Luận văn Thạc Sỹ: Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học, sinh thái học của sâu đục thân ngô và biện pháp phòng chống trong vụ Đông 2009 và vụ Hè Thu 2010 tai Hà Nội

Chia sẻ: Nguyễn Đức Anh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:99

Thêm vào BST

Báo xấu

526
lượt xem 140
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sâu đục thân hại ngô là đối tượng gây hại quan trọng làm giảm năng suất và sản lượng ngô ở nước ta. Những năm qua, người dân đã bắt đầu sử dụng biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) trong công tác bảo vệ thực vật. Biện pháp này nhằm bảo vệ mối quan hệ giữa cây ngô – sâu bệnh – thiên địch – môi trường trong sinh quần ruộng ngô. Với mục đích làm tăng tỷ lệ chết của các loài sâu hại do thiên địch gây ra, duy trì, bảo vệ và phát triển...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc Sỹ: Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học, sinh thái học của sâu đục thân ngô và biện pháp phòng chống trong vụ Đông 2009 và vụ Hè Thu 2010 tai Hà Nội

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I ----------------------------- ð NG XUÂN HƯNG NGHIÊN C U M T S ð C ðI M SINH H C, SINH THÁI C A SÂU ð C THÂN NGÔ Ostrinia furnacalis Guenée VÀ BI N PHÁP PHÒNG CH NG V ðÔNG 2009 VÀ HÈ THU 2010 T I GIA LÂM- HÀ N I LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P Chuyên ngành: B O V TH C V T Mã s : 60.62.10 Ngư i hư ng d n khoa h c: PGS.TS. H TH THU GIANG HÀ N I, 11/2010
L I CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan, s li u và k t qu nghiên c u trình bày trong lu n văn này là trung th c và chưa ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào. Tôi xin cam ñoan, m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn ñã ñư c cám ơn và các thông tin trích d n trong lu n văn ñ u ñã ñư c ch rõ ngu n g c. Tác gi ð ng Xuân Hưng Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s ĩ nông nghi p ...........i
L I C M ƠN ð hoàn thành lu n văn này tôi ñã nh n ñư c s giúp ñ , hư ng d n t n tình và ñ ng viên c a các nhà khoa h c, c a t p th b môn Côn trùng– Khoa Nông h c; Ban Giám hi u; Vi n ðào t o sau ñ i h c– Trư ng ðH Nông nghi p Hà N i và y ban nhân dân ba xã C Bi; Văn ð c; ð ng Xá- Gia Lâm- Hà N i Xin chân thành bày t lòng kính tr ng và bi t ơn sâu s c t i cô giáo PGS– TS. H Th Thu Giang ñã t n tình hư ng d n, ch b o, giúp ñ và t o ñi u ki n thu n l i ñ tôi th c hi n thành công ñ tài lu n văn th c sĩ này. Xin chân thành bày t lòng bi t ơn t i các th y cô giáo trong b môn Côn trùng– Khoa Nông h c; Ban Giám hi u; Vi n ðào t o sau ñ i h c– Trư ng ðH Nông nghi p Hà N i ñã luôn giúp ñ tôi trong su t quá trình h c t p, nghiên c u và hoàn thành lu n văn. Tôi xin chân thành c m ơn y ban nhân dân ba xã C Bi; Văn ð c; ð ng Xá- Gia Lâm- Hà N i ñã giúp ñ tôi trong quá trình th c hi n ñ tài và hoàn thành lu n văn. Trong th i gian h c t p và nghiên c u tôi cũng ñã nh n ñư c s ñ ng viên, ñóng góp, quan tâm t n tình c a gia ñình, ngư i thân, b n bè và ñ ng nghi p. M t l n n a cho phép tôi bày t lòng bi t ơn sâu s c ñ n t t c nh ng s giúp ñ quý báu này. Tác gi ð ng Xuân Hưng Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s ĩ nông nghi p ...........ii
M CL C L i cam ñoan i L i c m ơn i L i c m ơn ii M cl c iii Danh m c b ng v Danh m c hình vii 1 M ðU i 1.1 ð tv nñ 1 1.2 M c ñích, yêu c u c a ñ tài. 3 2 T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U 4 2.1 Tình hình s n xu t và tiêu th ngô trên th gi i và Vi t Nam 4 2.2 Tình hình nghiên c u v sâu h i cây ngô. 7 2.3 Tình hình nghiên c u v sâu ñ c thân ngô 10 2.4 Nghiên c u các bi n pháp phòng tr sâu ñ c thân ngô 18 3 N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 20 3.1 ð i tư ng, ñ a ñi m, và th i gian nghiên c u 20 3.2 V t li u, ð i tư ng và d ng c nghiên c u 20 3.3 N i dung và Phương pháp nghiên c u. 20 4 K T QU NGHIÊN C U 28 4.1 Thành ph n sâu h i ngô và thiên ñ ch c a chúng t i m t s xã c a huy n Gia Lâm, Hà N i 28 4.1.1 K t qu ñi u tra thành ph n sâu h i ngô trong v ñông và hè thu t i Gia Lâm, Hà N i 28 4.1.2 Thành ph n thiên ñ ch c a các loài sâu h i ngô t i Gia Lâm, Hà N i v ñông năm 2009 và hè thu năm 2010 32 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s ĩ nông nghi p ...........iii
4.2 Di n bi n m t ñ và t l h i sâu ñ c thân ngô và t l ký sinh t i Gia Lâm, Hà N i 37 4.2.1 Di n bi n m t ñ sâu ñ c thân ngô t i m t s ñi m nghiên c u t i Gia Lâm – Hà N i 37 4.2.2 T l sâu ñ c thân ngô b ru i ký sinh t i m t s xã c a huy n Gia Lâm 48 4.3 Nghiên c u m t s ñ c ñi m sinh v t h c c a sâu ñ c thân ngô 52 4.3.1 Th i gian phát d c c a các pha 52 4.3.2 Th i gian qua các pha phát d c 57 4.3.3 nh hư ng c a th c ăn t i s c sinh s n c a sâu ñ c thân 58 4.4 Nghiên c u gi i pháp phòng tr sâu ñ c thân ngô 61 4.4.1 Hi u l c c a m t s thu c tr sâu ñ c thân ngô t i Gia Lâm, Hà N i. 61 4.4.2 Nghiên c u nh hư ng c a th i ñi m s lý Virtako 40WG ñ n hi u qu tr sâu ñ c thân ngô 65 4.4.3 Hi u qu kinh t 67 5 K T LU N VÀ ð NGH 70 5.1 K t lu n 70 5.2 ð ngh 71 TÀI LI U THAM KH O 72 PH L C 76 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s ĩ nông nghi p ...........iv
DANH M C B NG STT Tên b ng Trang 2.1 Di n tích, năng su t, s n lư ng ngô th gi i, 1961- 2008. 4 2.2 Tình hình s n xu t ngô Vi t Nam giai ño n 1961 – 2008 6 4.1 Thành ph n sâu h i ngô v ñông 2009 và hè thu 2010, t i Gia Lâm, Hà N i 30 4.2 Thành ph n thiên ñ ch sâu h i ngô v ñông 2009 và v hè thu 2010 t i Gia Lâm, Hà N i 34 4.3 Di n bi n m t ñ sâu ñ c thân ngô (Ostrinia furnacalis Guenee) v ñông 2009 và v hè thu 2010 t i xã Văn ð c, Gia Lâm, Hà N i 38 4.4 Di n bi n m t ñ sâu ñ c thân ngô (Ostrinia furnacalis Guenee) v ñông 2009 và v hè thu 2010 t i xã C Bi, Gia Lâm, Hà N i 43 4.5 Di n bi n m t ñ sâu ñ c thân ngô (Ostrinia furnacalis Guenee) v ñông 2009 và v hè thu 2010 t i xã ð ng Xá, Gia Lâm, Hà N i 47 4.6 T l sâu ñ c thân ngô (Ostrinia furnacalis Guenee) b ru i (Lydella thompsoni Herting) ký sinh 3 khu v c nghiên c u v ñông 2009 t i Gia Lâm 50 4.7 T l sâu ñ c thân ngô (Ostrinia furnacalis Guenee) b ru i Lydella thompsoni Herting ký sinh 3 khu v c nghiên c u v hè thu 2010 t i Gia Lâm 51 4.8 Kích thư c các pha phát d c c a sâu ñ c thân ngô 54 4.9 Th i gian qua các pha phát d c c a sâu ñ c thân ngô 57 4.10 nh hư ng c a các lo i th c ăn khác nhau ñ n th i gian s ng và s c sinh s n c a trư ng thành sâu ñ c thân ngô (Ostrinia furnacalis G.) 59 4.11 T l n c a tr ng sâu ñ c thân ngô (Ostrinia furnacalis G.) trong phòng thí nghi m v ñông 2009 t i Gia Lâm, Hà N i. 60 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s ĩ nông nghi p ...........v
4.12 Hi u l c c a m t s lo i thu c tr sâu ñ i v i sâu ñ c thân ngô v ñông 2009, t i Gia Lâm, Hà N i 63 4.13 Hi u l c c a m t s lo i thu c tr sâu ñ i v i sâu ñ c thân ngô v hè thu 2010, t i Gia Lâm, Hà N i 64 4.14 nh hư ng c a th i ñi m s d ng thu c Virtako 40WG ñ n năng su t và các y u t c u thành năng su t 65 4.15 nh hư ng c a th i ñi m s lý thu c Virtako 40WG ñ n t l cây b h i trên m t s gi ng ngô v ðông t i Gia Lâm, Hà N i 66 4.16 Hi u qu kinh t c a th i ñi m s d ng thu c Virtako 40WG trong phòng tr sâu ñ c thân ngô t i Gia Lâm, Hà N i 68 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s ĩ nông nghi p ...........vi
DANH M C HÌNH STT Tên hình Trang 33 4.1 Tri u ch ng gây h i c a sâu ñ c thân ngô 36 4.2a nh các phát d c c a ru i ký sinh (Lydella thompsoni Herting) 37 4.2b Tri u ch ng gây h i c a sâu ñ c thân ngô 4.3 M t ñ sâu ñ c thân ngô v ñông 2009 t i Văn ð c, Gia Lâm, 40 Hà N i 4.4 M t ñ sâu ñ c thân ngô v hè thu 2010 t i Văn ð c, Gia Lâm, 40 Hà N i 42 4.2c Tri u ch ng gây h i sâu ñ c thân trên thân 45 4.5 M t ñ sâu ñ c thân ngô v ñông 2009 t i C Bi, Gia Lâm, Hà N i 45 4.6 M t ñ sâu ñ c thân ngô v hè thu 2010 t i C Bi, Gia Lâm, Hà N i 4.7 M t ñ sâu ñ c thân ngô v ñông 2009 t i ð ng Xá, Gia Lâm, 48 Hà N i 4.8 M t ñ sâu ñ c thân ngô v hè thu 2010 t i ð ng Xá, Gia Lâm, 48 Hà N i 4.9 T l sâu non c a sâu ñ c thân ngô b ru i ký sinh trong v ðông 50 2009 các ñ a ñi m khác nhau c a huy n Gia Lâm, Hà N i 4.10 T l sâu non c a sâu ñ c thân ngô b ru i ký sinh trong v hè 51 thu 2010 các ñ a ñi m khác nhau c a huy n Gia Lâm, Hà N i 55 4.11 tr ng c a sâu ñ c thân ngo (Ostrinia furnacalis G.) 4.12 Hình sâu non các tu i và nh ng c a sâu ñ c thân ngô (Ostrinia 56 furnacalis Guenee) 57 4.13 Trư ng thành c a sâu ñ c thân ngô (Ostrinia furnacalis Guenee) 62 4.14 M t s hình nh nghiên c u s d ng thu c tr sâu trên ngô Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s ĩ nông nghi p ...........vii
4.15 Hi u l c c a m t s lo i thu c ñ i v i sâu ñ c thân ngô 63 (O. furnacalis G.) v ñông 2009 t i Gia Lâm, Hà N i 4.16 Hi u l c c a m t s lo i thu c ñ i v i sâu ñ c thân ngô 64 (O. furnacalis G.) v hè thu 2010 t i Gia Lâm, Hà N i Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s ĩ nông nghi p ...........viii
1. M ðU 1.1 ð t v n ñ Vi t Nam, cây ngô là cây lương th c th hai sau cây lúa. N u cây lúa là cây lương th c chính c a con ngư i thì cây ngô là th c ăn chính c a ngh chăn nuôi (bao g m gia c m, gia súc và th y s n). Ngoài ra ngô còn làm nguyên li u cho m t s ngành công nghi p th c ph m và dư c ph m. Trong g n hai th p k qua ( 1990-2009) ngành s n xu t ngô Vi t Nam ñã có s phát tri n vư t b c c v lư ng và ch t do ñư c s quan tâm ñ c bi t c a nhà nư c và s n l c l n c a các nhà khoa h c, nhà qu n lý và nông dân. Năm 1990 di n tích tr ng ngô toàn qu c ñ t trên 400.000 ha, năng su t trung bình 1,5 t n/ha, t ng s n lư ng ñ t 671.000 t n. ð n năm 2007, di n tích tr ng ngô ñ t 1.072.800 ha, năng su t trung bình 3,8 t n/ha t ng s n lư ng ñ t trên 4 tri u t n. M c dù ngành s n xu t ngô Vi t Nam phát tri n nhanh chóng nhưng v n chưa ñáp ng ñư c nhu c u cho th c ăn chăn nuôi. Năm 2007, Vi t Nam v n ph i ph i nh p kh u 0,5 tri u t n ngô.Ư c tính vào năm 2013-2015 dân s Vi t Nam tăng lên kho ng trên 90 tri u ngư i nên nhu c u th c ph m ngày m t l n. Do có nhi u chính sách thay ñ i cơ c u gi ng cây tr ng c a B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn cùng v i vi c áp d ng các ti n b khoa h c k thu t vào s n xu t, thay ñ i gi ng cũ, ñưa các gi ng Ngô lai m i có ti m năng năng xu t cao, ch u thâm canh t t và s n xu t. V i nh ng ưu ñi m vư t tr i v ti m năng năng xu t, ch u thâm canh t t, nhưng kh năng ch ng ch u v i ñi u ki n ngo i c nh và sâu b nh các gi ng ngô lai kém hơn so v i gi ng cũ c a ñ a phương ñã tr i qua quá trình ch n l c t nhiên. M t khác nư c ta có khí h u nhi t ñ i gió mùa, ñây là ñi u ki n thu n l i c a m t s loài sâu b nh gây h i n ng cho cây Ngô nói riêng và Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s ĩ nông nghi p ...........1
cho ngành nông nghi p nư c ta nói chung. M t trong s nhưng loài sâu gây h i quan tr ng cho cây ngô mà làm gi m ñáng k v năng su t và ph m ch t là sâu ñ c thân ngô Ostrinia furnacalis Guenee (Lepidoptera; Pyralidae). Sâu ñ c thân ngô có th gây h i cho các b ph n trên cây ngô ph thu c vào tu i sâu non: tu i nh , chúng c n lá, ñ c vào cu ng c và râu ngô, tu i l n ñ c trong thân và ñ c trong b p. Do ñ c ñi m c a chúng là s ng kín trong thân, vi c phòng tr loài sâu này thư ng g p khó khăn hơn các loài sâu h i khác. Nh ng năm g n ñây ngư i nông dân nh n th y ñư c tác h i cũng như m t trái c a thu c b o v th c v t. Vi t Nam, nông dân ñã bư c ñ u s d ng bi n pháp qu n lý d ch h i t ng h p (IPM) trong công tác b o v th c v t. V i bi n pháp này nh m b o v m i quan h qua l i gi a cây ngô- sâu h i- thiên ñ ch- môi trư ng trong sinh qu n ru ng ngô, v i m c ñích làm tăng t l ch t c a các loài sâu h i ngô do các thiên ñ ch gây ra, vi c duy trì, b o v s phát tri n c a qu n th thiên ñ ch sâu h i ngô ñi u ki n t nhiên là th c s c n thi t. Theo dõi quy lu t phát sinh phát tri n sâu h i ngô nói chung và sâu ñ c thân ngô nói riêng cũng như thiên ñ ch c a chúng trên ñ ng ru ng mang ý nghĩa quan tr ng trong vi c l a ch n bi n pháp phòng tr thích h p. Vi c nghiên c u nh m tìm ra các bi n pháp làm gi m s lư ng sâu ñ c thân ngô là yêu c u c p thi t trong công tác b o v th c v t v i m c ñích ngăn ch n k p th i, có hi u qu s phá h i c a loài sâu h i, phát huy tính tích c c c a l c lư ng thiên ñ ch góp ph n tăng năng su t và ch t lư ng h t ngô, ñ ng th i gi cân b ng sinh h c trên h sinh thái ñ ng ru ng, h n ch s d ng thu c hóa h c s b o v s c kh e con ngư i và h n ch s ô nhi m môi trư ng. Xu t phát t yêu c u th c ti n, ñ ti p t c hoàn thi n công tác phòng tr sâu h i ngô, góp ph n làm cân b ng h th ng sinh thái nông nghi p chúng Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s ĩ nông nghi p ...........2
tôi ti n hành th c hi n ñ tài: "Nghiên c u m t s ñ c ñi m sinh h c, sinh thái c a sâu ñ c thân ngô (Ostrinia furnacalis Guenee) và bi n pháp phòng ch ng v ðông 2009 và Hè Thu 2010 t i Gia Lâm- Hà N i". 1.2 M c ñích, yêu c u c a ñ tài 1.2.1 M c ñích Nghiên c u m t s ñ c ñi m sinh h c, sinh thái c a sâu ñ c thân ngô, áp d ng bi n pháp hoá h c phòng ch ng sâu ñ c thân ngô. T ñó làm cơ s ñ xu t bi n pháp phòng ch ng chúng có hi u qu , ph c v cho vi c s n xu t ngô và b o v thiên ñ ch trên ñ ng ru ng. 1.2.2 Yêu c u c a ñ tài - ði u tra xác ñ nh thành ph n sâu h i trên cây ngô và thiên ñ ch c a chúng v ðông 2009 và v Hè Thu năm 2010 t i vùng Gia Lâm- Hà N i. - ði u tra di n bi n m t ñ , t l h i c a sâu ñ c thân ngô và t l sâu b ký sinh theo th i v khác nhau, gi ng khác nhau, chân ñ t khác nhau. - Nghiên c u m t s ñ c ñi m sinh h c, sinh thái c a sâu ñ c thân ngô - ðánh giá hi u l c m t s lo i thu c tr sâu ñ i v i sâu ñ c thân ngô ngoài ñ ng ru ng. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s ĩ nông nghi p ...........3
2. T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U 2.1 Tình hình s n xu t và tiêu th ngô trên th gi i và Vi t Nam 2.1.1 Tình hình s n xu t và tiêu th ngô trên th gi i Cây ngô là cây lương th c không th thi u trong ñ i s ng c a con ngư i, trên th gi i cây ngô ñ ng th 3 sau cây lúa mỳ và cây khoai tây (Trương ðích 2000)[5]. V di n tích, M là nư c tr ng nhi u nh t (28 tri u ha), ti p ñ n là Trung Qu c (21 tri u ha) và ñ ng th 3 là Brazil (12,6 tri u ha). V năng su t, nh ng nư c ñúng ñ u v năg su t ngô là Hy L p (9,4 t n/ha); Italia (7,6 t n/ha); M (7,2 t n/ha) (Ngô H u tình, 1997 [16]; ðinh Th L c và ctv. 1997 [11]). Ngô cùng v i lúa mỳ và lúa nư c là ba cây lương th c quan tr ng nh t trên th gi i. Vào cu i th k XX, ngô v n còn kém hai cây lúa mỳ và lúa nư c c v di n tích và s n lư ng. Có th nói r ng ngô là cây có ti m năng năng su t l n nh t trong ba cây lương th c quan tr ng nh t. Th c v y năng su t trung bình trên toàn th gi i c a ngô tính cho ñ n năm 2008 là 49 (t /ha). Trong khi ñó năng su t bình quân c a lúa mì là 28 t /ha và lúa nư c là 41 t /ha (FAOSTAT.2009). B ng 2.1. Di n tích, năng su t, s n lư ng ngô th gi i, 1961- 2008. Di n tích Năng su t S n lư ng Năm (tr.ha) (t n/ha) (tr.t n) 1961 104.8 2,0 204,2 2004/ 2005 145,0 4,9 714,8 2005/2006 145,6 4,8 696,3 2006/2007 148,6 4,7 704,2 2007/2008 157,0 4,9 766,2 (Ngu n: FAOSTAT,2008)[23] Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s ĩ nông nghi p ...........4
Theo d báo c a Vi n Nghiên c u Chương trình Lương th c th gi i vào năm 2020 t ng nhu c u ngô th gi i là 852 tri u t n trong ñó 15% dùng làm lương th c, 69% dùng làm th c ăn chăn nuôi, 16% dùng làm nguyên li u cho công nghi p. các nư c phát tri n dùng 5% làm lương th c, các nư c ñang phát tri n 22% làm lương th c (IFPRI, 2003). - S n lư ng ngô c a Braxin năm 2008/09 d báo ñ t 49,50 tri u t n, ñi u ch nh gi m 2,0 tri u t n (3,88%) so v i d báo h i tháng 1/2009 và gi m 9,10 tri u t n (15,53%) so v i s n lư ng 58,60 tri u t n c a năm 2007/08 do nh hư ng c a h n hán. Di n tích thu ho ch ngô năm 2008/09 d báo ñ t 14,20 tri u ha, gi m 500 ngàn ha so v i năm 2007/08 v i năng su t s ñ t 3,49 t n/ha so v i 3,99 t n/ha c a năm 2007/08. Năng su t gi m do h n hán c mi n B c và mi n Nam Braxin (WAP, Feb. 2009). 2.1.2 Tình hình s n xu t và tiêu th ngô Vi t Nam Cây ngô ñư c ñưa vào Vi t Nam t cu i th k 17 (Ngô H u Tình và cs, 1997) [16] và ñã tr thành cây lương th c quan tr ng th 2 sau lúa nư c. Song v i k thu t canh tác l c h u và ch y u tr ng các gi ng ngô ñ a phương, năng su t th p nên ñ n nh ng năm 1980 v n ch ñ t kho ng 1 t n/ha.T gi a nh ng năm 1980 thông qua s h p tác v i Trung tâm C i lương lúa mỳ qu c t (CIMMYT) nhi u gi ng ngô c i ti n ñã ñư c tr ng nư c ta như VM1, HSB1, TH2A …ñã ñưa năng su t trung bình c a nư c ta lên 1,5 t /ha vào ñ u nhưng năm 1990. Ngành s n xu t ngô nư c ta th c s có nh ng bư c ñ t phá khi chương trình phát tri n gi ng lai thành công. Sau nh ng thành công trong vi c ch n t o các gi ng lai không quy ư c như LS-3, LS-5, LS-6, LS-7…Các gi ng này có năng su t 3-7 t n/ha ñã ñư c m r ng nhanh chóng trên ph m vi toàn qu c. Ti p ñ n là nh ng thành công trong công tác nghiên c u gi ng lai quy ư c, trong m t th i gian ng n các nhà nghiên c u ngô Vi t Nam ñã t o ra hàng lo t các gi ng t t cho năng su t cao t 7-10 t n/ha như: LVN10. LVN4, LVN17, LVN25, Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s ĩ nông nghi p ...........5
LVN99…Các gi ng này không thua kém các gi ng c a công ty gi ng nư c ngoài v c năng su t và ch t lư ng. B ng 2.2. Tình hình s n xu t ngô Vi t Nam giai ño n 1961 – 2008 Năm 1961 1975 1990 1994 2000 2005 2007 2008 Di n tích 229,20 267,0 432,0 534,6 730,2 1052,6 1072,8 1139,8 (1000 ha) S n lư ng 260,10 280,60 671,0 1143,9 2005,9 3787,1 4250,9 4530,9 (1000 t n) Năng su t 11,4 10,5 15,5 21,4 25,1 36,0 39,6 39,8 (t /ha) Ngu n: T ng c c th ng kê (ñ n 2005), B NN&PTNT (2008)[17] Theo ư c tính năm 1991 di n tích tr ng gi ng ngô lai chưa ñ n 1% trên hơn 400 nghìn ha tr ng ngô, ñ n năm 2007 gi ng lai ñã chi m kho ng 95% trong s hơn 1 tri u ha. Năm 1994 s n lư ng ngô Vi t nam vư t ngư ng 1 tri u t n, năm 2000 vư t ngư ng 2 tri u t n , năm 2007 có di n tích, năng su t và s n lư ng cao nh t t trư c t i nay: di n tích 1.072.800, năng su t 39.6 t /ha, s n lư ng vư t ngư ng 4 tri u t n. ðây là m t t c ñ nhanh trong l ch s phát tri n ngô lai và Châu Á góp ph n ñưa ngh tr ng ngô c a nư c ta ñ ng trong hàng ngũ nh ng nư c tiên ti n v s n su t ngô lai Châu Á. Năm 1961, năng su t ngô nư c ta b ng 58% trung bình th gi i (11,2/19,4 t /ha). Nhưng 20 năm sau ñó, trong khi năng su t ngô th gi i tăng liên t c thì năng su t c a t a l i gi m, và vào năm 1979 ch còn b ng 29% so v i trung bình th gi i (9,9/33,9 t /ha).Tuy nhiên, t năm 1980 ñ n nay, năng su t ngô nư c ta tăng nhanh liên t c v i t c ñ cao hơn trung bình th gi i, nh có chính sách khuy n khích và nhi u ti n b k thu t, cây ngô ñã có nh ng bư c ti n v di n tích, năng su t và s n lư ng. Năm 1980, b ng 34% so v i trung bình th gi i Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s ĩ nông nghi p ...........6
(11/32 t /ha); nă m 1990 b ng 42% (15,5/37 t /ha); năm 2000 b ng 60% (25/42 t /ha); năm 2005 b ng 73% (36/49 t / ha) và n ă m 2007 ñ ã ñ t 8 1,0% (39,6/49 t / ha). Năm 2008 di n tích ngô c nư c là 1139,8 nghìn ha tăng 4,5 l n so v i năm 1961, s n lư ng ngô ñ t 4530,9 nghìn t n và năng su t ñ t trung bình 39,8 t /ha tăng 3,5 l n so v i năm 1961. Hi n nay th ph n gi ng ngô lai c a Vi t Nam chi m kho ng 60%, ch y u là gi ng ngô lai ñơn, áp d ng vào s n xu t t t c các vùng sinh thái trong c nư c. Các gi ng dài ngày như: LVN10, HQ2000, LVN98,…Các gi ng trung ngày: LVN4, LVN12, LVN17, VN8960,…Các gi ng ng n ngày: LVN9, LVN20, LVN24, LVN25, LVN99, VN98- 1, LVN145, LVN885, LVN23 (ngô rau)…(Nguy n Th Nhài, 2005)[13]. 2.2. Tình hình nghiên c u v sâu h i cây ngô. 2.2.1 Nghiên c u v sâu h i ngô trên th gi i Cây ngô là cây lương th c quan tr ng, có kh năng thích nghi v i nhi u vùng sinh thái khác nhau, có th b trí các th i v tr ng khác nhau. Do v y ngoài nh ng nghiên c u v gi ng, bi n pháp k thu t canh tác thì nh ng nghiên c u v thành ph n sâu h i ngô cũng như thiên ñ ch c a chúng ñã ñư c nhi u nhà khoa h c trên th gi i nghiên c u. Ngô (Zea mays L.) ñóng vai trò r t quan tr ng trong s n lư ng ngũ c c t i Trung Qu c. Trong s các lo i cây ngũ c c ñư c tr ng Trung Qu c, ngô ñ ng th hai sau cây lúa v t ng s n lư ng và năng su t trung bình. Bình quân di n tích tr ng cây hàng năm là 24 tri u ha, t ng s n lư ng là 125 tri u t n, năng su t trung bình là 4,839 t n / ha. Trung Qu c cũng là nư c s n xu t ngô l n th hai trên th gi i. Sâu ñ c thân ngô (Ostrinia furnacalis Guenée), ñư c phân b ðông và ðông Nam nư c châu Á, như Trung Qu c, Nh t B n, Hàn Qu c, Thái Lan, Philippines, Indonesia, Malaysia, và m t s ñ o Thái Bình Dương (Nafus và Schreiner 1991)[29] . Sâu ñ c thân ngô là ñ i tư ng gây thi t h i nghiêm tr ng ñ i v i ngô, Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s ĩ nông nghi p ...........7
kê, lúa mi n và bông t i Trung Qu c. Ư c tính trung bình hàng năm Trung Qu c thi t h i sâu ñ c thân ngô kho ng 6-9 tri u t n. Nh ng t n th t này có th l n hơn trong nh ng năm phát sinh d ch (Zhou và He 1995) [36] Trung Qu c,. sâu ñ c thân ngô ñư c phân ph i t i các khu v c tr ng ngô nhi u nh t. Trong m t năm có 1-7 ñ t d ch h i. Trong s này, ñ t d ch th 3 có t m quan tr ng kinh t l n hơn, do canh tác r ng l n c a b p nh ng vùng này. Các ñ t sâu xu t hi n giai ño n tr c và phun râu gây ra thi t h i nghiêm tr ng hơn, gi m tr c ti p vào năng su t hơn so v i nh ng ñ t x y ra các giai ño n khác (Zhou và He 1995) [36]. Hill và Waller (1988) [24] ñi u tra thành ph n sâu h i ngô ñã xác ñ nh ñư c 18 loài sâu h i trên cây ngô như sâu c n lá ngô, sâu keo, sâu ñ c thân, cánh c ng ăn lá. Riêng sâu ñ c thân có 6 loài, sâu ăn lá, ăn h t có 6 loài… Nghiên c u v thành ph n sâu h i trên cây ngô các nư c thu c khu v c ðông Nam A, Waterhouse (1993) [34] ñã phát hi n ñư c 24 loài sâu h i ngô. Tuy nhiên, tuỳ theo ñi u ki n khí h u th i ti t m i nư c m t khác, nên thành ph n và m c ñ ph bi n c a các loài sâu h i có khác nhau. Theo Wang Ren Lyli Ying and Waterhouse (1997)[33] các t nh phía Nam Trung Qu c xu t hi n 12 loài sâu h i ngô. ðó là sâu ñ c thân, sâu xám, r p ngô, b xít ñen, b xít gai, sâu khoang, sâu ba ba, b xít dài, sâu c n lá nõn, b xít xanh, châu ch u và sâu róm. 2.2.2 Nghiên c u v thành ph n sâu h i ngô Vi t Nam Ngay t nh ng năm 60 c a th k 20 công tác nghiên c u xác ñ nh thành ph n sâu h i ngô Vi t Nam ñã ñư c ti n hành m t cách quy mô t i c phía Nam và phía B c. K t qu ñi u tra cơ b n côn trùng phía B c (1967 – 1968) ñã xác ñ nh có 63 loài côn trùng phá ho i trên cây ngô. phía Nam trong các năm 1977- 1979 qua ñi u tra ñánh giá cũng ñã xác ñ nh có 60 loài côn trùng phá ho i trên cây ngô. Trong ñó cũng ñã xác ñ nh thành ph n sâu Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s ĩ nông nghi p ...........8
h i ch y u và th y u. Các loài sâu h i ch y u như: Sâu xám Agrotis ypsilon, sâu c n lá ngô (Leucania separata & Leucania loreyi), sâu ñ c thân ngô (Ostrinia furnacalis), sâu ñ c b p (Helicoverpa armigera) và r p mu i ngô (Rhopalosiphum maydis) (Nguy n Công Thu t (1996)[18]. Vi c ñi u tra thành ph n sâu h i ngô nư c ta ñã ñư c ti n hành t nh ng năm 60 c a th k 20. Trong ñ t ñi u tra di n r ng trên toàn mi n B c trong các năm 1967 - 1968 do Ban ñi u tra cơ b n côn trùng B Nông nghi p t ch c ñã xác ñ nh có 63 loài côn trùng phá ho i trên cây ngô (Vi n BVTV, 1968). phía Nam trong các năm 1977- 1978 qua nghiên c u ñã xác ñ nh có 60 loài côn trùng phá ho i trên cây ngô (Vi n BVTV, 1978)[21]. Sâu xám: Phá h i ngô giai ño n cây con. Sâu phát sinh và gây h i vào các tháng nhi t ñ th p (15 – 200C) trong v xuân các t nh phía B c. Nhi t ñ cao trong các tháng mùa hè và mùa thu cũng như ñi u ki n khí h u các t nh phía Nam không thích h p cho sâu xám phát sinh và gây h i. Sâu c n lá: Phá h i ph bi n các vùng tr ng ngô trong c nư c nh ng gây h i n ng ch y u các t nh ð ng b ng và Trung du B c b . Sâu phá h i ch y u vào v ngô ðông, t tháng 12 ñ n tháng 3, n ng nh t vào tháng 1 và tháng 2. Ngoài gây h i trên ngô sâu còn gây h i c trên lúa. Sâu ñ c b p: Phá h i ph bi n t t c các vùng tr ng ngô trong c nư c. Sâu h i ch y u trong v ngô ðông, xuân hè và hè thu. V ngô ñông các t nh phía B c ít b sâu phá h i. R p mu i ngô: Phá h i ph bi n các vùng tr ng ngô trên c nư c. Ngoài chích hút nh a cây r p còn có kh năng truy n m t s b nh virus nguy hi m [16]. Nguy n ð c Khiêm (1995)[6] ñã xác ñ nh thành ph n sâu h i ngô thu th p ñư c 35 loài. Trong ñó m t s loài xu t hi n và gây h i thư ng xuyên Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s ĩ nông nghi p ...........9
như sâu ñ c thân, sâu xám, sâu xanh ñ c b p, sâu c n lá ngô, r p ngô. Nhi u loài khác xu t hi n tương ñ i ph bi n, nhưng m c ñ gây h i th p. Song cũng có th i ñi m n i lên như m t loài sâu h i chính, ch ng h n như loài sâu róm ch ñ (Porthesia scintillan). Ph m Th Tuy t Nhung (2002)[14] cho bi t thành ph n sâu h i ngô v xuân hè 2002 t i xã ð c Chính - huy n C m Giàng (H i Dương) thu ñư c 15 loài, trong ñó 3 loài gây h i n ng là sâu xám, sâu c n lá ngô và sâu róm ch ñ . Năm 2003 Nguy n Th Lương (2003)[8] ñi u tra thành ph n sâu h i trên ngô xuân 2003 t i Gia Lâm - Hà N i xu t hi n 22 loài. Trong ñó 4 loài xu t hi n v i m c ñ ph bi n cao là sâu xám, sâu ñ c thân, sâu xanh và b ăn lá 4 ch m tr ng. Nguy n Xuân Chính (2004)[2] ñã phát hi n trên ngô xuân 2004 t i Gia Lâm - Hà N i, xu t hi n 26 loài sâu h i thu c 5 b 15 h côn trùng. Trong ñó có 4 loài xu t hi n v i m c ñ ph bi n cao là sâu xám, sâu ñ c thân, sâu c n lá và r p ngô. Các loài thiên ñ ch sâu h i ngô thu ñư c 15 loài. Ba loài có m c ñ ph bi n cao là b rùa ñ , b rùa 6 v n và b cánh c c nâu. 2.3 Tình hình nghiên c u v sâu ñ c thân ngô 2.3.1 K t qu nghiên c u trên th gi i Khi nghiên c u v ñ c ñi m c a các loài sâu ñ c thân ngô Alexandro (1987)[22] kh ng ñ nh loài Ostrinia furnacalis là loài sâu ñ c thân ngô c a châu Á. Waterhouse (1993)[34] cho r ng loài sâu ñ c thân ngô Ostrinia furnacalis Guenee có phân b vùng ðông nam châu Á, n ð , Úc, Trung Qu c và Nh t B n. ð ng th i tác gi cũng cho bi t loài sâu ñ c thân ngô này r t ph bi n các nư c Vi t Nam, Brunei và Philippin. Hill và Waller( 1998)[25] cho bi t loài Ostrinia furnacalis Guenee là Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s ĩ nông nghi p ...........10
loài sâu h i th y u trong 48 loài thu th p trên ngô vùng nhi t ñ i. Jonhn L. Capinera (2000)[27] ñã ch ra sâu ñ c thân ngô l n ñ u tiên tìm th y B c M g n Boston, Massachusetts vào năm 1917. ð n nay sâu ñ c thân ngô ñã tr i r ng ñ n t n phía tây vùng núi Rocky trong c Canada và M và ñ n t n phía nam v nh Gulf Coast. Sâu ñ c thân ngô ñư c b t ngu n t châu Âu và lan r ng ra các vùng khác, châu Phi cũng th y s xu t hi n c a chúng. Sâu ñ c thân ngô là sâu h i ph bi n B c M và nhi u vùng châu Âu. Cũng theo Jonhn L. Capinera (2000)[27], ph m vi ký ch c a sâu ñ c thân ngô r t r ng, nó t n công nhi u cây c a h hoà th o nh ng cây mà có thân ñ l n ñ cho sâu ñ c thân chui vào. Khi không có ngô trên ru ng sâu ñ c thân ngô có th phá ho i cây y n m ch, cây kê… Liu ShouMin, Hou ZhengMing (2004)[28], khi nghiên c u t nh Giang Tô, Trung Qu c phát hi n có 2 loài sâu ñ c thân ngô Ostrinia furnacalis và Ostrinia nubilalis. Loài Ostrinia furnacalis có 1- 2 th h trong m t năm và phá h i m nh nh t vào gi a và cu i tháng 7. Th i gian phát d c c a sâu non trung bình là 21,3 ngày, tr ng 2,8 ngày. Th i gian s ng trung bình c a trư ng thành cái là 7,9 ngày trong khi ñó c a trư ng thành ñ c là 6,4 ngày. Rantulangi (2004)[31], cho bi t châu Á loài sâu ñ c thân ngô Ostrinia furnacalis Guenee là m t trong nh ng tác nhân gây h i quan tr ng làm gi m năng su t t 20 ñ n 80% s n lư ng ngô. Vòng ñ i c a sâu ñ c thân ngô dao ñ ng kho ng 27- 46 ngày trung bình 37,5 ngày. trong ñó sâu non có 5 tu i, th i gian phát d c c a m i tu i 3-7 ngày. Th i gian phát d c c a tr ng là 3 - 4 ngày, tr ng ñư c ñ m t dư i c a lá, th i gian phát d c c a nh ng là 7 - 9 ngày. V.O. Khomencova [1] cho bi t nhi t ñ và m ñ là 2 y u t khí h u quan tr ng nh t nh hư ng ñ n sinh trư ng và phát d c c a sâu ñ c thân ngô. S phát d c c a tr ng ch x y ra 9 - 350C, nhưng nhi t ñ thích h p ñ tr ng n ñ u và Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s ĩ nông nghi p ...........11