Nghiên cứu dòng dịch chuyển tài nguyên cây trồng và ảnh hưởng một số nhân tố trong cộng đồng đến đa dạng cây trồng trong vườn gia đình ở miền Bắc Việt Nam

Chia sẻ: Leon Leon | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

46
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cây trồng loài kết quả kiểm kê trong 90 vườn của gia đình (HG) của ba tỉnh cho rằng đã có sự phong phú đa dạng cây trồng, trong đó HGS trong tỉnh vùng cao có dự toán cao nhất của đa dạng cây trồng với 38,9 loài / a HG và sự khác biệt của giống cây trồng số trong HGS là rất lớn và ước tính 14-64 loài và những người ở vùng đất thấp và các khu vực trung du là 25-26 loài. Bình quân chung số loài là 61 loài và của HGS trong khu vực đồng bằng và trung du...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nghiên cứu dòng dịch chuyển tài nguyên cây trồng và ảnh hưởng một số nhân tố trong cộng đồng đến đa dạng cây trồng trong vườn gia đình ở miền Bắc Việt Nam

NGHIÊN C U DÒNG D CH CHUY N TÀI NGUYÊN CÂY TR NG VÀ NH HƯ NG M T S NHÂN T TRONG C NG Đ NG Đ N ĐA D NG CÂY TR NG TRONG VƯ N GIA ĐÌNH MI N B C VI T NAM inh Văn o, Takeuchi Ikuno, oàn Th L i , guy n Kh c Quỳnh SUMMARY Study on crop resources flows and influence of some community factors on crop diversity in homegardens in northern Vietnam Crop species inventory results in 90 homegardens (HG) of three provinces indicated that there were richness of crop diversity, in which HGs in upland province have the highest estimation of crop diversity with 38,9 species/a HG and difference of crop variety number among HGs is very large and is estimated from 14-64 species and those in lowland and midland areas are 25-26 species. The general average of species number is 61 species and that of HGs in lowland and midland areas is higher than that of HG in upland areas. On the contrary, HGs in upland areas contain higher percent estimation of ornarmental crops, medicinal crops and others with 68,3 %, 85% and 85% in respectively. On the other hand, the crop resources flows are influenced by participation of informal and formal sectors. It estimates about 80% of crop resources coming from informal sectors such as neiboughes, local markets, households’ relationships and others. Based of VE diagram tools, we found out different influence of both informal and formal factors on gen flows to HG at three ecosites. The formal factors such as commune committee, farmer Unions, seed companies, government’s projects played less important than formal factors. Keywords: crop resources flow, informal and formal factor, diversity, homegarden. I. §Æt vÊn ®Ò cây tr ng, c bi t là nh ng loài cây tr ng ít ư c quan tâm s d ng và không ư c s Vư n gia ình (VG ) là m t trong d ng (Karl Hammer, 2001). Các gi ng cây nh ng m t xích quan tr ng trong h th ng tr ng t n t i trong VG m t cách t nhiên, nông nghi p nông thôn, là c u n i trong t c là h u như không có s can thi p c a vi c luân chuy n cây tr ng gi a các mùa v con ngư i hay s can thi p vô nh c a con cây tr ng (J.W. Watson and P.B. ngư i. M t khác, nhi u nhà khoa h c ã Eyzaguirre, 2001). Chúng ư c coi như vai minh ch ng VG ch a ng s a d ng trò như trung tâm th nghi m, gi i thi u cao v tài nguyên di truy n th c v t, v gi ng m i, c i ti n gi ng cây tr ng cũng như cái nôi hay nơi sinh s ng c a nhi u lo i
thành ph n loài và gi ng cây tr ng (Lưu T i m i vùng sinh thái, chúng tôi ti n Ng c Trinh, 2001). hành ch n ti p hai xã i di n, m i xã ch n Ngày nay, s phát tri n c a kinh t xã ti p ng u nhiên VG c a 15 h ti n h i, VG óng vai trò quan tr ng không ch hành i u tra. trong kinh t xã h i mà còn có vai trò quan - Thu th p d li u d a trên công c tr ng trong khoa h c. Giá tr s d ng c a VENN diagram trong phương pháp ánh ngu n tài nguyên trong VG ư c kh ng giá nông thôn có s tham gia (PRA), t c là nh qua vi c h nông dân s d ng chúng thu th p d li u b ng các h p bàn v VG như n n t ng cho vi c phát tri n s n xu t lương th c và ngu n nguyên li u s n có cho theo nhóm nông dân. vi c lai ch n gi ng m i (Jan Engels, 2001). - i u tra ánh giá nhanh nông thôn Trên th c t có r t nhi u ngu n cung (RRA) và phương pháp i u tra cơ b n kinh c p ngu n gi ng cây tr ng cho phát tri n t xã h i và th ng kê tr c ti p a d ng tài kinh t vư n thông qua các kênh phân ph i nguyên th c v t trong VG . khác nhau (Dinh Van Dao, 2010). ng th i - Quan sát tr c ti p và th ng kê cây chính ngư i làm vư n cũng t t o ra m t tr ng trong vư n. ngu n gi ng s n có trên c n n t ng n i t i - S d ng phương pháp phân tích th ng trong vư n c a h . T t c các nhân t tác kê t ng h p, x lý và phân tích s li u. ng trên t o nên dòng d ch chuy n, v n ng ngu n gen gi a VG và môi trư ng III. KÕt qu¶ v th¶o luËn xung quanh và ch u s chi ph i b i các y u t kinh t xã h i khác (Eyzaguirre and 1. c i m chung và i u ki n sinh thái Linares, 2004). Căn c quan i m trên, VG t i ba i m nghiên c u chúng tôi th c hi n bài vi t “ ghiên c u S a d ng tài nguyên cây tr ng t i m i dòng d ch chuy n tài nguyên cây tr ng và i m sinh thái ư c coi là s bi u hi n khác nh hư ng m t s nhân t trong c ng ng nhau v c i m c thù c a m i vùng. T i n a d ng cây tr ng trong VG mi n ây cây tr ng trong VG vư n gia ình càng th hi n rõ hơn i u này do ó nó luôn B c Vi t am” nh m xác nh s v n bi n ng và ch u nh hư ng không ch các chuy n ngu n gen và s tác ng c a các y u t t nhiên mà còn có các y u t kinh t y ut n s qu n lý b n v ng ngu n gen xã h i c thù. K t qu phân tích ch n vùng trong VG . sinh thái cho vi c ti n hành ánh giá a d ng tài nguyên di truy n thưc v t trong II. VËt liÖu v ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu VG nh m mô t nh ng y u t chính t o nên s a d ng tài nguyên cây tr ng trong 1. V t li u nghiên c u VG t i m i vùng sinh thái và ch ra s khác nhau gi a chúng. B ng 1 cho th y t i + ng b ng: Huy n H i H u, t nh các vùng mi n núi, do i u ki n t ai Nam nh. r ng nên ki u vư n thư ng có s k t h p gi a tr ng cây nông nghi p và phát tri n + Trung du: Huy n Nho Quan, Ninh Bình. cây lâm nghi p, i u này t o ra s a d ng + Mi n núi: Huy n Kỳ Sơn, Hòa Bình. cao i v i các cây lưu niên. Ngư c l i vùng ng b ng do di n tích t ai b thu 2. Phương pháp nghiên c u h p và ưu tiên cho vi c phát tri n các v n
khác trong phát tri n kinh t xã h i nên r c a cây cam canh và m t s cây khác. di n tích t dùng cho làm vư n b h n ch , T i Kỳ Sơn, m t i m có cao hơn 200m ng th i trình dân trí ây cao nên nên thư ng xuyên g p h n hán vào mùa di n tích t ư c t n d ng t t và hi u qu khô, i u này nh hư ng r t l n n sinh hơn. i u này làm cho s loài cây tr ng trư ng phát tri n cây tr ng trong vư n. Tuy trên ơn v di n tích r t cao. M i vùng sinh nhiên ngư i dân t i m i vùng sinh thái hi u thái u có nh ng i u ki n b t l i ang t n r t rõ i u ki n c a vùng nên ã t o ra m t t i và nh hư ng n s a d ng cây tr ng. s bi n pháp làm h n ch t i a nh ng khó i n hình t i H i H u, Nam nh, do có khăn và phát tri n cây tr ng trong vư n như cao th p (5m) l i giáp bi n nên các VG xây d ng các mô hình làm vư n luân canh, ây luôn b nhi m m n vào mùa hè gây r t l t t phơi khô c i t o t..., i u này nhi u khó khăn cho vi c phát tri n làm t o nên s khác nhau v c i m vư n t i vư n và t o i u ki n cho m t s lo i b nh các vùng sinh thái khác nhau. phát tri n gây h i cây tr ng như b nh th i B ng 1. M t s y u t t nhiên tác ng n a d ng cây tr ng trong VG Vùng sinh thái Đ ng b ng Trung du Mi n núi Huy n, t nh H i H u, Nam Đ nh Nho Quan, Ninh Bình Kỳ Sơn, Hòa Bình Đ cao (m) 5 62 200 - 300 o Nhi t đ trung bình ( C) 20-26 18 - 26 21,8-25 Lư ng mưa trung bình (mm) 1.800 - 2.000 1.800 - 2.000 1.800 - 2.000 Ki u đ t vư n chính th t - mùn th t pha s i th t Mô hình chính Vư n - Ao - Chu ng T p T p có cây lâm nghi p (S li u thu th p và t ng h p năm 2009) 2. a d ng tài nguyên cây tr ng t i các bi n ng s loài gi a các vư n r t l n t vùng sinh thái 14-64 loài. S loài trong các vư n vùng ng b ng và trung du là 25-26 loài nhưng VG ư c coi là nơi b o t n in situ b n s loài xu t hi n cao nh t m i vư n cũng v ng tài nguyên cây tr ng so v i các lo i hình khác. T i ây, cây tr ng có th sinh là 61 loài, i u này có th kh ng nh là s trư ng phát tri n và thích nghi v i nh ng loài trên ơn v di n tích vư n vùng ng thay i c a môi trư ng t nhiên. i u này b ng và trung du là cao hơn mi n núi. t o nên ngu n tài nguyên cây tr ng quan B ng 2 cho th y 100 % s VG t i c ba tr ng và phù h p v i yêu c u ch n ra các vùng sinh thái tr ng cây ăn qu và có s gi ng cây tr ng m i có kh năng thích nghi lư ng loài cây ăn qu trung bình t 10-15 b n v ng và gi m thi u chi phí, r i ro, em loài, ti p n là các lo i cây gia v , cây rau và l i s thành công cho các nhà ch n t o gi ng cây có c (chi m trên 80% s h ) vì ây là cây tr ng (Eyzaguirre and Linares, 2004). cây tr ng c n thi t cho nhu c u t cung t c p K t qu i u tra ki m kê cho th y nhìn ngu n rau xanh hàng ngày c a h nông dân. chung c ba vùng sinh thái có s a d ng B n lo i cây tr ng này r t c n thi t i v i h cây tr ng cao, trong ó các VG mi n núi nông dân vì s xu t hi n c a chúng trong có s a d ng nh t v i 38,9 loài/vư n và s vư n v a t o ra môi trư ng c nh quan d
ch u cho con ngư i v a t o ra nh ng nông cây lương th c, cây công nghi p, cây l y phNm hàng hóa giúp cho h nông dân ti t g .... B ng 2 cũng ch ra là các VG t i ki m ư c m t lư ng chi phí tài chính áng vùng sinh thái mi n núi có ph n trăm cao s k cho chi tiêu gia ình. loài cây c nh (68,3 %), cây thu c (85%) và i v i các lo i cây tr ng khác thì có s cây khác (85%), trong khi ó t l này là khác bi t hơn vì ây là nh ng lo i cây tr ng th p hai i m sinh thái còn l i. K t qu nh m áp ng các nhu c u c thù c a m i ánh giá này ch ng t trong VG có s a h nông dân. S t n t i c a chúng ph thu c d ng cao c m c loài và gi ng trong vào các i u ki n riêng c a m i h . iv i m i lo i cây tr ng. K t qu phân tích này có h có tình tr ng kinh t khá và có hi u bi t th làm cơ s cho vi c xây d ng các i m và thì h t p trung vào tr ng thêm các loài cây k ho ch hành ng cho vi c b o t n in situ c nh, cây thu c, còn VG có i u ki n t ngu n gen cây tr ng trong VG t i các vùng vư n r ng thì h tr ng các lo i cây khác như sinh thái khác nhau. B ng 2. a d ng s loài cây tr ng trong vư n theo m c ích s d ng t i ba i m sinh thái Vùng Đ ng b ng Trung du Mi n núi sinh thái T l s S loài T l s S loài T l s S loài M c đích Bi n Bi n Bi n vư n trung vư n trung vư n trung s d ng đ ng đ ng đ ng (%) bình (%) bình (%) bình Chung 25,5 4-61 26,5 9 - 61 38,9 14-64 1. Cây ăn qu 86,2 10,0 1 - 20 100 10,2 2 - 31 100,0 15,5 6-31 2. Cây rau 86,2 7,7 2 - 16 86,8 6 1 - 19 96,7 6,1 1-14 3. Gia v 81,0 6,3 1 - 14 85,3 6 1 - 18 95,0 6,4 1-15 4. Cây có c 84,5 2,8 1-7 88,5 3 1-8 86,7 3,7 1-12 5. Cây thu c 39,7 1,6 1-5 29,5 2,5 1 - 10 85,0 3,3 1-13 6. Cây c nh 53,4 3,0 1 - 11 37,7 3,2 1 - 11 68,3 4,0 1-14 6. Cây khác 22,4 2,5 1 - 11 62,3 2,5 1-7 85,0 3,5 1-9 (S li u thu th p và t ng h p năm 2009) mô ph ng t ng quát dòng d ch chuy n 3. Dòng d ch chuy n ngu n gen cây tr ng gi ng cây tr ng t vư n ra môi trư ng sinh gi a vư n và môi trư ng xung quanh thái xung quanh và ngư c l i, ng th i th VG là m t thành ph n quan tr ng hi n và phân lo i s tham gia c a các nhân trong h th ng nông nghi p, có m i quan h t hay các ngu n cung c p gi ng nh hư ng h u cơ v i các thành ph n khác. Ngư i t i s giàu có c a tài nguyên cây tr ng nông dân coi VG là nơi lưu gi và là cái trong VG . Trên th c t , có ba ngu n luân nôi c a nhi u lo i gi ng cây tr ng trư c khi chuy n chính trong dòng d ch chuy n ư c em ra canh tác trên ng ru ng, c ngu n gen cây tr ng vào và ra vư n. bi t là các lo i cây sinh s n vô tính. Hình 1
Th nh t: Ngu n gi ng mang tính t giao thoa này xu t hi n hai ngu n gi ng là nhiên g m h sinh thái bao quanh và ng chính th ng (CT). S tham gia c a các cơ ru ng. Các gi ng cây tr ng trong vư n t quan nghiên c u, d án phát tri n nông thôn xa xưa thư ng ư c ngư i làm vư n thu và các công ty gi ng cây tr ng dư i s giám lư m t ng ru ng và môi trư ng xung sát c a cơ quan Nhà nư c ư c g i là ngu n quanh vư n, ư c tr ng trong vư n và ti n cung c p chính th ng. Các gi ng cây tr ng hóa dư i s quan tâm c a ngư i làm vư n. lưu thông trong ngu n này thư ng là các Nh ng loài cây tr ng này d n tr thành cây gi ng m i ch t lư ng và năng su t cao ư c tr ng chính trong vư n, ây thư ng là các bà con nông dân ưa chu ng. Tuy nhiên, s gi ng b n a có c i m thích nghi t t gi ng cây tr ng t ngu n này xu t hi n trong vùng và các gi ng hoang d i. trong vư n r t th p chi m kho ng 15% và Th hai: S giao lưu hàng hóa trong các ch y u là các gi ng lai có kh năng thích vùng nông thôn do s phát tri n kinh t xã nghi kém. Chu kỳ t n t i c a các gi ng này h i nên các gi ng cây tr ng ư c trao i, trong VG ng n do tính ch t thích nghi th p lưu thông gi a các vùng. Trong quá trình c a chúng nên hay b thoái hóa. Ngu n không chính th ng Ngu n chính th ng Vi n Nghiên c u, Đ ng ru ng Th trư ng D án phát tri n đ a phương nông thôn VGĐ VGĐ c a hàng xóm, b n bè, các ch th H sinh thái khác t nhiên Đ i lý, công ty gi ng Hình 1: Sơ dòng d ch chuy n ngu n gen vào và ra kh i VG t i các vùng sinh thái Th ba là các gi ng cây tr ng t ngu n phương, hàng xóm, h hàng và m t s ch gi ng không chính th ng (KCT) chi m m t th khác. Gi ng cây tr ng t ngu n này lư ng r t l n kho ng trên 80%, vì các nhân cũng r t a d ng v ch t lư ng và năng t tham gia trong ngu n này r t a d ng và su t, ư c ngư i làm vư n ch p nh n d năng ng bao g m các lái buôn a dàng vì h có th s d ng và lo i b tùy
theo m c th a mãn v gi ng c a h như là lo i cây d tr ng và trên th trư ng c chi phí th p và cách ti p c n d dàng. Qua ba vùng không có các gi ng m i cho ba nghiên c u cho th y c ba vùng sinh thái lo i này. T l này cân b ng hơn i v i có dòng d ch chuy n ngu n gen vào và ra các gi ng cây ăn qu gi a nhân t KCT và kh i vư n r t a d ng và có hình thái tương CT l n lư t 58% và 42% nhưng cũng ch i gi ng nhau m c dù có s khác nhau v i v i vùng ng b ng, ti p n s cân môi trư ng t nhiên kinh t xã h i t i các b ng gi m i vùng trung du l n lư t là vùng sinh thái (Hình 1). 68% và 32%. S cân b ng tham gia c a các B ng 3 cho th y c ba vùng sinh thái nhân t nh hư ng nhi u b i v n kinh t thì ph n trăm các gi ng t ngu n không xã h i t ng vùng, nơi nào càng có s phát chính th ng chi m a s hơn 60 %. c tri n cao thì xu th phát tri n c a nhân t bi t là các lo i cây thu c và cây c nh chi m CT càng cao. 100% và cây gia v chi m hơn 90% vì ây 4. Vai trò c a các nhân t trong dòng d ch chuy n ngu n gen vào và ra kh i VG B ng 3. T m quan tr ng c a các nhân t trong dòng d ch chuy n ngu n gen vào và ra kh i VG Nhân t trong dòng d ch chuy n ngu n gen (%) Vùng sinh thái Đ ng b ng Trung du Mi n núi Lo i cây Không Không Không Chính th ng Chính th ng Chính th ng chính th ng chính th ng chính th ng 1. Cây ăn qu 58 42 68 32 85 15 2. Cây rau 60 40 75 25 87 13 3. Gia v 91 9 87 13 89 11 4. Cây có c 55 45 82 18 79 21 5. Cây thu c 100 0 100 0 100 0 6. Cây c nh 100 0 100 0 100 0 7. Cây khác 75 35 65 35 62 38 (S li u thu th p và t ng h p năm 2009) B ng phương pháp ánh giá nông thôn nhân t chính th ng thư ng r t xa và có s tham gia c a ngư i dân chúng tôi ã lư ng ngu n gen vào và ra kh i VG t phân tích b ng sơ VENN v t m quan ngu n này r t ít hay m c quan tr ng c a tr ng c a các nhân t nh hư ng n s a các nhân t này không cao so v i các nhân d ng tài nguyên cây tr ng trong vư n c t KCT. S quan tâm cũng ch y u xu t ba vùng sinh thái. Qua hình 2 m t l n n a phát t b n thân h làm vư n, nhân t hàng cho th y v trí khác nhau c a các nhân t xóm, h hàng và lái buôn a phương. trong hai ngu n khác nhau như th nào. Các UBND xã H p tác xã NN H i ngư i cao tu i Hàng xóm VGĐ H i ph n D án PTNT H i Vi n nghiên c u
Hình 2. Sơ v trí, m c nh hư ng c a các nhân t CT và KCT trong dòng d ch chuy n ngu n gen cây tr ng vào và ra VG (K t qu i u tra PRA 2008)
T¹p chÝ khoa häc vµ c«ng nghÖ n«ng nghiÖp ViÖt Nam IV. KÕt luËn v ®Ò nghÞ 1. K t lu n - VG t i ba i m sinh thái có s khác nhau v m c nh hư ng c a các y u t t nhiên kinh t xã h i và có tính ch t vư n khác nhau. - C ba i m có s a d ng cao tài nguyên cây tr ng, c bi t t i i m mi n núi có s a d ng và bi n ng v s gi ng trung bình trên vư n là cao nh t, - Dòng d ch chuy n ngu n gen cây tr ng vào và ra kh i vư n là gi ng nhau c ba vùng, trong ó ngu n gen d ch chuy n qua ngu n không chính th ng chi m t l cao hơn t t c các nhóm cây tr ng, n i b t hơn là các VG Kỳ Sơn. - Vai trò c a các t ch c kinh t xã h i i v i a d ng cây tr ng trong VG là khác nhau và vai trò c a nhân t KCT như hàng xóm, h hàng và lái buôn a phương là l n nh t. 2. ngh - Xây d ng mô hình b o t n in situ cây trong vư n c n ti n hành trên các vùng sinh thái khác nhau. - C n xác nh rõ dòng d ch chuy n gi ng cây tr ng vào và ra kh i vư n, vai trò c a các nhân t CT và KCT xây d ng các gi i pháp h tr b o t n ngu n gen trong VG phù h p. TÀI LI U THAM KH O 1. Dinh Van Dao, 2010. Garden Economy situation and solution for its development in northern Vietnam. Tokyo University of Agriculture and Technology, pp. 41-56. 2. Eyzaguirre and Linares, 2004. Home Gardens and Agrobiodiversity. Smithsonian Institution, pp. 1-10. 3. Lưu Ng c Trinh, Nguyen Thi Ngoc Hue, Nguyen Ngoc De, Nguyen Van Minh and Phan Thi Chu, 2001. Role of home gardens in the conservation of plant genetic resources in Vietnam. Home gardens and in situ conservation of plant genetic resources in farming systems. Proceedings of the Second International Home Gardens. Workshop, 17-19 July 2001, Witzenhausen, Federal Republic of Germany, pp. 97 - 104. gư i ph n bi n TS. Lã Tu n Nghĩa 8