Nghiên cứu xác định cường lực khai thác bền vững tối đa cho đội tàu khai thác hải sản ở vùng biển Bắc Bộ

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 2/2016<br /> <br /> THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC<br /> <br /> NGHIÊN CỨU XÁC ĐỊNH CƯỜNG LỰC KHAI THÁC BỀN VỮNG<br /> TỐI ĐA CHO ĐỘI TÀU KHAI THÁC HẢI SẢN Ở VÙNG BIỂN<br /> VỊNH BẮC BỘ<br /> STUDY ON ESTIMATION OF MAXIMUM SUSTAINABLE YIELD<br /> FOR FLEET OF FISHERY FISHING BOATS IN THE TONKIN GULF<br /> Nguyễn Phi Toàn1, Hoàng Hoa Hồng2, Nguyễn Long3<br /> Ngày nhận bài: 16/12/2015; Ngày phản biện thông qua: 11/3/2016; Ngày duyệt đăng: 15/6/2016<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Nghiên cứu xác định cường lực khai thác bền vững tối đa cho các đội tàu khai thác hải sản ở vùng biển<br /> vịnh Bắc bằng mô hình sản lượng thặng dự của Fox (1970) cho thấy cường lực khai thác bền vững tối đa ở khu<br /> vực vịnh Bắc Bộ là 24.984 tàu, trong đó nghề lưới kéo có 2.756 tàu, nghề lưới vây 374 tàu, nghề lưới rê 11.326<br /> tàu, nghề câu 5.876 tàu và nghề khác 4.652 tàu. Cường lực khai thác toàn vùng biển đã vượt ngưỡng cường<br /> lực khai thác cho phép bền vững tối đa khoảng 21,05%, tương ứng với 5.260 tàu. Trong đó, nhóm nghề lưới<br /> kéo có cường lực khai thác vượt ngưỡng cường lực khai thác bền vững khoảng 50,65% tương ứng 1.396 tàu;<br /> nhóm nghề khác vượt ngưỡng khoảng 46,04% tương ứng 2.142 tàu; nhóm nghề lưới rê vượt ngưỡng khoảng<br /> 11,41% tương ứng 1.292 tàu; nhóm nghề câu vượt ngưỡng khoảng 8,37% tương ứng 492 tàu; nhóm nghề lưới<br /> vây có cường lực khai thác chưa đạt đến ngưỡng cường lực khai thác bền vững. Như vậy, cơ cấu đội tàu ở vịnh<br /> Bắc Bộ đã vượt ngưỡng khai thác cho phép cho nên cần có giải pháp điều chỉnh và cắt giảm phù hợp nhằm<br /> đảm bảo khai thác bền vững.<br /> Từ khóa: cường lực khai thác bền vững tối đa, vịnh Bắc Bộ<br /> ABSTRACTS<br /> By using surplus production model was introduced by Fox (1970) for study on estimation of maximum<br /> sustainable yield (MSY) for fleet of fishery fishing boats in the Tonkin Gulf has estimsted. The MSY in the Gulf<br /> of Tonkin were total of 24,984 boats which including of trawlers of 2,756 units, purse seiners of 374 units,<br /> gill boats of 11,326 units, boats of longlines and handlines were 5,876 units and other fishing boats of 4,652<br /> units. The total fishing capactity in this area has exceeded about 21.05% which equivelently 5,260 boats, when<br /> compared with maximum sustainable yield. In which, the highest exceedance was group of trawl which took<br /> about 50.65% equally 1,396 boats; the group of other fishing boats was 2,142 units which took about 46.04%;<br /> the group of gill boats which was 11.41% equally 1,292 units and the longlines and handlines with 8.37%<br /> which equivelently 492 unit; the group of purse seine boat were under MSY. Thus, structure of fishing fleet in<br /> the Gulf of Tonkin has exceeded limitation of fishing capacity so it needs solutions for adjustment and cut off<br /> the number of boats in order to ensure sustainable fishing.<br /> Keywords: maximum sustainable yield (MSY), the Tonkin Gulf<br /> <br /> Viện Nghiên cứu Hải sản - Hải Phòng<br /> Trường Đại học Nha Trang<br /> <br /> 1, 3<br /> 2<br /> <br /> 116 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Trong những năm qua, khai thác hải sản ở<br /> khu vực vịnh Bắc Bộ đã có những bước phát<br /> triển khá mạnh, được thể hiện qua sự tăng<br /> trưởng hàng năm về số lượng tàu thuyền,<br /> chất lượng tàu và công suất máy tàu. Tuy<br /> nhiên, hiện trạng ngành khai thác hải sản ở<br /> khu vực này đang phải đối mặt với những<br /> thách thức lớn như: nguồn lợi hải sản ven bờ<br /> đang bị khai thác quá mức cho phép, ngư cụ<br /> đánh bắt mang tính huỷ diệt vẫn đang tồn tại<br /> và phát triển, cơ cấu nghề nghiệp phân bố<br /> chưa hợp lý, rủi ro cao trong quá trình lao<br /> động sản xuất trên biển, sự cạnh tranh giữa<br /> các tàu khai thác hải sản ngày càng khốc liệt<br /> nên hiệu quả hoạt động của các đội tàu ngày<br /> một suy giảm,…<br /> Nguyên nhân chủ yếu của tình trạng trên<br /> là do chưa kiểm soát được các hoạt động khai<br /> thác, chưa có quy hoạch cụ thể cho các đội<br /> tàu tham gia khai thác tương ứng với khả năng<br /> <br /> Số 2/2016<br /> II. TÀI LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 1. Tài liệu sử dụng:<br /> - Sử dụng báo cáo tổng kết hàng năm của<br /> các Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn<br /> từ Quảng Ninh đến Quảng Bình.<br /> - Số liệu thống kê hàng năm.<br /> - Số liệu điều tra nghề cá thương phẩm giai<br /> đoạn 2009 - 2014.<br /> - Các tài liệu hướng dẫn về các mô hình<br /> kinh tế sinh học nghề cá của FAO và các tổ<br /> chức nghề cá trên thế giới.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu:<br /> 2.1. Mô hình Fox (1970) [4].<br /> Mô hình Fox (1970), mô tả tương quan giữa<br /> cường lực (số lượng tàu tham gia khai thác) và<br /> sản lượng khai thác theo biểu thức (1).<br /> (1)<br /> <br /> Yi = fi x e(c+dfi)<br /> <br /> Trong đó: Yi và fi là sản lượng và cường lực<br /> <br /> khai thác năm thứ i; c, d là các hệ số.<br /> <br /> Cường lực khai thác bền vững tối đa (fMSY)<br /> <br /> nguồn lợi, điều kiện kinh tế - xã hội nghề cá và<br /> <br /> và sản lượng khai thác bền vững tối đa (MSY)<br /> <br /> quan trọng là chưa xác định được cường lực<br /> <br /> theo biểu thức (2) và (3).<br /> <br /> khai thác hợp lý cho các đội tàu ở từng vùng<br /> biển để đưa ra được các giải pháp quản lý<br /> phù hợp.<br /> <br /> fMSY = -1/d<br /> <br /> (2)<br /> <br /> MSY = -(1/d) x e<br /> <br /> (c-1)<br /> <br /> (3)<br /> <br /> 2.2. Phương pháp điều tra thu thập số liệu:<br /> <br /> Để đảm bảo cho nghề cá nói chung và<br /> <br /> - Thu thập số liệu về cơ cấu tàu thuyền<br /> <br /> nghề khai thác hải sản nói riêng phát triển<br /> <br /> (phân theo nghề và công suất, theo địa<br /> <br /> một cách bền vững, cần thiết phải xác định<br /> <br /> phương) tại các cơ quan quản lý nghề cá các<br /> <br /> được cường lực khai thác của các đội tàu<br /> <br /> tỉnh từ Quảng Ninh đến Quảng Bình trong giai<br /> <br /> phù hợp với khả năng nguồn lợi của từng<br /> <br /> đoạn từ 2007 - 2014.<br /> <br /> vùng biển. Việc xác định được cường lực<br /> <br /> - Thu thập số liệu các đội tàu của một số<br /> <br /> khai thác phù hợp cho từng vùng biển sẽ làm<br /> <br /> tỉnh miền Trung di chuyển ngư trường ra khai<br /> <br /> cơ sở khoa học giúp cho các nhà quản lý<br /> <br /> thác tại vịnh Bắc Bộ từ số liệu thống kê của<br /> <br /> đưa ra được những định hướng hoạt động<br /> <br /> một số đồn Biên phòng các tỉnh Quảng Ninh,<br /> <br /> nhằm đảm bảo cho nghề khai thác hải sản<br /> <br /> Hải Phòng, Thanh Hóa.<br /> <br /> phát triển bền vững.<br /> Trong phạm vi bài viết này, xin trình bày kết<br /> quả nghiên cứu xác định cường lực khai thác<br /> bền vững tối đa cho đội tàu khai thác hải sản ở<br /> vùng biển Vịnh Bắc Bộ.<br /> <br /> - Năng suất khai thác được xác định dựa<br /> vào nguồn số liệu điều tra nghề cá thương<br /> phẩm trong giai đoạn từ 2007 - 2014.<br /> - Số ngày khai thác tiềm năng (A): thu thập<br /> thông qua các chuyến điều tra, tham vấn ý kiến<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 117<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 2/2016<br /> <br /> của các chuyên gia và dựa vào số liệu về điều<br /> <br /> - Chuẩn hóa cường lực khai thác:<br /> <br /> kiện thời tiết do Trung tâm Khí tượng thủy văn<br /> <br /> Năng lực khai thác của các đội tàu trong<br /> cùng một nghề có sự khác nhau, vì vậy cần<br /> <br /> cung cấp.<br /> - Hệ số hoạt động của đội tàu (BAC) được<br /> <br /> thiết phải chuẩn hóa cường lực khai thác để<br /> <br /> xác định thông qua số liệu điều tra trong giai<br /> <br /> đồng nhất trước khi ước tính sản lượng và<br /> <br /> đoạn 2007-2014 và tham vấn chuyên gia.<br /> <br /> cường lực khai thác bền vững tối đa. Đội tàu<br /> <br /> 2.3. Phân tích và xử lý số liệu:<br /> <br /> chuẩn được lựa chọn phải thỏa mãn điều kiện<br /> <br /> - Năng suất khai thác:<br /> <br /> của mô hình, đồng thời hệ số tương quan giữa<br /> <br /> Năng suất khai thác trung bình của mỗi đội<br /> <br /> tổng cường lực khai thác và năng suất khai<br /> thác là cao nhất so với các đội tàu còn lại.<br /> <br /> tàu được ước tính theo công thức:<br /> (4)<br /> <br /> Sử dụng công thức chuẩn hóa cường lực<br /> khai thác của Robson (1966) để chuẩn hóa<br /> cường lực khai thác của các đội tàu trước khi<br /> <br /> Trong đó:<br /> : là năng suất khai thác trung bình<br /> <br /> xác định MSY và fMSY.<br /> Quy chuẩn đội tàu (i) theo đội tàu chuẩn (c)<br /> <br /> của đội tàu cần tính (kg/ngày/tàu)<br /> n: là số mẫu thu thập được<br /> CPUEi: là năng suất khai thác của tàu,<br /> thuyền thứ i (mẫu thứ i)<br /> - Tổng sản lượng khai thác của từng đội tàu:<br /> Sản lượng khai thác của đội tàu: Sản lượng<br /> khai thác của từng đội tàu được ước tính theo<br /> công thức (Costaintine, 2002):<br /> Ci =<br /> <br /> i x A x F x BAC/1000<br /> <br /> (5)<br /> <br /> Trong đó:<br /> Ci: Sản lượng khai thác của đội tàu i (tấn)<br /> i: Năng suất khai thác trung bình<br /> của đội tàu i (kg/ngày/tàu)<br /> A: Số ngày hoạt động khai thác tiềm năng<br /> của đội tàu i (ngày).<br /> <br /> Trong đó:<br /> Fci : là tổng cường lực khai thác của đội tàu<br /> (i) đã được quy chuẩn<br /> Fi : là tổng cường lực khai thác của đội<br /> tàu (i)<br /> i: là năng suất khai thác thực của<br /> đội tàu (i)<br /> c: là năng suất khai thác của đội tàu<br /> chuẩn.<br /> Đội tàu chuẩn được lựa chọn phải thỏa<br /> mãn điều kiện của mô hình đồng thời hệ số<br /> tương quan giữa tổng cường lực khai thác và<br /> <br /> F: Số tàu hiện có của đội tàu i (tàu).<br /> <br /> năng suất khai thác của đội tàu chuẩn phải là<br /> <br /> BAC: hệ số hoạt động của đội tàu i.<br /> <br /> cao nhất so với các đội tàu còn lại.<br /> <br /> - Tổng sản lượng khai thác của nghề:<br /> <br /> III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 1. Cơ cấu đội tàu khai thác hải sản<br /> <br /> C: Tổng sản lượng khai thác của nghề (tấn).<br /> <br /> Số lượng tàu thuyền tham gia khai thác hải<br /> <br /> Ci: Sản lượng khai thác của đội tàu thứ i (tấn).<br /> <br /> sản tại khu vực vịnh Bắc Bộ giai đoạn 2007 -<br /> <br /> n: Tổng số đội tàu tham gia khai thác.<br /> <br /> 2014 như sau [1]:<br /> <br /> 118 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 2/2016<br /> <br /> Bảng 1. Số lượng tàu thuyền giai đoạn 2007 - 2014<br /> Nhóm<br /> nghề<br /> <br /> Nhóm CS<br /> (cv)<br /> <br /> 2007<br /> <br /> 2008<br /> <br /> 2009<br /> <br /> 2010<br /> <br /> 2011<br /> <br /> 2012<br /> <br /> 1.233<br /> <br /> 2.188<br /> <br /> 2.218<br /> <br /> 2.073<br /> <br /> 2.336<br /> <br /> 1.396<br /> <br /> 460<br /> <br /> 460<br /> <br /> 20-49<br /> <br /> 163<br /> <br /> 2.022<br /> <br /> 1.975<br /> <br /> 2.453<br /> <br /> 2.457<br /> <br /> 2.639<br /> <br /> 1.858<br /> <br /> 1.853<br /> <br /> 50-89<br /> <br /> 2.891<br /> <br /> 1.507<br /> <br /> 1.546<br /> <br /> 609<br /> <br /> 605<br /> <br /> 434<br /> <br /> 777<br /> <br /> 809<br /> <br /> 90-249<br /> <br /> 104<br /> <br /> 70<br /> <br /> 62<br /> <br /> 159<br /> <br /> 1.172<br /> <br /> 1.255<br /> <br /> 734<br /> <br /> 672<br /> <br /> 250-399<br /> <br /> 98<br /> <br /> 58<br /> <br /> 68<br /> <br /> 73<br /> <br /> 282<br /> <br /> 320<br /> <br /> 239<br /> <br /> 218<br /> <br /> ≥400<br /> <br /> 20<br /> <br /> 20<br /> <br /> 20<br /> <br /> 22<br /> <br /> 206<br /> <br /> 222<br /> <br /> 164<br /> <br /> 140<br /> <br />