1
ĐT V N ĐẶ Ấ Ề
T năm 1961 đn năm 1972, Quân đi Hoa K đã ti n hành Chi n d chừ ế ộ ỳ ế ế ị
Ranch Hand, phun r i kho ng 80 tri u lít ch t di t c , trong đó ch y u làả ả ệ ấ ệ ỏ ủ ế
ch t da cam, m t h n h p c a 2-4D (2,4-dichlorophenoxyacetic acid) vàấ ộ ỗ ợ ủ
2,4,5-T (trichlorophenoxyacetic acid). Trong quá trình s n xu t ch t đc hóaả ấ ấ ộ
h c v i thành ph n là 2,4-D và 2,4,5-T sinh m t s n ph m ph ngoài mongọ ớ ầ ộ ả ẩ ụ
mu n là dioxin. Các nhà khoa h c trên Th gi i đu có chung nh n xét:ố ọ ế ớ ề ậ
Dioxin là ch t đc nh t do con ng i tìm ra và t o ra. Chính dioxin có trongấ ộ ấ ườ ạ
các ch t di t c đc l u gi t i các sân bay quân s Biên Hòa, Đà N ng,ấ ệ ỏ ượ ư ữ ạ ự ẵ
Phù Cát và s d ng Mi n Nam Vi t Nam, đã đ l i h u qu n ng n điử ụ ở ề ệ ể ạ ậ ả ặ ề ố
v i s c kh e con ng i [ớ ứ ỏ ườ 1], [2], [3], [4].
Đã có r t nhi u nghiên c u c a các nhà khoa h c Vi t Nam, Hoa K ,ấ ề ứ ủ ọ ệ ỳ
Nh t B n…v tác h i c a dioxin đi v i con ng i. Nh ng nghiên c uậ ả ề ạ ủ ố ớ ườ ữ ứ
d ch t h c đã đc th c hi n trên nh ng ng i ph i nhi m dioxin và chị ễ ọ ượ ự ệ ữ ườ ơ ễ ỉ
ra nh ng b nh/t t liên quan đn dioxin. Tuy nhiên, cho đn nay, ng i taữ ệ ậ ế ế ườ
v n ch a tìm th y m i liên quan ch t ch có tính đc hi u gi a dioxin vàẫ ư ấ ố ặ ẽ ặ ệ ữ
b nh/t t, gi a dioxin v i nh ng bi n đi v gen, mi n d ch, hormone…ệ ậ ữ ớ ữ ế ổ ề ễ ị
Dioxin và các ch t gi ng dioxin (dioxin-like compounds, DLCs) đcấ ố ượ
x p vào nhóm các hóa ch t gây r i lo n n i ti t (EDCs). Hi p H i n i ti tế ấ ố ạ ộ ế ệ ộ ộ ế
và C quan b o v môi tr ng Hoa K đa ra đnh nghĩa EDC là “m t hóaơ ả ệ ườ ỳ ư ị ộ
ch t/h n h p các ch t hóa h c ngo i sinh, can thi p vào b t k khâu nàoấ ỗ ợ ấ ọ ạ ệ ấ ỳ
trong c ch ho t đng c a các hormone”. EDCs đc quan tâm và ngàyơ ế ạ ộ ủ ượ
càng có nhi u nghiên c u v s nh h ng c a chúng đn h th ng n iề ứ ề ự ả ưở ủ ế ệ ố ộ
ti t (đc bi t là các tr c n i ti t: tr c d i đi - tuy n yên - tuy n giáp;ế ặ ệ ụ ộ ế ụ ướ ồ ế ế
tr c d i đi - tuy n yên - tuy n sinh d c; tr c d i đi - tuy n yên -ụ ướ ồ ế ế ụ ụ ướ ồ ế
2
tuy n th ng th n). M c tiêu tác đng không ch gi i h n m tế ượ ậ ụ ộ ỉ ớ ạ ở ộ
tuy n/tr c n i ti t. Nh ng nghiên c u trên đng v t đn các qu n thế ụ ộ ế ữ ứ ộ ậ ế ầ ể
ng i đu nh n đnh dioxin là ch t gây r i lo n n i ti t đi n hình, trong đóườ ề ậ ị ấ ố ạ ộ ế ể
tr c n i ti t d i đi - tuy n yên - tuy n giáp và tuy n sinh d c là các m cụ ộ ế ướ ồ ế ế ế ụ ụ
tiêu n i b t [5], [6], [7], [8], [9].ổ ậ
Đã có m t s nghiên c u v bi n đi n ng đ hormone trong c thộ ố ứ ề ế ổ ồ ộ ơ ể
do các nhà khoa h c Nh t B n và c ng s th c hi n nh ng ng i phọ ậ ả ộ ự ự ệ ở ữ ườ ụ
n và con c a h t i nh ng vùng tr c đây ch u nh h ng c a ch t di tữ ủ ọ ạ ữ ướ ị ả ưở ủ ấ ệ
c có dioxin Mi n Nam Vi t Nam; so sánh v i nhóm ch ng các vùngỏ ở ề ệ ớ ứ ở
phía B c. Các nghiên c u b c đu cho th y có m t s liên quan gi aắ ứ ướ ầ ấ ộ ố ữ
n ng đ dioxin v i n ng đ các hormone tuy n th ng th n. M i t ngồ ộ ớ ồ ộ ế ượ ậ ố ươ
quan này không tuy n tính mà th ng có d ng hình chuông ho c hình chế ườ ạ ặ ữ
U, đi u đó cho th y tác đng c a dioxin gây ra nh ng r i lo n/bi n điề ấ ộ ủ ữ ố ạ ế ổ
n ng đ các homrone trong c th m t cách ph c t p trong m ng l i tácồ ộ ơ ể ộ ứ ạ ạ ướ
đng qua l i gi a các hormone và không đn thu n theo m t h ng duyộ ạ ữ ơ ầ ộ ướ
nh t là c ch hay tăng c ng [10], [11].ấ ứ ế ườ
Nh ng k t qu nghiên c u trên đã đt ra các câu h i v s liên quanữ ế ả ứ ặ ỏ ề ự
gi a dioxin v i hormone c a các tr c n i ti t khác nhau; s liên quan gi aữ ớ ủ ụ ộ ế ự ữ
bi n đi hormone v i các b nh lý nh ng ng i ph i nhi m dioxin, đcế ổ ớ ệ ở ữ ườ ơ ễ ặ
bi t là các đi t ng v n đang ti p t c có nh ng nguy c ph i nhi mệ ố ượ ẫ ế ụ ữ ơ ơ ễ
dioxin. Vì v y, nghiên c u làm rõ tác h i c a dioxin đi v i bi n điậ ứ ạ ủ ố ớ ế ổ
hormone có ý nghĩa quan tr ng trong vi c ch n đoán b nh/t t và đi u trọ ệ ẩ ệ ậ ề ị
cho nh ng ng i b ph i nhi m dioxin.ữ ườ ị ơ ễ
3
T th c t đó chúng tôi th c hi n đ tài: ừ ự ế ự ệ ề “Nghiên c u m i liên quanứ ố
n ng đ dioxin v i m t s hormone trong máu ng i làm vi c t iồ ộ ớ ộ ố ở ườ ệ ạ
các sân bay quân s Biên Hòa, Đà N ng và Phù Cát”ự ẵ v i các m c tiêu:ớ ụ
1. Xác đnh n ng đ dioxin và m t s hormone n i ti t trong máu ị ồ ộ ộ ố ộ ế ở
ng i làm vi c t i các sân bay quân s Biên Hòa, Đà N ng và Phù Cát.ườ ệ ạ ự ẵ
2. Phân tích m i liên quan n ng đ dioxin v i m t s hormone n i ti tố ồ ộ ớ ộ ố ộ ế
trong máu c a ng i làm vi c t i các sân bay quân s Biên Hòa, Đà N ngủ ườ ệ ạ ự ẵ
và Phù Cát.
CH NG 1.ƯƠ
T NG QUAN TÀI LI UỔ Ệ
1.1. T NG QUAN V DIOXINỔ Ề
1.1.1. C u trúc hóa h c c a dioxinấ ọ ủ
Thu t ng "dioxin" đc s d ng và đ c p đn 75 ch t đng lo iậ ữ ượ ử ụ ề ậ ế ấ ồ ạ
(congeners) c a polychlorinated dibenzo-p-dioxin (PCDD) và 135 ch t đngủ ấ ồ
lo i c a polychlorinated dibenzo furan (PCDF). ạ ủ C u trúc c b n c aấ ơ ả ủ PCDD
và PCDF là hai vòng benzene đc n i v i nhau b i ượ ố ớ ở 2 c u n i Oxy (ầ ố đi v iố ớ
PCDD) ho c ặ1 c u n i Oxy (ầ ố đi v i ố ớ PCDF). Đây là hai nhóm este ba vòng,
ph ng, có th có 8 nguyên t Clo (Cl) g n vào nguyên t carbon v trí t 1 -ẳ ể ử ắ ử ở ị ừ
4 và t 6 - 9 (Hình 1.1). ừChỉ nh ng ữđng lo i ch a cácồ ạ ứ nguyên t Clử đngở ồ
th i các v trí 2,3,7,8 ờ ị m i ớcó đc tính đáng k . Nhóm PCDD có 7 đng lo iộ ể ồ ạ
và nhóm PCDF có 10 đng lo i có đc đi mồ ạ ặ ể này [1], [12], [13], [14].
4
Hình 1.1. C u trúc chung c a dioxin và các h p ch t t ng t dioxinấ ủ ợ ấ ươ ự
* Ngu n: Theo Marinkoviồ
N. và cs. (2010) [12], [14].
1.1.2. S xâm nh p và tích lũy sinh h c c a dioxinự ậ ọ ủ
Hình 1.2. Con đng ph i nhi m dioxin t môi tr ng vào c thườ ơ ễ ừ ườ ơ ể
ng iườ
* Ngu n: Theo Lê K S n và cs. (2014) [15]ồ ế ơ
5
Các nghiên c u ch ra r ng trên 90% l ng dioxin xâm nh p vào cứ ỉ ằ ượ ậ ơ
th ng i là qua đng tiêu hóa (ăn u ng). S xâm nh p qua đng hô h pể ườ ườ ố ự ậ ườ ấ
và ng m qua da ch chi m t l th p (Hình 1.2). Các ngu n th c ph m, đcấ ỉ ế ỷ ệ ấ ồ ự ẩ ặ
bi t là nhóm th t, cá, tr ng và s a đóng vai trò quan tr ng trong vi c h pệ ị ứ ữ ọ ệ ấ
th dioxin vào c th ng i [2], [16], [17].ụ ơ ể ườ
Dioxin có đc tính không tan trong n c, tan trong m , kh năng tíchặ ướ ỡ ả
t l n tích lũy sinh h c nên s h p th qua đng tiêu hóa ph thu c r tụ ẫ ọ ự ấ ụ ườ ụ ộ ấ
nhi u vào lo i th c ph m ô nhi m. Tích lũy sinh h c (bioaccumulation) làề ạ ự ẩ ễ ọ
t ng h p c a hai quá trình tích t sinh h c (bioconcentration) và phóng điổ ợ ủ ụ ọ ạ
sinh h c (biomagnification). Tích lũy sinh h c đi v i các h p ch t hóa h cọ ọ ố ớ ợ ấ ọ
b n v ng, khó phân h y và đc h i nh dioxin là r t đi n hình đi v i cề ữ ủ ộ ạ ư ấ ể ố ớ ả
chu i th c ăn t nhiên và chu i th c ăn chăn nuôi [18], [19], [20]. ỗ ứ ự ỗ ứ
1.1.3. Ngu n g c, s t n l u và lan t a c a dioxinồ ố ự ồ ư ỏ ủ
Có hai lo i khu v c nhi m dioxin trong môi tr ng Mi n Nam Vi tạ ự ễ ườ ề ệ
Nam. Th nh t là các khu v c b phun r i tr c ti p Mi n Nam Vi t Nam,ứ ấ ự ị ả ự ế ở ề ệ
phía d i vĩ tuy n 17 (chi m 15% di n tích toàn Mi n Nam). Th hai làướ ế ế ệ ề ứ
m t s sân bay quân s tr c đây c a Quân đi Hoa K , là nh ng n i tàngộ ố ự ướ ủ ộ ỳ ữ ơ
tr hóa ch t đ n p lên máy bay đi phun r i, t y r a sau phun r i. Đi uữ ấ ể ạ ả ẩ ử ả ề
ki n khí h u và đa lý Mi n Nam Vi t Nam có tác đng đáng k đn đệ ậ ị ở ề ệ ộ ể ế ộ
t n l u, s suy gi m n ng đ và s di chuy n c a dioxin trong môi tr ng.ồ ư ự ả ồ ộ ự ể ủ ườ
Đn nay, hàm l ng dioxin trong đt, tr m tích, máu, s a m , mô m vàế ượ ấ ầ ữ ẹ ỡ
th c ph m các vùng b phun r i đã đc nghiên c u và đu m c ch pự ẩ ở ị ả ượ ứ ề ở ứ ấ
nh n đc, d i các ng ng n ng đ cho phép. Tuy nhiên, các các đi mậ ượ ướ ưỡ ồ ộ ở ể
t ng là kho ch a, n p, r a mà t p trung là các khu v c b ô nhi m n ngừ ứ ạ ử ậ ự ị ễ ặ
trong sân bay Biên Hòa (SBBH), sân bay Đà N ng (SBĐN), sân bay Phù Cátẵ
(SBPC), hàm l ng dioxin v n còn r t cao [21].ượ ẫ ấ