BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO BỘ QUỐC PHÒNG
HỌC VIỆN QUÂN Y
ĐỖ THỊ LỆ QUYÊN
NGHIÊN CỨU MỐI LIÊN QUAN GIỮA cccDNA
TẾ BÀO GAN VỚI HBV DNA, HBV RNA HUYẾT TƯƠNG
Ở BỆNH NHÂN VIÊM GAN B MẠN TÍNH
VÀ XƠ GAN DO HBV
Ngành: Bệnh truyền nhiễm và các bệnh nhiệt đới
Mã số: 9720109
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC
HÀ NỘI - 2024
CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH
TẠI HỌC VIỆN QUÂN Y
Người hướng dẫn khoa học:
1. PGS.TS. Hoàng Tiến Tuyên
2. TS. Hồ Hữu Thọ
Phản biện 1: GS.TS. Bùi Vũ Huy
Phản biện 2: TS. BS. Bùi Tiến Sỹ
Phản biện 3: PGS. TS. Nguyễn Đăng Tôn
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp
trường vào hồi: giờ ngày tháng năm
Có thể tìm hiểu luận án tại:
1. Thư viện Quốc Gia
2. Thư viện Học viện Quân y
1
ĐẶT VẤN ĐỀ
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (2023), ước tính có khoảng 296
triệu người mang virus viêm gan B (Heptitis B virus: HBV) mạn tính
và khoảng 820.000 trường hợp tử vong hàng năm liên quan đến các
biến chứng của bệnh như viêm gan B mạn tính (VGBMT), xơ gan và
ung thư biểu mô tế bào gan (Hepatocellular Carcinoma - HCC).
cccDNA (Covalently closed circular Deoxyribonucleic acid)
đóng vai trò quan trọng trong sự tồn tại dai dẳng, duy trì và nhân lên của
virus trong tế bào gan, trong khi HBV DNA thường không phản ánh
chính xác sự hoạt động của cccDNA. Bên cạnh đó, việc tách chiết và
phân tích cccDNA đòi hỏi phải thực hiện sinh thiết gan, một kỹ thuật
xâm lấn và thường không được sự hợp tác của nhiều người bệnh. Chính
vì vậy, việc tìm kiếm một dấu ấn trong huyết tương có khả năng dự
đoán hoặc đại diện cho cccDNA là rất cần thiết. HBV pgRNA (HBV
RNA) là một sản phẩm phiên mã của cccDNA có lưu hành trong huyết
tương, dấu ấn này có tiềm năng phản ánh trung thực tình trạng hoạt
động của cccDNA trong tế bào gan, đặc biệt ở Việt Nam, nơi chưa có
nghiên cứu nào về vấn đề này.
Xuất phát từ lý do trên chúng tôi tiến hành đề tài: “Nghiên cứu
mối liên quan giữa cccDNA tế bào gan với HBV DNA, HBV RNA huyết
tương ở bệnh nhân viêm gan B mạn tính và xơ gan do HBV” với hai
mục tiêu sau:
1. Xác định nồng độ cccDNA tế bào gan, tải lượng HBV DNA
và nồng độ HBV RNA huyết tương ở bệnh nhân viêm gan B mạn tính
và xơ gan do HBV.
2. Đánh giá mối liên quan giữa nồng độ cccDNA tế bào gan với
tải lượng HBV DNA và nồng độ HBV RNA huyết tương ở bệnh nhân
viêm gan B mạn và xơ gan do HBV.
2
Những đóng góp mới của luận án:
Luận án là nghiên cứu đầu tiên tại Việt Nam định lượng được nồng
độ cccDNA trong tế bào gan ở bệnh nhân viêm gan B mạn tính (VGBMT)
và xơ gan do HBV. Nồng độ cccDNA ở hai nhóm VGBMT và xơ gan lần
lượt là 1,61 ± 0,40 và 1,56 ± 0,39 log10copies/tế bào. cccDNA có mối tương
quan với HBV RNA, HBV DNA theo thứ tự giảm dần như sau: ở chung
hai nhóm tương quan giữa cccDNA với HBV RNA là r= 0,57; p<0,01), sau
đó đến cccDNA với (HBV DNA+RNA) là r=0,47;p<0,01 và hệ số tương
quan thấp nhất là giữa cccDNA với HBV DNA (0,21; p=0,01).
Kết quả nghiên cứu đã chứng minh HBV RNA là một dấu ấn có
giá trị đánh giá hoạt động của virus viêm gan B, thay cho cccDNA,
trên người bệnh viêm gan B mạn tính và xơ gan do HBV.
Cấu trúc luận án
Luận án gồm 122 trang. Trong đó có 36 bảng, 9 hình và 10 biểu
đồ. Phần đặt vấn đề 2 trang; chương 1: tổng quan tài liệu 34 trang;
chương II: đối tượng và phương pháp nghiên cứu 26 trang; chương III:
kết quả nghiên cứu 26 trang. Bàn luận 28 trang; kết luận 2 trang; kiến
nghị 1 trang; tài liệu tham khảo: 138 tài liệu, gồm 10 tài liệu tiếng Việt,
128 tài liệu tiếng Anh.
Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Tình hình nhiễm HBV trên thế giới và ở Việt Nam
1.1.1 Tình hình nhiễm HBV trên thế giới
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (2023), ước tính có khoảng 296 triệu
người mang virus viêm gan B (Hepatitis B virus: HBV) mạn tính trên
toàn cầu. Nhiễm HBV mạn là nguyên nhân dẫn đến khoảng 820.000
trường hợp tử vong hàng năm liên quan đến các biến chứng của bệnh
như viêm gan B mạn tính (VGBMT), xơ gan và ung thư biểu mô tế
bào gan (Hepatocellular Carcinoma - HCC).
1.1.2. Tình hình nhiễm HBV ở Việt Nam
Việt Nam là một trong những nước có tỷ lệ nhiễm HBV cao trong
3
khu vực và chịu hậu quả nặng nề do nhiễm HBV gây ra. Dữ liệu từ
Bộ Y tế Việt Nam năm 2019 báo cáo tỷ lệ nhiễm HBV mạn tính dao
động từ 6 – 20% tổng dân số, tương đương với khoảng 8 triệu người
1.1.2. Diễn biến tự nhiên của nhiễm HBV mạn tính
1.2. Cơ chế bệnh sinh và diễn biến nhiễm HBV mạn
1.2.1. Cơ chế bệnh sinh của bệnh do HBV gây ra
- Vòng đời của HBV
Trong quá trình nhiễm HBV mạn tính, cccDNA được dùng làm
khuôn để tổng hợp các RNA thông tin với các kích thước khác nhau
3,5; 2,4; 2,1 và 0,7kb. Các RNA này được gắn đuôi và di chuyển ra tế
bào chất và thực hiện chức năng của mình. Sau khi pgRNA được tổng
hợp, nó được đóng gói trong vỏ nucleocapsid và chuyển vào bào
tương, bắt đầu quá trình sao chép bộ gen
- Cơ chế bệnh sinh
Đáp ứng của tế bào lympho T đặc hiệu với HBV và tế bào
lympho B là những yếu tố quyết định trong việc loại bỏ virus tự do, tế
bào gan nhiễm virus và đóng vai trò kiểm soát miễn dịch lâu dài đối
với HBV. Trong quá trình nhiễm HBV mạn tính, virus sẽ lẩn trốn và
ức chế khả năng kháng virus của hệ thống miễn dịch thích ứng và miễn
dịch bẩm sinh thông qua các cơ chế khác nhau, từ đó đạt được sự sao
chép liên tục, đồng thời vật chủ cũng có biểu hiện rối loạn chức năng
của các tế bào miễn dịch khác nhau
1.2.2. Tiến trình tự nhiên của nhiễm HBV mạn tính
Nhiễm HBV mạn tính trải qua 5 giai đoạn: giai đoạn nhiễm
HBV mạn tính có HBeAg dương tính hay theo thuật ngữ trước đây gọi
là giai đoạn dung nạp miễn dịch. Giai đoạn 2: giai đoạn VGBMT có
HBeAg dương tính, giai đoạn 3: Nhiễm HBV mạn tính với HBeAg âm
tính (tương ứng giai đoạn mang virus không hoạt động), giai đoạn 4:
VGBMT có HBeAg âm tính và giai đoạn HBsAg âm tính được đặc
trưng bởi HBsAg âm tính. Các giai đoạn này được phân loại theo các