BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT
VIỆN KHOA HỌC LÂM NGHIỆP VIỆT NAM
====================
TRẦN XUÂN HƯNG
NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN LOÀI VÀ ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC CỦA NẤM DO
MỌT AMBROSIA MANG THEO GÂY HẠI KEO VÀ MỘT SỐ CÂY TRỒNG LÂM
NGHIỆP KHÁC TẠI VIỆT NAM
NGANH ĐAO TAO: QUAN LY TAI NGUYÊN RƯNG
MA# NGÀNH: 9 62 02 11
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÂM NGHIỆP
HƯƠNG DÂ#N KHOA HOC: 1. GS. TS. PHAM QUANG THU
2. TS. LÊ VĂN BÌNH
HÀ NỘI - 2025
3
MỞ ĐẦU
1.1.a.1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong những năm gần đây, diện tích rừng trồng tại Việt
Nam ngày càng được mở rộng, đạt khoảng đạt 4,7 triệu ha tính
đến năm 2023 (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, 2024).
Trong đó riêng diện tích rừng trồng keo chiếm tỷ trọng rất lớn
với hơn 2,4 triệu ha gồm chủ yếu các loài Keo tai tượng, keo
lai và Keo lá tràm. Bên cạnh đó, diện tích rừng bạch đàn đạt
khoảng 300.000 ha (Harwood et al., 2024). Ngoài ra, diện tích
trồng quế hiện nay chủ yếu tập trung tại các tỉnh như Yên Bái,
Lào Cai, Quảng Ninh, Thanh Hóa, Quảng Nam và Quảng Ngãi
đạt khoảng 180.000 ha theo thống kê đến năm 2023 (Bộ Nông
nghiệp và Phát triển Nông thôn, 2023).
Tuy nhiên nhiều loài cây trồng lâm nghiệp này hiện nay đã
và đang bị tấn công bởi các loài mọt ambrosia (ambrosia
beetles) mang theo các loài nấm gây bệnh. Điển hình như loài
mọt ambrosia Euwallacea fornicatus đã được ghi nhận gây hại
ở các rừng keo, xuất hiện ở nhiều vùng sinh thái như Đông
Bắc Bộ, Bắc và Nam Trung Bộ, Đông Nam Bộ (Phạm Quang
Thu, 2016b). Loài mọt ambrosia E. fornicatus cũng được xác
định mang theo bào tử nấm của một số loài như F.
euwallaceae hay Ceratocystis manginecans gây bệnh chết héo
trong rừng trồng keo (Phạm Quang Thu, 2016a; Trần Thị
Thanh Tâm, 2018).
Tại Việt Nam chưa có một công trình nghiên cứu đầy đủ về
thành phần loài và đánh giá khả năng gây bệnh của các loài
nấm do mọt ambrosia mang theo. Việc xác định cụ thể các loài
nấm do mọt ambrosia mang theo có vai trò quan trọng trong
việc đề xuất các giải pháp quản lý sâu bệnh hại rừng trồng tại
Việt Nam. Xuất phát từ các lý do trên, thực hiện đề tài “Nghiên
cứu thành phần loài và đặc điểm sinh học của nấm do mọt
ambrosia mang theo gây hại keo và một số cây trồng lâm
nghiệp khác tại Việt Nam” là hết sức cần thiết, có ý nghĩa
khoa học và thực tiễn.
4
1.1.a.2. Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu tổng quát
Xác định được thành phần loài và đặc điểm sinh học các
loài nấm do mọt ambrosia mang theo trên cây keo và một số
cây trồng lâm nghiệp khác.
Mục tiêu cụ thể
Xác định được thành phần các loài nấm do mọt ambrosia
mang theo trên cây keo và một số cây trồng lâm nghiệp khác.
Xác định được khả năng gây bệnh của các loài nấm do
mọt ambrosia mang theo trên cây keo lai.
Xác định được đặc điểm sinh học của một số loài nấm gây
bệnh chính do mọt ambrosia mang theo.
1.1.a.3. Đối tượng nghiên cứu
- Ba loài keo gồm Keo tai tượng (Acacia mangium), keo lai
(A. auriculiformis x A. mangium) và Keo lá tràm (A.
auriculiformis) và một số cây trồng lâm nghiệp khác: Quế
(Cinnamomum cassia), Lim xanh (Erythrophleum fordii), Bồ đề
(Styrax tonkinensis), Bạch đàn uro (Eucalyptus urophylla).
- Mọt ambrosia: Euwallacea fornicatus, E. similis,
Xylosandrus crassiusculus; X. mancus, Xyleborus perforans,
Xyleborinus artestriatus, Euplatypus sp., Arixyleborus sp.
- Các loài nấm do mọt ambrosia mang theo.
1.1.a.4. Phạm vi nghiên cứu
Về nội dung: Trong đề tài luận án này này, tác giả tập
trung nghiên cứu một số vấn đề thành phần loài nấm do mọt
ambrosia mang theo trên một số cây trồng lâm nghiệp gồm
Keo tai tượng, keo lai, Keo lá tràm, Quế, Lim xanh, Bạch đàn
uro, Bồ đề. Nghiên cứu đặc điểm sinh học của hai loài mọt
ambrosia (Euwallacea fornicatus và Xylosandrus
crassiusculus). Nghiên cứu đánh giá tính gây bệnh của một số
loài nấm do mọt ambrosia mang theo trên cành keo lai trong
phòng thí nghiệm và cây con keo lai trên vườn ươm và đặc
điểm sinh học của một số loài nấm do mọt ambrosia mang
theo.
5
Về địa điểm: Nghiên cứu điều tra thu mẫu tại một số tỉnh
miền Bắc, miền Trung và miền Nam và tiến hành các thí
nghiệm tại Phòng thí nghiệm Trung tâm Nghiên cứu Bảo vệ
rừng - Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam.
1.1.a.5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
Ý nghĩa khoa học: Luận án là một công trình nghiên cứu
về thành phần và đặc điểm sinh học của các loài nấm do mọt
ambrosia mang theo. Kết quả nghiên cứu của luận án cung cấp
dẫn liệu về thành phần loài nấm do mọt ambrosia mang theo
trên cây keo và một số cây trồng lâm nghiệp khác. Ngoài ra,
kết quả nghiên cứu cung cấp các dẫn liệu khoa học quan trọng
về khả năng gây bệnh của một số loài nấm do mọt ambrosia
mang theo trên cây keo lai, đặc điểm sinh học của một số loài
mọt ambrosia và một số loài nấm do mọt mang theo là cơ sở
khoa học phục vụ nghiên cứu các biện pháp phòng chống các
loài mọt ambrosia là vector mang nấm gây bệnh trên rừng
trồng keo và một số cây trồng lâm nghiệp khác tại Việt Nam.
Ý nghĩa thực tiễn: Kết quả của luận án đã chỉ ra đặc điểm
nhận biết các loài mọt ambrosia gây hại trên rừng trồng keo và
một số cây lâm nghiệp khác, bước đầu đề xuất được biện pháp
phòng chống tổng hợp loài mọt ambrosia là vector truyền nấm
bệnh trên rừng trồng keo như biện pháp lâm sinh, biện pháp
vật lý, biện pháp sử dụng thuốc sinh học và hóa học để quản lý
hiệu quả loài mọt ambrosia mang theo nấm bệnh.
1.1.a.6. Những đóng góp mới của luận án
(1) Lần đầu tiên xác định được thành phần loài nấm do mọt
ambrosia mang theo trên cây keo lai, Keo lá tràm, Keo tai
tượng, Bạch đàn uro, Bồ đề, Lim xanh, Quế tại Việt Nam.
Trong đó có 12 loài nấm được ghi nhận mới cho khu hệ nấm
tại Việt Nam gồm Fusarium awan, F. bostrycoides, F.
kuroshium, F. liriodendri, F. macrosporum, F. metavorans, F.
obliquiseptatum, F. populicola, F. pseudensiformis, Ambrosiella
roeperi, Pleiocarpon algeriense và Nectria pseudotrichia.
(2) Cung cấp một số dẫn liệu khoa học về khả năng gây
bệnh của 32 loài nấm do mọt ambrosia mang theo đối với cành