MỸ THUẬT ỨNG DỤNG TRONG
HOẠT ĐỘNG VÀ PHÁT TRIỂN XÃ
HỘI
Thưởng thức cái đẹp là một nhu cầu của con người. Từ xa xưa, con người
trong quá trình giao tiếp và ứng xử với thiên nhiên đã biểu hiện thuộc tính
này. Khi tư duy của con người ngày càng phát triển và những nhu cầu vật
chất được thỏa mãn thì nhu cầu thưởng thức cái đẹp của con người ngày
càng cao và biểu hiện phong phú đa dạng hơn.
Thuật ngữ MTƯD mới được đề cập tới trong vài thập niên gần đây ở nước
ta, nhưng xét về mặt thực tiễn thì hoạt động mỹ thuật ứng dụng đã tồn tại từ
lâu, ngày càng phát triển theo nhu cầu sử dụng và năng lực thẩm mỹ qua
từng thời kỳ lịch sử. Điều này mang tính phổ biến ở Việt Nam cũng như các
nước khác trên thế giới.
Hơn bao giờ hết, ngày nay MTƯD phát triển nhanh và mạnh mẽ chưa từng
thấy ở nhiều quốc gia trên thế giới. MTƯD làm thay đổi nhanh chóng sản
phẩm vật chất hàng hóa nhằm đáp ứng nhu cầu nhiều mặt của con người
trong đời sống hiện đại.
Sự phát triển nhanh chóng của khoa học kỹ thuật hiện đại cũng góp phần
thúc đẩy, tương hỗ cho sự sáng tạo MTƯD. Chúng ta nghiên cứu MTƯD là
đề cập tới mối quan hệ của con người với tự nhiên và xã hội thể hiện trong
sản xuất, cũng như trong sinh hoạt vui chơi và hưởng thụ, thưởng thức sản
phẩm vật chất mang giá trị văn hóa. Chức năng và mục đích của MTƯD là
nhằm thỏa mãn tâm sinh lý của người sử dụng, tức hàm chứa về mặt thẩm
mỹ và chứa đựng giá trị sử dụng, phù hợp với mọi đối tượng và phù hợp về
mặt giá cả kinh tế.
Sản phẩm của mỹ thuật ứng dụng hết sức đa dạng và phong phú, với nhiều
chủng loại sản phẩm và có giá trị rất lớn đối với đời sống sinh hoạt của con
người, phục vụ cho con người, thỏa mãn cho con người cả về nhu cầu vật
chất và tinh thần. Và sự thỏa mãn nhu cầu vật chất, tinh thần ấy cần phải ph
ù
hợp với bản sắc văn hóa và thị hiếu thẩm mỹ của mỗi dân tộc cộng đồng
người khác nhau. Thế giới đồ vật được con người tạo ra gắn liền với môi
trường sản xuất và đời sống hằng ngày của con ngư
ời. Điều căn bản nhất của
MTƯD là tập trung đáp ứng các nhu cầu của xã hội. Sự hiện diện của nó
được nhận thấy ở tất cả mọi mặt trong cuộc sống của con người như: ăn,
mặc, ở trong sinh hoạt, học tập, sản xuất, các phương ti
ện, công cụ, sản xuất,
lao động, vui chơi, giải trí ... Từ sản phẩm đến bao gói đựng chứa cho đến
những sản phẩm công nghệ thông tin hàm chứa giá trị trí tuệ cao, tất cả đều
mang dấu ấn của MTƯD.
Xem xét quá trình hình thành và phát triển của mỹ thuật trong lịch sử phát
triển của loài người thì MTƯD có nguồn gốc từ rất sớm. Nó tồn tại ngay
trong các công cụ lao động và sinh hoạt của con người từ những thuở ban
đầu. MTƯD tồn tại ở những nhu cầu tối thiểu, thiết yếu của con người như:
ăn, mặc, ở. Và rồi tùy vào điều kiện phát triển của xã hội và tư duy nhận
thức, nhu cầu thị hiếu của con người mà MTƯD được biểu hiện ở những
lĩnh vực khác cao hơn. Sự phát triển ngày một cao hơn về giá trị sử dụng và
giá trị thẩm mỹ của các sản phẩm mỹ thuật ứng dụng được coi như một yếu
tố khi nghiên cứu về quá trình phát triển của văn minh loài người. Đó chính
là quá trình tìm kiếm sự thống nhất về các giá trị trong một chỉnh thể sáng
tạo, tức chính là đồ dùng, vật dụng. Từ chỗ chỉ để dùng phục vụ sinh hoạt,
tiến đến biết làm đẹp đồ vật, làm đẹp sản phẩm do mình làm ra. Từ những
đồ đơn giản, bình thường như: cái cày, cuốc, liềm, dao... phục vụ cho công
việc lao động sản xuất của người nông dân đến các đồ cao cấp hàm chứa
tính trí tuệ, sáng tạo cao như: Tivi, tủ lạnh, xe máy, máy bay, tàu vũ trụ ... v
à
ta thấy quá trình hoàn thiện đồ vật về cơ cấu và cả hiệu quả sử dụng là một
bước tiến lớn lao trong quá trình nhận thức để cải tạo thế giới tự nhiên của
con người. Khi bước vào bảo tàng thì điều đó được minh chứng thật r
õ ràng:
những mảnh tước, mảnh ghè đến những vây rìu đá, cuốc đá đến trong công
cụ để sinh tồn của con người ở thời kỳ xa xưa đến những cây rìu sắt ngày
nay, con người đã phải trải qua những giai đoạn cải tiến và để từng bước
khám phá để hoàn chỉnh như thế nào.
Xã hội càng tiến hóa, càng văn minh thì ở thế giới đồ vật (do con ngư
ời sáng
tạo) tính kỹ thuật và thẩm mỹ càng được kết hợp chặt chẽ và cấu thành tồn
tại trong nhau một cách hoàn hảo như một chỉnh thể. Con người không chỉ
có nhu cầu sử dụng mà còn có nhu cầu thưởng ngoạn vẻ đẹp ở chính trên
ngay các đồ dùng hàng ngày. Từ cái đĩa, bát ăn cơm, cái chén uống nước ...
đều cần tạo dáng, chất liệu, màu men trang trí và s
ử dụng thuận tiện bền đẹp.
Một ngôi nhà để ở không chỉ đơn thuần là nơi che chắn nắng mưa, mà còn
đòi hỏi không gian, kiến trúc; cái đẹp tổng thể kiến trúc với môi trường; cái
đẹp trong trang trí nội thất, ngoại thất; vừa đẹp v
ừa ngăn nắp, thuận tiện sinh
hoạt của các nhu cầu khác: ăn mặc, đồ dùng, quạt điện, ti vi, tủ lạnh, xe máy
... Tất cả đều là đòi hỏi và yêu cầu trong đời sống mà MTƯD phải đáp ứng.
Và những đòi hỏi khách quan đó đối với mỗi sản phẩm hàng hóa ngày càng
cao hơn cả hai mặt: đẹp và ích dụng, gắn bó trong đời sống tinh thần và vật
chất của con người.
Sản phẩm MTƯD là sản phẩm hay kết quả sáng tạo mang giá trị ích dụng v
à
thẩm mỹ chứa trong một sản phẩm. Một sản phẩm MTƯD không ch
sự đạt giá trị công năng, công thái học, sinh thái học mà phải bao hàm cả giá
trị thẩm mỹ mang tính xã hội, văn hóa và phản ánh trình độ, phát triển kỹ
thuật công nghệ của cộng đồng. Tất cả những giá trị ấy thống nhất chặt chẽ
và được liên kết trong một chỉnh thể, đáp ứng nhu cầu đời sống xã hội. Từ
sáng tạo mẫu mã, sản xuất ra sản phẩm rồi đến tay người tiêu dùng là một
chu trình mang giá trị sử dụng, giá trị kinh tế, giá trị văn hóa thẩm mỹ theo
cơ chế của cung và cầu. Và cơ chế ấy là một vấn đề luôn luôn được đặt ra
trong xã hội, cho bất kỳ một loại sản phẩm mỹ thuật ứng dụng nào. Và thực
sự chúng đã trở thành cơ sở, động lực cho MTƯD phát triển và phát triển
không ngừng.
Con người luôn luôn hướng tới cái đẹp bởi vì sự đòi hỏi thỏa mãn nhu cầu
về cái đẹp là một đặc trưng thuộc bản chất người. Trong quá trình phát tri
ển,
nhu cầu thẩm mỹ của con người đòi hỏi ngày càng cao, càng nhiều và đa
dạng, đã thúc đẩy MTƯD cũng phải phát triển không ngừng để đáp ứng
những nhu cầu đó. Và như vậy MTƯD phải đảm bảo nhiệm vụ sáng tạo đi
liền với chế tác và sản xuất, với mục tiêu đáp ứng ngày một tốt hơn về nhu
cầu vật chất và tinh thần cho con người. Điều đó cho thấy hoạt động MTƯD
chứa đựng trong nó tính nhân văn. ở Việt Nam hiện nay, với bề dày tinh hoa
truyền thống mỹ thuật dân tộc, giao lưu và tiếp thu những giá trị mỹ thuật -
kỹ thuật của nhân loại, đội ngũ các nhà thiết kế mỹ thuật đang có nhiều cơ
hội hơn kế thừa phát huy sáng tạo. Sự phát triển mạnh mẽ đó đã và đang
tham gia tác động trực tiếp vào trong đời sống sản xuất công nghiệp, kinh tế
và văn hóa xã hội của chúng ta.
Sản phẩm thời kỳ đầu của MTƯD Việt Nam được khám phá là những đồ
trang sức bằng đá, vỏ trai, vỏ ốc, mảnh gỗ, mảnh tre ... Nhiều nhà khảo cổ đ
ã
tìm thấy đồ trang sức bằng đá, vỏ trai, vỏ ốc ... thời xa xưa cách ngày nay