Một xu hướng nghiên cứu và những khó khăn trong việc kết hợp nghiên cứu với giảng dạy xã hội học - Mai Huy Bích

Trao ®æi nghiÖp vô X· héi häc sè 4 (76), 2001 73<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Mét xu h−íng nghiªn cøu vµ nh÷ng khã kh¨n<br /> trong viÖc kÕt hîp nghiªn cøu víi gi¶ng d¹y<br /> x· héi häc<br /> <br /> Mai Huy BÝch<br /> <br /> <br /> <br /> Khi nãi ®Õn nh÷ng khã kh¨n trong viÖc kÕt hîp nghiªn cøu víi gi¶ng d¹y,<br /> ng−êi ta th−êng cho r»ng khã kh¨n thø nhÊt vµ næi bËt nhÊt lµ nghiªn cøu vµ gi¶ng<br /> d¹y t¸ch rêi nhau vµ thuéc hai khèi kh¸c nhau (khèi c¸c viÖn nghiªn cøu vµ khèi c¸c<br /> tr−êng ®¹i häc) do ph−¬ng thøc tæ chøc theo m« h×nh X« ViÕt. Mçi khèi cã chøc n¨ng,<br /> nhiÖm vô vµ −u tiªn riªng; ng−êi trong khèi nµy kh«ng dÔ g× ®−îc ho¹t ®éng trong khèi<br /> kia, vµ còng kh«ng s½n lßng cho phÐp ng−êi khèi kh¸c vµo hµnh nghÒ trong khèi cña<br /> m×nh. Do ®ã, sè nhµ x· héi häc kÕt hîp c¶ hai ho¹t ®éng (tøc nh÷ng nhµ nghiªn cøu cã<br /> gi¶ng d¹y, vµ sè gi¶ng viªn cã nghiªn cøu) chØ ®Õm ®−îc trªn ®Çu ngãn tay, vµ ch¾c<br /> h¼n chiÕm tû lÖ nhá trong tæng sè nhµ x· héi häc ë nhiÒu c¬ së t¸c nghiÖp x· héi häc.<br /> Tuy nhiªn, ngoµi khã kh¨n vÒ sù chia riªng c¸c thÓ chÕ, cßn mét khã kh¨n hÕt<br /> søc lín n÷a cho sù kÕt hîp; vµ khã kh¨n nµy n»m ngay trong c¸ch hµnh nghÒ cña mçi<br /> khèi nãi trªn. Bµi viÕt nµy xin ®i vµo mét c¸ch hµnh nghÒ chØ cña khèi nghiªn cøu vµ<br /> nh÷ng khã kh¨n n¶y sinh tõ ®ã khiÕn cho nhiÒu nhµ nghiªn cøu kh«ng thÓ kÕt hîp hai<br /> ho¹t ®éng. Thùc tÕ c¸c nhµ nghiªn cøu nµy trong suèt thêi kú dµi, nÕu nh− kh«ng ph¶i<br /> phÇn lín nghÒ nghiÖp cña m×nh, chØ tiÕn hµnh nh÷ng nghiªn cøu thuéc mét trong hai<br /> thµnh tè cña tri thøc khoa häc, cô thÓ lµ nghiªn cøu thùc nghiÖm, mµ hoµn toµn bá<br /> qua thµnh tè kia, tøc lµ bá qua nghiªn cøu lý thuyÕt. T×nh tr¹ng nµy lÆp ®i lÆp l¹i ë<br /> nhiÒu ng−êi trong thêi kú dµi, t¹o thµnh mét xu h−íng næi bËt.<br /> Chñ nghÜa thùc nghiÖm t¸ch biÖt<br /> 1) Cã ý kiÕn cho r»ng ®iÒu ®ã thÓ hiÖn tr−íc hÕt ë ®Ò tµi nghiªn cøu: nÕu xÐt<br /> vÒ mÆt nµy, th× sè l−îng ®Ò tµi lý thuyÕt chiÕm thiÓu sè nhá nhoi, cßn nh÷ng ®Ò tµi<br /> thùc nghiÖm lµ ®¹i ®a sè ¸p ®¶o. Nh÷ng ng−êi nªu ý kiÕn nµy cho r»ng viÖc x¸c ®Þnh<br /> ®Ò tµi vµ vÊn ®Ò nghiªn cøu nhiÒu khi theo ®¬n ®Æt hµng vµ theo yªu cÇu tõ trªn.<br /> Nh÷ng nhµ tµi trî th−êng cã nh÷ng quan t©m vµ nhu cÇu thùc tiÔn Ýt hoÆc xa víi lîi<br /> Ých, nhu cÇu cña b¶n th©n x· héi häc víi t− c¸ch mét ngµnh khoa häc hoµn chØnh;<br /> kh«ng ai cÊp kinh phÝ cho nh÷ng nghiªn cøu lý thuyÕt.<br /> ý kiÕn ®ã cã c¬ së thùc tÕ cña nã, nh−ng t¸c gi¶ bµi viÕt nµy theo quan ®iÓm<br /> cho r»ng vÝ thö ®Æt m×nh vµo c−¬ng vÞ nhµ tµi trî, h¼n nhµ nghiªn cøu còng khã<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 74 Mét xu h−íng nghiªn cøu vµ nh÷ng khã kh¨n trong viÖc kÕt hîp ...<br /> <br /> lßng hµnh ®éng kh¸c: kh«ng ai ®Çu t− cho mét ho¹t ®éng mµ m×nh kh«ng cã lîi.<br /> H¬n thÕ n÷a, vµ quan träng nhÊt lµ, nh− Mills (1959:66) ®· v¹ch râ, lý thuyÕt mµ<br /> kh«ng cã thùc nghiÖm th× rçng tuÕch. Nãi c¸ch kh¸c, viÖc t¸ch rêi lý thuyÕt khái<br /> thùc nghiÖm råi phµn nµn r»ng kh«ng ai cÊp kinh phÝ cho nghiªn cøu lý thuyÕt<br /> kh«ng chØ lµ lµm h¹i lý thuyÕt vÒ mÆt tµi chÝnh, mµ c¬ b¶n h¬n, lµ t−íc ®o¹t søc<br /> sèng cña nã, vµ giÕt chÕt nã.<br /> 2) NÕu ai ®ã ®¸ng phª ph¸n trong viÖc kh«ng cã tµi trî cho nh÷ng nghiªn cøu<br /> mang thµnh tè lý thuyÕt, ®ã chÝnh lµ nhµ nghiªn cøu: hä ®· kh«ng thÊy cÇn thiÕt,<br /> kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng, vµ nÕu cÇn kh«ng biÕt th−¬ng l−îng ®Ó kÕt hîp nh÷ng nghiªn<br /> cøu thùc nghiÖm víi nghiªn cøu lý thuyÕt. Mét t¸c gi¶ ®· nhËn xÐt chÝ lý r»ng cÇn<br /> khÐo kÕt hîp c¸c ý t−ëng nghiªn cøu c¬ b¶n vµo trong c¸c nghiªn cøu øng dông<br /> (TrÞnh Duy Lu©n, 2000). Mét khi nhµ x· héi häc kh«ng chñ ®éng ®Ò xuÊt nh÷ng<br /> nghiªn cøu v× lîi Ých cña b¶n th©n ngµnh m×nh, hay kh«ng biÕt kh¼ng ®Þnh lîi Ých<br /> cña ngµnh m×nh trong c¸c ®¬n ®Æt hµng ®ã, anh ta (chÞ ta) sÏ chØ lµ ng−êi thùc thi<br /> c¸c ®¬n ®Æt hµng, chØ lµm ®óng nh÷ng g× kh¸ch yªu cÇu. Nãi c¸ch kh¸c, vÊn ®Ò<br /> kh«ng ph¶i ë chç ®Ò tµi nghiªn cøu mang tÝnh lý thuyÕt hay kh«ng, mµ chñ yÕu ë chç<br /> c¸ch xö lý ®Ò tµi kh«ng v−¬n tíi tÇm lý thuyÕt. Cã thÓ thÊy ®iÒu ®ã ë phÇn sau (môc<br /> 3 ngay d−íi ®©y) cña bµi viÕt nµy.<br /> Trong thùc tÕ, miÔn lµ ®−îc cÊp kinh phÝ, nhiÒu ng−êi cã thÓ nghiªn cøu vÒ<br /> bÊt kú vÊn ®Ò nµo theo nhu cÇu cña ng−êi tµi trî, mµ kh«ng hÒ quan t©m ®Õn lý<br /> thuyÕt x· héi häc còng nh− nh·n quan x· héi häc. Môc tiªu lµ chØ cèt sao cã mét sè<br /> d÷ liÖu ®−îc thu thËp b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p cña x· héi häc thùc nghiÖm. Nh−ng nh−<br /> P. Berger ®· v¹ch râ trong mét cuèn s¸ch nhËp m«n vÒ x· héi häc mµ nay ®· trë<br /> thµnh s¸ch gèi ®Çu gi−êng kh«ng chØ cña ng−êi míi vµo nghÒ, th× d÷ liÖu, dï lµ thèng<br /> kª ®Þnh l−îng, tù nã kh«ng ph¶i lµ x· héi häc. Nã "chØ trë thµnh x· héi häc khi ®−îc<br /> ph©n tÝch vµ diÔn gi¶i mét c¸ch x· héi häc, ®−îc ®Æt trong mét khung quy chiÕu lý<br /> thuyÕt mang tÝnh x· héi häc. Sù tÝnh to¸n gi¶n ®¬n, hay thËm chÝ x¸c lËp t−¬ng quan<br /> gi÷a c¸c h¹ng môc mµ ng−êi ta tÝnh ®Õm ®Òu kh«ng ph¶i x· héi häc" (1963:22; ch÷<br /> nghiªng do t«i thªm vµo - M.H.B.). Nãi c¸ch kh¸c, nhiÒu nhµ nghiªn cøu chØ lµm<br /> thùc nghiÖm chay, hay dïng ch÷ cña Mills (1959), hä theo chñ nghÜa thùc nghiÖm<br /> t¸ch biÖt (abstracted empiricism).<br /> 3) Nh÷ng biÓu hiÖn cña chñ nghÜa thùc nghiÖm t¸ch biÖt.<br /> a) NÕu ®äc c¸c nghiªn cøu thùc nghiÖm chay nµy tõ kh©u thiÕt kÕ ®Ò c−¬ng<br /> còng nh− s¶n phÈm cuèi cïng (b¸o c¸o ®iÒn d· hay bµi viÕt ®¨ng t¹p chÝ vµ kÓ c¶<br /> s¸ch), ta thÊy nh÷ng chØ b¸o râ rÖt nhÊt cña lý thuyÕt (c¸c kh¸i niÖm vµ mÖnh ®Ò lý<br /> thuyÕt, nh÷ng lý thuyÕt vµ tªn tuæi c¸c t¸c gi¶ cña nã v.v.) hoµn toµn v¾ng bãng, nh−<br /> thÓ kh«ng hÒ tån t¹i, hay Ýt nhÊt kh«ng liªn quan, vµ kh«ng gióp Ých g× cho c¸c<br /> nghiªn cøu thùc nghiÖm vËy. NhiÒu s¶n phÈm nghiªn cøu kh«ng nh¾c ®Õn, kh«ng<br /> trÝch dÉn, kh«ng ®ång t×nh mµ còng kh«ng phª ph¸n bÊt kú lý thuyÕt nµo. Nh− mét<br /> t¸c gi¶ ®· nãi, c¸c lý thuyÕt kh«ng thÓ chØ n¶y sinh trªn tê giÊy tr¾ng (Layder, 1994),<br /> nghÜa lµ lµm nghiªn cøu lý thuyÕt khã cã thÓ xuÊt ph¸t tõ con sè 0, mµ th−êng b¾t<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Mai Huy BÝch 75<br /> <br /> ®Çu tõ viÖc ®äc, ®èi tho¹i, ®ång t×nh hay b¸c bá c¸c lý thuyÕt hiÖn cã. ThiÕu nh÷ng<br /> c¸i ®ã th× khã lßng nãi r»ng cã nghiªn cøu lý thuyÕt.<br /> NÕu t×m xem sè Ên phÈm cã nh÷ng biÓu hiÖn ®äc (nh− trÝch dÉn c¸c nguån ®·<br /> c«ng bè), th× sÏ thÊy nhiÒu bµi viÕt kh«ng trÝch dÉn ai, vµ thËm chÝ kh«ng lËp c¶<br /> danh môc tµi liÖu tham kh¶o (bÊt kÓ nghiªn cøu cña m×nh liÖu thªm ®−îc g× míi cho<br /> tri thøc chung hiÖn cã, hay trïng lÆp víi nh÷ng nghiªn cøu ®· tiÕn hµnh, vµ chØ ®¬n<br /> gi¶n "ph¸t minh l¹i chiÕc b¸nh xe", nghÜa lµ mµy mß ®i t×m c¸i ®· ®−îc t×m ra tõ<br /> l©u!). NhiÒu Ên phÈm cã danh môc tµi liÖu trÝch dÉn th× danh môc ®ã l¹i nghÌo nµn,<br /> vµ kh«ng theo bÊt kú quy c¸ch nµo cña trong n−íc còng nh− quèc tÕ. Mét bµi viÕt<br /> ®¨ng trong cuèn s¸ch vÒ gia ®×nh ViÖt Nam thËm chÝ cßn lËp mét danh môc "tµi liÖu<br /> tham kh¶o" sai quy c¸ch ®Õn møc ch−ng ra c¶ häc hµm (gi¸o s−) cho t¸c gi¶ nµy t¸c<br /> gi¶ nä, nh−ng tÊt nhiªn chØ víi nh÷ng ai mµ ng−êi viÕt bµi thÊy cÇn t«n vinh vµ biÕt<br /> hä cã hµm gi¸o s−. Häc hµm cña nh÷ng t¸c gi¶ ®−îc trÝch dÉn cßn l¹i th× kh«ng thÊy<br /> nªu, lý do hoÆc lµ ng−êi viÕt thÊy khái cÇn t«n vinh hoÆc lµ kh«ng biÕt hä cã häc hµm<br /> hay kh«ng (!). Nãi c¸ch kh¸c, rÊt cã thÓ mét nhµ nghiªn cøu nµo ®ã cã häc hµm gi¸o<br /> s−, nh−ng bÞ t¸c gi¶ bµi viÕt trªn t−íc mÊt v× t¸c gi¶ Êy kh«ng biÕt hoÆc kh«ng thÊy<br /> cÇn nªu häc hµm cña hä! NÕu chÞu ®äc vµ biÕt lµm theo c¸ch lËp danh môc s¸ch b¸o<br /> trÝch dÉn, th× sÏ tr¸nh ®−îc nh÷ng thiÕu sãt nh− thÕ.1<br /> Qua nh÷ng biÓu hiÖn trªn, cã thÓ kh¼ng ®Þnh nhiÒu ng−êi nghiªn cøu thùc<br /> nghiÖm chay ®äc Ýt tíi møc hÇu nh− kh«ng ®äc.<br /> b) Kh«ng gièng nh− mét sè khoa häc x· héi kh¸c, x· héi häc t¹o ra tri thøc<br /> kh«ng chØ tõ s¸ch b¸o, mµ cßn tõ viÖc tiÕp xóc, gÆp gì vµ quan s¸t con ng−êi trong<br /> ®êi sèng x· héi. Nh−ng khi xu h−íng thùc nghiÖm chay næi tréi, kh«ng ë ®©u, kh«ng<br /> ë ngµnh khoa häc x· héi nµo, ®äc s¸ch - mét ph−¬ng thøc ph¸t triÓn tri thøc lý<br /> thuyÕt - l¹i bÞ xÕp xã tíi møc trÇm träng nh− ë nhiÒu c¬ quan nghiªn cøu x· héi häc.<br /> Cã thÓ thÊy ®iÒu ®ã ë c¸c lo¹i Ên phÈm, vÝ dô t¹p chÝ "X· héi häc", kh«ng chØ qua<br /> danh môc tµi liÖu tham kh¶o nghÌo nµn cña rÊt nhiÒu bµi viÕt ®¨ng trong ®ã (nh−<br /> trªn ®©y ®· nãi), mµ cßn ë sù th−a thít cña môc ®äc s¸ch. MÊy n¨m tr−íc, sau khi<br /> võa ra ®êi môc ®iÓm s¸ch ®· ngõng hiÖn diÖn, m·i ®Õn sè 2 n¨m 2000, míi xuÊt hiÖn<br /> trë l¹i vµ ®Òu ®Æn. §©y lµ mét cè g¾ng ®óng h−íng vµ rÊt ®¸ng hoan nghªnh cña ban<br /> biªn tËp vµ nh÷ng ng−êi ®iÓm s¸ch, dï sè trang cßn rÊt khiªm tèn, vµ ®Ó duy tr× nã<br /> th−êng xuyªn, khiÕn nã thùc sù h÷u Ých cho giíi nghiªn cøu, th× cßn ph¶i ®Çu t− rÊt<br /> nhiÒu nç lùc. Song kh«ng thÓ phñ nhËn r»ng ®©y míi lµ nh÷ng lÇn xuÊt hiÖn hiÕm<br /> hoi cña môc ®äc s¸ch trong lÞch sö 18 n¨m t¹p chÝ tån t¹i! §Ó so s¸nh, xin dÉn ra vÝ<br /> dô sau ®©y: tõ l©u c¸c t¹p chÝ n−íc ngoµi ®Òu ®Æn dµnh mçi kú mét sè trang kh¸ lín<br /> cho môc ®iÓm s¸ch (book review). Mét t¹p chÝ mµ c¸c nhµ x· héi häc chÞu ®äc kh«ng<br /> <br /> <br /> 1<br /> Nh©n thÓ nãi vÒ nh÷ng thiÕu sãt khi trÝch dÉn, xin nªu mét vÝ dô sau ®©y. Trong mét cuèn s¸ch ®Ò cËp ®Õn<br /> sinh viªn in n¨m 2001 cã trÝch dÉn mét nghiªn cøu ®· c«ng bè vÒ vai trß cña dßng hä ë ®ång b»ng s«ng<br /> Hång cña Mai V¨n Hai vµ Phan §¹i Do·n (Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi), kh«ng hiÓu do v« t×nh hay cè ý<br /> mµ ng−êi viÕt cuèn s¸ch ®· hai lÇn ®¶o trËt tù tªn hai ®ång t¸c gi¶, biÕn t¸c gi¶ thø nhÊt thµnh thø hai, vµ<br /> ng−îc l¹i.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 76 Mét xu h−íng nghiªn cøu vµ nh÷ng khã kh¨n trong viÖc kÕt hîp ...<br /> <br /> thÓ bá qua lµ "The Journal of Asian Studies", sè gÇn ®©y nhÊt t¹i th− viÖn ViÖn X·<br /> héi häc (Vol. 59, Number 2, May 2000), dµnh 111 trang (tõ trang 382 ®Õn 493) (trong<br /> tæng sè 257 trang) cña m×nh cho môc nµy. Nh− vËy, môc ®äc s¸ch chiÕm gÇn 1/2 tæng<br /> sè trang cña sè t¹p chÝ. Ng−êi ®iÓm s¸ch kh«ng ph¶i xoµng, mµ gåm nhiÒu tªn tuæi<br /> lín. Hä coi viÖc viÕt c¸c bµi ®iÓm s¸ch kh«ng chØ lµ dÞp ph« bµy vèn liÕng kiÕn thøc,<br /> mµ th«ng qua viÖc ®ång t×nh, ca ngîi, nªu lªn mÆt m¹nh cña cuèn s¸ch ®−îc hä ®iÓm,<br /> vµ phª ph¸n, tranh luËn, v¹ch ra mÆt yÕu, hä rÌn luyÖn kü n¨ng ph©n tÝch, ®¸nh gi¸<br /> vµ t− duy lý thuyÕt cña m×nh.<br /> c) NÕu ai ®ã thö tiÕn hµnh mét cuéc kh¶o s¸t nhá vÒ ¶nh trªn t¹p chÝ "X· héi<br /> häc" sÏ thÊy: so víi s¸ch b¸o cïng ngµnh cã tranh ¶nh minh häa cña n−íc ngoµi, th×<br /> t¹p chÝ ta Ýt ¶nh vÒ c¸c ®èi t−îng nghiªn cøu cña m×nh h¬n, do ®ã Ýt gi¸ trÞ t− liÖu vÒ<br /> ®êi sèng x· héi h¬n. ¶nh cña ta chñ yÕu vÒ b¶n th©n c¸c nhµ x· héi häc ®ang hµnh<br /> nghÒ, tøc lµ mang nhiÒu tÝnh chÊt tù giíi thiÖu vµ tù qu¶ng c¸o h¬n. KÓ tõ ngµy t¹p<br /> chÝ in ¶nh tíi nay, trong hµng tr¨m bøc ¶nh ®en tr¾ng vµ mµu vÒ nh÷ng ho¹t ®éng<br /> kh¸c nhau cña c¸c nhµ x· héi häc, hä ®−îc chôp ¶nh ë hÇu nh− mäi ho¹t ®éng t¸c<br /> nghiÖp. NhiÒu bøc ¶nh rÊt Ên t−îng, "rÊt oai", chôp hä lµm viÖc bªn m¸y tÝnh, hay<br /> tham gia héi th¶o víi ®ång nghiÖp n−íc ngoµi, hoÆc ®i thùc ®Þa v.v., nh−ng hÇu nh−<br /> kh«ng hÒ thÊy hä ®äc. Nh− vËy, mét trong nh÷ng ho¹t ®éng c¬ b¶n cho nghiªn cøu lý<br /> thuyÕt (Waters, 1994:4) ®· bÞ h¹ thÊp, thËm chÝ triÖt tiªu bëi nhiÒu nhµ nghiªn cøu<br /> x· héi häc.<br /> TÊt nhiªn, môc ®iÓm s¸ch vµ ¶nh chØ lµ nh÷ng chØ b¸o phô, nh−ng ®· gãp<br /> phÇn cïng víi c¸c chØ b¸o chÝnh (sö dông kh¸i niÖm, c¸c lý thuyÕt v.v.) cho thÊy ®äc<br /> kh«ng ph¶i lµ mét ho¹t ®éng cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu. T×nh tr¹ng kh«ng ®äc s¸ch<br /> nµy thËt ®¸ng kinh ng¹c nÕu ®Æt trong bèi c¶nh mét x· héi cã truyÒn thèng Khæng<br /> gi¸o, n¬i ng−êi ta quan niÖm mäi ho¹t ®éng ®Òu thÊp kÐm, chØ riªng ®äc s¸ch míi lµ<br /> cao quý ("v¹n ban giai h¹ phÈm, duy h÷u ®éc th− cao"), n¬i ng−êi cã häc ®Òu ®äc, vµ<br /> ®äc nhiÒu ®−îc kÝnh träng. §iÒu nµy thùc ra kh«ng khã hiÓu d−íi ¸nh s¸ng lý thuyÕt<br /> x· héi häc vÒ c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng: so víi nghe nh×n, ®äc lµ mét ho¹t<br /> ®éng khã. Nã ®ßi hái kh«ng chØ vèn liÕng kiÕn thøc ®· tÝch lòy ®Ó tiÕp thu nh÷ng g×<br /> ®äc ®−îc, mµ c¶ sù ®éng n·o suy nghÜ, kiªn nhÉn ®äc ®i ®äc l¹i, thËm chÝ v¾t ãc míi<br /> cã thÓ hiÓu ®iÒu t¸c gi¶ viÕt ra vµ muèn nãi. §Êy lµ ch−a kÓ nÕu ®äc s¸ch b»ng ngo¹i<br /> ng÷ th× bªn c¹nh nh÷ng ®iÒu kiÖn trªn, cßn ph¶i th«ng th¹o ngo¹i ng÷ theo nghÜa<br /> vèn tõ, kh¸i niÖm dåi dµo, vµ ng÷ ph¸p v÷ng vµng. ThiÕu vèn liÕng kiÕn thøc chuyªn<br /> m«n, tøc lµ thiÕu bé m¸y ph¹m trï vµ kh¸i niÖm, mµ cã ngo¹i ng÷ kh«ng th«i, th× giái<br /> l¾m chØ ®ñ kh¶ n¨ng "gi¶i m·" v¨n b¶n m×nh ®äc, chø kh«ng hiÓu vµ tiªu hãa ®−îc nã.<br /> Tãm l¹i, ®äc lµ mét ho¹t ®éng trÝ tuÖ cao cÊp, ®ßi hái ph¶i "dïi mµi ®Ìn s¸ch" ®óng nh−<br /> ng−êi x−a ®· tæng kÕt.<br /> Tuy khã nh−ng ®äc l¹i kh«ng thÓ thiÕu, v× nh− nh÷ng nghiªn cøu vÒ c¸c<br /> ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng ®· cho thÊy, c¸c ph−¬ng tiÖn nghe nh×n dï ph¸t<br /> triÓn tinh vi ®Õn ®©u vÉn kh«ng thay thÕ ®−îc ®äc. Vµ dï c«ng cô lµm viÖc cña nhµ<br /> x· héi häc cã thÓ bao gåm c¸c ch−¬ng tr×nh m¸y tÝnh hiÖn ®¹i nhÊt vµ kÓ c¶ internet,<br /> chóng vÉn kh«ng thay thÕ ®−îc ho¹t ®éng ®äc. §Ó ®Òn bï cho sù lao t©m khæ tø khi<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Mai Huy BÝch 77<br /> <br /> ®Ìn s¸ch, ®äc mang l¹i cho nhµ x· héi häc nh÷ng tri thøc míi, nh÷ng ch©n trêi míi.<br /> Nã kÝch thÝch suy nghÜ, gîi më, ®Þnh h−íng cho viÖc x¸c ®Þnh vÊn ®Ò nghiªn cøu<br /> nh»m thu thËp th«ng tin thùc nghiÖm ®Ó kiÓm ®Þnh, chøng minh hay b¸c bá nh÷ng<br /> ®iÒu ®· ®äc, hay thËm chÝ ®−a ra nh÷ng luËn ®iÓm lý thuyÕt míi, kh¸c h¼n hoÆc tr¸i<br /> víi ®iÒu ®äc ®−îc. Tãm l¹i, ®äc mang l¹i nh÷ng niÒm vui - niÒm vui kh¸m ph¸ vµ<br /> kho¸i c¶m s¸ng t¹o - mµ c¸c ho¹t ®éng t¸c nghiÖp kh¸c kh«ng thÓ cung cÊp, ®óng<br /> nh− cæ nh©n ®· nãi: "Th− trung h÷u ngäc" (Trong s¸ch cã ngäc).<br /> 4) Nguyªn nh©n cña chñ nghÜa thùc nghiÖm t¸ch biÖt<br /> Kh¸c víi ph−¬ng T©y hiÖn ®¹i, c¸i gäi lµ "x· héi häc tù suy ngÉm" (reflexive<br /> sociology) ch−a xuÊt hiÖn ë ta, vµ tíi nay ch−a cã mét kh¶o s¸t nµo vÒ nguyªn nh©n<br /> cña t×nh tr¹ng thùc nghiÖm chay nãi trªn, nh−ng cã thÓ nªu gi¶ thuyÕt ë ®©y r»ng cã<br /> nhiÒu nguyªn nh©n.<br /> a) Liªn quan ®Õn viÖc ®µo t¹o tõ trªn ghÕ nhµ tr−êng, cã thÓ nãi hµnh trang lý<br /> thuyÕt th©u ®−îc trong qu¸ tr×nh häc tËp cßn nghÌo nµn, l¹c hËu, kh« cøng, khã ¸p<br /> dông vµo nghiªn cøu v.v. Cã thÓ thÊy mét chØ b¸o hiÓn hiÖn vÒ ®iÒu nµy trong c¸ch<br /> viÕt gi¸o tr×nh vµ s¸ch tham kh¶o. Trong nhiÒu gi¸o tr×nh vµ s¸ch tham kh¶o ®·<br /> xuÊt b¶n, ng−êi viÕt chØ ®−a ra nh÷ng ®¸p ¸n duy nhÊt ®óng vÒ mçi vÊn ®Ò vµ chñ<br /> ®Ò, kh«ng giíi thiÖu nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau, thËm chÝ ®èi lËp nhau vÒ cïng mét<br /> chñ ®Ò, kh«ng nªu tªn c¸c lý thuyÕt vÒ chñ ®Ò ®ang bµn vµ t¸c gi¶ cña chóng, do ®ã<br /> kh«ng kÝch thÝch sinh viªn tù suy nghÜ, t×m hiÓu, ®äc thªm, qua ®Êy ph¸t triÓn t−<br /> duy nghiªn cøu. HÇu hÕt gi¸o tr×nh vµ s¸ch tham kh¶o cña chóng ta kh«ng cã danh<br /> môc s¸ch b¸o ®äc thªm, thËm chÝ ë nhiÒu chç ng−êi so¹n nªu ra mét sè t¸c gi¶ vµ t¸c<br /> phÈm mµ kh«ng chó dÉn ®ñ vµ chi tiÕt nh÷ng s¸ch b¸o ®ã trong danh môc tµi liÖu<br /> trÝch dÉn. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu Êy cïng nhau gãp phÇn t¹o ra ë sinh viªn sù tiÕp thu<br /> thô ®éng, b»ng lßng víi nh÷ng g× viÕt trong gi¸o tr×nh vµ s¸ch tham kh¶o, kÐm n¨ng<br /> lùc phª ph¸n - mét phÈm chÊt rÊt cÇn thiÕt cho t− duy nghiªn cøu.<br /> ChÝnh nh÷ng nguyªn nh©n ®ã khiÕn sè sinh viªn ham vµ chÞu ®äc réng ra<br /> ngoµi bµi gi¶ng cña thÇy c« trªn líp lµ kh«ng nhiÒu. T×nh tr¹ng l−êi ®äc kh«ng chØ<br /> thÊy ë sinh viªn x· héi häc, mµ c¶ ë sinh viªn ViÖt Nam nãi chung (Ng« VÜnh Long,<br /> 2001). NÕu so víi ho¹t ®éng ®äc Ýt ái cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu mµ ta ®Ò cËp ë trªn,<br /> cã thÓ nãi nÒn v¨n hãa ®äc nghÌo nµn kh«ng ph¶i cña riªng ai, mµ kh¸ phæ biÕn ®Õn<br /> møc trÇm träng.<br /> b) Mét nguyªn nh©n kh¸c n÷a lµ sù thiÕu ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn n¨ng lùc t−<br /> duy lý thuyÕt. T×nh tr¹ng nµy thÓ hiÖn ë viÖc s¸ch b¸o hiÕm hoi, nhÊt lµ tõ nh÷ng<br /> nÒn x· héi häc cã truyÒn thèng vµ sù ph¸t triÓn lý thuyÕt m¹nh mÏ. Thªm vµo ®ã,<br /> s¸ch b¸o ë nh÷ng nÒn x· héi häc nµy l¹i cùc kú ®¾t khiÕn cho nhiÒu nhµ nghiªn cøu<br /> dï cã dÞp ®i ®©y ®ã kh«ng d¸m bá tiÒn ra mua, nhÊt lµ víi nh÷ng ai kh«ng chØ h¹n<br /> hÑp vÒ møc sèng, mµ cßn kh«ng thÊy cÇn s¸ch b¸o, coi s¸ch b¸o lµ thõa. ThiÕu nh÷ng<br /> nhµ nghiªn cøu cã quan t©m vµ n¨ng lùc lý thuyÕt, kÕt hîp lý thuyÕt víi thùc<br /> nghiÖm, thiÕu mét m«i tr−êng trÝ tuÖ kÝch thÝch t− duy lý thuyÕt còng lµ biÓu hiÖn<br /> kh¸c n÷a cña nh÷ng ®iÒu kiÖn kh«ng thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn t− duy lý thuyÕt.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 78 Mét xu h−íng nghiªn cøu vµ nh÷ng khã kh¨n trong viÖc kÕt hîp ...<br /> <br /> c) Trªn ®©y chóng ta ®· dÉn mét ý kiÕn cho r»ng c¸c nhµ tµi trî kh«ng cÊp<br /> kinh phÝ cho c¸c nghiªn cøu lý thuyÕt; nh−ng khÝa c¹nh kh¸c cña t×nh tr¹ng ®ã lµ<br /> c¸c tæ chøc n−íc ngoµi cÊp tiÒn cho c¸c nghiªn cøu thùc nghiÖm chay, vµ chØ thùc<br /> nghiÖm chay, l¹i tµi trî b»ng ngo¹i tÖ m¹nh. Mét t×nh h×nh t−¬ng tù ®· vµ ®ang diÔn<br /> ra víi c¸c nhµ tµi trî trong n−íc. Suèt bÊy l©u nay, cã nh÷ng nghiªn cøu thùc<br /> nghiÖm chay vÉn ®−îc nghiÖm thu vµ ®¸nh gi¸ xuÊt s¾c, thËm chÝ ®o¹t gi¶i th−ëng<br /> nµy nä. Nãi nh− thÕ kh«ng cã nghÜa r»ng nh÷ng nghiªn cøu ®−îc nghiÖm thu hay<br /> ®o¹t gi¶i th−ëng lµ kh«ng xøng ®¸ng. Hoµn toµn tr¸i l¹i. §iÒu ch−a trän vÑn ë ®©y lµ<br /> gi¸ nh− nh÷ng nghiªn cøu nµy cã xö lý ®Ò tµi vÒ mÆt lý thuyÕt th× chóng sÏ tèt h¬n<br /> nhiÒu. Nãi c¸ch kh¸c, khái cÇn kÕt hîp víi nghiªn cøu lý thuyÕt, mµ chØ b»ng thu<br /> thËp d÷ liÖu thùc nghiÖm, nhiÒu ng−êi vÉn ®−îc tr¶ tiÒn, l¹i lµ ngo¹i tÖ m¹nh, vµ<br /> thªm sù ®¸nh gi¸ nghiÖm thu, danh hiÖu nµy nä ®éng viªn tinh thÇn. Thùc tÕ phæ<br /> biÕn Êy khiÕn nhiÒu nhµ nghiªn cøu thÊy ch¼ng v¹ g× ®©m ®Çu vµo ®äc s¸ch, mÖt<br /> ng−êi vµ phÝ th× giê! Ch¼ng cÇn lý thuyÕt nµo nh−ng hä vÉn cã ®ñ mäi thø, tõ thï lao<br /> vËt chÊt d−íi h×nh thøc nh÷ng ®ång per diem hËu hÜnh ®Õn danh hiÖu xuÊt s¾c, vËy<br /> th× lý thuyÕt mµ lµm g×!<br /> Qu¶ lµ hä cã mäi thø, trõ sù ®ãng gãp cho ngµnh x· héi häc vµ sù tr©n träng<br /> cña ®ång nghiÖp-nh÷ng yÕu tè gióp c«ng tr×nh cña hä sèng sãt víi thêi gian.<br /> d) Cuèi cïng, quan niÖm vÒ c¸ch ¸p dông lý thuyÕt trong nghiªn cøu rÊt cøng<br /> nh¾c. Mét nhµ nghiªn cøu trÎ tõng hái t¸c gi¶ bµi viÕt nµy: b¶o r»ng nghiªn cøu cÇn<br /> lý thuyÕt, vËy th× t×m lý thuyÕt ë ®©u? NhiÒu ng−êi kh«ng biÕt lµm thÕ nµo t¹o ra<br /> ®−îc chÊt lý luËn cho nghiªn cøu cña m×nh. C©u tr¶ lêi chØ cã mét: ®äc trong s¸ch<br /> b¸o, suy nghÜ, lËp luËn vµ nÕu cÇn th× tranh c·i víi s¸ch b¸o (Waters, 1994: 4). DÜ<br /> nhiªn ë ®©y s¸ch b¸o kh«ng ph¶i hÇu hÕt nh÷ng Ên phÈm cña c¸c nhµ x· héi häc<br /> thùc nghiÖm chay - nh− t×nh tr¹ng phæ biÕn ë ta - mµ chñ yÕu vµ tèt nhÊt lµ nãi tíi<br /> c¸c Ên phÈm cã ®Ò cËp ®Õn lý thuyÕt, mµ c¸i ®ã phÇn lín lµ cña n−íc ngoµi. Song sö<br /> dông lý thuyÕt trong nghiªn cøu ra sao?<br /> §Ó thÊy ®−îc nhiÒu nhµ x· héi häc hiÓu thÕ nµo lµ sö dông lý thuyÕt, xin nªu<br /> vÝ dô sau ®©y. Trong mét seminar t¹i ViÖn X· héi häc, t¸c gi¶ bµi viÕt nµy cã tr×nh<br /> bµy mét lý thuyÕt nh»m t×m hiÓu mÉu h×nh h«n nh©n ë nhµ chång. Vµo thêi ®iÓm Êy,<br /> ®«ng ®¶o cö täa ch−a biÕt ®Õn lý thuyÕt nµy. Nh−ng ngay lËp tøc, cã nhµ nghiªn cøu<br /> - dï ch−a hÒ ®äc lý thuyÕt nãi trªn - ®· lªn tiÕng c¶nh b¸o: "Quan ®iÓm lý thuyÕt nµy<br /> cã thÓ kh«ng phï hîp" v× ®©y lµ "luËn ®iÓm cña ph−¬ng T©y, khi ¸p dông vµo trong<br /> gia ®×nh ViÖt Nam th× bÊt cø luËn ®iÓm nµo nã còng kh¸c, chóng ta kh«ng thÓ bª<br /> nguyªn c¸i ®ã ®−îc"!2<br /> §©y hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ tiÕng nãi duy nhÊt; tr¸i l¹i, ®ã ®©y nhiÒu nhµ<br /> nghiªn cøu kh¸c còng gi÷ ý kiÕn t−¬ng tù.<br /> Kh«ng thÓ phñ nhËn tÇm quan träng cña sù "tiÕp thu cã chän läc" nh÷ng g×<br /> <br /> <br /> 2<br /> Biªn b¶n gì b¨ng ghi ©m cuéc seminar t¹i ViÖn X· héi häc ngµy 26-5-2000 do Phßng t− liÖu-th− viÖn<br /> thuéc ViÖn X· héi häc thùc hiÖn.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Mai Huy BÝch 79<br /> <br /> kh«ng ph¶i cña ViÖt Nam, nh−ng cÇn v¹ch râ r»ng cã qu¸ nhiÒu ®iÒu ch−a hîp lý<br /> trong viÖc x−íng lªn sù c¶nh gi¸c ®Õn cùc ®oan víi "sù kh«ng phï hîp cña lý thuyÕt<br /> ph−¬ng T©y" nµy.<br /> Thø nhÊt, b»ng c¸ch c¶nh b¸o vÒ sù kh«ng phï hîp cña lý thuyÕt nh− vËy, mét<br /> mÆt c¸c nhµ nghiªn cøu trªn hiÓu lý thuyÕt chØ cã nghÜa lµ cña ph−¬ng T©y. Trong khi<br /> ®ã, thùc ra víi sù v−¬n lªn m¹nh mÏ cña c¸c nÒn x· héi häc ngoµi ph−¬ng T©y, nhiÒu lý<br /> thuyÕt míi ®· ra ®êi, do c¸c nhµ x· héi häc kh«ng ph¶i ph−¬ng T©y x©y dùng vµ ph¸t<br /> triÓn, vÝ dô lý thuyÕt vÒ sù lÖ thuéc (Jary et al., 1994:117). Lý thuyÕt nµy thËm chÝ ®−îc<br /> s¶n sinh ra nh»m ®èi tho¹i víi ph−¬ng T©y.<br /> MÆt kh¸c, c¸c nhµ nghiªn cøu trªn hiÓu sö dông lý thuyÕt chØ cã nghÜa lµ "bª<br /> nguyªn", ®ång ý v« ®iÒu kiÖn víi nã. Thùc ra, vËn dông lý thuyÕt hoµn toµn kh«ng<br /> chØ cã nghÜa lµ "bª nguyªn" mét lý thuyÕt nµo ®ã nh− c¸ch hiÓu trªn ®©y, mµ cßn<br /> mang ý nghÜa lµ cã thÓ tranh luËn, ph¶n ®èi, hay b¸c bá nã, vµ ë tr×nh ®é cao h¬n lµ<br /> bæ sung cho nã, hiÖu chØnh nã, hoÆc cao h¬n n÷a th× thay thÕ nã b»ng mét lý thuyÕt<br /> míi mang nh÷ng tiªu chuÈn cña mét lý thuyÕt tèt - chÝnh x¸c, cã ph¹m vi réng, ®¬n<br /> gi¶n vµ cã hiÖu qu¶ (Kuhn, 1970). B»ng c¸ch ®ã, lý thuyÕt kh«ng dõng l¹i ë nh÷ng g×<br /> hiÖn cã, mµ lu«n lu«n ®−îc hiÖu chØnh, x©y dùng vµ ph¸t triÓn. Nh−ng trªn hÕt vµ<br /> tr−íc khi lµm ®−îc nh÷ng ®iÒu trªn, liÖu cã ®óng ch¨ng viÖc kh«ng hÒ ®äc mµ ®· "v¬<br /> ®òa c¶ n¾m" vµ kÕt luËn thiÕu c¨n cø r»ng lý thuyÕt ph−¬ng T©y kh«ng phï hîp víi<br /> ViÖt Nam? Nªn ®äc c¸c lý thuyÕt ®·, ®Ó xem chóng nãi g×, råi suy ngÉm t×m ra lý<br /> thuyÕt nµo phï hîp vµ lý thuyÕt nµo kh«ng phï hîp víi ViÖt Nam, chØ ra vµ ph©n<br /> tÝch chóng kh«ng phï hîp ë chç nµo (nghÜa lµ "nãi cã s¸ch, m¸ch cã chøng" vÒ sù<br /> kh«ng phï hîp cña chóng), v× sao chóng kh«ng phï hîp, b»ng c¸ch g× chøng minh<br /> ®−îc chóng kh«ng phï hîp - b»ng suy luËn l«gic thuÇn tóy hay b»ng d÷ liÖu thùc<br /> nghiÖm v.v. vµ v.v. Nh÷ng viÖc trªn ®©y kh«ng hÒ dÔ, nÕu kh«ng nãi lµ v−ît qu¸ tÇm<br /> nh÷ng nhµ nghiªn cøu nµo kh«ng cã kh¶ n¨ng ®äc, kh«ng ®ñ n¨ng lùc t− duy lý<br /> thuyÕt, hay coi ®äc s¸ch lµ v« bæ, v.v.<br /> Thø hai, nh÷ng nhµ nghiªn cøu cho r»ng ViÖt Nam mang nhiÒu nÐt ®Æc thï<br /> ®Õn nçi kh«ng hîp víi bÊt kú lý thuyÕt n−íc ngoµi nµo lµ ®· tuyÖt ®èi hãa c¸i riªng, c¸i<br /> ®Æc thï cña ViÖt Nam tíi møc lo¹i ViÖt Nam ra khái mäi kh¸i qu¸t hãa vµ x©y dùng lý<br /> thuyÕt x· héi häc. Hä ®· t¹o ra c¸i mµ t«i gäi lµ "chñ nghÜa d©n téc vÒ mÆt lý thuyÕt",<br /> hay ®· theo chñ nghÜa coi d©n téc m×nh lµ ngo¹i lÖ.3 C¸ch ®©y mÊy n¨m, trong mét lÇn<br /> tranh luËn, mét häc gi¶ thuéc ViÖn B¾c ¢u nghiªn cøu ¸ ch©u cã nãi víi t¸c gi¶ bµi<br /> viÕt nµy: ph¶i ch¨ng c¸c anh cho r»ng ViÖt Nam ®éc ®¸o ®Õn nçi kh«ng hÒ gièng g× víi<br /> c¸c n−íc kh¸c? M−în lêi häc gi¶ Êy, nh−ng cã c¶i biªn cho phï hîp víi chñ ®Ò vµ bèi<br /> c¶nh bµi viÕt nµy, chóng ta cã thÓ ®Æt c©u hái cho c¸c nhµ nghiªn cøu theo "chñ nghÜa<br /> d©n téc vÒ mÆt lý thuyÕt": ph¶i ch¨ng ViÖt Nam ®Æc thï ®Õn nçi kh«ng hîp víi bÊt kú<br /> lý thuyÕt n−íc ngoµi nµo? NÕu ®óng nh− vËy, th× hä nªn coi ®Êy lµ niÒm h¹nh phóc<br /> nghÒ nghiÖp theo nghÜa r»ng chÝnh v× vµ chÝnh nhê c¸c lý thuyÕt n−íc ngoµi cã thÓ<br /> <br /> <br /> 3<br /> Bµ Hå HuÖ T©m-Gi¸o s− Tr−êng ®¹i häc Harvard (Mü) khi ®äc b¶n th¶o bµi viÕt nµy ®· gîi cho t¸c gi¶ bµi<br /> viÕt dïng thuËt ng÷ "chñ nghÜa coi d©n téc m×nh lµ ngo¹i lÖ". Nh©n ®©y t¸c gi¶ xin bµy tá lßng c¶m ¬n bµ.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 80 Mét xu h−íng nghiªn cøu vµ nh÷ng khã kh¨n trong viÖc kÕt hîp ...<br /> <br /> kh«ng phï hîp víi ViÖt Nam nªn míi cã ®Êt dông vâ cho nhiÒu nhµ x· héi häc ViÖt<br /> Nam (nh÷ng ng−êi kh«ng cã ®iÒu kiÖn vµ n¨ng lùc lµm lý thuyÕt). Nãi c¸ch kh¸c, nÕu<br /> mäi lý thuyÕt n−íc ngoµi ®Òu phï hîp víi ViÖt Nam, th× cßn g× ®Ó c¸c nhµ x· héi häc ®ã<br /> t×m tßi vµ ®ãng gãp n÷a? Nh− vËy, lÏ ra c¸c nhµ nghiªn cøu cña ViÖt Nam nªn tËn<br /> dông triÖt ®Ó sù cã thÓ kh«ng phï hîp cña c¸c lý thuyÕt n−íc ngoµi nh»m v¹ch ra vµ<br /> chøng minh ®iÒu ®ã mét c¸ch khoa häc, qua ®Êy gãp phÇn vµo hiÖu chØnh lý thuyÕt,<br /> ph¸t triÓn tri thøc chung, th× hä l¹i kh¨ng kh¨ng viÖn cí r»ng lý thuyÕt n−íc ngoµi<br /> kh«ng phï hîp, ®Ó biÖn minh cho sù l−êi ®äc vµ thiÓu n¨ng ®äc cña hä, ®Ó kh«ng ®äc<br /> vµ kh«ng biÕt ®Õn, vµ kh«ng ®Õm xØa tíi c¸c lý thuyÕt.<br /> TiÕp n÷a, cã thÓ hái c¸c nhµ x· héi häc chñ tr−¬ng "chñ nghÜa d©n téc vÒ mÆt<br /> lý thuyÕt" r»ng: theo hä, c¸c lý thuyÕt n−íc ngoµi ®Òu kh«ng hîp víi ViÖt Nam, vËy<br /> th× hä ®−a ra lý thuyÕt nµo cho phï hîp víi ViÖt Nam? Ch¾c ch¾n hä kh«ng thÓ ®−a<br /> ra ®−îc c©u tr¶ lêi nµo kh¶ dÜ. Cã lÏ "chñ nghÜa d©n téc vÒ mÆt lý thuyÕt" lµ "lý<br /> thuyÕt" duy nhÊt mµ hä cã thÓ t¹o ra, vµ néi dung cña nã vÎn vÑn chØ lµ: "Kh«ng cÇn<br /> ®äc vµ chøng minh còng râ r»ng lý thuyÕt n−íc ngoµi kh«ng hîp víi ViÖt Nam!". Nh−<br /> mét nhµ nghiªn cøu ®· nãi, "thËt kh«ng ®ñ nÕu chØ nãi r»ng mäi thø kh¸c ®Òu sai.<br /> Ph¶i chøng minh ®iÒu ®ã vµ ®−a ra t− liÖu vÒ nã, b»ng c¸ch t¹o ra nh÷ng lý thuyÕt<br /> bao qu¸t h¬n vµ toµn diÖn h¬n c¸c lý thuyÕt ®i tr−íc" (Layder, 1994:222). Nh− vËy,<br /> c¸i gäi lµ "chñ nghÜa d©n téc vÒ mÆt lý thuyÕt" thùc ra chØ lµ mét c¸ch che ®Ëy sù<br /> thiÓu n¨ng vÒ lý thuyÕt cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu. Nãi ®óng h¬n, hä kh«ng chØ bµi<br /> b¸c lý thuyÕt ph−¬ng T©y, mµ bµi b¸c lý thuyÕt nãi chung.<br /> Cuèi cïng, nh÷ng ng−êi kh¨ng kh¨ng cho r»ng lý thuyÕt x· héi häc ph−¬ng<br /> T©y kh«ng phï hîp víi ViÖt Nam liÖu sÏ tr¶ lêi ra sao nÕu l−u ý hä vÒ mét thùc tÕ râ<br /> rµng vµ cã lÏ phò phµng ®èi víi hä: b¶n th©n x· héi häc xuÊt th©n tõ ph−¬ng T©y, vµ<br /> cho ®Õn nay ph¸t triÓn m¹nh h¬n c¶ ë ph−¬ng T©y? V× sao hä tiÕp nhËn c¶ mét<br /> ngµnh khoa häc cña ph−¬ng T©y mµ l¹i chèi bá lý thuyÕt cña nã? Ph¶i ch¨ng theo hä<br /> chØ nªn tiÕp thu vµ ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p thu thËp d÷ liÖu thùc nghiÖm? NÕu<br /> ®óng vËy, th× hä cã nhËn ra kh«ng r»ng c¸c ph−¬ng ph¸p ®ã tho¸t thai tõ nh÷ng bèi<br /> c¶nh kinh tÕ, v¨n hãa x· héi cô thÓ, chø kh«ng v¹n n¨ng ®Õn møc cã thÓ ¸p dông<br /> trµn lan ë bÊt kú ®©u, bÊt kú thêi ®iÓm nµo? VÝ thö tr−íc ®©y nh÷ng ng−êi ®i tiªn<br /> phong trong viÖc ®−a x· héi häc vµo truyÒn b¸, gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu ë ViÖt Nam<br /> còng bµi ngo¹i nh− vËy, hay b©y giê ai ®ã dÊy lªn mét phong trµo bµi ngo¹i vµ ®ßi<br /> lo¹i bá x· héi häc ra khái ®êi sèng hµn l©m viÖn, th× ®©u cã, ®©u cßn x· héi häc (dï lµ<br /> thùc nghiÖm chay) cho nh÷ng ng−êi theo chñ nghÜa d©n téc vÒ mÆt lý thuyÕt hµnh<br /> nghÒ vµ kiÕm sèng n÷a!<br /> HËu qu¶ cña chñ nghÜa thùc nghiÖm t¸ch biÖt<br /> Cã nhiÒu hËu qu¶ mµ t×nh tr¹ng thùc nghiÖm chay sinh ra.<br /> 1) Thø nhÊt, kh«ng cã lý thuyÕt, nhµ nghiªn cøu thùc nghiÖm sÏ kh«ng x¸c<br /> ®Þnh ®−îc ph−¬ng h−íng lý thuyÕt cho viÖc thiÕt kÕ nghiªn cøu, thu thËp d÷ liÖu<br /> thùc nghiÖm, vµ sau ®ã th× ch¼ng thÊy g× ®»ng sau nh÷ng con sè, nh÷ng d÷ liÖu mµ<br /> m×nh thu thËp. Houtart, ng−êi thÇy ®Çu tiªn cña c¶ mét thÕ hÖ nhiÒu nhµ nghiªn<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Mai Huy BÝch 81<br /> <br /> cøu t¹i ViÖn X· héi häc, ®· kh¼ng ®Þnh trong c«ng tr×nh mµ kh«ng Ýt ng−êi coi lµ<br /> s¸ch gèi ®Çu gi−êng cña m×nh: "C¸c sù kiÖn thùc tÕ tù chóng kh«ng nãi lªn ®iÒu g×,<br /> ng−êi ta ph¶i biÕt ®Æt c©u hái cho chóng, vµ ®Ó lµm viÖc nµy ng−êi ta dïng mét hÖ<br /> thèng nªu c©u hái vèn chÝnh lµ lý thuyÕt x· héi häc" (Houtart et al., 1984:2). Nãi<br /> c¸ch kh¸c, lý thuyÕt gióp nhµ nghiªn cøu nªu c©u hái ®Ó d÷ liÖu biÕt nãi lªn nhiÒu<br /> ®iÒu, vµ ®µo s©u ph©n tÝch chóng. Nh−ng tiÕc thay, trong thùc tÕ rÊt Ýt ng−êi thùc thi<br /> lêi d¹y nµy. NÕu mét khoa häc chØ dùa vµo c¸c sù kiÖn thùc nghiÖm, nã sÏ ch¼ng bao<br /> giê cã thÓ nãi cho ta biÕt bÊt kú ®iÒu g× lý thó - lêi mét nhµ nh©n häc (ngµnh khoa häc<br /> x· héi anh em víi x· héi häc) qu¶ lµ thÊm thÝa víi c¶ c¸c nhµ x· héi häc (Eriksen,<br /> 1995:18).<br /> Mét sè nhµ khoa häc cña ta tham dù héi nghÞ quèc tÕ lÇn ®Çu tiªn vÒ ViÖt<br /> Nam häc ë Hµ Néi th¸ng 7 n¨m 1998 thõa nhËn vµ c«ng khai ph¸t biÓu r»ng: cïng<br /> kh¶o s¸t vÒ ViÖt Nam, nh−ng cã nh÷ng c«ng tr×nh cña t¸c gi¶ n−íc ngoµi hay h¬n<br /> h¼n so víi nhiÒu nghiªn cøu cña chÝnh chóng ta. Cã ng−êi ®· nãi nh− vËy trong c¸c<br /> cuéc nãi chuyÖn riªng víi t¸c gi¶ bµi viÕt nµy. Trªn s¸ch b¸o còng cã ý kiÕn t−¬ng tù<br /> (Y Trang, 1999; NguyÔn Léc, 1999). V× sao? Lý do th× nhiÒu, nh−ng mét lý do ®¸ng<br /> quan t©m ë ®©y lµ nhiÒu nhµ nghiªn cøu n−íc ngoµi cã lý thuyÕt. Cho tíi nay ®· xuÊt<br /> hiÖn 3 nghiªn cøu næi tiÕng vÒ biÕn ®æi x· héi vµ c¸ch m¹ng ViÖt Nam ë thÕ kû XX<br /> víi 3 m« h×nh lý thuyÕt kh¸c nhau (Scott, 1976; Popkin, 1979; vµ Luong Van Hy,<br /> 1992) mµ hÇu hÕt c¸c nhµ nghiªn cøu ViÖt Nam kh«ng ®äc, kh«ng trÝch dÉn, vµ<br /> kh«ng ®èi tho¹i, thËm chÝ kh«ng hÒ biÕt ®Õn. Do vËy, chóng ta ®· tù ®øng ra bªn<br /> ngoµi lÒ nh÷ng nghiªn cøu vµ ®èi tho¹i lý thuyÕt vÒ chÝnh chóng ta, ®¸nh mÊt −u<br /> thÕ ng−êi trong cuéc cña nghiªn cøu ViÖt Nam häc, chÞu ®Ó ng−êi ngoµi nãi sau<br /> l−ng m×nh mµ kh«ng vµ kh«ng thÓ ®¸p l¹i. C¸c t¸c gi¶ trªn cã thÓ ®óng hoÆc sai víi<br /> m« h×nh lý thuyÕt cña m×nh, nh−ng hä ®· ®¸nh dÊu nh÷ng b−íc tiÕn trªn con<br /> ®−êng khoa häc x· héi nhËn thøc vÒ ViÖt Nam vµ nh÷ng biÕn ®æi mµ x· héi ta ®·<br /> vµ ®ang tr¶i qua. ViÖc ®èi tho¹i víi hä rÊt cÇn thiÕt ®Ó ®−a nhËn thøc chung trë<br /> nªn chÝnh x¸c h¬n, ch©n thùc h¬n vµ ®Çy ®ñ h¬n.<br /> 2) Thø hai, thiÕu lý thuyÕt, nhiÒu nghiªn cøu cña chóng ta kh«ng nh÷ng<br /> kh«ng hay, mµ cßn kh«ng ®¸p øng ®−îc nh÷ng ®ßi hái s¬ ®¼ng trong nghiªn cøu.<br /> §iÒu ®ã thÓ hiÖn ë chç cã t¸c gi¶ hiÓu sai vµ dïng sai c¸c quan niÖm vµ kh¸i niÖm lý<br /> luËn c¬ b¶n.<br /> Mét nghiªn cøu ®Æt môc tiªu t×m hiÓu vÒ nh÷ng khÝa c¹nh cña sù biÕn ®æi gia<br /> ®×nh nh−ng kh«ng cho biÕt t¸c gi¶ kh¶o s¸t sù biÕn ®æi tõ tr¹ng th¸i nµo sang tr¹ng<br /> th¸i nµo, tõ ®©u sang ®©u. Trong khi ®ã, nh÷ng quy t¾c tèi thiÓu vÒ ph−¬ng ph¸p<br /> luËn nghiªn cøu biÕn ®æi ®ßi hái ph¶i coi mét tr¹ng th¸i nµo ®ã lµ t−¬ng ®èi æn ®Þnh<br /> ®Ó lµm c¬ së ®o sù biÕn ®æi (Giddens et al., 2000:504); vµ ®Ó t×m ra sù biÕn ®æi gia<br /> ®×nh ®ang diÔn ra, cÇn kh¶o s¸t qu¸ khø gÇn, nÕu kh«ng th× kh«ng thÓ thÊy bÊt kú<br /> xu h−íng thay ®æi nµo (Goode, 1963:6).<br /> H¬n thÕ n÷a, bµi viÕt ®Æt ®Çu ®Ò t×m hiÓu sù biÕn ®æi gia ®×nh nh−ng thùc tÕ<br /> chØ dõng l¹i xem xÐt h«n nh©n vµ quan hÖ vî chång, tøc lµ mét trong nhiÒu mèi quan<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 82 Mét xu h−íng nghiªn cøu vµ nh÷ng khã kh¨n trong viÖc kÕt hîp ...<br /> <br /> hÖ c¬ b¶n t¹o nªn gia ®×nh, vµ nh− vËy ®· quy gia ®×nh chØ thµnh quan hÖ vî chång,<br /> mµ bá qua c¸c quan hÖ kh¸c. §©y lµ mét sù quy gi¶n th¸i qu¸ vÒ mÆt lý thuyÕt v× ®·<br /> kh«ng tÝnh ®Õn mét bµi häc vì lßng vÒ x· héi häc gia ®×nh r»ng ë h×nh th¸i nhá nhÊt<br /> (h×nh th¸i h¹t nh©n), gia ®×nh cã Ýt nhÊt hai trôc quan hÖ c¬ b¶n: vî-chång vµ cha<br /> mÑ-con c¸i. NÕu gia ®×nh cã tõ 2 con trë lªn, th× cßn thªm trôc quan hÖ thø ba: quan<br /> hÖ con c¸i víi nhau, hay quan hÖ anh chÞ em (Harris, 1983:35). Nh÷ng tri thøc lý<br /> thuyÕt nµy cã thÓ ¸p dông ë nhiÒu x· héi, vµ ng−êi ta kh«ng thÓ viÖn cí r»ng lý<br /> thuyÕt x· héi häc ph−¬ng T©y kh«ng phï hîp víi thùc tÕ ViÖt Nam ®Ó phít lê chóng,<br /> kh«ng biÕt ®Õn chóng, tíi møc quy quan hÖ gia ®×nh chØ thµnh h«n nh©n vµ quan hÖ<br /> vî chång. Khã lßng gäi tªn g× kh¸c h¬n cho thùc tr¹ng nµy ngoµi nh÷ng lêi cay ®¾ng<br /> mµ Mills (1959:66) ®· nãi: sù mï qu¸ng cña thùc nghiÖm khi kh«ng cã lý thuyÕt.<br /> 3) Cã nh÷ng nhµ nghiªn cøu ®· biÕn m×nh thµnh m«n ®Ö cña chñ nghÜa thùc<br /> nghiÖm t¸ch biÖt ®Õn møc suèt nhiÒu n¨m, ngoµi kh©u ®i ®iÒn d· thu thËp d÷ liÖu,<br /> hä kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng lµm bÊt kú kh©u nµo kh¸c trong mét chu tr×nh nghiªn cøu.<br /> Nãi c¸ch kh¸c, hä quy nhµ nghiªn cøu thµnh ®iÒu tra viªn vµ pháng vÊn viªn"... Do<br /> nhiÒu n¨m chØ quen ®øng ë mét kh©u quen thuéc (®iÒn d· thùc ®Þa) trong d©y<br /> chuyÒn quy tr×nh gåm nhiÒu kh©u cña mét nghiªn cøu øng dông, t¸c nghiÖp, hä ®·<br /> kh«ng rÌn luyÖn ®−îc kh¶ n¨ng lµm viÖc ë nh÷ng kh©u then chèt nhÊt, n¬i ®Æc biÖt<br /> cÇn cã nh÷ng tri thøc lý luËn v÷ng vµng cña mét nhµ nghiªn cøu ®éc lËp..." (TrÞnh<br /> Duy Lu©n, 2000).<br /> 4) HËu qu¶ râ rÖt vµ quan träng nhÊt (d−íi gãc ®é chñ ®Ò bµi viÕt nµy) cña<br /> t×nh tr¹ng thùc nghiÖm chay lµ nhµ nghiªn cøu kh«ng thÓ gi¶ng d¹y ngay chÝnh chñ<br /> ®Ò mµ m×nh nghiªn cøu, dï hä cã ®Çy d÷ liÖu cò còng nh− míi nhÊt. Hä vÊp ph¶i<br /> hµng lo¹t khã kh¨n.<br /> a) Thø nhÊt, khi lµm thùc nghiÖm chay, hä ®· ®¸nh mÊt nh·n quan x· héi<br /> häc cña m×nh. VÒ nguyªn t¾c, nhµ x· héi häc cã thÓ nghiªn cøu mäi hiÖn t−îng trong<br /> ®êi sèng x· héi, kÓ c¶ tËp qu¸n sö dông ph©n b¾c, nh−ng cÇn theo nh·n quan x· héi<br /> häc, nªn cho ng−êi ®äc thÊy ®−îc x· héi qua hiÖn t−îng mµ m×nh nghiªn cøu. Nãi<br /> nh− Berger (1963:22), nh÷ng phÐp tÝnh ®Õm chØ cã ý nghÜa ®èi víi nhµ x· héi häc "xÐt<br /> vÒ mÆt nh÷ng hµm ý réng h¬n nhiÒu ®Ó hiÓu biÕt c¸c thÓ chÕ vµ gi¸ trÞ trong x· héi<br /> chóng ta". Mét trong nh÷ng c¸ch ph¸t triÓn nh·n quan x· héi häc lµ th«ng qua lý<br /> thuyÕt x· héi häc; thiÕu nã kh«ng chØ nghÜa lµ thùc nghiÖm chay mµ cßn lµ ®¸nh mÊt<br /> b¶n s¾c nghÒ nghiÖp. Do xu h−íng thùc nghiÖm chay, nhiÒu nhµ nghiªn cøu ®· r¬i<br /> vµo t×nh tr¹ng ®ã.<br /> Trong mét buæi seminar vÒ søc kháe sinh s¶n thuéc ch−¬ng tr×nh th−êng kú<br /> nãi trªn cña ViÖn X· héi häc, thuyÕt tr×nh viªn ®−a ra mét c¸i nh×n tæng quan vÒ<br /> nh÷ng nghiªn cøu ®· cã, do c¶ c¸c nhµ x· héi häc lÉn y häc tiÕn hµnh. T¸c gi¶ bµi<br /> viÕt nµy ®· ®Æt c©u hái vÒ sù kh¸c biÖt nÕu cã gi÷a hai lo¹i nghiªn cøu (x· héi häc vµ<br /> y häc) cïng vÒ søc kháe sinh s¶n. Theo thuyÕt tr×nh viªn, trong nh÷ng nghiªn cøu<br /> ®−îc ®iÓm l¹i, kh«ng thÊy kh¸c biÖt nµo do b¶n s¾c nghÒ nghiÖp cña mçi ngµnh khoa<br /> häc quy ®Þnh. Nh− vËy, thay v× nhÊn m¹nh nh÷ng nh©n tè v¨n hãa-x· héi ¶nh h−ëng<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Mai Huy BÝch 83<br /> <br /> ®Õn søc kháe sinh s¶n (quan niÖm vÒ søc kháe vµ bÖnh tËt trong lÜnh vùc sinh s¶n;<br /> nh÷ng m« h×nh hµnh vi m−u t×m søc kháe; khi èm ®au hay cã vÊn ®Ò liªn quan ®Õn<br /> sinh s¶n, c¸c nhãm d©n c− ch÷a ch¹y nh− thÕ nµo, t×m ®Õn ai, v.v.), c¸c nhµ x· héi<br /> häc chØ gi¶n ®¬n ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin thùc nghiÖm cña<br /> ngµnh m×nh ®Ó th©u l−îm d÷ liÖu vÒ nh÷ng vÊn ®Ò gièng hÖt nh− c¸c nh©n viªn y tÕ.<br /> NghÜa lµ hä dïng ph−¬ng ph¸p x· héi häc thùc nghiÖm ®Ó t×m hiÓu søc kháe sinh s¶n<br /> nh−ng theo c¸ch nh×n cña y häc.<br /> Sù ch¾p v¸ "®Çu Ng« m×nh Së" nµy Ýt mang l¹i ®iÒu g× míi cho x· héi häc vµ<br /> tri thøc chung vÒ x· héi trong lÜnh vùc søc kháe sinh s¶n. Nh÷ng häc viªn x· héi häc<br /> thùc sù mong muèn trau dåi b¶n s¾c nghÒ nghiÖp ch¾c kh«ng t×m thÊy høng thó<br /> trong viÖc nghe nh÷ng bµi gi¶ng nh− vËy.<br /> Trong khi ®ã, mét vÝ dô vÒ viÖc nghiªn cøu søc kháe vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh<br /> theo nh·n quan khoa häc x· héi lµ c«ng tr×nh xuÊt s¾c cña nhµ nh©n häc §an M¹ch<br /> Gammeltoft (1999) víi 3 tiÒn ®Ò lý luËn vÒ nh©n tè con ng−êi, sinh lý häc nh©n v¨n<br /> vµ nhËn thøc luËn. VÒ mÆt ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn, mét trong nh÷ng bµi häc rót ra tõ<br /> nghiªn cøu nµy lµ cÇn t×m hiÓu c¬ thÓ, t©m t− vµ ®êi sèng x· héi trong mèi liªn hÖ víi<br /> nhau, r»ng kh«ng thÓ t¸ch rêi nh÷ng triÖu chøng c¬ thÓ phô n÷ khái ®êi sèng x· héi<br /> cña hä (Gammeltoft, 1999:4-9). §©y ®Ých thùc lµ mét vÝ dô vÒ c¸ch tiÕp cËn chñ ®Ò y<br /> tÕ theo nh·n quan khoa häc x· héi; ®¸ng tiÕc cho tíi nay Ýt nhµ nghiªn cøu chóng ta<br /> ®äc vµ suy ngÉm, ¸p dông c¸ch tiÕp cËn hay tranh luËn víi c«ng tr×nh nµy.<br /> b) Thø hai, ®øng trªn bôc gi¶ng kh«ng thÓ chØ lµ b¸o c¸o c¸c kÕt qu¶ nghiªn<br /> cøu thùc nghiÖm, mµ cÇn so s¸nh chóng víi c¸c nghiªn cøu tr−íc, hoÆc kh¸i qu¸t hãa<br /> hoÆc ®óc rót nh÷ng tÝnh quy luËt, hay suy ra c¸c mÉu h×nh kh«ng dÔ thÊy, mang<br /> tÝnh ®Òu ®Æn, lÆp ®i lÆp l¹i, ph©n tÝch diÔn gi¶i kÕt qu¶ theo mét quan niÖm lý thuyÕt<br /> nhÊt ®Þnh, xö lý lý thuyÕt c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu thùc nghiÖm, v.v. TÊt c¶ nh÷ng<br /> nhiÖm vô nµy v−ît qu¸ kh¶ n¨ng nh÷ng nhµ nghiªn cøu nµo ®· tù biÕn thµnh ®iÒu<br /> tra viªn, pháng vÊn viªn, v.v., tãm l¹i lµ nh÷ng ng−êi ®· quy gi¶n nghiªn cøu thµnh<br /> thu thËp d÷ liÖu thùc nghiÖm. Nãi c¸ch kh¸c, ng−êi thùc nghiÖm chay ch×m trong c¸c<br /> chi tiÕt, kh«ng cã kh¶ n¨ng nh×n thÊy nh÷ng mÉu h×nh, sù lÆp ®i lÆp l¹i, vµ khã lßng<br /> gi¶ng d¹y.<br /> *<br /> * *<br /> Tãm l¹i, quan hÖ gi÷a lý thuyÕt vµ thùc nghiÖm lµ hÕt søc quan träng víi mét<br /> khoa häc thùc nghiÖm nh− x· héi häc, mét khoa häc s¶n xuÊt tri thøc dùa trªn c¬ së<br /> kinh nghiÖm trùc tiÕp cña nhµ nghiªn cøu, nh−ng ®ång thêi còng nh»m vµo tri thøc<br /> cã chiÒu s©u, nãi lªn chót g× cã ý nghÜa vÒ nÒn v¨n hãa vµ ®êi sèng x· héi. Mét nghiªn<br /> cøu x· héi häc hoµn chØnh cã hai chiÒu c¹nh: lý thuyÕt vµ thùc nghiÖm, hay diÔn dÞch<br /> vµ quy n¹p. Quy n¹p nghÜa lµ ®i vµo cuéc sèng, xem xÐt, ®Æt c©u hái, thu thËp th«ng<br /> tin vµ d÷ liÖu xem con ng−êi ta nãi vµ lµm g×. DiÔn dÞch lµ cã g¾ng gi¶i thÝch c¸c sù<br /> kiÖn thùc tÕ b»ng mét gi¶ thuyÕt chung hay lý thuyÕt. Lý thuyÕt gióp ta chän hay<br /> x¸c ®Þnh vÊn ®Ò nghiªn cøu, vµ hiÓu s©u s¾c, nhiÒu mÆt vµ gi¶i thÝch c¸c sù kiÖn<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 84 Mét xu h−íng nghiªn cøu vµ nh÷ng khã kh¨n trong viÖc kÕt hîp ...<br /> <br /> thùc tÕ. C¸c sù kiÖn míi cã thÓ thay ®æi lý thuyÕt, vµ lý thuyÕt (®· thay ®æi) lý gi¶i<br /> c¸c sù kiÖn míi. Mçi lÇn chuyÓn tõ lý thuyÕt sang thùc nghiÖm, vµ ng−îc l¹i, th×<br /> nhËn thøc cña ng−êi ta trë nªn chÝnh x¸c h¬n. NÕu chØ cã mét trong hai chiÒu c¹nh,<br /> th× sÏ r¬i vµo t×nh tr¹ng mµ Mills (1959:66) ®· nãi, vµ Bourdieu et al. (1992:162)<br /> nh¾c l¹i: lý thuyÕt su«ng kh«ng cã thùc nghiÖm th× rçng tuÕch; thùc nghiÖm chay<br /> kh«ng cã lý thuyÕt th× mï qu¸ng. M−în c©u nãi næi tiÕng cña mét nhµ nghiªn cøu,<br /> mèi quan hÖ gi÷a chóng lµ quan hÖ gi÷a thÞt thá vµ thÞt voi trong mét mãn ¨n nÊu<br /> trén. CÇn cã mét con voi thùc nghiÖm vµ mét con thá lý thuyÕt. NghÖ thuËt kÕt hîp<br /> lµ lµm sao mãn nÊu cã vÞ thÞt thá (Eriksen, 1995:18).<br /> CÇn v¹ch râ r»ng viÖc kh¾c phôc chñ nghÜa thùc nghiÖm t¸ch biÖt, hay sù kÕt<br /> hîp nãi trªn kh«ng hÒ dÔ dµng, v× nhiÒu nhµ nghiªn cøu ®· quen víi c¸ch nghiªn cøu<br /> thùc nghiÖm chay. M−în lêi Kuhn (1970), viÖc nghiªn cøu thùc nghiÖm chay ®· trë<br /> thµnh mét hÖ chuÈn mùc (paradigm) mµ vÒ nhiÒu mÆt ®−îc coi lµ chÝnh thèng trong<br /> khoa häc x· héi häc. Theo Kuhn, ë mçi ngµnh khoa häc ®· ®Þnh h×nh, cã c¸i mµ «ng<br /> gäi lµ "chñ nghÜa gi¸o ®iÒu cña mét khoa häc ®· tr−ëng thµnh", tøc lµ "sù g¾n bã s©u<br /> s¾c víi mét c¸ch nh×n riªng vÒ thÕ giíi vµ viÖc hµnh nghÒ khoa häc trong thÕ giíi ®ã".<br /> Nh÷ng ng−êi ®−îc ®µo t¹o vµ hµnh nghÒ trong ngµnh khoa häc nµy chÊp nhËn mét<br /> hÖ t− t−ëng vÒ nh÷ng g× ®−îc coi lµ ®Ých thùc cña ngµnh ®ã, hoÆc cßn gäi lµ hÖ chuÈn<br /> mùc. Nh÷ng g× kh¸c hay tr¸i víi hÖ chuÈn mùc bÞ bá qua hoÆc coi lµ "bÊt th−êng"<br /> (anomaly) (Bilton et al., 1982:521-4; Ritzer, 1996:635-7). ViÖc ¸p dông lý thuyÕt ®èi<br /> víi nhiÒu nhµ nghiªn cøu x· héi häc hiÖn nay lµ sù bÊt th−êng, khã ®−îc chÊp nhËn.<br /> §Ó chÊp nhËn mét hÖ chuÈn mùc míi, trong ®ã kÕt hîp lý thuyÕt víi thùc nghiÖm,<br /> cÇn cã nh÷ng thay ®æi s©u s¾c vµ hÕt søc khã kh¨n.<br /> Khã, nh−ng mét khi c¸c nhµ nghiªn cøu kÕt hîp ®−îc thùc nghiÖm víi lý<br /> thuyÕt, nghÜa lµ chÊp nhËn ®−îc mét hÖ chuÈn mùc míi trong x· héi häc, hä cã thÓ<br /> kÕt hîp tèt nghiªn cøu víi gi¶ng d¹y.<br /> <br /> <br /> S¸ch b¸o trÝch dÉn<br /> <br /> 1. Berger, P. 1963. Invitation to Sociology. A Human Perspective. Harmondsworth: Penguin.<br /> 2. Bilton, T. et al., 1982. Introductory Sociology. London: The Macmillan Press Ltd.<br /> 3. Bourdieu et al., 1992. An Invitation to Reflexive Sociology. Cambridge: Polity Press.<br /> 4. Eriksen, T. H. 1995. Small Places, Large Issues. An Introduction to Social and Cultural<br /> Anthropology. London: Pluto Press.<br /> 5. Gammeltoft, T. 1999. Women's Bodies, Women's Worries: Health and Family Planning in<br /> a Vietnamese Rural Community. Surrey: Curzon.<br /> 6. Giddens, A. et al., 2000. Introduction to Sociology. New York: Norton & Company, Inc.<br /> 7. Goode, W. J. 1963. World Revolution and Family Patterns. New York: The Free Press.<br /> 8. Harris, C. C. 1983. The Family and Industrial Society. London: George Allen & Unwin.<br /> 9. Houtart, F. et al., 1984. Hai Van. Life in a Vietnamese Commune. London: Zed Books Ltd.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Mai Huy BÝch 85<br /> <br /> 10. Jary, D. et al. (eds.). 1994. The Harper Collins Dictionary of Sociology. New York: Harper<br /> Perennial.<br /> 11. Kuhn, T.S. 1970. The Structure of Scientific Revolutions. Chicago: University Press.<br /> 12. Layder, D. 1994. Understanding Social Theory. London: SAGE.<br /> 13. Luong Van Hy. 1992. Revolution in the Village. Tradition and Transformation in North<br /> Vietnam, 1925-1988. Honolulu: University of Hawaii Press.<br /> 14. Marshall, G. (ed.). 1998. A Dictionary of Sociology. Oxford: Oxford University Press.<br /> 15. Mills, C. W. 1959. The Sociological Imagination. New York: Oxford University Press.<br /> 16. Ng« VÜnh Long. 2001. "H·y trao cho líp trÎ ph−¬ng ph¸p t− duy míi". Bµi tr¶ lêi pháng<br /> vÊn. B¸o "ThÓ thao & v¨n hãa" sè 32 ngµy 16/2/2001.<br /> 17. NguyÔn Léc. 1999. "RÊt cã thÓ ®¹i diÖn cho giíi ViÖt Nam häc trªn thÕ giíi sÏ lµ ng−êi<br /> Ph¸p, ng−êi Nga hoÆc ng−êi Mü...". B¸o "ThÓ thao & v¨n hãa" sè 34 ngµy 27/4/1999.<br /> 18. Popkin, S. L. 1979. The Rational Peasant. The Political Economy of Rural Society in<br /> Vietnam. Berkeley: University of California Press.<br /> 19. Ritzer, G. 1996. Sociological Theory. New York: The McGraw-Hill Companies, Inc.<br /> 20. Scott, S. J. 1976. The Moral Economy of the Peasant. Rebellion and Subsistance in<br /> Southeast Asia. New Haven: Yale University Press.<br /> 21. TrÞnh Duy Lu©n. 2000. "X· héi häc ViÖt Nam: mét sè ®Þnh h−íng tiÕp tôc x©y dùng vµ<br /> ph¸t triÓn". T¹p chÝ "X· héi häc", N.1.<br /> 22. Y Trang. 1999. S¸ch hay "Ng−êi X¬ §¨ng ë ViÖt Nam". B¸o "Lao ®éng", 10/4/1999.<br /> 23. Waters, M. 1994. Modern Sociological Theory. London: SAGE.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />