Nhân ba trường hợp nhiễm giun gnathostoma sp tại Bệnh viện Bệnh Nhiệt Đới Thành phố Hồ Chí Minh 2010

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> NHÂN BA TRƯỜNG HỢP NHIỄM GIUN GNATHOSTOMA SP<br /> TẠI BỆNH VIỆN BỆNH NHIỆT ĐỚI TP HỒ CHÍ MINH 2010<br /> Trần Phủ Mạnh Siêu*, Lê Thị Cẩm Ly**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Bệnh do ấu trùng giun Gnathostoma sp gây ra cho người là bệnh khá phổ biến. Từ trước đến<br /> nay ở Việt nam đã có nhiều trường hợp lẻ tẻ được báo cáo. Trong năm 2010 tại bệnh viện Bệnh Nhiệt Đới<br /> TP.HCM chúng tôi đã phát hiện ba trường hợp bị áp xe di chuyển ngoài da do giun Gnathostoma sp ở nhiều vị<br /> trí trên cơ thể như mặt, cẳng chân và cẳng tay. Tất cả ba bệnh nhân đều được khám và điều trị ở nhiều nơi mà<br /> không khỏi. Ba bệnh nhân đều có huyết thanh miễn dịch dương tính với Gnathostoma sp và đáp ứng tốt với điều<br /> trị đặc hiệu là albendazole 800 mg/ngày trong vòng 4 tuần.<br /> Mục tiêu nghiên cứu: Báo cáo ba trường hợp lâm sàng bệnh do giun Gnathostoma sp ngoài da điển hình.<br /> Vật liệu và Phương pháp: Các bệnh nhân được chẩn đoán bằng kỹ thuật ELISA phát hiện kháng thể IgG<br /> kháng Gnathostoma sp, điều trị đặc hiệu bằng albendazole 800 mg/ngày trong vòng 4 tuần.<br /> Kết quả: Qua ba trường hợp lâm sàng điển hình, nghiên cứu ghi nhận bệnh do giun Gnathostoma sp gây<br /> áp xe ngoài da rất phong phú về vị trí: ở mặt, ở cẳng chân và cẳng tay. Ba bệnh nhân đều có huyết thanh chẩn<br /> đoán Gnathostoma sp dương tính. Đáp ứng tốt với điều trị đặc hiệu bằng albendazole 800 mg/ngày trong vòng 4<br /> tuần.<br /> Kết luận: Bệnh do giun Gnathostoma sp vẫn lưu hành trong cộng đồng dân cư tại TP. HCM, nguyên nhân<br /> hay gặp là ăn thủy sản nấu không kỹ. Biểu hiện lâm sàng là áp xe di chuyển ở mặt, ở cẳng chân, cẳng tay. Chẩn<br /> đoán bằng kỹ thuật huyết thanh chẩn đoán ELISA kết hợp với lâm sàng, đáp ứng tốt với điều trị bằng<br /> albendazole 800 mg/ngày trong vòng 4 tuần.<br /> Từ khóa: Bệnh áp xe di chuyển ngoài da, giun Gnathostoma sp, albendazole.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> 3 CASES OF SKIN GNATHOSTOMIASIS AT HOSPITAL FOR TROPICAL DISEASES IN 2010<br /> Tran Phu Manh Sieu, Le Thi Cam Ly<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 15 - Supplement of No 1 - 2011: 531 - 535<br /> Background: Gnathostomiasis still a common disease in Vietnam. There are many reported cases in the<br /> past. In the year of 2010, we detected 3 cases of Gnathostomiasis in Hospital for Tropical diseases of Hochiminh<br /> city. The clinical feature were variety: the motivating abcess in the face, in the legs and in the arms. They had<br /> positive result for ELISA diagnosis of Gnathostoma sp and had good response to specific therapy by albendazole<br /> 800 mg/day within 4 weeks.<br /> Objective: Describing typical clinical cases.<br /> Material and methods: Those patients were diagnosed by ELISA to detect IgG antibody to Gnathostoma<br /> sp and were treated by albendazole 800 mg/day within 4-6 weeks.<br /> Outcome: All 3 cases had good response to specific therapy by albendazole.<br /> *: Bệnh viện Bệnh Nhiệt Đới TP. HCM,<br /> ** Bộ môn Ký sinh trùng-Khoa Y- Trường Đại học Y Dược Cần Thơ<br /> Tác giả liên lạc: TS.BS Trần Phủ Mạnh Siêu, ĐT: 0983990477, Email:manhsieu@yahoo.com<br /> <br /> 530<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Conclusion: Skin gnathostomiasis is exist in Hochiminh community, the clinical features are variety.<br /> Diagnosis is ELISA technique and specific therapy is albendazole 800mg /day for 4 weeks.<br /> Key words: Skin gnathostomiasis, motivating abcess, albendazole.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Bệnh do giun Gnathostoma sp xuất phát từ<br /> phân chó mèo, nhiễm vào người do ăn phải<br /> nang ấu trùng chứa trong gan, cơ của các loài<br /> thủy sản nấu chưa chín như: cá lóc, lươn, ếch,<br /> rắn, v.v… gây ra khối áp xe di chuyển ngoài da.<br /> Việt Nam là nước nhiệt đới ẩm, mưa nhiều<br /> quanh năm nên mầm bệnh dễ phát triển trong<br /> môi trường, từ trước đến nay có khá nhiều<br /> trường hợp được báo cáo. Việc phát hiện ra<br /> những trường hợp mắc bệnh lẻ tẻ trong cộng<br /> đồng chứng tỏ nguồn thức ăn từ thủy sản ở<br /> nước ta vẫn chưa an toàn và tình hình nhiễm<br /> bệnh vẫn cần được nghiên cứu thêm.<br /> <br /> Mục tiêu nghiên cứu<br /> Mô tả trường hợp lâm sàng.<br /> Tìm hiểu phương pháp chẩn đoán phát<br /> hiện bệnh.<br /> Điều trị đặc hiệu và theo dõi đáp ứng với<br /> điều trị đặc hiệu.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Tiêu chuẩn đưa vào nghiên cứu<br /> Bệnh nhân có bệnh Gnathostoma sp gây khối<br /> áp xe di chuyển ngoài da điển hình<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Mô tả từng trường hợp.<br /> <br /> Cỡ mẫu nghiên cứu<br /> 3 trường hợp.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> Bệnh án 1<br /> Hành chánh<br /> Họ tên: Huỳnh Thị B., 40 tuổi, nữ.<br /> Địa chỉ: Tân An Hội, Củ Chi.<br /> Khám bệnh ngày 30/6/2010.<br /> Lý do khám bệnh: Sưng vùng cẳng chân trái,<br /> mu bàn chân trái, chỗ sưng di chuyển vị trí.<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa<br /> <br /> Bệnh sử: Khoảng 1 tháng nay bệnh nhân<br /> thấy vùng cẳng chân trước, trái bị sưng nề, đỏ,<br /> đau, da trên bề mặt chỗ sưng đỏ, nóng. Bệnh<br /> nhân đi khám ở một BV ở TP. Hồ Chí Minh<br /> không đỡ, được giới thiệu đến khám tại BV<br /> Bệnh Nhiệt Đới TP. Hồ Chí Minh.<br /> <br /> Khám<br /> Bệnh tỉnh, không sốt, mạch, huyết áp bình<br /> thường.<br /> Khối sưng nề ở mặt trước cẳng chân trái, đỏ<br /> da bên trên, kích thước 8x12 cm, ấn đau, mu bàn<br /> chân trái sưng to: 5x8 cm, đỏ, ấn đau.<br /> <br /> Cận lâm sàng<br /> CTM: BC 6843/mm3, bạch cầu toan tính:<br /> 10,05%.<br /> Huyết thanh chẩn đoán Gnathostoma sp:<br /> dương tính 1,15.<br /> <br /> Chẩn đoán<br /> Theo dõi áp xe di chuyển do ấu trùng giun<br /> Gnathostoma sp.<br /> Điều trị<br /> Albendazole 400mg. 1viên X 2/ ngày, uống 2<br /> tuần.<br /> Tái khám sau 2 tuần<br /> Khối áp xe có giảm kích thước gần phân<br /> nửa, da trên abces hết đỏ, ấn bớt đau nhiều.<br /> CTM: BC 6670/mm3, bạch cầu toan tính:<br /> 5,25%.<br /> Tiếp tục uống albendazole thêm 2 tuần.<br /> <br /> Tái khám sau 4 tuần<br /> Khối áp xe xẹp hẳn, da trên chỗ áp xe bị sậm<br /> màu.<br /> <br /> Bệnh án 2<br /> Hành chánh<br /> Họ tên: Võ Quốc Th., SN 1981<br /> Địa chỉ: Nguyễn Thị Định, phường An Phú,<br /> Quận 2, TP. HCM.<br /> <br /> 531<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> Khám bệnh ngày 28/7/2010.<br /> Lý do khám bệnh: Sưng góc hàm Trái<br /> <br /> Bệnh sử<br /> Khoảng nửa năm nay bệnh nhân thấy sưng<br /> nửa mặt, bên góc hàm trái, ấn hơi đau. Bệnh<br /> nhân đi khám ở nhiều BV tại TP.HCM, siêu âm<br /> không phát hiện viêm tuyến nước bọt, điều trị<br /> không đỡ nên đến BV BNĐ khám bệnh.<br /> Tiền sử<br /> Tết nguyên đán 2010 có nhậu thủy sản.<br /> Khám<br /> Bệnh tỉnh, không sốt, mạch, huyết áp bình<br /> thường.<br /> Hàm trái, dưới mang tai sưng nề, ấn không<br /> đau lắm, không đỏ.<br /> <br /> Cận lâm sàng<br /> CTM: BC 6620/mm3, bạch cầu toan tính:<br /> 10,5%, Neutro: 48,7%, Lympho: 38,6%, Baso:<br /> 0,1%.<br /> Huyết thanh chẩn đoán Gnathostoma sp<br /> dương tính: 1,05.<br /> Soi phân: âm tính.<br /> <br /> Chẩn đoán<br /> Theo dõi áp xe hàm trái nghi do Gnathostoma sp.<br /> <br /> Điều trị<br /> Albendazole 400mg. 1viên X 2/ ngày, uống 2<br /> tuần.<br /> <br /> Tái khám sau 2 tuần<br /> Hàm trái đã hết sưng.<br /> CTM: BC 5837/mm3, bạch cầu toan tính: 6,7%.<br /> Cho uống thuốc thêm 2 tuần.<br /> <br /> Tái khám sau 4 tuần<br /> Bệnh nhân hết sưng hẳn vùng hàm trái.<br /> CTM: BC 5951/mm3, bạch cầu toan tính: 4,8%.<br /> <br /> Địa chỉ: Lê Đình Ẩn, P. Tân Tạo, Q. Bình<br /> Tân, TP HCM.<br /> Khám bệnh ngày 21/9/2010.<br /> <br /> Lý do khám bệnh<br /> Sưng mô dưới da vùng cẳng tay, cánh tay trái.<br /> Bệnh sử<br /> Khoảng 1 năm nay bệnh nhân thấy xuất hiện<br /> những chỗ sưng nề ở dưới da vùng cẳng tay, ấn<br /> đau, bề mặt da trên khối u không thay đổi, chỗ<br /> sưng tự xẹp sau đó nổi lên ở chỗ khác, mỗi đợt<br /> cách nhau khoảng 2-3 tháng. Khoảng 3-4 ngày<br /> nay bệnh nhân thấy đau,đi khám ở BV DHYD,<br /> sau đó chuyển đến BV Bệnh Nhiệt Đới TP. Hồ<br /> Chí Minh khám.<br /> Tiền sử<br /> Có ăn lẩu thủy sản thường xuyên.<br /> Khám<br /> Bệnh tỉnh, không sốt, mạch, huyết áp<br /> bình thường.<br /> Khối sưng dưới da, ở vùng cẳng tay có 2<br /> khối, cứng, đau khoảng 3x5 cm và 1 khối sưng ở<br /> cánh tay trái, kích thước 3x4 cm, chắc, không di<br /> động dưới da, đau.<br /> <br /> Cận lâm sàng<br /> CTM: BC 5700/mm3, bạch cầu toan tính: 3,44%.<br /> Huyết thanh chẩn đoán Gnathostoma sp:<br /> dương tính 1,08.<br /> Soi phân: âm tính.<br /> <br /> Chẩn đoán<br /> Theo dõi áp xe do Gnathostoma sp di chuyển<br /> dưới da<br /> Điều trị<br /> Albendazole 400mg. 1 viên X 2/ ngày, uống 2<br /> tuần.<br /> Tái khám sau 2 tuần<br /> Bệnh nhân hết hẳn sưng ở cẳng tay và cánh tay.<br /> <br /> Bệnh án 3<br /> <br /> CTM: BC 5815/mm3, bạch cầu toan tính: 3,58%.<br /> <br /> Hành chánh<br /> Họ tên: Nguyễn Thị Ngọc D., 44 tuổi, nữ.<br /> <br /> Cho uống thuốc thêm 2 tuần.<br /> <br /> 532<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> Tái khám sau 4 tuần<br /> Bệnh nhân hết hẳn bệnh.<br /> CTM: BC 5975/mm3, bạch cầu toan tính: 1,18%.<br /> <br /> BÀN LUẬN<br /> Bệnh học<br /> Đặc tính của ký sinh trùng<br /> Gnathostoma sp là giun tròn nhỏ sống ký sinh<br /> trong vách dạ dày của chó mèo và thú ăn thịt<br /> như cọp, beo, sư tử(10)... Trứng giun theo phân ra<br /> ngoài nở thành ấu trùng giai đoạn 1 bơi trong<br /> nước, bị loăng quăng đỏ cyclop nuốt vào, ấu<br /> trùng giai đoạn 1 sẽ phát triển thành ấu trùng<br /> giai đoạn 2, rồi đến ấu trùng giai đoạn 3. Sau đó,<br /> đến lượt loăng quăng đỏ bị cá, tôm, cua, ếch,<br /> lươn, rắn nuốt vào, ấu trùng từ cyclop sẽ chui ra<br /> đi vào cơ, gan của cá, lươn, ếch, rắn tạo thành<br /> nang ấu trùng(1). Người bị nhiễm khi ăn thịt của<br /> các loài thủy sản tái sống, ấu trùng vào ruột sẽ<br /> xuyên qua thành ruột, đi đến các cơ quan nội<br /> tạng, hoặc lên não, hoặc tạo nên khối áp xe di<br /> chuyển trong da hoặc mô dưới da nhưng ít khi<br /> được chú ý đến(10).<br /> Lâm sàng<br /> Sau khi người ăn phải thủy sản không chín<br /> chứa nang ấu trùng, khoảng 1-2 tuần sau ấu<br /> trùng sẽ đi chu du theo máu đến các cơ quan nội<br /> tạng như gan, hoặc lên não, hoặc ra ngoài da,<br /> gây khối u di chuyển ở mô dưới da. Thời gian<br /> tồn tại của khối u có thể từ vài tuần đến 10<br /> năm(1,2). Bề mặt khối u thường đỏ, đau và<br /> ngứa(6,7). Các bệnh nhân được báo cáo ở trên đều<br /> có khối sưng ở mô dưới da, đỏ, đau, thời gian bị<br /> sưng từ 6 tháng đến 1 năm. Có một trường hợp<br /> bệnh nhân bị ngứa tại chỗ sưng, hai trường hợp<br /> còn lại bệnh nhân chỉ thấy đau, cộm chứ không<br /> ngứa. Như vậy, lâm sàng của các bệnh nhân trên<br /> phù hợp với y văn.<br /> Cận lâm sàng<br /> Thường phải kết hợp nhiều yếu tố như: bạch<br /> cầu toan tính tăng, huyết thanh chẩn đoán<br /> Gnathostoma sp dương tính(1,2,5), có thể chụp CT<br /> Scan để định vị ký sinh trùng tại chỗ sưng(2).<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Nếu Gnathostoma sp xâm nhập phổi, chụp X<br /> quang phổi, xét nghiệm đàm có thể thấy giun…<br /> Trong ba trường hợp báo cáo, chúng tôi làm<br /> công thức máu và nhận thấy chỉ có một trường<br /> hợp có bạch cầu toan tính không tăng: 3,44%,<br /> còn hai trường hợp còn lại bạch cầu toan tính<br /> đều tăng: 10,05% và 10,5%. Điều này có thể do<br /> thời gian mắc bệnh kéo dài, từ 6 tháng đến 1<br /> năm nên bạch cầu toan tính đã không còn tăng<br /> nữa. Huyết thanh chẩn đoán ELISA của cả ba<br /> trường hợp đều dương tính. Sau 2 tuần và 4<br /> tuần điều trị đặc hiệu, số lượng bạch cầu toan<br /> tính giảm đáng kể.<br /> <br /> Chẩn đoán<br /> Bệnh nhiễm Gnathostoma sp được chẩn đoán<br /> dựa vào lâm sàng, cận lâm sàng và điều trị đặc<br /> hiệu. Các bệnh nhân được báo cáo ở trên đều có<br /> triệu chứng lâm sàng đặc trưng, bạch cầu toan<br /> tính trong máu tăng cao. Nếu nghi ngờ bệnh do<br /> Gnathostoma sp ở mô mềm, ở não có thể chụp CT<br /> scan hoặc MRI để xác định vị trí của ấu trùng(8,9).<br /> <br /> Điều trị<br /> Các bệnh nhân nêu trên đều có đáp ứng tốt<br /> với điều trị đặc hiệu bằng albendazole 800<br /> mg/ngày trong 4 tuần. Y văn cũng đề cập đến<br /> điều trị đặc hiệu bằng albendazole 800 mg/ngày<br /> trong 4-6 tuần cho kết quả tốt hoặc ivermectine<br /> liều duy nhất 200mg/kg nhưng chưa chứng<br /> minh hiệu quả rõ ràng(3,4).<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> Do tập quán ăn thủy sản tươi sống, bệnh do<br /> Gnathostoma sp có cơ hội xâm nhập vào người.<br /> Bệnh ở nội tạng và ở ngoài da, nếu thầy thuốc<br /> phát hiện áp xe di chuyển ngoài da và kết hợp<br /> với hỏi kỹ bệnh sử, thói quen ăn uống có thể<br /> phát hiện hầu hết các trường hợp mắc bệnh.<br /> Các xét nghiệm cận lâm sàng giúp ích cho<br /> chẩn đoán là: công thức máu-chú ý bạch cầu<br /> toan tính, huyết thanh chẩn đoán Gnathostoma<br /> sp. Điều trị hiệu quả bằng albendazole<br /> 800mg/ngày trong vòng 4 tuần.<br /> <br /> 533<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1<br /> <br /> 2<br /> 3<br /> <br /> 4<br /> <br /> 5<br /> <br /> 6<br /> <br /> Chai JY, Han ET, Shin EH, et al (2003). An outbreak of<br /> gnathostomiasis among Korean emigrants in Myanmar. Am J<br /> Trop Med Hyg, 69(1): 67-73.<br /> Gillespie SH (2004). Cutaneous Larva Migrans. Curr Infect Dis<br /> Rep, 6(1): 50-53.<br /> Kraivichian K, Nuchprayoon S, Sitichalernchai P, et al<br /> (2004). Treatment of cutaneous gnathostomiasis with<br /> ivermectin. Am J Trop Med Hyg, 71(5): 623-628.<br /> Kraivichian P, Kulkumthorn M, Yingyourd P, et al<br /> (1992). Albendazole<br /> for<br /> the<br /> treatment<br /> of<br /> human<br /> gnathostomiasis. Trans R Soc Trop Med Hyg, 86(4): 418-421.<br /> Lê Thị Xuân (2002). Ứng dụng kỹ thuật men (ELISA) trong<br /> chẩn đoán bệnh Gnathostoma spinigerum. Tạp chí Y Học TP. Hồ<br /> Chí Minh Tập 6 phụ bản số 1, 56-60.<br /> Lê Thị Xuân, Phạm Thị Lệ Hoa, Trần Thị Huệ Vân, Trần Vinh<br /> Hiển (2003). Ấu trùng di chuyển trong da do Gnathostoma<br /> spinigerum. Y học thực hành – Bộ Y Tế xuất bản số 447, 40-42.<br /> <br /> 534<br /> <br /> 7<br /> <br /> 8<br /> <br /> 9<br /> <br /> 10<br /> <br /> Lê Thị Xuân, Trần Vinh Hiển, Lê Xuân Tú (2001). Một trường<br /> hợp nhiễm Gnathostoma spinigerum ngoài da tại thành phố Hồ<br /> Chí Minh. Tạp chí Y Học TP. Hồ Chí Minh Tập 5 Phụ Bản Số 1,<br /> 103-105.<br /> Nguyễn Hữu Hoàn, Phạm Như Ý, Trương Văn Luyện, Lê<br /> minh, Trần Xuân Mai, Lê Thị Xuân (2001). Nhân bốn trường<br /> hợp viêm não – tủy do giun Gnathostoma sp. Tạp chí Y Học TP.<br /> Hồ Chí Minh Tập 5 Phụ Bản Số 1, 124-129.<br /> Sawanyawisuth K, Chlebicki MP, Pratt E, Kanpittaya J,<br /> Intapan PM (2009). Sequential imaging studies of cerebral<br /> gnathostomiasis with subdural hemorrhage as its<br /> complication. Trans R Soc Trop Med Hyg, 103(1):102-104.<br /> Trần Vinh Hiển, Trần Thị Kim Dung (2008). Bệnh động vật ký<br /> sinh do ăn phải ấu trùng trong thực phẩm. TRẦN VINH<br /> HIỂN, TRẦN THỊ KIM DUNG. Ký Sinh trùng liên quan giữa<br /> thú và người, 1, 121-125. Nhà Xuất Bản Y Học, TP. Hồ Chí<br /> Minh.<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa<br /> <br />