Lượng hóa nguồn thải vịnh Nha Trang

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 1/2016<br /> <br /> THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC<br /> <br /> LƯỢNG HÓA NGUỒN THẢI VỊNH NHA TRANG<br /> QUANTITATIVE ASSESSMENT OF WASTE SOURCES<br /> IN NHA TRANG BAY<br /> Phan Minh Thụ1, Tôn Nữ Mỹ Nga2<br /> Ngày nhận bài: 16/10/2015; Ngày phản biện thông qua: 17/11/2015; Ngày duyệt đăng: 15/3/2016<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Thành phố Nha Trang phát triển theo hướng du lịch sinh thái biển bền vững. Nguồn thải từ các hoạt động<br /> kinh tế - xã hội, yếu tố quyết định cho sự phát triển du lịch, đã ảnh hưởng đến chất lượng nước vịnh Nha Trang.<br /> Do đó, việc đánh giá tải lượng và quản lý nguồn thải đóng vai trò quan trọng trong quá trình quản lý môi<br /> trường vì sự phát triển bền vững. Nguồn thải của thành phố Nha Trang ước lượng khoảng 10.163,97 tấn BOD/<br /> năm; 20.039,78 tấn COD/năm; 1.760,81 tấn TN/năm và 708,52 tấn TP/năm, chủ yếu là nguồn thải sinh hoạt.<br /> Tổng lượng thải tăng lên khoảng 22 – 64% vào năm 2020. Hiện nay, lượng thải ảnh hưởng đến môi trường vịnh<br /> Nha Trang bằng 58,56 - 82,62% lượng thải phát sinh và sẽ giảm xuống còn 13,08 – 17,82% khi 100% lượng<br /> thải được xử lý. Để cho môi trường vịnh Nha Trang ngày càng tốt hơn, chính quyền và nhân dân địa phương<br /> quyết tâm quản lý nguồn thải một cách hợp lý và thích hợp.<br /> Từ khóa: Chất thải, đánh giá tải lượng, vịnh Nha Trang<br /> ABSTRACT<br /> Nha Trang city is developing towards sustainable marine ecotourism. Waste sources from socioeconomic<br /> activities, the decisive factor for the tourism’s development, have affected water quality of Nha Trang Bay.<br /> Therefore, quantitative assessment and management of waste sources play an important role in the process<br /> of environmental management for sustainable development. Waste sources of Nha Trang city were estimated<br /> at about 10,163.97 tons BOD/year; 20,039.78 tons of COD/year; TN 1,760.81 tons/year and 708.52 tons of<br /> TP/year, mainly from domestic waste source. Total emission load should increase by about 22-64% in 2020.<br /> Nowadays, the amount of waste affecting Nha Trang Bay’s environment accounts for 58.56 - 82.62% of<br /> discharged waste and will drop down to 13.08- 17.82% when all domestic wastewater is treated. For a better<br /> environment in Nha Trang Bay, the government and local people determine to manage waste sources sensibly<br /> and appropriately.<br /> Keywords: waste sources, quantitative assessment, Nha Trang Bay<br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Thành phố Nha Trang nằm ở vị trí trung<br /> tâm khu vực Nam Trung Bộ, có tọa độ địa lý<br /> từ 12°8’33’’ đến 12°25’18’’ vĩ độ Bắc và từ<br /> 109°07’16’’ đến 109°14’30’’ độ kinh Đông. Nhờ<br /> thiên nhiên ưu đãi, Vịnh Nha Trang, có diện tích<br /> 1<br /> 2<br /> <br /> khoảng 507 km² với 19 hòn đảo lớn nhỏ, có<br /> khá đầy đủ các yếu tố tự nhiên, danh lam<br /> thắng cảnh cùng với khí hậu tốt, quanh năm<br /> tràn ngập ánh nắng, nhiệt độ để phát triển<br /> du lịch sinh thái biển. Vịnh Nha Trang được<br /> biết đến là một trong những nơi có bãi biển<br /> <br /> ThS. Phan Minh Thụ: Viện Hải dương học - Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam<br /> ThS. Tôn Nữ Mỹ Nga: Viện Nuôi trồng thủy sản - Trường Đại học Nha Trang<br /> <br /> 54 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> đẹp nhất thế giới. Nha Trang được quy hoạch<br /> như là tiểu vùng phát triển du lịch ở Nam Trung<br /> Bộ. Đó là thành quả của sự hợp tác giữa chính<br /> quyền và nhân dân Nha Trang vì mục tiêu phát<br /> triển du lịch biển bền vững.<br /> Tuy nhiên, để giữ vững mục tiêu này, giám<br /> sát chất lượng môi trường cũng như quản lý<br /> nguồn thải đổ vào vịnh Nha Trang trở thành<br /> nhiệm vụ quan trọng của các toàn thể nhân<br /> dân và chính quyền thành phố Nha Trang.<br /> Chất lượng môi trường vịnh Nha Trang đang<br /> ngày càng ổn định và tốt hơn [4]. Tuy nhiên,<br /> nhiều báo cáo khác cho rằng, chất lượng môi<br /> trường vịnh Nha Trang bị ảnh hưởng và chi<br /> phối bởi nguồn chất thải từ bờ và từ các hoạt<br /> động kinh tế của thành phố Nha Trang [6], [3],<br /> [10]. Điều này cũng tương tự như những khu<br /> vực ven bờ khác trên thế giới [9], [12]. Do đó,<br /> bài báo này ước lượng tổng lượng chất thải<br /> của thành phố Nha Trang, từ đó có thể cảnh<br /> báo và đề xuất giải pháp phù hợp trong việc<br /> quản lý nguồn thải và chất lượng môi trường<br /> nước vịnh Nha Trang.<br /> <br /> Số 1/2016<br /> II. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 1. Phương pháp thu thập số liệu<br /> Các số liệu kinh tế xã hội của các xã ven<br /> biển được thu thập thông qua niên giám thống<br /> kê thành phố Nha Trang [5], các báo cáo kinh tế<br /> xã hội hàng năm của các xã/phường và thông<br /> tin cung cấp trực tiếp từ cán bộ chuyên trách<br /> của Ủy Ban Nhân Dân, và định hướng phát<br /> triển kinh tế của Nha Trang vào năm 2020 và<br /> tầm nhìn 2030. Đây là một phần số liệu nghiên<br /> cứu của đề tài cấp cơ sở Viện Hải dương học.<br /> 2. Phương pháp đánh giá tải lượng<br /> chất thải<br /> Quá trình định lượng tổng lượng thải được<br /> thực hiện theo quy trình minh họa qua hình 1.<br /> Tổng lượng chất thải (CT) được tính theo công<br /> thức (1).<br /> CT = CTiCT = CTi<br /> (1)<br /> <br /> Σ<br /> <br /> Σ<br /> <br /> Trong đó CTi: Tổng lượng thải của chất thải<br /> sinh hoạt (CTSH), nông nghiệp và chăn nuôi<br /> (CTNNCN), nuôi trồng thủy sản (CTNTTS), và công<br /> nghiệp (CTCN).<br /> <br /> Hình 1. Sơ đồ định lượng nguồn thải vào vịnh Nha Trang<br /> <br /> (đường đứt khúc: theo quy hoạch đến năm 2020, nông nghiệp chỉ còn ở xã Vĩnh Lương)<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 55<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 1/2016<br /> <br /> 3. Định lượng nguồn thải công nghiệp<br /> Có hai phương pháp định lượng nguồn thải<br /> công nghiệp (CTCN – kg/năm). Định lượng theo<br /> tổng lượng nước thải đánh giá bằng công thức<br /> (2) và định lượng theo tổng sản phẩm sản xuất<br /> được đánh giá bằng công thức (3). Theo đó,<br /> nồng độ nước thải được thu mẫu trực tiếp tại<br /> cống thải của các công ty/ xí nghiệp cần kiểm<br /> tra; Lượng chất thải bình quân phát sinh khi<br /> chế biến một tấn sản phẩm được tham khảo ở<br /> Phạm Thị Anh & ctv [7].<br /> CTCN = CTCN × VTCN<br /> (2)<br /> Hoặc<br /> <br /> CTCN = CSPCN × MSPCN<br /> <br /> trung bình trong nước nước thải (kg/m3);<br /> MSPCN: Tổng sản phẩm công nghiệp sản xuất<br /> trong năm (tấn/năm); và CSPCN: Lượng chất thải<br /> trung bình phát sinh khi sản xuất đơn vị sản<br /> phẩm (kg/m3).<br /> 4. Định lượng nguồn thải sinh hoạt<br /> Lượng thải sinh hoạt của người dân<br /> (CTSH - kg/năm) được xác định theo công thức (2).<br /> CTSH = CSH × P × 365<br /> (2)<br /> Trong đó, CSH: Lượng thải sinh hoạt phát<br /> sinh bình quân đầu người (kg/người/ngày);<br /> P: tổng dân số tại khu vực nghiên cứu (người).<br /> Định mức nguồn thải trung bình của người dân<br /> ven biển trình bày qua bảng 1. Lượng nước<br /> thải trung bình là 80 lít/người/ngày.<br /> <br /> (3)<br /> <br /> Trong đó: VTCN: Tổng lượng nước thải công<br /> nghiệp hàng năm (m3/năm); CTCN: Nồng độ<br /> <br /> Bảng 1. Định mức lượng thải bình quân đầu người ở vùng ven biển Việt Nam [1], [2]<br /> STT<br /> <br /> Loại chất thải<br /> <br /> Áp dụng cho Nha Trang<br /> <br /> Đơn vị tính<br /> <br /> Định mức thải trung<br /> bình<br /> <br /> Hiện tại<br /> <br /> 2020<br /> <br /> 1<br /> <br /> BOD5<br /> <br /> g/người/ngày<br /> <br /> 45-54<br /> <br /> 49,5<br /> <br /> 54,0<br /> <br /> 2<br /> <br /> COD<br /> <br /> g/người/ngày<br /> <br /> 85-102<br /> <br /> 93,5<br /> <br /> 102,0<br /> <br /> 3<br /> <br /> TN<br /> <br /> g/người/ngày<br /> <br /> 6-12<br /> <br /> 9,0<br /> <br /> 12,0<br /> <br /> 4<br /> <br /> TP<br /> <br /> g/người/ngày<br /> <br /> 0,6-4,5<br /> <br /> 2,6<br /> <br /> 4,5<br /> <br /> 5. Định lượng nguồn thải chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản<br /> Lượng thải từ nông nghiệp và chăn nuôi (CTNNCN) và nuôi trồng thủy sản (CTNTTS) được đánh giá<br /> dựa trên tổng quần đàn chăn nuôi (3) hoặc tổng sản phẩm nuôi trồng thủy sản (4).<br /> <br /> CTNNCN = CNNCN × PNNCN + CNNTT × SNNTT<br /> CTNTTS = CNTTS × MNTTS<br /> <br /> (3)<br /> (4)<br /> <br /> Trong đó, CNNCN, CNNTT và CNTTS: Lượng chất thải bình quân phát sinh trong chăn nuôi (kg/con/<br /> năm), trong trồng trọt (kg/ha/năm) và trong nuôi trồng thủy sản (kg/tấn). PNNCN: Tổng quần đàn chăn<br /> nuôi tại khu vực nghiên cứu (con); SNNTT: Tổng diện tích trồng trọt tại khu vực nghiên cứu (ha); MNTTS:<br /> Tổng sản phẩm nuôi trồng thủy sản (tấn/năm).<br /> Định mức chất thải trong chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản được trình bày lần lượt qua bảng 2 và 3.<br /> Bảng 2. Định mức lượng thải trong chăn nuôi [1], [2], [10]<br /> STT<br /> <br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> 5<br /> <br /> Loại chất thải<br /> <br /> Chất thải rắn<br /> BOD5<br /> COD<br /> TN<br /> TP<br /> <br /> Đơn vị tính<br /> <br /> kg/con/ngày<br /> g/con/ngày<br /> g/con/ngày<br /> g/con/ngày<br /> g/con/ngày<br /> <br /> Gia cầm<br /> <br /> Heo<br /> <br /> Trâu/bò<br /> <br /> 0,2<br /> 1,28<br /> 4,49<br /> 0,82<br /> 1,92<br /> <br /> 2,0<br /> 140,97<br /> 493,40<br /> 43,90<br /> 9,93<br /> <br /> 12,5<br /> 95,47<br /> 334,14<br /> 61,10<br /> 10,70<br /> <br /> * Hệ số chuyển đổi của San Diego-McGlone và ctv. [11].<br /> <br /> 56 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> Ghi chú<br /> <br /> *<br /> *<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 1/2016<br /> <br /> Bảng 3. Định mức lượng thải trong nuôi trồng thủy sản [7]<br /> TT<br /> <br /> Loại chất thải<br /> <br /> Đơn vị tính<br /> <br /> Tôm<br /> <br /> Cá<br /> <br /> 1<br /> <br /> BOD5<br /> <br /> kg/tấn<br /> <br /> 259<br /> <br /> 50<br /> <br /> 2<br /> <br /> COD<br /> <br /> kg/tấn<br /> <br /> 769<br /> <br /> 85<br /> <br /> 3<br /> <br /> TN<br /> <br /> kg/tấn<br /> <br /> 30,0<br /> <br /> 2,9<br /> <br /> 4<br /> <br /> TP<br /> <br /> kg/tấn<br /> <br /> 3,7<br /> <br /> 2,6<br /> <br /> Trong thực tế, không phải toàn bộ lượng nước thải từ các nguồn phân tán đổ trực tiếp vào tầng<br /> nước mặt của đầm Thủy Triều mà phụ thuộc vào đặc điểm nguồn thải (bảng 4) cũng như khả năng<br /> xử lý chất thải tại địa phương.<br /> Bảng 4. Hệ số xả thải của những nguồn thải khác nhau [8]<br /> Loại nguồn thải<br /> <br /> Hệ số xả thải<br /> <br /> Chất thải sinh hoạt tập trung ở đô thị<br /> <br /> 0,89<br /> <br /> Chất thải phân tán<br /> <br /> 0,22<br /> <br /> Nước thải trực tiếp<br /> <br /> 1,00<br /> <br /> Nước thải chăn nuôi<br /> <br /> 0,24<br /> <br /> III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN<br /> 1. Sơ lược điều kiện kinh tế - xã hội thành<br /> phố Nha Trang<br /> <br /> Phước Tiến, Tân Lập; khu vực có mật độ<br /> thấp là các phường Vĩnh Nguyên, Vĩnh<br /> Hòa, Vĩnh Hải, Ngọc Hiệp; một số xã ngoại<br /> <br /> Dân số toàn thành phố Nha Trang đạt<br /> <br /> đô như Vĩnh Lương, Phước Đồng, mật độ<br /> <br /> 405.945 người (năm 2013), trong đó, dân<br /> <br /> chỉ có khoảng 320-370 người/km 2. Theo<br /> <br /> số thành thị chiếm 74,6%, dân số nông thôn<br /> <br /> quy hoạch, đến năm 2020, toàn bộ dân số<br /> <br /> chiếm 25,4%. Các hoạt động kinh tế - xã<br /> <br /> Nha Trang sống ở đô thị, và dân số tăng<br /> <br /> hội ở (bảng 5). Mật độ dân số trung bình<br /> <br /> lên 455.000 người. Đặc biệt là khi nhà máy<br /> <br /> toàn thành phố là 1.607 người/km 2. Dân cư<br /> <br /> xử lý nước thải phía Nam Nha Trang đi vào<br /> <br /> phân bố không đều, tập trung chủ yếu ở các<br /> <br /> hoạt động sẽ giải quyết khoảng 40.000 m 3<br /> <br /> phường nội thành, ven biển và ven các trục<br /> <br /> ngày/đêm và dự kiến sẽ được nâng cấp lên<br /> <br /> đường giao thông. Nơi có mật độ dân cư<br /> <br /> 60.000m 3 ngày/đêm vào năm 2025. Điều<br /> <br /> cao chủ yếu tập trung ở khu vực trung tâm<br /> <br /> này giúp cho nguồn nước thải sinh hoạt của<br /> <br /> thành phố thuộc các phường Vạn Thắng,<br /> <br /> người dân thành phố Nha Trang giải quyết<br /> <br /> Vạn Thạnh, Phương Sài, Phước Tân,<br /> <br /> một cách triệt để.<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 57<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 1/2016<br /> <br /> Bảng 5. Tổng hợp tình hình phát triển kinh tế các xã, phường thành phố Nha Trang<br /> Loại hình kinh tế<br /> <br /> 1. SX NÔNG NGHIỆP<br /> a) Trồng trọt<br /> Diện tích trồng lúa<br /> Sản lượng lúa<br /> b) Chăn nuôi<br /> Đàn trâu<br /> Đàn bò<br /> Đàn heo<br /> Đàn gia cầm<br /> c) Thủy sản<br /> Hải sản đánh bắt<br /> Diện tích nuôi trồng thủy sản<br /> Trong đó: - nuôi tôm<br /> Tôm giống<br /> SL tôm thịt thu hoạch<br /> SL tôm hùm lồng<br /> SL cá biển<br /> 2. SX CÔNG NGHIỆP<br /> Sản phẩm chủ yếu<br /> Thủy sản đông lạnh<br /> Nước mắm<br /> Nước đá<br /> Thuốc lá điếu<br /> Sợi các loại<br /> Quần áo may sẵn<br /> Nước giải khát<br /> 3. DU LỊCH<br /> Khách lưu trú<br /> Khách quốc tế<br /> Ngày khách lưu trú<br /> Ngày khách quốc tế lưu trú<br /> Khách tham quan du lịch<br /> <br /> Đơn vị tính<br /> <br /> Ha<br /> Tấn<br /> <br /> Thực hiện năm 2013<br /> <br /> 1.363<br /> 8.009<br /> <br /> Con<br /> Con<br /> Con<br /> 1000 con<br /> <br /> 208<br /> 1.761<br /> 9.826<br /> 164.052<br /> <br /> Tấn<br /> Ha<br /> Ha<br /> Tr/con<br /> Tấn<br /> Tấn<br /> Tấn<br /> <br /> 40.022<br /> 220<br /> 200<br /> 198<br /> 376<br /> 67<br /> 205<br /> <br /> Tấn<br /> 1000 L<br /> Tấn<br /> 1000 bao<br /> Tấn<br /> 1000 cái<br /> 1000 m3<br /> <br /> 10.254<br /> 16.58<br /> 265.704<br /> 860.301<br /> 10.841<br /> 22.842<br /> 35,277<br /> <br /> 1000 người<br /> 1000 người<br /> 1000 ngày<br /> 1000 ngày<br /> 1000 người<br /> <br /> 2.166<br /> 531<br /> 5.012<br /> 1.477<br /> 8.452<br /> (UBND thành phố Nha Trang, 2013) [6]<br /> <br /> 2. Chất thải sinh hoạt<br /> Nguồn thải sinh hoạt ở Nha Trang có<br /> nguồn gốc từ hoạt động sống của người dân<br /> địa phương và từ hoạt động du lịch. Kết quả<br /> đánh giá (bảng 6) cho thấy lượng nước thải<br /> sinh hoạt bình quân ngày ở Nha Trang có thể<br /> đạt 33.574 m3/ngày, tăng lên 40.838 m3/ngày<br /> vào năm 2020. Lượng thải dự báo năm 2020<br /> khoảng 20-30% so với hiện tại. Điều này phù<br /> hợp với quy hoạch quản lý nguồn thải của TP.<br /> <br /> 58 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> Nha Trang và khả năng của nhà máy xử lý nước<br /> thải sinh hoạt trong thành phố. Giả sử toàn bộ<br /> lượng nước thải này được xử lý đạt tiêu chuẩn<br /> B của QCVN 14/2008-BTNMT, đến năm 2020,<br /> lượng BOD phát sinh từ nước thải sinh hoạt đã<br /> qua xử lý vào khoảng (40.838 m3/ngày x 50 g<br /> BOD/m3 = 2,04 tấn BOD/ngày hay 745,3 tấn<br /> BOD/năm), chỉ bằng 7,41% so với lượng thải<br /> BOD sinh hoạt phát sinh. Điều này sẽ giúp cho<br /> môi trường được sạch hơn rất nhiều.<br /> <br />