trúc Lâm này. Những ngƣời nghiên cứu về Huyền Quang
nhiều nhất có thể kể đến nhƣ Thích Thanh Từ, Thích Phƣớc Sơn, Thích Phƣớc
An, Nguyễn Lang, Đào Duy Anh, Nguyễn Đổng Chi, Trần Quốc Vƣợng, Hoàng
Xuân Hãn, Lê Mạnh Thát, Trần Thị Băng Thanh, Đoàn Thị Thu Vân, Nguyễn
Phạm Hùng, Nguyễn Hữu Sơn, Nguyễn Kim Sơn… Phần lớn những đánh giá
nghiên cứu này về Huyền Quang chỉ dừng lại ở mức độ của các bài viết. Gần đây
mới xuất bản cuốn Huyền Quang- cuộc đời, thơ và đạo do Giáo sƣ Trần Thị
Băng Thanh chủ biên. Tuy nhiên, công trình này cũng mới chỉ là sự tập hợp các
bài viết về Huyền Quang theo từng phạm vi chủ đề, chứ chƣa phải là một công
trình nghiên cứu toàn diện, nhất quán về ông. Các tác giả nhƣ Nguyễn Phạm
Hùng, Nguyễn Hùng Hậu có nhắc tới Huyền Quang nhƣng cũng chỉ đề cập gián
tiếp khi nhắc đến văn học giai đoạn Lý - Trần.
Các tác giả nhƣ Nguyễn Lang, Nguyễn Duy Hinh và những ngƣời trong
giới xuất gia nhƣ Hoà thƣợng Thích Thanh Từ, Thƣợng toạ Thích Quảng Liên,
nhóm tác giả ở Việt Triết học, Việt Phật giáo cũng nghiên cứu về Huyền Quang
với tƣ cách là đệ tam Tổ của Thiền phái Trúc Lâm. Cuốn Lược khảo tư tưởng
Thiền phái Trúc Lâm của tác giả Nguyễn Hùng Hậu, Tư tưởng triết học của
Thiền phái Trúc Lâm đời Trần của tác giả Trƣơng Văn Chung, Triết học Phật
giáo Việt Nam của Nguyễn Duy Hinh lại quan tâm tới Huyền Quang ở khía cạnh
tƣ tƣởng triết học của ông và của Thiền phái Trúc Lâm.
Gần đây nhất là hội thảo về “Bảo tồn và phát huy di sản đệ tam Tổ Thiền
phái Trúc Lâm Huyền Quang và lễ hội Côn Sơn” tại Côn Sơn vào ngày 15 tháng
2 năm 2009 với các bài tham luận của các nhà nghiên cứu Văn - Sử - Triết, các
nhà văn, các nhà báo, các Hoà Thƣợng. Những bài tham luận này tập trung đánh
giá về phƣơng diện tiểu sử hành trạng, trƣớc tác của Huyền Quang, vai trò và
đóng góp của Huyền Quang đối với Thiền phái Trúc Lâm, câu chuyện giữa ông
với nàng Điểm Bích, các di sản văn hoá gắn với đệ tam Tổ này.
Nhƣ vậy có thể thấy, Huyền Quang đã đƣợc nghiên cứu ở rất nhiều
phƣơng diện, cấp độ khác nhau. Tuy nhiên nghiên cứu Huyền Quang ở phƣơng
3
diện từ nhân cách lịch sử đã đƣợc phản ánh nhƣ thế nào vào trong tác phẩm vẫn
còn là một hƣớng nghiên cứu mở, hứa hẹn nhiều điều hấp dẫn và thú vị.
4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu
Đối tƣợng nghiên cứu ở đây là Huyền Quang - một hiện tƣợng tƣ tƣởng
văn hoá văn học đặc biệt của thời Trần. Chúng tôi sẽ khảo sát hiện tƣợng Huyền
Quang mà cụ thể là quá trình từ một nhân vật lịch sử đã đƣợc chuyển hóa và
phản ánh nhƣ thế nào vào trong tác phẩm văn học. Trong phạm vi của luận văn
này, ngƣời viết thông qua các thƣ tịch cổ, tìm hiểu tiểu sử hành trạng của Huyền
Quang, từ đó khái quát lên hình ảnh về ông, trên cơ sở con ngƣời lịch sử, chúng
tôi đi sâu vào việc phân tích thơ văn của Huyền Quang, cũng nhƣ tìm hiểu hình
ảnh của ông ở góc độ một nhân vật văn học. Nghiên cứu về Huyền Quang trên
cơ tƣ liệu ghi chép về ông có nhiều điểm còn chƣa đƣợc thống nhất, hơn nữa các
trƣớc tác còn lại của ông cho đến nay cũng không còn nhiều. Vì vậy, chúng tôi
một mặt dựa vào các nguồn thƣ tịch cổ ghi chép về tiểu sử hành trạng và các
trƣớc tác của ông, đồng thời cũng dựa trên sự vận động tƣ tƣởng văn hoá và văn
học thời Trần với mong muốn đƣa ra những kiến giải tƣơng đối khách quan,
thống nhất về hiện tuợng đặc biệt này.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Luận văn chủ yếu sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu sau:
- Phƣơng pháp khảo sát văn bản
- Phƣơng pháp thống kê - phân loại
- Phƣơng pháp phân tích, so sánh, tổng hợp,
- Phƣơng pháp loại hình học, phƣơng pháp nghiên cứu văn bản liên
ngành.
6. Cấu trúc luận văn:
Ngoài phần Mở đầu và phần Kết luận, phần Nội dung luận văn gồm có 3
chƣơng:
+ Chƣơng 1: Tiều sử và hành trạng Huyền Quang qua các nguồn thƣ
tịch cổ
+ Chƣơng 2: Nhà thơ Lý Đạo Tái và Tôn giả Huyền Quang
+ Chƣơng 3: Huyền Quang tôn giả - nhân vật văn học và những kết tinh
huyền thoại, giai thoại.