Nghiên cứu cải tiến chuồng lưới nhằm nâng cao năng xuất khai thác cho nghề lưới đăng tỉnh Khánh Hòa

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 1/2017<br /> <br /> THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC<br /> <br /> NGHIÊN CỨU CẢI TIẾN CHUỒNG LƯỚI NHẰM NÂNG CAO<br /> NĂNG XUẤT KHAI THÁC CHO NGHỀ LƯỚI ĐĂNG TỈNH KHÁNH HÒA<br /> STUDY ON CHAMBER INNOVATION TO ENHANCE THE QUANTITY OF SET-NET<br /> FISHERIES IN KHANH HOA PROVINCE<br /> Trần Đức Phú1, Nguyễn Y Vang1<br /> Ngày nhận bài: 02/11/2016; Ngày phản biện thông qua: 30/11/2016; Ngày duyệt đăng: 10/3/2017<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Với yêu cầu đặt ra cho nghề lưới Đăng tỉnh Khánh Hòa hiện nay là cải tiến kết cấu lưới nhằm hạn chế<br /> lượng cá thất thoát trong quá trình khai thác (40%). Trên cơ sở đề tài xuất xứ “Nghiên cứu cải tiến cấu trúc<br /> lưới đăng ở Nha Trang, Khánh Hòa” và hệ thống lưới Đăng truyền thống của ngư dân đang sử dụng, với 03<br /> lần thử nghiệm trên biển, dự án đã hoàn thiện thiết kế chuồng lưới cải tiến bao gồm kết cấu và vật liệu chế tạo<br /> chuồng lưới cho hệ thống lưới Đăng truyền thống. Kết quả nghiên cứu cho thấy chuồng lưới Đăng đã được<br /> hoàn thiện đảm bảo các yêu cầu: (1) hạn chế được đến hơn 90% lượng cá thất thoát ra ngoài trong quá trình<br /> khai thác; (2) Đảm bảo độ bền kết cấu của cả hệ thống lưới Đăng trong quá trình khai thác; (3) Rút ngắn được<br /> khoảng 50% thời gian khai thác và 40% số lượng lao động cho mỗi Hợp tác xã (HTX) lưới Đăng.<br /> Từ khóa: lưới Đăng, chuồng lưới cải tiến<br /> ABSTRACT<br /> Given the demand to improve Khanh Hoa province’s set-net fisheries to limit the loss of quantity in total<br /> catch (estimated about 40%)and based onthe previous study “Research to improve the structure of set-nets<br /> in Nha Trang Bay, Khanh Hoa province” and the traditional set-net currently used by fishermen , this study<br /> was set on the structural and material innovative chambers that are suitable for the traditional set-nets. The<br /> innovated chamber had been tested and observed to have responded to three requirements: (1) Preventing<br /> about 90‰f quantity loss of catch; (2) Ensuring the endurance of the whole system structure of the traditional<br /> set-net; (3) Reducing about 50‰f the time in catch and 40%in number of labors per set-net structure..<br /> Keywords: set-net fisheries, innovative chamber<br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Lưới Đăng với nguyên lý đánh bắt đơn giản<br /> có tính chọn lọc cao, khai thác các đàn cá nổi di<br /> cư theo dòng hải lưu ven bờ (chủ yếu là cá Thu) là<br /> một trong những nghề thân thiện với môi trường,<br /> được Nhà nước khuyến khích phát triển nhằm<br /> góp phần giải quyết vấn đề về quá tải cường<br /> lực, bảo vệ và tái tạo nguồn lợi ven bờ [1, 3].<br /> <br /> 1<br /> <br /> Tỉnh Khánh Hòa, hàng năm với 05 Hợp tác xã<br /> (HTX) nghề lưới Đăng cho sản lượng hàng năm<br /> khoảng 1.025 tấn, doanh thu đạt hơn 250 tỷ<br /> đồng [4, 8]. Có thể nói, nghề lưới Đăng đã đóng<br /> góp một phần không nhỏ vào tổng sản lượng<br /> khai thác được của toàn tỉnh đặc biệt là cung<br /> cấp hải sản tươi, chất lượng cao cho nhu cầu<br /> trong nước và xuất khẩu [5, 6].<br /> <br /> Viện Khoa học và Công nghệ khai thác - Trường Đại học Nha Trang<br /> <br /> 52 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> Tuy nhiên, một số nghiên cứu mới đây<br /> cho thấy sản lượng cá Thu khai thác bởi nghề<br /> lưới Đăng bị thất thoát một số lượng đáng<br /> kể trong quá trình khai thác. Nguyễn Y Vang,<br /> 2012 nghiên cứu về công nghệ lưới Đăng của<br /> tỉnh Khánh Hòa cho thấy có hơn 40% lượng<br /> cá bị thất thoát ra bên ngoài trong quá trình<br /> khai thác. Nghiên cứu này cũng đã chỉ ra được<br /> nguyên nhân chủ yếu cho việc thất thoát này là<br /> do công nghệ lưới Đăng truyền thống đặc biệt<br /> là chuồng lưới không thu hết được sản lượng<br /> cá di chuyển vào chuồng. Bên cạnh đó, trên cơ<br /> sở đánh giá những khuyết điểm trong cấu trúc<br /> lưới Đăng truyền thống, Trường Đại học Nha<br /> Trang đã nghiên cứu phát triển cấu trúc lưới<br /> Đăng truyền thống thành một hệ thống lưới<br /> Đăng cải tiến dựa trên các mô hình lưới Đăng<br /> hiện đại đã được công bố ở các nước trong<br /> khu vực như Đài Loan, Thái lan và Indonesia<br /> [2, 9, 10, 11]. Tuy nhiên, việc sử dụng các mô<br /> hình lưới Đăng này vẫn còn nhiều hạn chế,<br /> chủ yếu là vốn đầu tư quá cao, trong khi đó<br /> hiệu quả của nó vẫn chưa được chứng minh<br /> qua các đợt thực nghiệm.<br /> Trước sự suy giảm sản lượng cá thu khai<br /> thác bở nghề lưới Đăng tỉnh Khánh Hòa hiện<br /> nay (495 tấn năm 2015 so với 1025 tấn năm<br /> 2010) cần hạn chế lượng cá thất thoát trong<br /> quá trình khai thác (40%) bởi những hạn chế<br /> <br /> Số 1/2017<br /> trong cấu trúc lưới Đăng truyền thống mà cụ<br /> thể là chuồng lưới thu cá và qui trình khai thác.<br /> Trên cơ sở đề tài xuất xứ “Nghiên cứu cải tiến<br /> cấu trúc lưới đăng ở Nha Trang, Khánh Hòa”<br /> [4] và hệ thống lưới Đăng truyền thống của<br /> ngư dân đang sử dụng [7], dự án “Hoàn thiện<br /> quy trình sản xuất hệ thống lưới Đăng khai<br /> thác cá Thu ở vùng biển Khánh Hòa” tiến hành<br /> nghiên cứu thiện chuồng lưới cải tiến để vừa<br /> hạn chế được lượng sản phẩm thất thoát vừa<br /> rút ngắn thời gian và số lượng lao động trong<br /> qui trình khai thác, đảm bảo hạ thấp giá thành<br /> đầu tư cho ngư dân.<br /> II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tượng nghiên cứu<br /> Cải tiến chuồng lưới thu cá cho hệ thống<br /> lưới Đăng truyền thống.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu<br /> 2.1. Địa điểm nghiên cứu<br /> HTX nghề lưới Đăng Bích Hải, đặt tại khu<br /> vực vịnh Nha Trang.<br /> 2.2. Hệ thống lưới Đăng mẫu<br /> Dựa vào hệ thống lưới Đăng của đề tài<br /> xuất xứ, tiến hành cải tiến chuồng lưới để tiến<br /> hánh đánh bắt thử nghiệm. Cấu trúc và vị trí<br /> đặt chuồng lưới cải tiến vào hệ thống lưới<br /> Đăng của đề tài xuất xứ như Hình 1 và Hình 2.<br /> <br /> Hình 1. Tổng thể hệ thống lưới Đăng cải tiến<br /> 1-Neo dằn; 2-Phao bè; 3- Chuồng lưới cải tiến; 4-Cửa chuồng phụ; 5-Chuồng phụ<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 53<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 1/2017<br /> <br /> Hình 2. Mô hình chuồng lưới Đăng cải tiến<br /> <br /> Hình 3. Bản vẽ thiết kế lưới chuồng<br /> <br /> Qui cách tường lưới chuồng cải tiến: Lưới<br /> chuồng bao gồm 02 phần lưới liên kết với nhau<br /> đó là lưới chao và thân lưới chính. Lưới chao<br /> là phần nối giữa giềng phao và thân lưới, có<br /> kích thước mắt lưới là 50mm, phần thân lưới<br /> có kích thước mắt lưới là 25 mm. Vật liệu thiết<br /> kế theo qui cách: Lưới chao: PE 200D/72 - 50<br /> mm (xanh), thân lưới chính: PE 380D/24 - 25<br /> mm (xanh). Dây giềng chính được thiết kế<br /> ghép đôi và theo qui cách: 2 x PP 4 tao Ф12<br /> (S+Z) Bản vẽ thiết kế lưới cụ thể như sau:<br /> 2.3. Phương pháp bố trí thực nghiệm<br /> Bố trí 03 chuyến biển thực nghiệm, mỗi<br /> chuyến gồm 15 ngày khai thác. Số lượng tàu<br /> thuyền đánh bắt thử nghiệm: 02 tàu, số lượng<br /> lao động phục vụ khai thác: 25 người. Mục đích<br /> của các đợt thử nghiệm là theo dõi và hoàn<br /> thiện chuồng lưới Đăng cải tiến đảm bảo độ<br /> bền kết cấu khi lắp đặt vào hệ thống lưới Đăng<br /> truyền thống và kiểm chứng hiệu quả khai thác<br /> <br /> 54 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> của chuồng lưới cải tiến thông qua sản lượng<br /> khai thác đối chứng với chuồng lưới phụ.<br /> - Thử nghiệm lần 1: gồm 16 mẻ lưới. Sử<br /> dụng mẫu lưới Đăng của đề tài xuất xứ với một<br /> số cải tiến về chuồng lưới thu cá. Trong đợt thử<br /> nghiệm này, cửa chuồng lưới cải tiến có kết<br /> cấu 01 cánh lưới để hướng đàn cá di chuyển<br /> vào chuồng cải tiến. Sơ đồ thực nghiệm như<br /> Hình 1 và 2.<br /> - Thử nghiệm lần 2: gồm 17 mẻ lưới. Mẫu<br /> chuồng lưới cải tiến tương tự như lần 1, tuy nhiên<br /> tại lần thử nghiệm thứ 2 sử dụng 50 khuyên chì<br /> hình tròn với khối lượng 5 kg/khuyên, lắp đặt<br /> ở khoảng giữa lưới chuồng với khoảng cách là<br /> 1.5 mét/khuyên để hạn chế khoảng trôi dạt của<br /> tường lưới chuồng cải tiến dưới tác động của<br /> dòng chảy. Sơ đồ bố trí khuyên chì cho chuồng<br /> lưới cải tiến như Hình 4.<br /> - Thử nghiệm lần 3: gồm 14 mẻ lưới. Sử<br /> dụng hệ thống lưới Đăng có chuồng lưới cải tiến<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> như lần thử nghiệm 2. Tuy nhiên, tại lần thử<br /> nghiệm thứ 3, cửa chuồng lưới cải tiến được<br /> thiết kế gồm 02 cánh lưới, hướng vào phía<br /> <br /> Số 1/2017<br /> trong chuồng trùng với hướng di chuyển của<br /> đàn cá khi vào chuồng. Sơ đồ thực nghiệm<br /> như Hình 5.<br /> <br /> Hình 4. Bố trí hệ thống khuyên chì cho tường lưới chuồng cải tiến<br /> <br /> Hình 5. Thiết kế cửa lưới cho chuồng lưới cải tiến<br /> <br /> 2.4. Thu thập số liệu thực địa và phương pháp<br /> - Sản lượng khai thác của cả 02 chuồng<br /> lưới trong cùng mẻ lưới: Ứng với mỗi mẻ lưới<br /> của 03 đợt thử nghiệm, nhóm nghiên cứu tiến<br /> hành khai thác sản phẩm tại chuồng lưới cải<br /> tiến theo đúng qui trình khai thác lưới Đăng<br /> cải tiến. Sau khi khai thác xong sản phẩm ở<br /> chuồng lưới cải tiến, tiến hành cho thợ lặn<br /> quan sát sản lượng cá còn lại ở chuồng phụ<br /> (chuồng lưới truyền thống). Nếu quan sát thấy<br /> lượng cá còn ở chuồng phụ, tiến hành cho khai<br /> thác cá ở đây theo qui trình khai thác truyền<br /> thống của ngư dân. Sản lượng ở 02 chuồng<br /> lưới theo từng mẻ lưới được thống kê để<br /> đối chứng.<br /> - Tốc độ và hướng của dòng chảy: số liệu<br /> tốc độ và hướng của dòng chảy qua 03 đợt thử<br /> nghiệm được quan trắc và thu thập thông qua<br /> tốc kế Model FP 111 và FP-211 – Global Water<br /> gồm 02 hướng chính là Đông (E) và Tây Bắc<br /> <br /> (NW). Số liệu này sau đó được tính trung bình<br /> cho cả 03 đợt thử nghiệm.<br /> - Sử dụng 02 thợ lặn quan quát đàn cá di<br /> chuyển vào chuồng phụ và chuồng cải tiến,<br /> sản lượng tại 02 chuồng được báo cáo trước<br /> khi tiến hành thu lưới. Thợ lặn cũng tiến hành<br /> quan sát và đo đồng thời khoảng cách trôi<br /> dạt của tường lưới chuồng (D) dưới tác động<br /> của dòng chảy. Khoảng cách D cũng được<br /> tính trung bình cho cả 03 đợt thử nghiệm để<br /> tiến hành đánh giá. Ngoài ra, hướng đàn cá<br /> di chuyển vào chuồng cũng được quan sát<br /> bằng 02 camera dưới nước (Underwater<br /> Camera 004) được đặt ở cửa chuồng phụ và<br /> cửa chuồng cải tiến.<br /> 2.5. Tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả chuồng lưới<br /> cải tiến và hoàn thiện<br /> Hiệu quả của chuồng lưới cải tiến được<br /> đánh giá thông qua tỷ lệ sản lượng cá Thu<br /> được khai thác ở chuồng phụ (P) so với<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 55<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 1/2017<br /> <br /> tổng sản lượng của 02 chuồng cải tiến (Qc) và<br /> chuồng phụ (Qp: là sản lượng cá Thu không<br /> vào chuồng cải tiến). Theo đó, với tổng sản<br /> lượng Qc + Qp không đổi, nếu P càng nhỏ thì<br /> hiệu quả chuồng cải tiến càng cao và ngược lại.<br /> càng nhỏ thì tính hiệu quả của chuồng chính<br /> càng cao và ngược lại. Tỷ lệ sản lượng cá Thu<br /> không vào chuồng chính được tính theo công<br /> thức: P = 100 * Qp/(Qc+Qp) (%), trong đó:<br /> P (%): Tỷ lệ cá Thu không vào chuồng chính<br /> (tỷ lệ sản lượng thu hoạch ở chuồng phụ);<br /> Qp: sản lượng cá thu được khai thác ở<br /> chuồng phụ (kg);<br /> Qc: sản lượng cá thu được khai thác ở<br /> chuồng chính (kg)<br /> Sử dụng mô hình hồi qui tuyến tính đơn<br /> Simple Linear Regression Model (lm) để kiểm<br /> tra mối tương quan giữa tỷ lệ P và khoảng cách<br /> D trong lần thử nghiệm thứ 1 và giá trị trung<br /> bình của P và D trong các lần thử nghiệm. Sự<br /> liên quan giữa hai đại lượng P và D là cơ sở cho<br /> <br /> việc sử dụng hệ thống khuyên chì cho tường<br /> lưới trong lần thử nghiệm thứ 2 và 3 nhằm<br /> hạn chế khoảng cách D do tác động của dòng<br /> chảy. Kết quả khảo sát sự tương quan giữa giá<br /> trị trung bình P và D qua các lần thử nghiệm<br /> là để kiểm kiệm hiệu quả của việc sử dụng hệ<br /> thống khuyên chì cho tường lưới chuồng cải<br /> tiến. Nếu việc hạn chế khoảng cách D có ảnh<br /> hưởng tích cực đến sản lượng cá vào chuồng<br /> chính (giá trị P nhỏ) thì việc sử dụng hệ thống<br /> khuyên chì là hiệu quả và ngược lại.<br /> III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN<br /> 1. Hoàn thiện tường lưới của chuồng lưới<br /> Đăng cải tiến<br /> Tiến hành kiểm tra sự tương quan của 02<br /> giá trị D và P trong đợt thử nghiệm cho thấy<br /> khoảng cách trôi dạt của lưới ảnh hưởng đến<br /> khả năng di chuyển của đàn cá vào chuồng<br /> cải tiến.<br /> <br /> Hình 6. Sơ đồ thể hiện mối quan hệ giữa P và D<br /> ở lần thử nghiệm 1<br /> Sử dụng mô hình lm (Hình 6) với<br /> R2 = 0,913 và p < 0,05 cho thấy khoảng cách<br /> D càng lớn thì sản lượng cá vào chuồng cải<br /> tiến càng nhỏ và ngược lại. Đây là cơ sở để<br /> <br /> Hình 7. Sơ đồ thể hiện mối tương quan giữa<br /> giá trị trung bình P và D qua 3 đợt thử nghiệm<br /> <br /> thực hiện thử nghiệm hệ thống vòng khuyên<br /> để hạn chế khoảng cách D trong lần thử<br /> nghiệm thứ 2 và 3 để hoàn thiện tường lưới<br /> chuồng cải tiến.<br /> <br /> Bảng 1. Sản lượng khai thác qua các đợt thử nghiệm giữa chuồng cải tiến và chuồng phụ<br /> Chuồng cải tiến<br /> <br /> Chuồng phụ<br /> <br /> Đợt thử<br /> nghiệm<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> P (%)<br /> <br /> Tốc độ dòng chảy<br /> trung bình (m/giây)<br /> <br /> D (m)<br /> <br /> 1<br /> <br /> 1593.7<br /> <br /> 59.85<br /> <br /> 1069<br /> <br /> 40.15<br /> <br /> 2.6<br /> <br /> 5.9<br /> <br /> 2<br /> <br /> 4454<br /> <br /> 88.88<br /> <br /> 557<br /> <br /> 11.12<br /> <br /> 2.2<br /> <br /> 3.2<br /> <br /> 3<br /> <br /> 4274<br /> <br /> 98.34<br /> <br /> 72<br /> <br /> 1.66<br /> <br /> 2.2<br /> <br /> 2.7<br /> <br /> 56 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br />