NHỮNG NGÔI NHÀ KHÔNG MẮT
Bên bến sông Hoài, tôi bắt gặp mẫu gỗ dập dềnh, nhịp sóng như cố quay vào bờ, vào khu phố
cổ Hội An, nơi từ đó, nó bị vứt bỏ xuống sông, bắt đầu hành trình về biển. Mẩu gỗ mòn lõm vết
chân người còn nguyên dáng một ngưỡng cửa phố rêu cổ kính. Ấn tượng kiến trúc Hội An đối
với tôi là mắt nhà và ngưỡng cửa.
Nhà Hội An có mắt. Đôi mắt ngũ hành trên cửa dò hỏi khách vãng lai : "Ngài là ai? Ngài mang
đến chúng tôi niềm vui hay nỗi buồn?". Đôi mắt ấy mừng rỡ pha lẫn lo âu khi thành viên trong
nhà trở về sau chuyến đi xa : "Cố nhân đó sao, có còn nguyên vẹn như ngày nào không?..."
Nhà Hội An có ngưỡng Thanh gỗ lim chèn ngang đáy khung cửa chính, phân biệt không gian
trong nhà - ngoài phố, chia ranh giới gia đình - xã hội. Vào nhà, ra phố đều phải dừng lại vài giây
để bước qua ngưỡng cửa. Thời khắc cân nhắc đến hay về, đi hay ở, cân nhắc bản thân, Thời
khắc chuyển tâm thế hoà nhập cảnh giới bên trong hay thế giới bên ngoài.
Mắt nhà và ngưỡng cửa góp phần làm nên bản sắc văn hoá người Hội An.
Nhưng người Hội An đang phải xây cho mình những ngôi nhà mới trên nền cũ. Những ngôi nhà
mà trí thức hay túi tiền dành dụm không theo kịp khuyến cáo của các hội nghị khoa học về bảo
tồn đô thị cổ, khuyến cáo khoa học và kinh phí tài trợ không cùng ở một nhà, không cùng vào ra
một ngưỡng.
Chiều nay theo dòng chảy sông Hoài tôi đi qua những ngôi nhà không mắt, không ngưỡng cửa.
Vĩnh Quyền