Nhà Ti n Lêề
Nhà Ti n Lêề ti p sau ếnhà Đinh và tr c ướ nhà Lý trong l ch s Vi t Namị ử ệ . Nhà Ti n Lêề
truy n đ c ba đ i và có công đánh th ng ề ượ ờ ắ gi c T ngặ ố .
Sau khi Đinh Tiên Hoàng và con là Đinh Li nễ b ám h i, ị ạ V V ng Toànệ ươ lên làm vua,
Lê Hoàn làm ph chính, x ng là Phó V ng. Tri u th n s Lê Hoàn c p ngôi vuaụ ư ươ ề ầ ợ ướ
nh , Đ nh Qu c Công ỏ ị ố Nguy n B cễ ặ và ngo i giáp ạĐinh Đi nề d n quân v kinh đô đ nhẫ ề ị
gi t Lê Hoàn, thua tr n b Lê Hoàn gi t.ế ậ ị ế
Năm 980, quân T ng nhân c h i đem quân sang mu n c p n c, tri u th n và tháiố ơ ộ ố ướ ướ ề ầ
h u ậD ng Vân Ngaươ đ a Lê Hoàn lên làm vua l p ra nhà Ti n Lê.ư ậ ề
Nhà Ti n Lê n i ti p và h u nh gi nguyên m i quy c c a nhà Đinh. Th i gian c mề ố ế ầ ư ữ ọ ủ ủ ờ ầ
quy n ng n, l i ph i ch ng v i ề ắ ạ ả ố ớ nhà T ngố và Chiêm Thành cũng nh lo tr n áp các hàoư ấ
tr ng và x quân bên trong nên không s a đ i đ c gì nhi u. Nhà Ti n Lê kh i đ uưở ứ ử ổ ượ ề ề ở ầ
truy n th ng s d ng tăng quan trong tri u đình.ề ố ử ụ ề
Hoàng Đ Đ i Hànhế ạ
Lê Đ i Hạành tên húy là Lê Hoàn, ng i ườ Thanh Liêm Hà Nam, th i nhà Đinh gi ch cờ ữ ứ
Th p đ o t ng quân. Quân T ng xâm l c đem quân ra ch ng c và giành đ cậ ạ ướ ố ượ ố ự ượ
th ng l i. Tr n chi n cũng di n ra trên sông B ch Đ ng (tr c đó, năm 939, Ngôắ ợ ậ ế ễ ạ ằ ướ
Quy n cũng đa đánh quân Nam Hán trên sông này.) Ông ngôi vua 24 năm, th 65 tu iề ở ọ ổ
(941 - 1005), băng hà đi n Tr ng Xuân.ở ệ ườ
Lê Đ i Hành là ng i có công ch ng quân ạ ườ ố T ngố năm 981. Tuy nhiên, theo quan đi mể
Nho giáo c a các nhà chép s sau này, nh trong ủ ử ư Đ i Vi t s ký toàn thạ ệ ử ư đã vi t thìế
ông b chê trách v đ o v ch ng do ông đã l p ị ề ạ ợ ồ ậ D ng Vân Ngaươ , hoàng h u c a ậ ủ Đinh
Tiên Hoàng làm m t trong năm hoàng h u c a mình cũng nh v vi c không s m l pộ ậ ủ ư ề ệ ớ ậ
ng i k v đ sau này d n đ n vi c tranh giành quy n bính gi a các con. Đây chínhườ ế ị ể ẫ ế ệ ề ữ
là nguyên nhân tr c ti p làm cho nhà Ti n Lê nhanh chóng s p đ .ự ế ề ụ ổ
Hoàng Đ Trung Tôngế
Tên húy là Lê Long Vi tệ. Sau khi Đ i Hành ch t, các con tranh nhau giành ngôi, trongạ ế
n c 8 tháng không có ai làm ch . T i đ u năm 1006, hoàng t th hai là Lê Ngânướ ủ ớ ầ ử ứ
Tích b Long Vi t đánh b i, ch y đ n châu Th ch Hà (Hà Tĩnh) thì b ng i b n đ aị ệ ạ ạ ế ạ ị ườ ả ị
gi t ch t.ế ế
Long Vi t lên ngôi vua, t c là vua Trung Tông. Tr c s th ng th c a Long Vi t, cácệ ứ ướ ự ắ ế ủ ệ
hoàng t khác t m th i án binh b t đ ng. Tuy nhiên Trung Tông lên ngôi đ c ba ngàyử ạ ờ ấ ộ ượ
thì b em cùng m là ị ẹ Lê Long Đĩnh gi t ch t lên thay.ế ế
Hoàng Đ Ng a Tri uế ọ ề
Tên húy là Long Đĩnh, gi t anh đ c p ngôi, vì ch i b i sa đ a b ế ể ướ ơ ờ ọ ị b nh trĩệ không ng iồ
đ c, ph i n m mà coi ch u nên đ c g i là ượ ả ằ ầ ượ ọ Lê Ng a Tri uọ ề .
Ngoài nh ng ng i b n đ a nh ng vùng xa xôi, Ng a tri u còn ph i đ i phó v iữ ườ ả ị ở ữ ọ ề ả ố ớ
cu c n i d y c a các hoàng t khác con vua Đ i Hành cát c t i vùng đ t đ c phongộ ổ ậ ủ ử ạ ứ ạ ấ ượ
tr c đây.ướ
Ng a Tri u tính hi u sát th ng thiêu s ng, dìm n c hay dùng dao cùn mà tùng x oọ ề ế ườ ố ướ ẻ
tù nhân; s sãi v n có th l c r t l n đ i v i chính s nh ng Ng a tri u t ng saiư ố ế ự ấ ớ ố ớ ự ư ọ ề ừ
ng i róc mía trên đ u nhà s Quách Ngang đ làm trò c i; l i nuôi nhi u b n hườ ầ ư ể ườ ạ ề ọ ề
làm trò khôi hài trong tri u đ làm lo n l i tâu vi c c a các quan.ề ể ạ ờ ệ ủ
Do nh ng vi c làm đó, Ng a tri u b quan l i và dân chúng căm ghét.ữ ệ ọ ề ị ạ
Năm 1009, Ng a Tri u ch t lúc m i 24 tu i, đi n ti n ọ ề ế ớ ổ ệ ề Lý Công U nẩ lên thay, l p raậ
nhà Lý.
Nhà Ti n Lê truy n đ c t t c 29 năm, g m 3 đ i vua.ề ề ượ ấ ả ồ ờ
Bách khoa toàn th m Wikipediaư ở