Ph. Ăngghen bàn về linh hồn và bản chất của linh hồn

Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 1 - 2013 3<br /> <br /> <br /> T«n gi¸o - vÊn ®Ò lÝ luËn vµ thùc tiÔn<br /> <br /> <br /> Ph. ¨ngghen bµn vÒ linh hån vµ<br /> b¶n chÊt cña linh hån<br /> <br /> NguyÔn Phó Lîi(*)<br /> <br /> <br /> <br /> T<br /> heo thèng kª tõ cuèn C. M¸c - Ph. duy vµ c¶m gi¸c cña hä kh«ng ph¶i lµ<br /> ¡ngghen vÒ vÊn ®Ò t«n gi¸o cña ho¹t ®éng cña b¶n th©n hä mµ lµ ho¹t<br /> Viªn Nghiªn cøu T«n gi¸o, do Nhµ xuÊt ®éng cña linh hån ®Æc biÖt nµo ®ã c− ngô<br /> b¶n Khoa häc X· héi, Hµ Néi Ên hµnh trong th©n thÓ vµ rêi bá th©n thÓ khi con<br /> n¨m 1999 cho thÊy, cã 55 ®¬n vÞ t− liÖu ng−êi chÕt ®i ®Ó ®Õn mét thÕ giíi bªn<br /> gåm c¸c bµi viÕt, ®o¹n trÝch cña Ph. ngoµi. Tõ ®ã, con ng−êi b¾t ®Çu suy nghÜ<br /> ¡ngghen hoÆc viÕt chung víi C. M¸c trùc vÒ mèi quan hÖ gi÷a linh hån víi thÕ giíi<br /> tiÕp hay gi¸n tiÕp bµn vÒ vÊn ®Ò t«n gi¸o. bªn ngoµi. Trong t¸c phÈm LutvÝch<br /> Dï kh«ng ph¶i lµ ng−êi chuyªn nghiªn Phoi¬b¾c vµ sù c¸o chung cña triÕt häc cæ<br /> cøu vÒ vÊn ®Ò t«n gi¸o, song víi ph−¬ng ®iÓn §øc, Ph. ¨ngghen viÕt: “Ngay tõ thêi<br /> ph¸p duy vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö hÕt søc xa x−a, khi con ng−êi hoµn toµn<br /> triÖt ®Ó vµ c¸ch tiÕp cËn t«n gi¸o trªn ba ch−a biÕt g× vÒ cÊu t¹o th©n thÓ cña hä<br /> ph−¬ng diÖn b¶n thÓ luËn, nhËn thøc luËn vµ ch−a biÕt gi¶i thÝch nh÷ng ®iÒu thÊy<br /> vµ x· héi häc, Ph. ¡ngghen ®· chØ ra mét trong giÊc m¬, hä ®· ®i ®Õn chç quan<br /> c¸ch khoa häc vÒ nguån gèc, b¶n chÊt vµ niÖm r»ng t− duy vµ c¶m gi¸c cña hä<br /> vai trß x· héi cña t«n gi¸o, ®−a lÝ luËn t«n kh«ng ph¶i lµ ho¹t ®éng cña chÝnh b¶n<br /> gi¸o häc cña chñ nghÜa M¸c lªn mét tÇm th©n hä mµ lµ ho¹t ®éng cña linh hån<br /> cao míi, v−ît xa quan ®iÓm cña chñ nghÜa ®Æc biÖt nµo ®ã c− tró trong th©n thÓ vµ<br /> v« thÇn tr−íc ®ã vµ ®Æt nÒn mãng cho bé råi bá th©n x¸c khi hä chÕt,-ngay tõ thêi<br /> m«n t«n gi¸o häc hiÖn ®¹i. NhiÒu vÊn ®Ò ®ã, hä ®· ph¶i suy nghÜ vÒ quan hÖ gi÷a<br /> cã tÝnh ph−¬ng ph¸p luËn vÒ khi nghiªn linh hån Êy víi thÕ giíi bªn ngoµi”(1).<br /> cøu vÒ t«n gi¸o mµ «ng nªu lªn ®Õn nay<br /> Tõ viÖc suy nghÜ vÒ mèi quan hÖ gi÷a<br /> vÉn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ thêi ®¹i.<br /> linh hån víi thÕ giíi bªn ngoµi, ®Õn mét<br /> Ph. ¨ngghen cho r»ng quan niÖm vÒ giai ®o¹n ph¸t triÓn cao h¬n cña t− duy,<br /> linh hån bÊt tö lµ nguån gèc nhËn thøc con ng−êi cho r»ng sau khi chÕt ®i, linh<br /> ®−a ®Õn sù ra ®êi cña t«n gi¸o. Quan niÖm<br /> vÒ linh hån xuÊt hiÖn tõ thña b×nh minh *. TS., Trung t©m Nghiªn cøu T«n gi¸o vµ TÝn<br /> ng−ìng, Häc viÖn ChÝnh trÞ-Hµnh chÝnh Quèc gia Hå<br /> cña lÞch sö nh©n lo¹i khi con ng−êi hoµn ChÝ Minh.<br /> toµn ch−a biÕt g× vÒ b¶n th©n m×nh vµ 1. Ph. ¨ngghen. LutvÝch Phoi¬b¾c vµ sù c¸o chung<br /> kh«ng gi¶i thÝch ®−îc nh÷ng ®iÒu mµ hä cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc, trong M¸c-¨ngghen vÒ t«n<br /> thÊy trong giÊc m¬, nªn hä cho r»ng t− gi¸o, Nxb. Khoa häc x0 héi, 1999, tr. 490-491.<br /> 4 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 1 - 2013<br /> hån tho¸t khái thÓ x¸c vµ tiÕp tôc sèng ë ph¸t triÓn cao h¬n n÷a cña t− duy, cïng<br /> thÕ giíi bªn ngoµi ®· dÉn ®Õn quan niÖm víi sù nh©n c¸ch hãa c¸c hiÖn t−îng tù<br /> vÒ linh hån bÊt tö. Ban ®Çu, quan niÖm vÒ nhiªn ®· h×nh thµnh nªn c¸c vÞ thÇn ®Çu<br /> linh hån bÊt tö hoµn toµn kh«ng cã ý tiªn, råi tõ ®a thÇn gi¸o dÇn dÇn h×nh<br /> nghÜa lµ sù an ñi mang tÝnh chÊt t«n thµnh nhÊt thÇn gi¸o, xuÊt hiÖn t«n gi¸o<br /> gi¸o mµ lµ mét ®Þnh mÖnh kh«ng thÓ ®éc thÇn. §ã chÝnh lµ qu¸ tr×nh lÞch sö<br /> c−ìng l¹i ®−îc. §Þnh mÖnh ®ã xuÊt ph¸t cña t«n gi¸o trong ®êi sèng nh©n lo¹i.<br /> tõ sù lóng tóng do h¹n chÕ trong nhËn ¤ng viÕt: “Còng b»ng c¸ch hoµn toµn<br /> thøc cña con ng−êi khi thõa nhËn sù tiÕp gièng nh− thÕ, sù nh©n c¸ch hãa c¸c lùc<br /> tôc tån t¹i cña linh hån sau khi thÓ x¸c l−îng tù nhiªn lµm n¶y sinh ra c¸c vÞ<br /> chÕt ®i, song hä kh«ng biÕt linh hån ®i thÇn ®Çu tiªn, nh÷ng vÞ thÇn nµy, trong<br /> vÒ ®©u ®· dÉn tíi sù t−ëng t−îng vÒ sù qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vÒ sau cña t«n gi¸o,<br /> bÊt tö cña linh hån. ¤ng viÕt: “NÕu nh− ngµy cµng mang mét h×nh d¸ng nh÷ng<br /> ng−êi ta chÕt, linh hån t¸ch khái th©n søc m¹nh siªu phµm, cho ®Õn lóc, rót<br /> thÓ vµ tiÕp tôc sèng th× kh«ng cã lÝ do g× cuéc l¹i, do mét qu¸ tr×nh trõu t−îng hãa<br /> mµ l¹i g¸n cho linh hån mét c¸i chÕt ®Æc - t«i cã thÓ nãi lµ mét qu¸ tr×nh ch−ng<br /> biÖt nµo n÷a, nªn v× thÕ mµ n¶y sinh ra cÊt - hoµn toµn tù nhiªn trong tiÕn tr×nh<br /> quan niÖm vÒ sù bÊt tö cña linh hån, ph¸t triÓn cña trÝ tuÖ, trong ®Çu ãc con<br /> quan niÖm nµy, trong giai ®o¹n ph¸t ng−êi, tõ ®«ng ®¶o nh÷ng vÞ thÇn cã<br /> triÓn ®ã, kh«ng hÒ cã nghÜa lµ mét sù an quyÒn lùc Ýt nhiÒu bÞ h¹n chÕ vµ h¹n chÕ<br /> ñi mµ lµ mét ®Þnh mÖnh kh«ng thÓ c−ìng lÉn nhau, n¶y sinh ra quan niÖm vÒ mét<br /> l¹i ®−îc, vµ ®èi víi ng−êi Hy L¹p ch¼ng vÞ thÇn ®éc t«n cña t«n gi¸o ®éc thÇn”(3).<br /> h¹n, th× th−êng lµ mét sù bÊt h¹nh thËt Do kh«ng gi¶i thÝch ®−îc nh÷ng ®iÒu<br /> sù. Kh«ng ph¶i nhu cÇu vÒ sù an ñi cã thÊy trong giÊc m¬, con ng−êi cho r»ng<br /> tÝnh chÊt t«n gi¸o, mµ chÝnh lµ sù lóng h×nh ¶nh mµ hä thÊy trong giÊc m¬ lµ<br /> tóng - n¶y sinh ra tõ t×nh tr¹ng h¹n chÕ linh hån t¹m thêi tho¸t khái thÓ x¸c vµ<br /> phæ biÕn cña ng−êi ta lóc ®ã - kh«ng biÕt hä ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hµnh vi cña<br /> linh hån biÕn ®i ®©u - mét khi con ng−êi m×nh thÊy trong giÊc m¬. B»ng nh÷ng cø<br /> ®· thõa nhËn sù tån t¹i cña linh hån sau liÖu x· héi häc «ng ®· chøng minh cho<br /> khi th©n thÓ chÕt ®i - ®· dÉn tíi sù t−ëng ®iÒu ®ã: “M·i ®Õn ngµy nay, trong c¸c<br /> t−îng buån tÎ vÒ sù bÊt tö cña c¸ nh©n d©n m«ng muéi vµ ng−êi d· man ë giai<br /> con ng−êi”(2). ®o¹n thÊp, vÉn cßn l−u hµnh quan niÖm<br /> Ph. ¡ngghen cho r»ng, nÕu chØ quan cho r»ng nh÷ng h×nh ¶nh con ng−êi xuÊt<br /> niÖm vÒ sù bÊt tö cña linh hån kh«ng hiÖn trong giÊc m¬ lµ nh÷ng linh hån ®·<br /> th«i th× kh«ng thÓ dÉn ®Õn hµnh vi t«n t¹m thêi rêi khái th©n x¸c, cho nªn con<br /> gi¸o mµ chÝnh lµ con ng−êi suy nghÜ vÒ ng−êi thËt ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ<br /> mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi ®ang sèng nh÷ng hµnh vi cña ng−êi ®ã trong méng,<br /> víi linh hån cña m×nh ë thÕ giíi bªn<br /> 2. Ph. ¨ngghen. LutvÝch Phoi¬b¾c vµ sù c¸o chung<br /> ngoµi. Tõ ®ã, hä t−ëng t−îng ra mét lùc<br /> cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc, trong M¸c-¨ngghen vÒ<br /> l−îng siªu nhiªn, thÇn th¸nh ë thÕ giíi<br /> t«n gi¸o, S®d, tr. 491.<br /> bªn kia cã thÓ t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi 3. Ph. ¨ngghen, LutvÝch Phoi¬b¾c vµ sù c¸o chung<br /> cuéc sèng cña con ng−êi. §Õn giai ®o¹n cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc, S®d, tr. 491.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 4<br /> NguyÔn Phó Lîi. Ph. ¨ngghen bµn vÒ linh hån… 5<br /> nh÷ng hµnh vi mµ kÎ n»m m¬ tr«ng Quan niÖm vÒ linh hån bÊt tö vµ sù<br /> thÊy. §ã lµ ®iÒu mµ Tuècn¬ ®· nhËn t¸c ®éng, chi phèi cña c¸c lùc l−îng siªu<br /> thÊy n¨m 1884 ë ng−êi Indian ë nhiªn ®Õn cuéc sèng con ng−êi cïng víi<br /> Guana” . Trªn c¬ së quan niÖm vÒ linh<br /> (4)<br /> sù t¸c ®éng do ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ x·<br /> hån bÊt tö, suy nghÜ vÒ mèi quan hÖ héi g©y nªn ®au khæ cho con ng−êi,<br /> gi÷a linh hån víi thÕ giíi bªn ngoµi, ng−êi ta cho r»ng chÝnh nh÷ng hµnh vi<br /> ng−êi ta quan niÖm mèi quan hÖ gi÷a sù cña hä ®· lµm cho thÇn th¸nh næi giËn<br /> tån t¹i t¹m thêi cña thÓ x¸c vµ sù bÊt tö mµ trõng ph¹t hä. Tõ ®ã h×nh thµnh nªn<br /> cña linh hån sau c¸i chÕt mµ biÓu hiÖn quan niÖm vÒ téi lçi, vÒ sù th−ëng ph¹t<br /> cña nã trong chÝnh nã lµ nh÷ng ®iÒu cña linh hån ë kiÕp sau. §iÒu nµy ®·<br /> ng−êi ta gÆp trong giÊc m¬. Hä cho ®−îc thÇn häc Do Th¸i gi¸o vµ triÕt häc<br /> r»ng, con ng−êi ph¶i chÞu tr¸ch víi duy t©m Hy L¹p n©ng lªn thµnh lÝ luËn<br /> chÝnh hµnh vi cña m×nh. ChÝnh c¸i quan vÒ téi tæ t«ng truyÒn, vÒ sù cøu rçi linh<br /> niÖm vÒ sù tån t¹i bÊt tö cña linh hån ®· hån. Ph. ¡ngghen viÕt: “TriÕt häc Hy L¹p<br /> dÉn ®Õn nh÷ng hµnh vi t«n gi¸o nh− tÇm th−êng ®· dÉn ®Õn häc thuyÕt vÒ<br /> viÖc thê cóng, tÕ lÔ, kiªng kÞ, ®Æc biÖt lµ mét vÞ Th−îng ®Õ duy nhÊt vµ sù bÊt tö<br /> tôc hiÕn sinh ®Ó thÇn linh kh«ng quÊy cña linh hån con ng−êi. §¹o Do Th¸i<br /> ph¸ cuéc sèng cña con ng−êi ®ang sèng. còng vËy, nã bÞ tÇm th−êng hãa mét c¸ch<br /> HiÕn sinh ®Ó lÊy m¸u sóc vËt lµm lÔ vËt duy lÝ do cã sù pha trén vµ tiÕp xóc víi<br /> d©ng lªn cho thÇn ®Ó giao tiÕp víi thÇn nh÷ng ng−êi kh«ng ph¶i lµ Do Th¸i vµ<br /> vµ ®Ó cho thÇn ®éng lßng, bít giËn nöa Do Th¸i, ®i ®Õn chç coi th−êng nghi<br /> kh«ng trõng ph¹t con ng−êi lµ tËp tôc lÔ t«n gi¸o, ®i ®Õn chç biÕn vÞ thÇn d©n<br /> phæ biÕn cã trong tÊt c¶ c¸c t«n gi¸o, téc Giªh«va tr−íc ®©y cña ng−êi Do Th¸i,<br /> nhÊt lµ ë Ph−¬ng §«ng. Ph. ¡ngghen thµnh mét vÞ thÇn duy nhÊt ch©n chÝnh,<br /> cho r»ng viÖc tham gia vµo c¸c nghi lÔ ®Êng s¸ng t¹o ra trêi vµ ®Êt vµ ®i ®Õn<br /> hiÕn tÕ, c¸c cuéc lÔ r−íc thÇn, viÖc kiªng chç thõa nhËn sù bÊt tö cña linh hån”(6).<br /> kÞ lµ dÊu chØ cho thÊy sù kh¸c nhau §ã chÝnh lµ c¬ së lÝ luËn ®−a ®Õn sù ra<br /> gi÷a t«n gi¸o cña téc ng−êi nµy víi t«n ®êi cña ®¹o Kit« vµo ®Çu C«ng nguyªn<br /> gi¸o cña téc ng−êi kh¸c. Theo «ng, nh− Ph. ¡ngghen ®· viÕt: “VËy lµ, triÕt<br /> “Trong tÊt c¶ c¸c t«n gi¸o tån t¹i tr−íc häc ®éc thÇn tÇm th−êng ®· gÆp t«n gi¸o<br /> ®ã (tøc tr−íc khi ®¹o Kit« ra ®êi - NPL), tÇm th−êng, t«n gi¸o nµy ®· d©ng cho nã<br /> th× nghi lÔ lµ c¸i chñ yÕu, chØ cã tham mét vÞ Th−îng ®Õ duy nhÊt d−íi h×nh<br /> gia vµo cuéc lÔ sóc vËt tÕ thÇn vµ c¸c thøc hoµn toµn ®· cã s½n. Vµ nh− vËy lµ,<br /> cuéc r−íc thÇn, cßn ë Ph−¬ng §«ng th× ng−êi ta ®· chuÈn bÞ xong miÕng ®Êt<br /> chØ cã tu©n theo nh÷ng tôc lÖ mét c¸ch mµ ®øng trªn ®ã ng−êi Do Th¸i c¶i<br /> ®Çy ®ñ nhÊt vÒ cç bµn vµ t¾m géi th× biÕn nh÷ng quan niÖm tÇm th−êng ®Õn<br /> ng−êi ta míi cã thÓ chøng minh ®−îc<br /> 4. Ph. ¨ngghen, LutvÝch Phoi¬b¾c vµ sù c¸o chung<br /> m×nh thuéc vÒ mét t«n gi¸o nµo. Trong<br /> cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc, S®d, tr. 490.<br /> khi ë La M· vµ Hy L¹p, mÆt nµy tá ra 5. Ph. ¨ngghen, Brun« Bau¬ vµ ®¹o C¬ §èc khëi thñy,<br /> rÊt tho¶i m¸i, th× ë Ph−¬ng §«ng ng−êi trong M¸c-¨ngghen vÒ t«n gi¸o, S®d, tr. 397-398.<br /> ta gi÷ rÊt kh¾t khe c¶ mét lo¹t nh÷ng 6. Ph. ¨ngghen, Brun« Bau¬ vµ ®¹o C¬ §èc khëi<br /> ®iÒu kiªng kÞ t«n gi¸o”(5). thñy, trong M¸c-¨ngghen vÒ t«n gi¸o, S®d, tr. 389.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 5<br /> 6 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 1 - 2013<br /> nh−êng Êy cña Phil«ng, ®Ó cã thÓ t¹o Giªrusalem nh−ng ®· håi sinh. Ng−êi lµ<br /> thµnh ®¹o C¬ §èc, nh−ng khi nã ®· ®−îc “con chiªn” bÞ hi sinh v× téi lçi cña thÕ<br /> t¹o ra råi th× ®¹o C¬ §èc ®· cã thÓ ®−îc gian vµ m¸u cña Ng−êi chuéc téi tr−íc<br /> ng−êi Hy L¹p vµ ng−êi La M· tiÕp nhËn Chóa cho tÝn ®å thuéc tÊt c¶ mäi d©n téc<br /> trë l¹i”(7). vµ mäi ng«n ng÷. ë ®©y chóng ta t×m<br /> thÊy ý t−ëng c¬ b¶n nhê nã mµ ®¹o C¬<br /> §Ó cã thÓ cøu rçi linh hån ë kiÕp sau,<br /> §èc s¬ k× ®· cã thÓ ph¸t triÓn thµnh t«n<br /> con ng−êi kh«ng nh÷ng ph¶i sèng cã<br /> gi¸o thÕ giíi sau nµy. TÊt c¶ c¸c t«n gi¸o<br /> ®¹o ®øc, nhÉn nhôc chÞu ®ùng sè phËn<br /> thña Êy cña ng−êi Xªnót vµ ng−êi Ch©u<br /> cña m×nh do Chóa ®· an bµi mµ hä cßn<br /> ¢u ®Òu cã c¸ch nh×n nhËn chung lµ cã<br /> kh«ng ngõng ph¶i s¸m hèi, cÇu mong<br /> thÓ dïng vËt tÕ thÇn lµm ®éng lßng<br /> Th−îng ®Õ cøu gióp. H¬n n÷a, hä ph¶i<br /> nh÷ng vÞ thÇn bÞ hµnh vi cña con ng−êi<br /> thùc hiÖn nhiÒu ®iÒu kiªng kÞ, nhÊt lµ<br /> xóc ph¹m, ý t−ëng c¬ b¶n c¸ch m¹ng ®Çu<br /> ph¶i cóng b¸i, hiÕn tÕ sóc vËt lµm tÆng<br /> tiªn (m−în cña tr−êng ph¸i Phil«ng) cña<br /> phÈm d©ng lªn cho Chóa ®Ó Ngµi bít<br /> ®¹o C¬ §èc ®èi víi c¸c tÝn ®å lµ mét sù hi<br /> giËn, ®éng lßng th−¬ng ®èi víi con<br /> sinh tù nguyÖn vÜ ®¹i cña mét ng−êi<br /> ng−êi ®ang sèng. §ã lµ ®iÒu kiÖn thuËn<br /> trung gian ®· vÜnh viÔn chuéc téi cho tÊt<br /> lîi cho t«n gi¸o xuÊt hiÖn ë ®Õ quèc La<br /> c¶ mäi thêi ®¹i vµ mäi ng−êi. V× thÕ<br /> M· vµo thêi k× ®Çu C«ng nguyªn nh− Ph.<br /> kh«ng cÇn bÊt cø sù hi sinh tiÕp nµo,<br /> ¡ngghen viÕt: “T«n gi¸o do con ng−êi<br /> ®ång thêi còng sôp ®æ c¶ c¨n cø cho<br /> t¹o ra, b¶n th©n nh÷ng ng−êi nµy c¶m<br /> nhiÒu nghi thøc t«n gi¸o; nh−ng viÖc<br /> thÊy nhu cÇu cÇn ph¶i cã t«n gi¸o víi hä,<br /> miÔn tu©n thñ nh÷ng thø nghi lÔ ®· g©y<br /> hiÓu ®−îc nh÷ng nhu cÇu cÇn cã t«n gi¸o<br /> khã kh¨n hoÆc cÊm giao tiÕp víi nh÷ng<br /> cña quÇn chóng”(8). Song c¸c t«n gi¸o<br /> ng−êi ngo¹i ®¹o, lµ ®iÒu kiÖn hµng ®Çu<br /> ®−¬ng thêi do qu¸ ®Ò cao vÒ viÖc kiªng<br /> ®èi víi t«n gi¸o thÕ giíi. Tuy vËy, phong<br /> kÞ, lÖ tôc cña m×nh nªn ®· kh«ng tháa<br /> tôc hiÕn sinh vËt b¾t rÔ s©u trong phong<br /> m·n ®−îc ®−îc c©u hái ®ã, thËm chÝ ®ã<br /> tôc cña c¸c d©n téc tíi møc ®¹o Thiªn<br /> cßn lµ ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c t«n gi¸o Êy tù<br /> Chóa, thø t«n gi¸o ®· kh«i phôc nhiÒu<br /> diÖt vong. ¤ng viÕt: “Nh÷ng con ng−êi<br /> c¸i thuéc ®a thÇn thÕ giíi, ®· cho lµ cÇn<br /> cña hai t«n gi¸o kh¸c nhau - ng−êi Ai<br /> thÝch øng víi t×nh huèng nµy b»ng c¸ch<br /> CËp, ng−êi Ba T−, ng−êi Do Th¸i, ng−êi<br /> thùc hµnh c¸c viÖc d©ng lÔ vËt dï chØ<br /> Khan §ay - kh«ng thÓ cïng uèng, cïng<br /> mang tÝnh chÊt t−îng tr−ng”(10).<br /> ¨n, kh«ng thÓ cïng lµm mét viÖc th«ng<br /> th−êng nhÊt, häa ch¨ng chØ cã thÓ nãi Vµo thêi Cæ ®¹i do sù hµ kh¾c, tµn b¹o<br /> chuyÖn ®−îc víi nhau mµ th«i. Sù ng¨n cña chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ La M·, nhÊt<br /> c¸ch gi÷a ng−êi víi ng−êi ®ã lµ mét<br /> trong nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n dÉn<br /> 7. Ph. ¨ngghen, Brun« Bau¬ vµ ®¹o C¬ §èc khëi thñy,<br /> trong M¸c-¨ngghen vÒ t«n gi¸o, S®d, tr. 389-390.<br /> ®Õn diÖt vong cña Ph−¬ng §«ng thêi<br /> 8. Ph. ¨ngghen, Brun« Bau¬ vµ ®¹o C¬ §èc khëi<br /> cæ”(9). Vµ chØ cã Kit« gi¸o míi cã ®ñ kh¶<br /> thñy, trong M¸c-¨ngghen vÒ t«n gi¸o, S®d, tr. 388.<br /> n¨ng ®¸p øng ®−îc xu h−íng t©m lÝ mµ<br /> 9. Ph. ¨ngghen, Brun« Bau¬ vµ ®¹o C¬ §èc khëi thñy,<br /> nh÷ng ng−êi n« lÖ vµ nh÷ng ng−êi bÞ ¸p trong M¸c-¨ngghen vÒ t«n gi¸o, S®d, tr. 397-398.<br /> bøc ®ang mong ®îi nh− Ph. ¡ngghen ®· 10. Ph. ¨ngghen, Bµn vÒ lÞch sö ®¹o C¬ §èc s¬ k×,<br /> viÕt: “Kit« bÞ ®ãng ®inh c©u rót ë trong M¸c-¨ngghen vÒ t«n gi¸o, S®d, tr. 557-558.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 6<br /> NguyÔn Phó Lîi. Ph. ¨ngghen bµn vÒ linh hån… 7<br /> lµ sau sù thÊt b¹i cña cuéc khëi nghÜa n« C¸i quan niÖm cÇn cã mét kÎ trung gian<br /> lÖ do Xpactaquýt l·nh ®¹o, kh«ng gi¶i tù nguyÖn hi sinh m×nh ®Ó vÜnh viÔn<br /> thÝch ®−îc nh÷ng nçi thèng khæ cña ®êi chuéc mäi téi lçi cña nh©n lo¹i th× sao<br /> sèng hiÖn thùc do ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ l¹i kh«ng thÓ t×m ®−îc ë ®©y mét miÕng<br /> x· héi g©y ra, con ng−êi c¶m thÊy nçi ®Êt thuËn lîi? Nh− vËy lµ c¸i quan niÖm<br /> khæ Êy do chÝnh nh÷ng hµnh vi cña m×nh c¶m gi¸c phæ biÕn cña ng−êi ta cho r»ng<br /> g©y nªn ®· xóc ph¹m ®Õn thÇn th¸nh trong sù h− háng chung th× chÝnh con<br /> lµm cho thÇn th¸nh næi giËn trõng ph¹t ng−êi cã téi, ®¹o C¬ §èc ®−îc thÓ hiÖn râ<br /> hä nªn trong x· héi xuÊt hiÖn xu h−íng rµng trong ý thøc vÒ téi lçi cña mçi mét<br /> t©m lÝ tr«ng chê vµo mét ®Êng cøu thÕ ng−êi; ®ång thêi qua c¸i chÕt ®Çy hi sinh<br /> xuÊt hiÖn ®Ó cøu gióp con ng−êi tho¸t cña ng−êi s¸ng lËp ra nã, ®¹o C¬ §èc ®·<br /> khái sù khæ h¹nh ë trÇn gian. Kit« gi¸o t¹o ra mét h×nh thøc dÔ hiÓu vÒ sù cøu<br /> xuÊt hiÖn víi viÖc Chóa Giªsu tuyªn bè vít néi t©m ra khái thÕ giíi h− háng, vÒ<br /> tù hiÕn b¶n th©n m×nh lµm vËt phÈm sù an ñi trong ý thøc mµ tÊt c¶ mäi<br /> d©ng tÆng cho Chóa ®Ó chuéc téi thay ng−êi ®· kh¸t khao t×m ®Õn. Nh− vËy lµ,<br /> cho nh©n lo¹i ®· ®¸p øng ®−îc sù mong ®¹o C¬ §èc l¹i chøng minh ®−îc r»ng nã<br /> mái cña quÇn chóng lao khæ. Ph. cã thÓ trë thµnh t«n gi¸o thÕ giíi - h¬n<br /> ¡ngghen cho r»ng: “§èi víi tÊt c¶ nh÷ng n÷a trë thµnh t«n gi¸o phï hîp víi thÕ<br /> lêi kªu ca vÒ c¸c thêi k× khã kh¨n vµ vÒ giíi ®ã”(11).<br /> sù cïng khæ chung vÒ mÆt vËt chÊt vµ<br /> Sù xuÊt hiÖn cña ®¹o Kit« ®· ®¸p tr¶<br /> tinh thÇn th× ý thøc vÒ téi lçi cña ®¹o C¬<br /> ®−îc sù mong mái cña nh÷ng ng−êi n« lÖ<br /> §èc ®· ®¸p l¹i: ®óng, t×nh tr¹ng lµ nh−<br /> vµ nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc ë ®Õ quèc La<br /> vËy, kh«ng thÓ lµm c¸ch nµo kh¸c ®−îc;<br /> M· vµo ®Çu C«ng nguyªn lµm cho nã trë<br /> trong sù h− háng cña thÕ giíi, anh lµ kÎ<br /> thµnh mét t«n gi¸o thÕ giíi. Trong t¸c<br /> cã téi, tÊt c¶ c¸c anh lµ nh÷ng kÎ cã téi,<br /> phÈm Bµn vÒ lÞch sö ®¹o C¬ §èc s¬ k×, Ph.<br /> ®óng lµ sù h− háng bªn trong cña chÝnh<br /> ¡ngghen viÕt: “Sù tiÕp tôc tån t¹i cña<br /> anh vµ cña chÝnh c¸c anh! Vµ t×m ®©u ra<br /> linh hån sau khi thÓ x¸c chÕt ®· dÇn dÇn<br /> ®−îc mét ng−êi cã thÓ phñ nhËn ®iÒu ®ã<br /> trë thµnh mét yÕu tè tÝn ng−ìng ®−îc<br /> chø? Téi lçi cña t«i! Kh«ng mét ng−êi<br /> mäi ng−êi thõa nhËn ë kh¾p n¬i trong<br /> nµo d¸m tõ chèi viÖc thõa nhËn m×nh cã thÕ giíi La M·. HÖt nh− vËy, niÒm tin vµo<br /> mét phÇn téi lçi trong c¸i bÊt h¹nh sù ®Òn ®¸p hoÆc trõng ph¹t ®èi víi linh<br /> chung, vµ viÖc thõa nhËn ®ã, giê ®©y ®· hån ng−êi chÕt vÒ nh÷ng hµnh vi ®· lµm<br /> trë thµnh tiÒn ®Ò cña sù cøu vít linh hån trªn thÕ gian còng ngµy cµng ®−îc nhiÒu<br /> mµ ®ång thêi ®· ®−îc ®¹o C¬ §èc tuyªn ng−êi chÊp nhËn. V¶ l¹i t×nh h×nh viÖc<br /> bè ra. ViÖc cøu vít linh hån ®ã ®· ®−îc ®Òn ®¸p kh¸ kh¶ nghi; thÕ giíi cæ ®¹i cho<br /> ng−êi ta bÞa ra khÐo tíi møc mét thµnh chñ nghÜa duy vËt tù ph¸t qu¸ nhiÒu nªn<br /> viªn cña bÊt k× mét tæ chøc t«n gi¸o cò nã ®¸nh gi¸ ®êi sèng trÇn gian cao v«<br /> nµo còng cã thÓ dÔ dµng hiÓu ®−îc ®iÒu<br /> h¹n so víi ®êi sèng ë câi ©m. ë ng−êi Hy<br /> ®ã. TÊt c¶ c¸c t«n gi¸o cò ®ã ®Òu cã mét<br /> L¹p, ®êi sèng ©m phñ bÞ coi ®óng ra lµ<br /> quan niÖm cè h÷u lµ cÇn cã thÓ hi sinh ®Ó<br /> chuéc l¹i téi lçi, mét sù hi sinh cã thÓ 11. Ph. ¨ngghen, Brun« Bau¬ vµ ®¹o C¬ §èc khëi<br /> lµm cho Chóa bÞ xóc ®éng mµ bít giËn. thñy, trong M¸c-¨ngghen vÒ t«n gi¸o, S®d, tr. 399-400.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 7<br /> 8 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 1 - 2013<br /> nçi bÊt h¹nh. Nh−ng råi ®¹o C¬ §èc xuÊt Quan niÖm vÒ sù bÊt tö cña linh hån<br /> hiÖn, nã thùc sù chÊp nhËn sù b¸o ®¸p vµ vµ sù th−ëng ph¹t ë ®êi sau cµng trë<br /> sù trõng ph¹t ë thÕ giíi bªn kia, ®· t¹o nªn phæ biÕn khi nã ®−îc triÕt häc Hy<br /> ra thiªn ®−êng vµ ®Þa ngôc, vµ ®· t×m La, nhÊt lµ tr−êng ph¸i triÕt häc kh¾c kØ<br /> ®−îc lèi tho¸t ®−a nh÷ng ng−êi ®au khæ n©ng lªn thµnh lÝ luËn vÒ sù cøu rçi<br /> vµ ng−êi bÊt h¹nh tõ ®êi sèng thèng khæ linh hån. Kit« gi¸o ®· tiÕp thu t− t−ëng<br /> trªn trÇn gian lªn thiªn ®−êng vÜnh cöu. ®ã ®ång thêi dung hßa nã víi c¸c quan<br /> Vµ trong thùc tÕ, chØ cã b»ng hi väng vµo ®iÓm cña t«n gi¸o cña Ph−¬ng §«ng, ®Æc<br /> sù ®Òn ®¸p ë thÕ giíi bªn kia míi cã thÓ biÖt qua cuéc tö n¹n vÜ ®¹i cña Chóa<br /> n©ng tõ sù tõ bá thÕ giíi theo ph¸i kh¾c Giªsu, ®Ó trë thµnh mét t«n gi¸o cã thÓ<br /> kØ cña Phil«ng vµ chñ nghÜa cÊm dôc lªn ®¸p øng ®−îc víi nhu cÇu ®ang cÇn cã<br /> thµnh mét trong nh÷ng nguyªn t¾c ®¹o t«n gi¸o trong ®Õ quèc La M· cæ ®¹i. Ph<br /> ®øc c¬ b¶n cña t«n gi¸o thÕ giíi, míi cã ¡ngghen viÕt: “ViÖc dung hßa nh÷ng<br /> kh¶ n¨ng cuèn hót quÇn chóng nh©n d©n quan ®iÓm Ph−¬ng §«ng vµ Ph−¬ng T©y<br /> bÞ ¸p bøc” .<br /> (12)<br /> ®ã ®· chøa ®ùng tÊt c¶ nh÷ng quan<br /> <br /> T©m lÝ vÒ sù bÊt tö cña linh hån vµ sù niÖm cña ®¹o C¬ §èc: téi tæ t«ng cña con<br /> <br /> th−ëng ph¹t ë kiÕp sau ®· ®−îc ®¹o Kit« ng−êi; tiÕng nãi cña Th−îng ®Õ vµ con<br /> <br /> tiÕp thu vµ n©ng lªn mét tÇm cao míi ng−êi; sù s¸m hèi kh«ng ph¶i b»ng c¸ch<br /> <br /> b»ng viÖc Chóa Giªsu tù hiÕn d©ng b¶n tÕ c¸c sóc vËt mµ b»ng c¸ch hiÕn d©ng<br /> <br /> th©n m×nh lµm vËt phÈm tÆng cho Chóa ®Ó tr¸i tim cña riªng m×nh cho Th−îng ®Õ;<br /> <br /> chuéc lçi thay cho nh©n lo¹i. §iÒu ®ã ®· cuèi cïng, cßn mét nÐt c¬ b¶n n÷a lµ<br /> <br /> ®¸p øng ®−îc yªu cÇu t«n gi¸o cña quÇn triÕt häc míi cña t«n gi¸o ®¶o lén trËt<br /> <br /> chóng mµ kh«ng t«n gi¸o ®−¬ng thêi nµo tù tr−íc ®©y cña sù vËt, tuyÓn mé nh÷ng<br /> <br /> cã thÓ th¶o m·n ®−îc nhu cÇu Êy. Trong m«n ®å cña m×nh trong nh÷ng ng−êi<br /> <br /> t¸c phÈm S¸ch Kh¶i thÞ, Ph. ¡ngghen cho nghÌo khæ, nh÷ng ng−êi bÊt h¹nh,<br /> <br /> r»ng: “C¬ §èc gi¸o ®−îc giíi thiÖu d−íi nh÷ng ng−êi n« lÖ vµ nh÷ng ng−êi bÞ<br /> <br /> mét h×nh thøc s¬ khai nhÊt trong c¸c h×nh ruång bá; vµ khinh miÖt nh÷ng kÎ giµu<br /> <br /> thøc cßn l−u l¹i ®Õn thêi ®¹i chóng ta. ChØ cã, nh÷ng kÎ cã thÕ lùc, nh÷ng kÎ cã ®Æc<br /> <br /> mét gi¸o lÝ ngù trÞ: c¸c tÝn ®å ®−îc cøu quyÒn - do ®ã còng lµ khinh miÖt sù<br /> <br /> sèng bëi sù hi sinh cña Kit«. Nh−ng nh− h−ëng l¹c trÇn gian vµ cÊm dôc”(14).<br /> <br /> thÕ nµo vµ v× sao th× ®iÒu ®ã hoµn toµn Ph. ¡ngghen cho r»ng quan niÖm vÒ<br /> kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®−îc. ë ®©y kh«ng cã linh hån xuÊt hiÖn vµo thêi k× rÊt s¬<br /> g× c¶, ngoµi t− t−ëng cña ®¹o Do Th¸i vµ khai cña nh©n lo¹i khi con ng−êi hoµn<br /> ®a thÇn gi¸o cæ x−a cho r»ng, nªn cÇu xin toµn ch−a biÕt vÒ b¶n th©n m×nh, kh«ng<br /> Chóa hoÆc c¸c thÇn rñ lßng th−¬ng b»ng lÝ gi¶i ®−îc nh÷ng ®iÒu hä thÊy trong<br /> nh÷ng ®å cóng lÔ, - t− t−ëng nµy ®· ®−îc giÊc m¬ vµ sù lóng tóng, sî h·i tr−íc c¸i<br /> c¶i biÕn thµnh t− t−ëng ®Æc thï cña C¬ §èc<br /> 12. Ph. ¨ngghen, Bµn vÒ lÞch sö ®¹o C¬ §èc s¬ k×,<br /> gi¸o (vÒ thùc chÊt nã còng biÕn C¬ §èc<br /> trong M¸c-¡ngghen vÒ t«n gi¸o, S®d, tr. 567-568.<br /> gi¸o thµnh mét t«n gi¸o phæ biÕn) chÝnh<br /> 13. Ph. ¨ngghen, S¸ch Kh¶i thÞ, trong M¸c-¨ngghen<br /> lµ ë chç, c¸i chÕt cña Kit« lµ mét ®å tÕ thÇn vÒ t«n gi¸o, S®d, tr. 469-470.<br /> vÜ ®¹i, mét khi ®em d©ng cóng råi th× cã 14. Ph. ¨ngghen, Brun« Bau¬ vµ ®¹o C¬ §èc khëi<br /> søc m¹nh vÜnh cöu”(13). thñy, trong M¸c-¨ngghen vÒ t«n gi¸o, S®d, tr. 387.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 8<br /> NguyÔn Phó Lîi. Ph. ¨ngghen bµn vÒ linh hån… 9<br /> chÕt. Lóc ®Çu quan niÖm ®ã hoµn toµn Quan niÖm vÒ linh hån vµ sù bÊt tö<br /> kh«ng ph¶i lµ sù an ñi mang tÝnh chÊt cña linh hån lµ c¬ së quan träng cña<br /> t«n gi¸o mµ chØ ®−îc con ng−êi xem ®ã nhËn thøc t«n gi¸o, b¶n chÊt cña linh<br /> lµ mét ®Þnh mÖnh kh«ng thÓ c−ìng l¹i hån ch¼ng qua chØ lµ s¶n phÈm cña sù<br /> ®−îc. §Õn giai ®o¹n ph¸t triÓn cao h¬n t−ëng t−îng cña con ng−êi mµ th«i nh−<br /> cña t− duy, do nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn Ph. ¨nghen ®· chØ râ: “Theo b¶n chÊt cña<br /> vµ x· héi g©y ra ng−êi ta dÇn dÇn h×nh nã, t«n gi¸o lµ sù rót hÕt toµn bé néi<br /> thµnh nªn lÝ thuyÕt vÒ téi lçi vµ sù cøu dung cña con ng−êi vµ giíi tù nhiªn, lµ<br /> rçi linh hån ë kiÕp sau. §ã lµ c¬ së nhËn viÖc chuyÓn néi dung ®ã sang c¸i bãng<br /> thøc ®−a ®Õn sù ra ®êi cña t«n gi¸o. §iÒu ma Th−îng ®Õ ë bªn kia thÕ giíi, Th−îng<br /> ®ã ®· ®−îc Kit« gi¸o dùa vµo thÇn häc ®Õ nµy, sau ®ã, do lßng nh©n tõ, l¹i tr¶ vÒ<br /> Do Th¸i vµ triÕt häc duy t©m Hy La n©ng cho con ng−êi vµ giíi tù nhiªn mét chót<br /> lªn thµnh lÝ luËn vÒ sù cøu rçi linh hån, ©n huÖ cña m×nh. Khi mµ lßng tin vµo c¸i<br /> nhÊt lµ víi viÖc Chóa Giªsu chÞu chÕt ®Ó bãng ma ë bªn kia thÕ giíi Êy cßn m·nh<br /> d©ng hiÕn b¶n th©n m×nh lµm vËt phÈm liÖt vµ s«i næi th× b»ng con ®−êng vßng<br /> cho Chóa ®Ó chuéc téi thay cho nh©n lo¹i. nh− vËy con ng−êi chØ cã thÓ ®¹t ®−îc<br /> ChÝnh v× vËy, nã ®· trë thµnh mét t«n ®«i chót néi dung nµo ®ã”(16) vµ “KÎ nµo<br /> gi¸o mang tÝnh thÕ giíi. ChÝnh ¡ngghen xem toµn bé tån t¹i cña m×nh, toµn bé<br /> ®· chØ ra r»ng: “§¹o C¬ §èc kh«ng biÕt cuéc ®êi cña m×nh nh− lµ ng−ìng cöa ®Ó<br /> r»ng nh÷ng nghi lÔ ®· g©y ra sù ng¨n b−íc vµo Thiªn ®−êng, th× kÎ ®ã kh«ng<br /> c¸ch, thËm chÝ kh«ng biÕt ®Õn c¶ c¸c thÓ quan t©m tíi nh÷ng c«ng viÖc trÇn<br /> cuéc lÔ giÕt sóc vËt tÕ thÇn vµ c¸c cuéc lÔ gian ®óng nh− nhµ n−íc ®ßi hái ë nh÷ng<br /> r−íc thÇn cña thêi cæ ®iÓn. Nh− vËy lµ c«ng d©n cña m×nh”(17).<br /> khi phñ ®Þnh tÊt c¶ c¸c t«n gi¸o vµ<br /> Tãm l¹i, nh÷ng quan ®iÓm vÒ linh hån<br /> nh÷ng nghi lÔ chung cho tÊt c¶ c¸c t«n<br /> vµ b¶n chÊt cña linh hån cña Ph. ¡ngghen<br /> gi¸o vµ khi ®èi xö kh«ng ph©n biÖt víi<br /> vÉn cßn nguyªn gi¸ trÞ thêi ®¹i ®Ó chóng<br /> tÊt c¶ c¸c d©n téc, chÝnh ®¹o C¬ §èc ®·<br /> ta nghiªn cøu, øng xö víi t«n gi¸o. Trong<br /> trë thµnh mét t«n gi¸o thÕ giíi ®Çu tiªn<br /> ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i cña n−íc ta hiÖn nay,<br /> cã thÓ tån t¹i ®−îc. §¹o Do Th¸i víi vÞ<br /> khi mµ nh÷ng c¬ së hiÖn thùc cho sù tån<br /> thÇn míi, v¹n n¨ng cña m×nh còng ®ang<br /> t¹i cña t«n gi¸o vÉn ch−a mÊt ®i th× t«n<br /> t×m c¸ch trë thµnh t«n gi¸o thÕ giíi.<br /> gi¸o vÉn tiÕp tôc tån t¹i, ®óng nh− §¶ng<br /> Nh−ng, nh÷ng ng−êi con cña Israel lóc<br /> ta ®· chØ râ: “T«n gi¸o lµ nhu cÇu tinh thÇn<br /> nµo còng tá ra lµ ng−êi quý ph¸i gi÷a<br /> cña mét phËn nh©n d©n, ®· vµ sÏ tån t¹i<br /> c¸c tÝn ®å vµ nh÷ng ng−êi ®· chÞu lµm lÔ<br /> cïng d©n téc trong qu¸ tr×nh x©y dùng<br /> c¾t ®Çu quy, vµ ngay c¶ ®¹o C¬ §èc lóc<br /> chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta”./.<br /> ®Çu còng ph¶i gi¶i tho¸t m×nh ra khái<br /> c¸i quan niÖm (quan niÖm nµy vÉn cßn<br /> 15. Ph. ¨ngghen, Brun« Bau¬ vµ ®¹o C¬ §èc khëi<br /> thèng trÞ trong c¸i gäi lµ Kh¶i thÞ cña<br /> thñy, trong M¸c-¨ngghen vÒ t«n gi¸o, S®d, tr. 398.<br /> I«an) vÒ sù −u viÖt cña nh÷ng con chiªn, 16. Ph. ¨ngghen, T×nh c¶nh n−íc Anh, trong M¸c-<br /> ®¹o C¬ §èc lµ nh÷ng ng−êi Do Th¸i ¨ngghen vÒ t«n gi¸o, S®d, tr. 162-163.<br /> tr−íc khi nã trë thµnh t«n gi¸o thÕ giíi 17. Ph. ¨ngghen. Nh÷ng bøc th− tõ Vóp P¬tan,<br /> thùc sù”(15). trong M¸c-¨ngghen vÒ t«n gi¸o, S®d, tr. 141-142.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 9<br />